Azərbaycanın daha bir rəmzi

Xalqımıza məxsus milli-mənəvi sərvətlər sırasında xalçaların özünəməxsus yeri var. Ən qədim xalının 2500 yaşı var. Bu, Bərdə (saqa-oğuz) xalısı adlanır və Qarabağda toxunub.

Müasirliyi və orijinal görkəmi ilə də diqqəti cəlb edən xalça muzeyi qapılarını sevimli ziyarətçilərinin üzünə açdı. Tədbirdə muzeyin direktoru Röya Tağıyeva muzey haqqında geniş məlumat verdi. Bildirdi ki, binanın 1-ci mərtəbəsində satış mərkəzi yerləşir. Əsas ekspozisiyalar 2-ci, 3-cü və 4-cü mərtəbələrdədir. İkinci mərtəbədə xalçanın inkişaf texnologiyası və ənənələr haqqında məlumatlar öz əksini tapıb. Dördüncü mərtəbədəki kinozalda isə xalça sənəti haqqında filmlər nümayiş olunur. Muzeydə quraşdırılmış xüsusi monitor Azərbaycan xalçalarının dünya kolleksiyalarında, Avropa rəssamlarının əsərlərində əks olunduğunu göstərir.

R.Tağıyeva Azərbaycan xalçaları barədə məlumat verərkən vurğuladı ki, iyirminci yüzilliyin ortalarında Altayda yerli türklər qazıntı aparan zaman Basırıq kurqanlarında insanı heyrətə gətirən maddi mədəniyyət nümunələri aşkar ediblər. Skit boylarına məxsus bu sənət əsərləri arasında salamat qalan və rəngini belə itirməyən bir xalı da olub ki, onun 2500 il öncə Qarabağda toxunduğu təsdiq edilib. Bununla da sübut olunub ki, xalı və xalçalar ilk olaraq dünyanın ayrı-ayrı qütblərinə Azərbaycandan yayılıb.

Maraqlıdır, bəs ən uzun xalı harada toxunub və ölçüləri nə qədərdir? Öyrəndik ki, milli-mənəvi sərvət və maddi mədəniyyət nümunələrindən sayılan Azərbaycan xalçaları bu gün İstanbulun "Topqapı", Nyu Yorkun "Metropoliten", Londonun "Viktoriya və Albert", Parisin "Luvr" muzeylərində nümayiş etdirilir. Londonun "Viktoriya və Albert" muzeyində saxlanan "Şeyx Səfi" xalısı möhtəşəmliyinə görə dünya xalçalarını çox-çox geridə qoyur. Uzunluğu 56,12 metr olan xalı 1539-cu ildə Səfəvi hökmdarı I Təhmasibin sifarişi ilə Ərdəbil məscidi üçün toxunub. Həmin xalçanı, gözəl sənət incisini təəssüf ki, 1893-cü ildə ingilislər Londona aparmışlar. Lakin Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, UNESCO və İSESCO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə həmin xalının təkrar nüsxəsi hazırlanaraq Azərbaycan Müasir İncəsənət Muzeyində saxlanılır. Bu, əlbəttə, bütünlüklə maddi mədəniyyət abidələrinə, milli-mənəvi sərvətə Heydər Əliyev Fondunun qayğısıdır.

Orijinal üslubda inşa olunan bina bükülmüş xalçanı xatırladır. Hazırda muzeyin sərgi və fondlarında 15 minə yaxın eksponat var. Muzeydə xalça və xalça məmulatları, metal, parça, geyim və tikmə, keramika, şüşə, ağac, kağız, zərgərlik əşyaları, kitablar, fotoşəkillərdən ibarət nadir kolleksiya mühafizə olunur. Bu kolleksiyanın ziyarətçilərə təqdimatı üçün binada ideal şərait yaradılıb. Muzeyin fondunda mövcud olan xalça və xalça məmulatlarının saxlanılması və konservasiyası işi 2013-cü ildə Bakıya dəvət edilmiş və zəngin təcrübəsi ilə bütün dünyada məşhur olan Viktoriya və Albert Muzeyinin parçalarının konservasiyası üzrə mütəxəssis Luis Squirerin tövsiyələri və tərtib etdiyi təlimatlar əsasında aparılır.

Xalça muzeyinin ilk dəfə ölkəmizdə təşkili bu qədim xalq sənətinin vətəninin Azərbaycan olduğuna bir işarədir. L.Kərimov adına Azərbaycan Xalçası və Xalq-Tətbiqi Sənəti Dövlət Muzeyi heç də təsadüfi olaraq milli mədəniyyətimizin yeganə zəngin xəzinəsi hesab edilmir. Muzeydə Azərbaycan xalqının milli mədəniyyəti və incəsənətinin daşıyıcısı olan, əsrlər boyu yaratdığı qədim, əvəzsiz xalça nümunələri ilə birgə müasir dövr rəssam və xalq sənətkarlarının ən nümunəvi əsərləri də toplanıb. Xalqımızın maddi və mənəvi irsinin saxlanc yeri sayılan Azərbaycan Xalçası və Xalq Tətbiqi Sənəti Dövlət Muzeyi nadir xalçaların dəyərinə, həmçinin əhəmiyyətinə görə dünyada yeganədir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin imzaladığı sərəncamla xalça muzeyinin yeni binasının tikilməsi də məhz bu xəzinənin qorunmasına, yaşadılmasına olan qayğının təzahürüdür.

Müəllifi tanınmış avstriyalı memar Frans Yants olan muzey binasında Azərbaycan xalçaçılıq məktəbinin bütün istiqamətləri, yaşı yüz illərlə ölçülən xalça və xalça məmulatlarının geniş çeşidi təqdim edilir.

AMEA-nın akademiki Teymur Bünyadovun təbirincə desək, "zaman keçəcək, əsrlər əsrləri, minilliklər minillikləri əvəz edəcək, qoşa dayanan mərkəzlər (Beynəlxalq Muğam Mərkəzi ilə Xalça Muzeyi) Xəzərin ayna sularının laylasında uyuyacaq, xalqımıza, millətimizə şərəf, şöhrət gətirəcək".

Tədbirdə Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyinin qədim musiqi alətləri və "Azərbaycan ritmləri" mahnı və rəqs ansamblları muzey ziyarətçilərinə xoş ovqat bəxş etdi.

Məhəmməd NƏRİMANOĞLU

Azərbaycan. - 2014.- 3 sentyabr.- S. 8.