«O axşam, deyəsən, şər qovuşanda...»

Yaşayan əfsanələr

Bu ağac parçası yanmayır özü,

Ancaq od-ocaqsız yandırır bizi.

Onun atəşinə od şan-şan olur,

Bu səsin oduna alışır su da.

Ağac hər atəşə alışan olur,

Bəs niyə alışmır belə bir oda?

Bəxtiyar Vahabzadə

Damcılı bulağın demədikləri

Onun haqqında danışanda, nədənsə, bir də mərhum şairimiz Əli Kərimin bu misraları yada düşür:

O axşam, deyəsən, şər qovuşanda

Damcılı bulaqda Habil çalırdı...

Neçə könüllərin sifarişilə...

Bu böyük sənətkarın barmaqlarından qopan pıçıltını, nəğməni, harayı bundan yaxşı eşitmək və bundan gözəl mənalandırmaq mümkünmü? Yandırmaq və yanan ürəklərə su çiləmək - bütün bunlar 87 yaşını qeyd edən Habil Kaman sənətinin möcüzələridir. Onun ifasında xalq mahnıları, muğamlar, təsniflər bir başqa rəngə, çalara sahib olur... Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə vaxtilə ustadın sənəti haqqında belə deyirdi: "Habil, əslində, xalq musiqi yaradıcılığının ifaçısıdır. Lakin onun ifasında "Habil çaları" da var. Bizi valeh edən də budur. Çünki biz bu çalarları Habilə qədər heç bir kaman ifaçısında görməmişik. O, sadəcə çalmır, yaradır. Bəziləri kimi yaradıcılıqda axtarışlarını eninə-uzununa yox, dərin qatlara tuşlayan Habil düşündüyünə görə bizi də düşündürməyi bacarır. Düşündürməyən sənət sənət deyil. Buna görə də biz Habilə çalğıçı, yaxud ifaçı deyil, sənətkar deyirik".

Onun haqqında dövri mətbuatda, KİV-də gedən materialları nəzərdən keçirdikcə, illər uzunu dəyişməyən fikir, əqidə, məslək yolunun canlı şahidinə çevrilirsən. Söhbətlərinin birində böyük sənətkar kamanın onun həyatında və taleyindəki rolu barədə özünəməxsus şəkildə deyib: "...Bizim aramızda gizli, qırılmaz bağ var ki, hələ onu heç kim görməyib. Biz onunla bir-birimizi başa düşür, qəbul edirik. Onun nə dərdi oldu, mənə danışır, mənim də nə dərdim oldu, ona deyirəm. Nə sözüm oldu, birinci kamanıma deyirəm, o da mənim sirrimi aləmə yayır".

Bəlkə elə buna görə musiqiyə, yaradıcılığa tamamilə başqa bir prizmadan baxır. "Musiqini bu dünyada öyrənmirlər" deyəndə onun səmimiliyinə inanmamaq olmur: "Gərək onu o dünyadan gələrkən özünlə gətirəsən. Musiqi o dünyadan gəlmə sənətdir. Bu istedad körpəlikdən verilən xəzinədir. İnsan böyüdükcə, o da onunla birlikdə inkişaf edir. Əsl musiqi budur".

"...Qocaldıqca uşaqlığıma qayıdıram"

Onun uşaqlığı ağır illərə təsadüf edir. 1927-ci il mayın 28-də Ağdaş rayonunun Üçqovaq kəndində dünyaya gələndə, baxmayaraq ki, atası Mustafa kişini, qardaşı Məhəmmədiyyəni özü ilə aparacaq müharibə ab-havasından əsər-əlamət yox idi. Ailədə 11 nəfər - dörd oğlan, beş qız olublar. "Mənim sənət aləminə gəlməyimdə iki xeyirxahım olub. Onlardan biri Əhməd Ağdamski, o birisi isə anamdır. Əhməd Ağdamski mənə sənətin nə olduğunu anlatdı, anam isə məndə sənətə məhəbbət yaratdı".Tale elə gətirib ki, həmin illərdə məşhur xanəndə və musiqi müəllimi Əhməd Ağdamski Ağdaşa köçüb və onların evində kirayədə yaşayıb. O, həmin illərdə Ağdaşdakı musiqi məktəbində müəllim işləyirdi. İlk milli operamızda qadın rolunun gözəl ifaçısı olan Əhməd Ağdamski həmçinin milli musiqimizin alovlu təbliğatçısı idi. Daim onun yanına musiqiçilər toplaşar, muğamlardan, təsniflərdən, xalq mahnılarından danışar, yeri gəldikcə tarda, kamançada müəyyən hissəni, guşəni ifa edərdilər. Bütün bunlar balaca Habili birdəfəlik musiqiyə və gözəgörünməz bir dünyaya bağladı. Elə ona görə qardaşının ölüm xəbəri gələndə başqaları kimi ağlaya bilmədi. Götürüb kaman çaldı: "Sanki dərdimi kamana deyirdim. Elə bil bütün anaların, bacıların dərdi, kədəri mənim kamançamın simlərinə hopmuşdu. Mənə elə gəlir ki, indi də kamanda o qəmli sədalar, o fəryadlar qalmaqdadır..."

