Dahi azərbaycanlı

Tarix yalnız dahi şəxsiyyətlərin nurlu əməlləri sayəsində nəsillərin yaddaşına həkk olunur. Azərbaycan xalqı dünya tarixinə neçə-neçə böyük mütəfəkkirlərlə yanaşı, Cavanşır, Babək, Şəmsəddin Eldəniz, Məhəmməd Cahan Pəhləvan, Qızıl Arslan, Uzun Həsən, Şah İsmayıl Xətai, Nadir şah kimi qüdrətli dövlət xadimləri də bəxş etmişdir.

Əsrlər keçdikdən sonra - XX yüzillikdə xalqımız daha bir dahi şəxsiyyət yetirdi. Dünyanın Atatürk, Vaşinqton, Nehru, De Qoll kimi nadir tarixi simaları sırasında Heydər Əliyev şəxsiyyəti öz layiqli yerini tutdu.

Dünya tarixinin başqa dahi şəxsiyyətləri kimi, Heydər Əliyev də öz xalqının, doğma Vətəninin müqəddəratının həll olunduğu çox çətin mübarizələrlə, kəskin ziddiyyətlərlə və ağır sınaq məqamları ilə dolu olan bir dövrdə - XX yüzilliyin doğurduğu tarixi şəraitdə yetişmişdir.

XX yüzillikdə dəfələrlə istiqlal savaşına qalxmış Azərbaycan xalqı, nəhayət, əsrin sonunda tarixi torpaqlarımızın bir hissəsində - Şimali Azərbaycanda özünün qədim dövlətçilik ənənələrini dirçəldə bildi. Azərbaycanımız yenidən siyasi varlığa çevrildi. Dünya xəritəsində Azərbaycan Respublikası adlanan dövlətimiz artıq 23 ildir ki, yaşayır. Hüquqi, demokratik, dünyəvi dövlət quruculuğunda böyük uğurlara nail olmuş Azərbaycanın müstəqilliyinə artıq zaval yoxdur, dövlətimiz əbədiyyətə qədər yaşayacaqdır! Bu, xalqımızın dərin və sarsılmaz inamına çevrilmişdir.

Azadlıq, müstəqil dövlət halında yaşamaq hər bir xalqdan ötrü, o cümlədən bizim xalqımız üçün ən böyük xoşbəxtlikdir, misilsiz nemətdir. Məhz buna görə də qədirbilən xalqımız ilk növbədə öz dahi oğluna - Heydər Əliyevə minnətdardır. Hər bir Vətən övladına gün kimi aydındır ki, əgər XX yüzilliyin sonunda ulu Tanrı şəxsiyyət və zaman problemini xalqımızın xeyrinə həll etməsəydi - Heydər Əliyev kimi qüdrətli şəxsiyyətimiz olmasaydı, müstəqilliyimizi qoruyub saxlaya bilməyəcəkdik!

Heydər Əliyev XX yüzilliyin son dərəcə mürəkkəb və ziddiyyətli tarixi şəraitində fəaliyyət göstərmiş dahi şəxsiyyətdir. Azərbaycan tarixinin yarım əsrdən çox bir dövrü Heydər Əliyev şəxsiyyəti ilə, onun mübarizə yolu ilə, böyük quruculuq fəaliyyəti ilə sıx bağlıdır. Heydər Əliyev yeni Azərbaycanın qurucusudur. O öz xalqının bağrından qopub gələn Böyük Azərbaycanlıdır, öz yurdunun, doğma torpağının misilsiz təəssübkeşidir. Heydər Əliyev öz xalqının dahi oğlu olmaqla yanaşı, həm də dünyanın ən qüdrətli tarixi simaları sırasına yüksəlmiş nadir şəxsiyyətdir, ümumdünya tarixinin azərbaycanlı dahisidir.

Qeyd olunduğu kimi, Azərbaycan xalqının XX yüzillikdəki tarixi Heydər Əliyev şəxsiyyəti ilə, onun 30 ildən artıq bir müddət ərzində öz xalqının, doğma yurdunun gələcəyi naminə həyata keçirdiyi böyük quruculuq işləri ilə, islahatlarla qırılmaz surətdə bağlıdır. Bütün ruhu, varlığı ilə öz xalqına, doğma yurduna bağlı olan bu böyük şəxsiyyət müxtəlif sistemlərdə, bir-birinə zidd siyasi quruluşlarda fəaliyyət göstərsə də, həmişə, ən çətin tarixi dövrlərdə və təqiblər şəraitində belə, doğma Azərbaycana misilsiz sədaqətlə xidmət etmişdir. Böyük dövlət xadiminin ömür yolunun bütün məqamlarını bir nadir keyfiyyət səciyyələndirir - Vətən mücadiləsi, hər yerdə, bütün vəzifələrdə, hər zaman Ana Vətənin, doğma xalqın tərəqqisi üçün can qoymaq!

