Bacı həsrəti

Stalinqrad döyüşünün 40 illiyi ilə əlaqədar olaraq Volqa sahilinə getmişdim. Mamayev kurqanının Döyüş Şöhrəti muzeyində həmyerlilərimizin adlarını axtarır, mərmər lövhədəki tanış soyadları qeyd dəftərimə köçürürdüm. Sonra da muzeyin kartatekasında onların haqqındakı məlumatlarla tanış olurdum.

Bakıya qayıdanda respublika televiziyasının "Hünər" verilişində çıxış edərək uzaq eldə ölkəmizin adını ucaldan igidlərin, o cümlədən şair-leytenant Nazim Sultanın döyüş rəşadəti haqqında məlumat verdim.

Bir neçə gündən sonra respublikanın xalq artisti Gülxar Həsənovadan məktub aldım. Məktubda böyük bir ailənin taleyindən söhbət açılır, "Acı xatirələr" adlanırdı. Məktuba bir şəkil də əlavə olunmuşdu: Gülxar Həsənova və Nazim Sultan. Çoxdanın şəklidir, bacı-qardaş yanaşı oturub. İkisi də ömrün bəxtəvər çağındadır. Bir-birindən gözəl, bir-birindən yaraşıqlı. Bacı qardaşın boyuna güvənir, bacı toy gözləyirdi. Kim deyərdi ki, bir gün gələcək bu şəklin özü də acılı-şirinli xatirəyə çevriləcək?

Məktubda bacı qəlbinin döyüntülərindən qəmli xatirələrdən söhbət açılır. Dönə-dönə oxuyuram. Müharibə bacı qəlbinə üç dağ çəkib. Gülxar xanım üç qardaş itirib o qanlı illərdə: Həmid gedib, Səlim gedib, Nazim gedib...

Şəmkirin Bayramlı kəndində anadan olublar. Onilliyi Zəyəmdə bitiriblər. Üçü də ali təhsil alıb. Həmidlə Səlim mühəndis idilər, Nazim isə ədəbiyyat müəllimi. Kövrək qəlbi vardı Nazimin. Lirik şeirlər yazırdı.

Ömrümün səfalı xoş çağındayam,

Öz ana yurdumun qucağındayam,

Söz deyə göz yaşı axıtma, ey dil,

Bil ki, xəzinələr ocağındayam.

Sanki dağ döşündə asta-asta bir bulaq çağlayırdı. Elə bil yaşıl yamacda zərif güllər ətir saçırdı. Yavaş-yavaş sənət adamlarının cərgəsinə qoşulurdu. Yazıçılar ittifaqı üzvlüyünə namizəd idi.

Qəzet və jurnallardan kövrək səsi gəlirdi. "Sevgilim", "A qızlar", "Yaxşıdır", "Yar məni", "Durnalar" kimi şeirləri dillərdə gəzirdi. Sənət bağçasında saf cığır açırdı. Osman Sarıvəlli hələ 1936-cı ildə "Ədəbiyyat qəzeti"ndə onun barəsində yazırdı: "...Elə ilk günlərdən Nazimin şeirlərini oxuduqca onda şairlik istedadı olduğuna şübhə qalmırdı".

İlk addımlar get-gedə bərkiyir, titrək, həzin səs gurlaşırdı. Lakin başlanan amansız müharibə hər şeyi alt-üst etdi. Bir-birinin dalınca qardaşların üçü də getdi. Həmidlə Səlim o gedən oldular. Nazim bir ara Tiflisdə oxudu. Artilleriya məktəbini bitirdi. Leytenant rütbəsi aldı. Qələm süngüyə çevrildi.

İlk bahar günlərində bacıya bir məktub gəldi. Nazim yazırdı: "Batereya komandiriyəm. Bacıcan əmin ol, düşməni göz açmağa qoymarıq". Sonra da hamıdan hal-əhval tutur, sözünü şeirlə bitirdi:

Qarşımı kəsməmiş nə ölüm, nə qan,

Əsir yaranmamış, dünyaya insan.

Quraram Berlində ədalət-divan,

Qataram onları al qana, gəlsin!

Volqa sahillərinin ağır günləri idi. Düşmən Moskva yaxınlığındakı məğlubiyyətin əvəzini çıxmaq üçün bütün gücünü Stalinqrada yönəltmişdi. Noyabrın əvvəlində bacı məktub aldı: "Mənim topçu batareyam bu saat Volqanın sahilindədir. Gərgin vuruşmalar gedir. Yer-göy alışıb-yanır. Düşmən güc gəlməyə çalışır. Ancaq niyyəti baş tutmayacaq. Hə, yadımdan çıxmışdı. Bacıcan, təbrik et məni, dünən bir medal aldım".

Şeir də ki dilinin ucunda idi. Hər məktub şeirlə başlayır, şeirlə qurtarırdı. Qəlbinin sözünü muncuq təki misralara düzürdü:

Toxunsa yurduma duyğusuz bir əl,

İnan ki, bir qana min qan eylərəm.