Özündən kiçik bacı-qardaşları - Rəxşəndə, Səriyyə, Qabil, Tahir, Bəsirə çörək istəyirdilər. Ailənin dolanacağı ondan asılı idi. Ona görə həm oxuyur, həm də axşamlar N.B.Vəzirov adına Ağdaş Dövlət Dram Teatrında işləyir, orada kamança çalırdı. Bu səbəbdən bəzən uşaqlığından danışmaq ona ağır gəlir: "Uşaqlığım elə vaxta düşüb ki, heç o vaxta qayıtmaq istəmirəm... Uşaqlığım bir şey olmayıb. Axırım hara qədər gedəcək, bilmirəm, amma gedir".

Habil Əliyev adına uşaq musiqi məktəbi

Hazırda doğulub boya-başa çatdığı Ağdaş şəhərində onun adını daşıyan uşaq musiqi məktəbi fəaliyyət göstərir... 1937-ci ildə yaradılan Ağdaş musiqi məktəbinin əvvəlki binası müasir tələblərə uyğun gəlmədiyindən Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə yeni bina tikilərək 2009-cu il iyunun 20-də istifadəyə verilib. Üçmərtəbəli musiqi məktəbində 40 sinif otağı, 200 nəfərlik konsert zalı var. Məktəbdə tar, kamança, qarmon, piano və klarnet ixtisasları üzrə şöbələr fəaliyyət göstərir. Məktəbə Heydər Əliyev Fondu tərəfindən musiqi alətləri, kitablar, tanınmış bəstəkarların və musiqiçilərin mahnıları yazılmış disklər, onların fotoşəkilləri də hədiyyə olunub: "Həmişə, hər yerdə çalışmışam ki, məni yalnız adi çalğıçı kimi dinləməsinlər. Muğamın xarakterinə uyğun hekayətə qulaq assınlar. Onlara elə gəlsin ki, bu musiqili ovqatı yaradan öz ürəyinin hekayətini söyləyir. Bu səbəbdən də həmişə gözümü yumub ürəyimlə tellərin ünsiyyətinə çalışıram..." Bəlkə, elə bu səbəbdən Habil Kamanın ifaları Azərbaycan musiqisinə başqa bir səs, səda, yeni bir mərhələ gətirdi. Onun ifasında "Bayatı-Qacar", "Bəstənigar", "Bayatı-Şiraz", "Bayatı-Kürd", "Segah", "Zabul" muğamları, xalq və bəstəkar mahnıları tamam başqa bir rəng aldı. Sonralar Asəf Zeynallı adına musiqi məktəbində oxumaq üçün Bakıya gələn Habilin qeyri-adi istedadı bəstəkar Süleyman Ələsgərovun diqqətini çəkib. O, burada Qurban Pirimovdan, Xan Şuşinskidən muğamın sirlərini öyrənib. O vaxtlar filarmoniyanın direktoru olan Şəmsi Bədəlbəyli, bədii rəhbər Soltan Hacıbəyov, Niyazi, Səid Rüstəmov onun ifasını dinlədikdən sonra M.Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasına dəvət ediblər. Seyid Şuşinski, Həqiqət Rzayeva, Xan Şuşinski, Zülfi Adıgözəlov, Mütəllim Mütəllimov, Şövkət Ələkbərova, Sara Qədimova, Fatma Mehrəliyeva kimi sənətkarları müşayiət etdikcə o, bir az da püxtələşdi, sənəti daha da cilalandı. 1961-ci ildə televiziyadakı ilk konserti və orada ifa etdiyi "Segah" isə, sözün həqiqi mənasında, Habil Əliyevi hamıya tanıtdırdı.