Heydər Əliyev Azərbaycanın gələcəyi naminə siyasi fəaliyyətə hələ 1940-cı illərdən başlamışdır. XX yüzilliyin uzaq 20-30-cu illərində ermənilərin və qeyri - millətlərin antiazərbaycan nümayəndələrinin yuva salmış olduğu və xalqımıza qarşı qanlı repressiyalar hazırlayıb həyata keçirmiş Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin azərbaycanlılaşdırılması və xalqımızın düşmənlərindən təmizlənməsi kimi son dərəcə çətin və şərəfli işə ilk dəfə hələ sovet rejiminin ən güclü çağında məhz Heydər Əliyev başlamışdır. Bu gün bütün azərbaycanlılar, o cümlədən xalqımızın hər bir nümayəndəsi aydın dərk etməli və unutmamalıdır ki, daşnaklar xalqımıza qarşı həyata keçirdikləri 1918-ci ilin mart soyqırımından sonra 1920-ci ilin sovet işğalında da yaxından iştirak etdilər. Bolşevik libası geyinmiş daşnaklar bu dəfə xalqımızın ən layiqli övladlarını sovet hakimiyyətinin "qurucuları" cildinə girərək qırdılar. KQB-də (Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsində) və NKVD-də (Xalq Daxili İşlər Komissarlığında) əsas mövqeləri ələ keçirdilər. Erməni "çekistləri" uydurma "cinayət işləri" qaldıraraq 1920-30-cu illərdə xalqımıza qarşı kütləvi repressiyalar həyata keçirdilər, neçə-neçə Cavidləri, Müşfiqləri, Əhməd Cavadları, Salman Mümtazları - Azərbaycan xalqının qaymaqlarını məhv etdilər. Bu baxımdan Heydər Əliyevin Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsini azərbaycanlılaşdırmaq sahəsindəki xidmətləri Vətən və xalq qarşısında adi xidmətlər deyildi! Başqa sözlə, Heydər Əliyev 1950-1960-cı illərdə qeyrətli və milli əhval-ruhiyyəli Vətən oğullarını Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinə işə cəlb etməklə, əslində, xalqımızın namuslu övladlarına qarşı gözlənilən növbəti təqiblərin qarşısını alırdı. Dahi rəhbər Azərbaycana birinci rəhbərliyi illərində isə xalqımızı, yurdumuzu müstəqil yaşamağa hazırladı...

Xoşbəxtəm ki, bu mürəkkəb və son dərəcə gərəkli fəaliyyət sahəsində Heydər Əliyevin milli təəssübkeşliyinin canlı şahidi olmuşam. Bir vətəndaş kimi fəxr edirəm ki, Heydər Əliyevin apardığı Vətən və millət mücadiləsində heç zaman passiv müşahidəçi olmamışam. Heydər Əliyevin on illəri, yüz illəri qabaqcadan görüb, dərindən-dərinə ölçüb-biçərək atdığı uzaqgörən addımları, gördüyü əzəmətli quruculuq işlərini kənardan seyr etməmişəm, onun iştirakçısı olmuşam...

Yaxşı yadımdadır... 1960-cı illərin lap əvvəli idi. Bakı Universitetinin tarix fakültəsində oxuyurdum. Fakültədə komsomol təşkilatının katibi idim. Nikita Xruşşovun hakimiyyətə gəlişi ilə ölkədə Çinə qarşı düşmənçilik kampaniyası başlamışdı. İkinci kursda oxuyan çox istedadlı bir tələbə buna etirazını bildirmiş, vərəqələr yaymışdı. DTK bu vərəqələri ələ keçirmiş və həmin tələbənin işi üzrə təhqiqata başlamışdı. Hamımız narahat idik. Nəhayət, mənə tapşırıldı ki, tarix fakültəsinin qapalı komsomol yığıncağını keçirim. Universitetin keçmiş binasının (hazırkı İqtisad Universitetinin binası) böyük akt zalında fakültənin qapalı komsomol yığıncağı keçirilirdi. Yığıncağa o zaman DTK-da çalışan Heydər Əliyev gəlmişdi. O, gənclər qarşısında çox əhatəli, həm də öyüd-nəsihətlə dolu bir çıxış etdi. Sonra qızğın müzakirələr, komsomol "tənqidləri" başlandı. İclas əvvəlcə çox rəvan gedirdi. Qabaqcadan hazırladığımız çıxışçılar bir-bir söz alaraq əvvəlcə "cinayət" işləmiş tələbəni tənqid "atəşinə" tutur, sonra isə bağışlanmasını xahiş edirdilər. Nəzərdə tutulan çıxışlar başa çatan kimi iclası yekunlaşdırmaq istəyirdim ki, əvvəlki çıxışlardan ruhlanan rektor mənə "təpindi": "Qoy camaat sözünü desin!" Əlacsız qalıb əl qaldıranlara bir-bir söz verməli oldum. İclas qızışdı, nə qızışdı! Mövcud rejimə qarşı tələbələrin ağzından od-alov püskürməyə başladı... Çıxılmaz vəziyyətə düşdük. İclası yekunlaşdırmaq, qərar qəbul etmək lazım idi. Çox çətin vəziyyət qarşısında qalmışdıq. Elə bu anda çıxış yolunu Heydər Əliyev özü göstərdi. O, yenidən söz alıb xitabət kürsüsünə qalxdı və cəsarətlə çıxış edən komsomolçulara məsləhət gördü ki, yoldaşlarının tərbiyəsini öz üzərilərinə götürsünlər. Bununla daxili gərginliyimiz aradan qalxdı. Dərindən nəfəs aldıq. Hamımızın canı xətadan qurtardı. Və ağır şəraitdə, mürəkkəb əhatədə, mərkəzin nəzarəti altında işləyən Vətən oğlunun cəsarətinə hamımız heyran qaldıq!