Sözlərim cəbhədə qatarlaşanda

Qəlbimi onlara sərvan eylərəm.

Sözlər getdikcə sərtləşir. Sətirlər əsgər cərgəsi təki nizamlanır, gur sıra ilə düşmənə hücum çəkirdi:

Yaqut səhərlərin dan içindədir,

Yanar məhəbbətim can içindədir,

Bəşər şöhrət üstə, qan içindədir

Bu dərdə mən necə dözüm, a dağlar.

Hər məktubu oxuduqca bacı Volqa sahillərində qarda-boranda əlində süngü düşmən üzərinə qartal təki şığayan qardaşın səsini eşidir, üzünü, gözünü görürdü. Beləcə, ara-sıra məktublar gəlir, uzaq cəbhədən soraq gətirirdi. Uzun gecələrdə bacı-qardaş asta-asta hey "pıçıldaşırdılar". Nazim qardaşların ünvanını xəbər alırdı. Yeri-yurdu isə bilinmirdi onların. Bəs bacı nə yazsın? Zarafatla keçirdi üstündən, araya söz qatırdı. Sorğu-sualı unutdururdu.

Bir azdan məktubların arası kəsildi. Və bir gün hissə qərargah rəisinin müavini Riabinin kağızı gəldi. Buna "qara kağız" deyirdilər. Zəhmi sifətləri qarsıdır, ürəkləri yandırırdı. Bacı zərfi açdı. Əlləri əsə-əsə oxudu: "1943-cü ilin şaxtalı-boranlı 10 yanvar səhəri Nazimin bateriyası Zaitsev adasında möhkəm dayanmışdı.Toplar bayaqdan bəri düşman səngərlərini mərmiyə tuturdu. Hamı intiqam hissi ilə alışıb yanırdı. Nazim sizin ellərin qəhrəmanı Koroğlu kimi coşmuşdu. O, hər şeyi unudub kiçik təpənin üstünə çıxır, tez-tez komanda verirdi: "Atəş"!

Faşistlər iri cüssəli komandiri gördülər. Növbəti həmlə zamanı qəfil güllə dəyərli dostumuzu yaxaladı. Nazim həlak oldu. Biz onu elə orada, balaca bir təpədə basdırdıq. Dedik rahat uyu, igid komandir. Qisasın yerdə qalmayacaq, əmin ol!"

Bir ömür də beləcə qırıldı. Bir oğul da müharibə qurbanı oldu. Bir bacının qəlbinə üçüncü dağ çəkildi.

Aradan aylar, illər keçdi. Volqa sahillərində əzəmətli abidə ucaldıldı. Heç kəs unudulmadı, heç nə yaddan çıxmadı. Hər kəsin qədir-qiyməti bilindi. Günlərin birində qəlbi nisgilli bacı Müdafiə Muzeyindən bir məktub aldı: "Volqa sahillərində canını qurban vermiş Nazim İbrahim oğlu Sultanovun adı şəhərimizin müdafiəsi uğrunda həlak olan igid döyüşçülərin siyahısına salınmışdır".

Gülxar xanım öz məktubunda yazırdı ki, nə ola, doğma Şəmkir torpağında nakam qardaşımın adına bir tədbir keçiriləydi. Qoy cavanlar biləydi ki, yaşlı nəsil çətin gündə, dar ayaqda necə rəşadət göstərib.

1982-ci il noyabr ayının 23-də Şəmkir mədəniyyət evində döyüşçü şair Nazim Sultanovun şərəfinə xatirə məclisi quruldu. Yazıçı İsmayıl Şıxlı, alim Rasim Tağıyev, şair Atif Zeynallı, jurnalist Davud Dəmirli və başqaları döyüşçü şairin hünərindən danışdılar. Şeirlərini oxudular, xatirələr söylədilər. Mən də Volqa sahilində görüb eşitdiklərim barədə məlumat verdim. Səhər tezdən qələm dostları yığışaraq Kürün sahilinə, Nazimin doğma kəndinə getdilər. Baxıram, sevincdən bacının gözləri doldu, qəlbi qanadlandı. Bu da təskinlikdir, ehtiramdır, ürəyə toxtaqlıq verir. Bacı həsrəti, intizarı misralara düzüldü, bacının yaralı qəlbindən bir şeir süzüldü:

Bacılar qardaşla öyünər hər an,

Qardaşsız bacının ömrü bir qışdır.

Üç igid qardaşım vardı bir zaman,

Üçü də cəbhədən qayıtmamışdır.

Arzular müqəddəs, arzular təmiz,

Arzular ürəkdə çiçək-çiçəkdi.

Dünya bacıları, yekdil olsaq biz,

Qardaşlar hərb üzü görməyəcəkdir.

Əhməd İSAYEV

Azərbaycan.- 2014.- 15 may.- S.11.