Həmişə yaşayan mahnılar - "Layla", "Vəfa", "İlk məhəbbət"...

Ötən əsrin 50-ci illərindən başlayaraq mahir kamança ustası kimi məşhurlaşan Habil Əliyev həm də gözəl bəstələrin müəllifidir. Onun bəstələdiyi 15-dən çox mahnı indi də dillər əzbəridir. Sənətsevərlər arasında "Layla", "Vəfa", "Şəhla gözlüm", "İlk məhəbbət", "Ürəkdir sevən səni", "Güləsən gərək" mahnılarını eşitməyən, bilməyən çətin tapılar. Hələ sovet dövründə dünyanın 30-dan artıq ölkəsində konsertlər verən Habil Kamanın sayəsində Azərbaycan muğamlarının səsi Fransa, Polşa, Misir, Bolqarıstan, Monqolustan, Hindistan, Pakistan, Türkiyə, İran, İsveç, Hollandiya, Şotlandiya, Əlcəzair, Tunis, İngiltərə, İrlandiya, Yaponiya, Suriya, Mozambik, İtaliya, Almaniya, İsveçrə, Amerika kimi ölkələrdən gəlirdi... Eyni zamanda, ABŞ, Fransa, Yaponiya, İtaliya və Yunanıstanda onun Azərbaycan muğamlarından və xalq mahnılarından ibarət kompakt diskləri də buraxılıb.

Onu tanımayan və sevməyən yoxdur. O, Azərbaycanın Xalq artisti adına, "Şöhrət" və "İstiqlal" ordenlərinə layiq görülüb. Haqqında yazılan şeirlər, çəkilən filmlər, yapılan abidələr, büstlər çoxdur. Amma ümummilli liderin onun haqqında dediyi sözlər bu böyük sənətkarın həmişəlik yaddaşında qalacaq: "Bizim xalqımız kamançanı həmişə yüksək qiymətləndiribdir. Ulu babalarımızdan qalan musiqi alətimiz tar və kamançadır. Başqa sənətlərə çox adamlar gedə bilərlər. Hər adam mühəndis də, həkim də, müəllim də, tacir də ola bilər, amma tar, kamança çala bilməz. Hər adam kamança çala bilər, ancaq sənin kimi çala bilməz. Ona görə də sən bu sənəti seçməyinlə fəxr edə bilərsən. Biz də sənin kimi kamança çalan Habillə fəxr edirik".

Yerlə göy arasında

Bu gün dünya şöhrətli bəstəkar Firəngiz Əlizadənin görkəmli sənətkara həsr etdiyi "Habilsayağı" simfonik əsəri artıq dünyanın bir çox ölkəsində tamaşaçılar tərəfindən rəğbətlə qarşılanır. Sənət meydanına çıxdığı gündən musiqi mədəniyyətimizə sədaqətlə xidmət edən Habil Kaman Azərbaycan ifaçılıq sənətinə "Habil segahı" ilə yanaşı, gözəl övladlar da bəxş edib. Onların hamısı ailə qurub, nəvələri, nəticələri var.

Habil Əliyevin milli musiqi tariximizdə özünəməxsus yeri və yolu var. Bu yeri ona qazandıran heç kimlə müqayisə olunmayan istedadı və heç kimə bənzəməyən taleyidir. Bütün bunları isə yenə onun özündən yaxşı heç kim deyə bilməz: "Hər insanın özünün duyğusu, özünəməxsus dünyagörüşü var. Bəzən sənətdə elə şeylər görürəm ki, onu başqa musiqiçilər görmür. Mən hər şeyin əslini görə bilirəm - həyatın, dünyanın, yerdə baş verən hər şeyin. Hərdən mənə elə gəlir ki, artıq yerlə işim qurtarıb. İndi göydən öyrənmək istəyirəm. Yüksəklərə qalxmaq, orada baş verənləri görmək, öyrənmək istəyirəm. Yeni şeylər görmək istəyirəm".

Bəxtiyar QARACA,

Azərbaycan.-2014.- 5 iyun.- S.11.