XX yüzilliyin 60-cı illərinin sonunda Heydər Əliyevin doğma xalqa həsr olunmuş ömür yolunda yeni, daha geniş, çoxsahəli, qaynar fəaliyyət dövrü başlandı. 1969-cu ildə - Azərbaycan SSR-də həyatın bütün sahələrində dərin tənəzzülün hökmranlıq etdiyi bir şəraitdə Heydər Əliyev Azərbaycan KP MK-nın Birinci katibi seçildi və ölkənin ali idarəçilik sükanı arxasına keçdi. Bununla, Sovet Azərbaycanının tarixində böyük dönüş dövrü başlandı. Tarixi inkişafın sonrakı gedişi sübut etdi ki, bugünkü yeni, müstəqil Azərbaycanı Heydər Əliyev hələ o zaman qurmağa başlamışdı.

Sovet rejiminin bütün xüsusiyyətlərinə dərindən bələd olan və zəngin idarəçilik təcrübəsi qazanmış Heydər Əliyev Azərbaycanı düşmüş olduğu çox ağır vəziyyətdən çıxarmaq üçün qəti addımlar atmağa başladı. O, dahiyanə uzaqgörənliklə, dərindən ölçüb-biçərək ölkənin uzunmüddətli, dinamik və hərtərəfli inkişafını təmin edən kompleks inkişaf proqramları hazırladı və dərhal onların icrasına başlandı. Xalq ilk addımlardan Heydər Əliyevi rəğbətlə qarşıladı, onu sevdi və arxasınca getdi. Azərbaycan xalqının tarixində Heydər Əliyev dövrü başlandı. Xalqın dahi oğlu Sovet İttifaqı kimi böyük bir dövlətin zəngin iqtisadi potensialından və geniş imkanlarından istifadə edərək Azərbaycanı tərəqqi yoluna çıxarmaq siyasəti yeritməyə başladı. Bütün ömrünü doğma xalqına həsr etdi.

Böyük siyasətçi iqtisadiyyat və mədəniyyətin müxtəlif sahələrində öz Vətəninin, xalqının inkişafı üçün zəruri olan ən vacib məsələlər barədə əvvəlcə Sovet İttifaqı KP MK Siyasi Bürosu, MK plenumları, Kommunist Partiyasının qurultayları səviyyəsində əlverişli qərarlar qəbul edilməsinə nail olur, sonra da bütün xalqımızı həmin qərarların icrasına səfərbər edir, doğma Azərbaycanın tərəqqisi uğrunda yorulmadan, gecəli-gündüzlü mübarizə aparırdı. Azərbaycanı özü-özünü təmin edə bilən, müstəqil yaşamağa qadir olan və elmi-texniki cəhətdən yüksək tərəqqi etmiş bir ölkəyə çevirmək onun planlarının başında gəlirdi. Bir sözlə, Vətənimizin müstəqilliyə gedən yolunu hələ o zaman Heydər Əliyev başlamışdı.

Heydər Əliyev Azərbaycana rəhbərlik etdiyi həmin illərdə min cür maneələri dəf edərək sovet hökumətinin Azərbaycanın hərtərəfli inkişafını təmin edən beş xüsusi qərar qəbul etməsinə nail oldu. Nəticədə 1970-1985-ci illər Sovet Azərbaycanının tarixinə bütün varlığı ərzində ən parlaq quruculuq dövrü kimi daxil oldu. Elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətlərinin, mütərəqqi texnologiyaların istehsalata tətbiqi sayəsində Azərbaycan bütün SSRİ-də qabaqcıl mövqelərə çıxdı. İstehsal olunan məhsulların keyfiyyət göstəricisi əvvəlki dövrlərlə müqayisə olunmayacaq dərəcədə yüksəldi.

Dahi dövlət xadimi Heydər Əliyev kommunist rejiminin hökmranlığı dövründə doğma xalqına qarşı baş vermiş haqsızlıqlar əleyhinə özündən başqa heç kəsin apara bilməyəcəyi mübarizəni apardı, Kreml rejiminin ağır təqibləri şəraitində xalqının çəkdiyi əzablara cavab olaraq, Azərbaycanın gələcəyi naminə olduqca uzaqgörən və çox cəsarətli addımlar atdı. Vətənin bütün guşələrində Azərbaycanın haqqı tapdalanmış böyük şəxsiyyətlərinin heykəllərinin ucaldılmasına nail oldu, repressiya qurbanı olmuş Hüseyn Cavidin nəşini Vətənə qaytardı, Kerçdə, Krımda həlak olmuş minlərlə azərbaycanlının şərəfinə Sapun Qora yaxınlığında abidə ucaltdırdı... Məhz bu dövrdə - Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi illərdə, ilk dəfə olaraq, Azərbaycanın görkəmli sənət adamlarının böyük bir qrupuna - şairlərimizə, yazıçılarımıza, bəstəkarlarımıza Sosialist Əməyi Qəhrəmanı fəxri adının verilməsi də təkzibolunmaz tarixi faktdır.

Doğma xalqı, el-obası üçün canını qoyan, elə buna görə də Moskvaya "irəli çəkilib" müəmmalı şəkildə həyat çırağı söndürülən, sonra da "millətçi" damğası yapışdırılan və adının çəkilməsi belə, yasaq olunan Nəriman Nərimanovun əzəmətli heykəlini ucaltdırmaq Heydər Əliyev şəxsiyyətinin Vətən qarşısında böyük xidməti idi. Sonralar Nərimanova Ulyanovsk şəhərində də abidə ucaltdırmağa nail olan Heydər Əliyev bir daha sübut etdi ki, onu Vətən, xalq təəssübkeşliyindən döndərmək heç kəsin hünəri deyil, o cümlədən hakim sovet rejiminin də!

Heydər Əliyevin rəhbərliyi dövründə, 1960-cı illərin sonu - 1970-ci illərdə Azərbaycanın ümumi yüksəlişi fonunda tarixi keçmişimizə də maraq artdı, xalqımızın milli-mənəvi həyatında da dirçəliş başlandı. O zaman ölkəmizdə milli oyanışın əsas mərkəzlərindən biri böyük mütəfəkkirimiz Rəsul Rzanın başçılıq etdiyi Azərbaycan Ensiklopediyası idi. Ensiklopediyanın baş redaksiyasında toplanmış tərəqqipərvər alimlər, xüsusilə gənc qüvvələrin əksəriyyəti çox cəsarətli çıxışlar edirdilər.

Heydər Əliyevin Vətən sevgisinin şahidi olduğum ikinci bir hadisəsi də elə Ensiklopediyadakı fəaliyyətim dövrünə təsadüf edir.

XX əsrin 60-70-ci illərinin əvvəllərində Ensiklopediya Azərbaycanın mühüm milli oyanış mərkəzlərindən biri idi. Ensiklopediyanın müvafiq cildləri üçün xalqımızın təşəkkülündə türk etnoslarının həlledici rol oynaması, Şimali Azərbaycanın Rusiya tərəfindən işğalı, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti xadimlərinin tariximizdə mütərəqqi rol oynaması, Cümhuriyyət dövrünün xadimlərinə obyektiv qiymət verilməsi, 1920-ci ilin aprel işğalı kimi bir çox məsələlərlə bağlı məqalələr hazırladıq, Kiyevin xəritə fabrikində ilk dəfə olaraq Azərbaycan tarixi xəritələrinin hazırlanmasına və çapına nail olduq. 1972-ci ildə Ensiklopediyanın baş redaksiyası "Azərbaycan SSR xəritələri" (Azərbaycan və rus dillərində) adlı atlas nəşr etdi. Göstərilən tarix xəritələri həmin atlasa daxil edildi.

Lakin "sapı özümüzdən olan baltalar", milli oyanışımızın düşmənləri bütün bu məsələləri Moskvaya çuğulladılar, Ermənistandakı tarixçi "dostlarını" köməyə çağırdılar. Bu qüvvələr ensiklopediyaçıları ləkələmək üçün dəridən qabıqdan çıxırdılar. Bizə "millətçi", "burjua məfkurəçiləri", "sovet hökumətinin və Rusiyanın düşmənləri" damğasını vurmaq məqsədilə xalqımıza qarşı 1918-ci ilin mart soyqırımını törətmiş S.Şaumyanın oğlu L.S.Şaumyanı Bakıya gətirtdilər. O zaman "Böyük Sovet Ensiklopediyası"nın baş redaktorunun birinci müavini, həm də sovet ideologiyasının başında duranlardan biri olan oğul - Şaumyan əlinə düşən fürsətdən istifadə edərək Azərbaycan ziyalılarına zərbə vurmaq üçün özünü oda-közə vurdu. Bütün bunlara məhəl qoymayaraq Heydər Əliyev 1971-ci ilin martında mənə Ensiklopediya baş redaktorunun elmi işlər üzrə müavini kimi məsul bir vəzifəni etibar etdi. Beləliklə, nə şaumyanlar, nə də onların Azərbaycandakı əlaltıları məqsədlərinə çata bildilər. Çünki Azərbaycana doğma yurdunun təəssübkeşi olan qüdrətli bir şəxsiyyət başçılıq edirdi. Məhz Heydər Əliyevin müdrikliyi və cəsarəti sayəsində o zaman həm ensiklopediyaçılar, həm də ziyalılarımızın böyük bir dəstəsi nəinki KQB-nin təqiblərinə düçar olmadı, hətta partiya cəzasından da yaxa qurtara bildilər!

Heydər Əliyevin Azərbaycana birinci rəhbərliyi dövründə həyata keçirdiyi bütün əzəmətli quruculuq işlərinin çox böyük tarixi əhəmiyyəti ondan ibarət idi ki, xalqımızda milli qürur, milli mənlik şüuru oyandı, azadlıq, müstəqillik duyğuları baş qaldırdı. Bu, əslində, XX yüzilliyin 70-ci illərində Azərbaycan xalqının milli-azadlıq hərəkatının yeni mərhələyə - yüksəliş mərhələsinə daxil olması demək idi. Sovet imperiyasının dağıldığı dövrdə Azərbaycan SSR artıq öz inkişaf səviyyəsinə və çoxsahəli iqtisadiyyatına görə SSRİ-nin müttəfiq respublikaları içərisində özünü yaşatmağa qadir ola biləcək ikinci respublika idi.

1970-1985-ci illər ərzində Azərbaycanın əldə etdiyi ən mühüm tarixi nailiyyətlərdən biri də xalqın uzaq gələcəyini nəzərdə tutan güclü kadr potensialının, o cümlədən nadir ixtisaslar üzrə mütəxəssislər ordusunun yaradılması idi. Hər il təhsil almaq üçün Azərbaycandan kənara 800 tələbə yola salınırdı. Hərbi təhsilin inkişafına xüsusi diqqət yetirilirdi.

...Yaxşı yadımdadır. 1970-ci illərin sonu idi. Ali məktəblərə tələbə qəbulu ilə əlaqədar Mərkəzi Komitədə keçirilən ənənəvi müşavirəyə dəvət olunmuşdum. Heydər Əliyev təhsil nazirini və bir-iki ali məktəb rektorunu dinlədikdən sonra, Ümumqoşun komandirləri məktəbinin rəisini çıxışa dəvət etdi. Və ona dərhal sual verdi: Tələbələr içərisində yerli əhalinin (yəni, azərbaycanlıların - Y.M.) nümayəndələri nə qədərdir? Aldığı cavabdan, yəni, azərbaycanlıların hərbi təhsilə zəif cəlb olunmasından çox narazı qalan Heydər Əliyev Ümumqoşun komandirləri məktəbinin rəisini çox kəskin surətdə məzəmmət etdi və ona konkret tapşırıqlar verdi...

İş elə gətirdi ki, sonrakı il alı məktəblərə qəbul ərəfəsində Mərkəzi Komitədə keçirilən müşavirədə mən yenə iştirak etməli oldum. Heydər Əliyev Ümumqoşun komandirləri məktəbinin rəisini yenə xitabət kürsüsünə dəvət etdi. Rəis bu dəfə də müxtəlif rəqəmlər gətirdi. Heydər Əliyev, əvvəlki kimi, bu mühüm işin gedişi, xüsusilə yerli əhalinin faizi ilə maraqlandı. Böyük siyasətçinin dedikləri bugünkü kimi yadımdadır: "Yerli əhalinin nümayəndələrini təyyarəçilik məktəblərinə göndərmək lazımdır. Təyyarəçilər hazırlamaq lazımdır. Bu günlərdə kosmonavtlar dəstəsinin tərkibi ilə maraqlandım. Dəstəyə bir nəfər də olsun, azərbaycanlının cəlb olunmamasından narazılığımı bildirdim. Mənə məlumat verdilər ki, kosmonavtlar dəstəsinə ancaq təyyarəçilik məktəbini bitirənləri götürürlər. Bu məsələ ilə də maraqlandım. Aydın oldu ki, SSRİ-nin təyyarəçilik məktəblərində Azərbaycanın yerli əhalisinin bir nəfər də olsun, nümayəndəsi təhsil almır. Bəs siz hara baxırsınız?"

Azərbaycanın gələcək inkişafına ünvanlanmış strateji əhəmiyyətli bütün bu işlərə Heydər Əliyev şəxsən özü rəhbərlik edirdi. Bir sözlə, daim xalqının gələcəyini düşünən böyük azərbaycanlı o vaxtlar zamanı qabaqlayaraq XXI yüzilliyin Azərbaycanı üçün güclü kadr potensialı yaradırdı.

1991-ci il oktyabrın 18-də "Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı" qəbul olunarkən Şimali Azərbaycan artıq müstəqil bir dövlət kimi yaşamağa tamamilə hazır idi. Bu, dahi Heydər Əliyevin Vətən və xalq qarşısında çox böyük xidməti idi...

1990-cı illərin əvvəllərində xalqımızın dahi oğlu Heydər Əliyevə qarşı təqiblər və zorakılıqlar kampaniyası keçirilərkən, partiya üzvləri pərən-pərən salınarkən bir ziyalı kimi mən də haqqın müdafiəsinə qalxmış, konkret əməli addımlar atmış və mətbuatda öz mövqeyimi belə bir başlıqla açıq bildirmişdim: "Əgər Yeni Azərbaycan Partiyası elan etdiyi yolla gedərsə, onun tezliklə ən kütləvi partiya olacağına şübhəm yoxdur!" Çox çəkmədi ki, bu mövqeyimə və istiqlalçı tələbələri müdafiə etdiyimə görə məni BDU-nun tarix fakültəsinin dekanı vəzifəsindən uzaqlaşdırdılar.

Bu gün mən dərin iftixar hissi keçirirəm ki, üzvü olduğum Yeni Azərbaycan Partiyası elan etdiyi yolla getdi, ötən dövr ərzində xalqımızın taleyüklü problemlərinin həllində misilsiz rol oynadı, nəhayət, müasir Azərbaycan cəmiyyətinin aparıcı və istiqamətverici qüvvəsinə çevrildi. Bu gün ümummilli mənafeni, ümumi dövlət mənafeyini öz şəxsi mənafeyindən uca tutmağı bacaran hər kəs, canında qeyrət ruhu, Vətən sevgisi gəzdirən hər bir azərbaycanlı açıq etiraf etməlidir ki, millətimizi, Vətənimizi bütün bu ağır sınaqlardan, tarixin ən qanlı burulğanlarından Yeni Azərbaycan Partiyasının banisi, xalqımızın dünyaya bəxş etdiyi dahi şəxsiyyət olan Heydər Əliyev dühası çıxara bildi!

Hamımızın yaxşı yadındadır ki, 1993-cü ildə Azərbaycanın ənənəvi xarici düşmənləri və onların ölkə daxilindəki əlaltıları dövlətçiliyimizi yox olmaq həddinə çatdırmışdılar. Daşnakların "Böyük Ermənistan" yaratmaq niyyətləri reallaşmaqda, qonşu dövlətlərin paytaxtlarında hazırlanmış məkrli planlar həyata keçirilməkdə idi. Azərbaycan torpağı etnik əlamətə görə parçalanıb yox olmaq təhlükəsi qarşısında qalmışdı. Bakı yaxınlığında - Navahı kəndində vətəndaş müharibəsinin ilk güllələri atılmış, qardaş qanı axıdılmışdı. Azərbaycan siyasi bir varlıq kimi Qafqazın xəritəsindən silinmək təhlükəsi qarşısında idi. İnkarolunmaz həqiqətdir ki, məhz belə bir ağır tarixi şəraitdə, demək olar ki, ümidsiz bir vəziyyətdə qalan Azərbaycanın müstəqilliyinə qənim kəsilmiş, xalqımızı tarix boyunca dəfələrlə qan içərisində boğmuş ənənəvi düşmənlərin, onların bitib-tükənməyən məkr, hiylə və ən müasir silahlarının qarşısında məhz Heydər Əliyev şəxsiyyəti duruş gətirə bildi, Heydər Əliyev zəkası qalib gəldi! Bu böyük şəxsiyyətin qədirbilən xalqımız qarşısında ən böyük tarixi xidməti budur ki, doğma torpaqlarımıza yiyələnmək üstündə ən kəskin geosiyasi ziddiyyətlərin mövcud olduğu bir şəraitdə Azərbaycan dövlətçiliyini xilas etdi, Azərbaycanın varlığını parçalanıb yox olmaq təhlükəsindən qurtardı!

1994-cü il iyun ayının son günləri idi. Xarici düşmənlərin və daxildəki Vətən xainlərinin havadarlıq etdiyi separatçılar Balakəndə də baş qaldırmışdılar. Dövlət başçısının tapşırığı ilə bir qrup ziyalı təcili Balakənə yola düşdük. Bakıdan gec çıxdığımız üçün Zaqatalada gecələdik. Ertəsi gün səhər tezdən artıq Balakən İcra Hakimiyyətinin binasında idik. Camaatla görüşə tələsirdik. Lakin o zamankı icra başçısı bizi camaatla görüşdürməyə tələsmir, Rusiya Federasiyasından (Dağıstandan) gələcək "qonaqları" gözlədiyini bildirirdi. Dövlətimiz tərəfindən rəsmi surətdə dəvət olunmamış, başqa sözlə desək, çağırılmamış "qonaqların" gözlənilməsi bizə qarşı açıq-aşkar hörmətsizlik, saymazyanalıq idi. Yerli hakimiyyət nümayəndəsinin bu müəmmalı hərəkətindən çox narazı qalmışdıq. Gündüz saat 11 radələri idi. Hələ də icra başçısının otağında idik. "Danışıqlar aparırdıq". Birdən hökumət telefonu səsləndi. Dedilər ki, Bakıdan göndərilmiş dövlət nümayəndəsi və icra başçısı telefonun yanında olsunlar. Prezident danışacaqdır. Arxayın olduq və rahat nəfəs aldıq ki, dövlətimizin rəhbəri Heydər Əliyev o gün, o məqamda Vətən üçün ən çox narahatlıq doğuran bir hadisəni şəxsi nəzarətinə götürmüşdü... Mən o zaman təlatümlü hadisələrin qaynar nöqtəsində olarkən bir daha əmin oldum və böyük qürur hissi keçirdim ki, Azərbaycan sahibsiz deyilE

Bütün xalqa, yaratdığı partiyaya arxalanan Heydər Əliyev - bu müdrik şəxsiyyət öz qətiyyəti ilə Vətəni 1994-cü ilin oktyabr və 1995-ci ilin mart sınaqlarından da çıxardı, ölkəni çapıb-talayan quldur dəstələrini tərk-silah etdi, Vətənimizdə sabitlik və əmin-amanlıq yaratdı, xalqımızda sabaha inam oyatdı. O zaman xalqımıza məhz bu lazım idi. Bu, o zaman, sözün əsl mənasında, çox böyük siyasi hünər idi! Mən bu misilsiz siyasi rəşadətin də şahidiyəm...

Bu gün mən də bir ziyalı, bir tarixçi kimi xalqımıza bir daha bildirmək istəyirəm ki, o zaman Heydər Əliyev müharibə məsələsində düzgün mövqe tutdu. Müdrik bir strateq kimi, bir sərkərdə kimi real vəziyyətlə, tarixi şəraitlə hesablaşdı. Düşmənin və onun beynəlxalq havadarlarının gücünü, planlarını, Azərbaycanın düşdüyü qanlı burulğanın nə qədər təhlükəli olduğunu nəzərə aldı. Real vəziyyətdən çıxış edərək atəşkəs rejiminə nail oldu. Bununla da, Azərbaycanın gənc, sağlam qüvvələrinin mənasız yerə qırılıb məhv edilməsinin qarşısını aldı - genefondumuzu xilas etdi. Bu, Azərbaycan xalqının yaşaması, gələcəyi demək idi. Belə addımı o zaman yalnız Vətənin, xalqın gələcəyini düşünən, bunun üçün bütün varlığı ilə yanan dövlət xadimi ata bilərdi!

Heydər Əliyevin tariximizə, tariximizin öyrənilməsinə verdiyi böyük dəyərin də şahidiyəm. Ulu öndərin Azərbaycan tarixinin ən böyük problemlərinin araşdırılması üçün verdiyi tövsiyələr və tapşırıqlar, onun tərəfindən Azərbaycan tarixinin dövrləşdirilməsi, 1994-cü ildə mənim BDU-nun tarix fakültəsinin dekanı vəzifəsinə qaytarılmağıma şərait yaratması, 1999-cu ildə məni "Şöhrət" ordeni ilə təltif etməsi vətəndaş və alim ömrümün ən qürurverici anlarıdır. 2002-ci ildə yazdığım "Ata Yurdu" dərsliyinə, xüsusilə kitabdakı xəritələrə qarşı qonşu dövlətlərdən hədələr gələndə, notalar göndəriləndə, Azərbaycan üçün taleyüklü olan bu məsələ Heydər Əliyevin diqqətindən yayınmadı. Mən özümü bu mücadilə meydanında tək hiss etmədim, çünki Heydər Əliyev kimi bir arxam var idi. Mühüm görüşlərin birində Heydər Əliyev "Ata Yurdu" dərsliyi ilə bağlı xaricdəki düşmənlərimizə də, onların ölkədəki əlaltılarına da "Bizə məhz bu tip dərsliklər lazımdır" deməklə layiqli cavab verdi. Nəşr etdirdiyim xəritələr məsələsi yenidən kəskinləşəndə də ümid yerim yenə Heydər Əliyev oldu. 2002-ci ilin noyabrında Şəkidə Olimpiya kompleksinin açılışı zamanı ulu öndərin məni "böyük alim", "böyük tarixçi" adlandırması bu məsələni kəskinləşdirən qüvvələrə ən yaxşı cavab oldu və məni yeni tədqiqatlara ruhlandırdı.

Ulu öndərin mənə göstərdiyi etimadların bir nümunəsi də əbədiyyətə qovuşması ərəfəsində, 2003-cü ildə "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopedik Lüğəti"nın hazırlanması ilə bağlı idi. Xoşbəxtəm ki, Prezident Administrasiyasından göstərilən böyük kömək sayəsində 2004-2005-ci illərdə ikicildlik "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası"nı nəşr etdirə bildim və bu qiymətli nəşri ulu öndərin parlaq xatirəsinə həsr etdim...

Həyatımın qürurverici məqamlarından biri də budur ki, ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi irsinin varisi, onun daxili və xarici siyasət kursunu uğurla, yaradıcılıqla davam etdirən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti zati-aliləri İlham Əliyevin elmimizə, o cümlədən tariximizə verdiyi dəyər və diqqət bu gün də davam edir. Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin davam etdiyi, ermənilərin Azərbaycanın tarixi torpaqlarına ərazi iddialarının gücləndiyi, antiazərbaycan təbliğatının genişləndiyi şəraitdə, Azərbaycan tarixçi alimlərinin ermənilərin əsassız iddialarını ifşa etməsi işinə səfərbər olunmasında Tarix İnstitutunun nə qədər böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini yaxşı bilən respublika Prezidenti İlham Əliyev 2004-cü ildə mənə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutunun direktoru vəzifəsini etibar etmişdir. Ona görə də 2004-cü ildən başlayaraq İnstitutda yeni tədqiqat istiqamətlərinin müəyyən edilməsi zamanın tələbinə uyğunlaşdırılmışdır. Azərbaycanda tarix elminin inkişafı prosesinə yeni münasibət və baxış formalaşmağa başlamışdır. Bu məqsədlə ilk növbədə, elmin inkişafının təşkilati prinsipləri və yeni struktur formalarının yaradılması üzrə işlər qisa müddət sonra nəticələrini vermişdir. Tarix İnstitutunda yeni mərkəzlər və şöbələr yaradılmışdır. "Azərbaycanlıların deportasiyası və soyqırımı", "Əliyevşünaslıq", "İnformasiya və tərcümə" mərkəzləri açılmışdır. Həm elmi, həm siyasi aktuallıq kəsb edən problemlərin araşdırılması ön plana çəkilmişdir və bu sahədə fundamental əsərlərin nəşrinə nail olunmuşdur. İnstitutun elmi tədqiqat planları dəyişdirilərək yenidən işlənmiş, əsas diqqət Azərbaycanın ayrı-ayrı dövrlərdə itirilmiş ərazilərinin tarixinin araşdırılmasına yönəldilmiş, Qarabağ, Naxçıvan, İrəvan, Borçalı, Dərbənd, Cənubi Azərbaycan, Azərbaycan xalqına qarşı həyata keçirilən deportasiyalar və soyqırımıları tarixi, habelə Azərbaycan tarixinin qəsdən saxtalaşdırılmış bir çox problemləri əsas və təxirəsalınmaz tədqiqat obyektlərinə çevrilmişdir. Tarix İnstitutunun 2004-cü ildən bəri başlamış olduğu ciddi araşdırmaların daha bir istiqaməti də mənbələrin, arxiv materiallarının, xüsusilə Azərbaycanda əlçatmaz olan, xarici ölkələrdə toplanmış materialların aşkar edilib nəşr olunmasıdır. Bu məqsədlə tarixçilərimiz Rusiya, Gürcüstan, Türkiyə, İngiltərə, Almaniya, Fransa, Hindistan kimi ölkələrə ezam edilərək həmin materialların Azərbaycana gətirilməsi təmin edilmiş, eyni zamanda, onların nəşrinə başlanmışdır.

Tarix İnstitutuna rəhbərlik etdiyim dövrdə tarixin tədqiqi sahəsindəki xidmətlərimə görə Prezident İlham Əliyev tərəfindən 2009-cu ilin fevralında "Şərəf" ordeni ilə təltif edilməyim isə mənim fəaliyyətimə verilən ən böyük qiymətdir!

Bu gün AMEA Tarix İnstitutu tariximizə, onun tədqiqinə böyük qayğı ilə yanaşan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin tapşırıq və tövsiyələri əsasında fəaliyyət göstərir. Prezidentin elmimizin inkişafı üçün, dünyaya tanıdılması üçün görmüş olduğu böyük işlər Tarix İnstitutunun kollektivi tərəfindən hər zaman böyük minnətdarlıqla qarşılanır.

Prezident İlham Əliyev bütün müvafiq çıxışlarında, o cümlədən AMEA-nın illik hesabatlarına və fəaliyyətinə həsr olunmuş tədbirlərdə Tarix İnstitutuna böyük diqqət ayırır. Dövlət başçısı İlham Əliyev "Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu ölkəmizdə tarix üzrə araşdırmaların mərkəzidir" deyərək, Tarix İnstitutuna çox yüksək qiymət vermişdir. Milli Elmlər Akademiyasının 2011-ci ilin aprelində keçirilən illik ümumi yığıncağında isə Tarix İnstitutunun gördüyü işlərə, xüsusilə İrəvan, Qarabağ və Naxçıvan tarixinin geniş miqyasda araşdırılmasına böyük qiymət verərək çıxışında demişdir:, "Mən çox şadam ki, tarixçilərimiz çox sanballı və əsaslı əsərlər yaradırlar. Şadam ki, alimlərimiz mənim çağırışıma müsbət cavab verərək qısa müddət ərzində bu bölgənin tarixi ilə bağlı çox gözəl və real faktlara əsaslanmış əsərlər yaratmışlar. Başlıcası, İrəvan xanlığının tarixi ilə bağlı yaradılmış əsərlər xüsusi məna daşıyır." Prezident Tarix İnsitutunun İrəvan, Qarabağ və Naxçıvan tarixi üzrə tədqiqatlarını xüsusi qiymətləndirərək, 2012-ci ilin mayında İnstitutun 13 əməkdaşını, o cümlədən bu sətirlərin müəllifini Dövlət mükafatına layiq görmüşdür.

Bu gün bir vətəndaş, bir tarixçi kimi fəxr edirəm ki, ulu öndər Heydər Əliyevin müstəqil Azərbaycan dövləti quruculuğunun canlı şahidi və iştirakçısıyam. Onun qurmuş olduğu müasir Azərbaycan dövlətinin tarixi nailiyyətləri göz qabağındadır. Heydər Əliyev siyasi irsinin layiqli varisi, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, müasir dövrümüzün böyük dövlət xadimi İlham Əliyevin uğurlu daxili və xarici siyasəti nəticəsində Azərbaycanımız dünya inkişafının önündə gedir. Azərbaycan Yeni, Böyük İntibah dövrünü yaşayır!

Yaqub MAHMUDOV,

AMEA-nın Tarix İnstitutunun

direktoru, Milli Məclisin deputatı,

YAP Siyasi Şurasının üzvü

Azərbaycan.- 2014.- 9 may.- S.7.