Neft-qaz layihələri Azərbaycanın etibarlı

tərəfdaş olduğunu bir daha təsdiqlədi

XX əsrin müqaviləsindən XXI əsrin müqaviləsinə

Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorundakı "Azəri-Çıraq-Günəşli" (AÇG) yataqlarının tammiqyaslı işlənməsi üçün dünyanın tanınmış neft şirkətləri ilə Hasilatın Pay Bölgüsü Sazişinin imzalanmasından cəmi 20 il ötüb. "Cəmi" sözünü təsadüfən işlətmirik. Bu vaxt ərzində Azərbaycanın neft-qaz sənayesində, nəticə etibarilə ölkənin iqtisadi həyatında o qədər çox və elə möhtəşəm hadisələr baş verib ki, onların ikicə onillikdə həqiqətə çevrildiyinə inanmaq bəzən çətin gəlir.

"Əsrin müqaviləsi" adını almış bu saziş imzalanandan üç il iki ay sonra - 1997-ci ilin noyabrında "Çıraq" platformasından ilkin neft alındı. Bu, dünyanın neft tarixində indiyədək qazanılan ən böyük nailiyyətlərdən biri idi. Bu, "Çıraq-1" platformasının əsaslı təmiri, əslində yenidən tikilməsi, Səngəçalda İlkin Neft Layihəsi çərçivəsində terminalın inşası, Xəzərdən - AÇG ərazisindən terminaladək sualtı kəmərlərin çəkilməsi, neftin ixracı üçün infrastrukturun yaradılması və s. demək idi.

İndi "Azəri-Çıraq-Günəşli" yataqlarının ərazisində 8 platforma fəaliyyət göstərir ki, onlardan 6-sı ən müasir hasilat qurğusudur.

Bu illər ərzində ölkəmizdə çox geniş neft-qaz infrastrukturu qurulub. Ulu öndər Heydər Əliyevin adını şərəflə daşıyan, regionda analoqu olmayan Bakı Dərin Özüllər Zavodu modernləşdirilib. Bibiheybətdə dəniz qurğularının tikintisi üçün ən müasir ATA ("AMEK-Tekfen-Azfen") tikinti-quraşdırma sahəsi yaradılıb.

Regionun karbohidrogen ixracı mərkəzi - Səngəçal terminalı Bakıdan 55 kilometr cənubda yerləşir. Bu, dünyanın ən böyük neft-qaz terminallarından biridir. Bir neçə neft-qaz ixracı marşrutu öz başlanğıcını buradan götürür.

Söz vaxtına çəkər. 12 il əvvəl - 2002-ci ilin sentyabr ayında burada, Səngəçal terminalında ümummilli lider Heydər Əliyevin iştirakı ilə Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəmərinin təməli qoyulurdu. O zaman BTC-ni "Üç dənizin əfsanəsi" adlandırırdılar. Ulu öndər isə "Bu, əfsanə deyil, həqiqətdir, reallıqdır" - deyirdi. BTC-ni Azərbaycanla Avropanı bir-birinə sıx bağlayan polad kəmər adlandırırdı.

Müəllifi Heydər Əliyev olan bu layihə həqiqətən də reallığa çevrilib yeni meqalayihələrə yol açdı. Ulu öndərin xeyir-duası yeni-yeni işlərə uğur gətirdi. Azərbaycanın və Gürcüstanın ərazisində BTC ilə eyni dəhliz boyu Cənubi Qafqaz Boru Kəməri (CQBK) çəkildi. "Şahdəniz" yatağının işlənməsinin birinci mərhələsi çərçivəsində çıxarılan qazı nəql edən CQBK-ya Gürcüstan-Türkiyə sərhədində 280 kilometrlik bir xətt də əlavə olundu və kəmər Ərzurumadək uzandı.

İndi Azərbaycan qazı daha uzaq məsafələrə geniş dəhliz açır. "Əsrin müqaviləsi"nin imzalanmasının 20 illiyinin tamam olduğu gündə Azərbaycan öz tərəfdaşları ilə birlikdə Cənub Qaz Dəhlizinin təməlini qoydu. Bu iki mühüm hadisənin üst-üstə düşməsi nə simvolik bir olay, nə də təsadüfdür. Bu, ulu öndər Heydər Əliyevin uzaqgörənliklə işləyib hazırladığı enerji strategiyasının və Prezident İlham Əliyevin apardığı düzgün iqtisadi siyasətin dəqiq-dürüstlüyünün təntənəsi, böyük uğurudur.

Hələ keçən il dekabrın 17-də "Şahdəniz-2"nin son investisiya qərarı verilərkən Prezident İlham Əliyev bu layihəni "XXI əsrin müqaviləsi" adlandırdı. Bu fikir hamının, o cümlədən neft-qaz layihələrində Azərbaycanla tərəfdaşlıq edən bütün ölkələrin, şirkətlərin nümayəndələrinin dəstəyini qazandı. Bu günlərdə Cənub Qaz Dəhlizinin təməli qoyularkən dövlət başçısı "Şahdəniz" yatağının kəşf olunmasının, hələ 1996-cı ildə bu yatağın işlənməsi üçün sazişin bağlanmasının önəmini bir daha vurğuladı: "Cənub Qaz Dəhlizinin resurs mənbəyi "Şahdəniz" qaz yatağıdır. "Şahdəniz" dünyanın ən böyük qaz yataqlarından biridir ki, orada qaz ehtiyatları 1 trilyon kubmetrdən çoxdur".

"Şahdəniz"i haqlı olaraq dəniz yataqlarının "şah"ı adlandırırlar. Lakin Azərbaycanın qaz ehtiyatları yalnız "Şahdəniz"lə bitmir. Bir neçə il əvvəl ARDNŞ heç bir xarici şirkətin köməyi olmadan müstəqil şəkildə "Ümid" yatağını işə salıb. ARDNŞ-nin Fransanın "Total" şirkəti ilə birgə işlədiyi "Abşeron" yatağı yaxşı perspektivlər vəd edir. BP-nin əməliyyatçılıq etdiyi "Şəfəq-Asiman" blokunda aparılmış tədqiqatlar hazırda təhlil olunur. Digər perspektiv qaz strukturları da var. Bir sözlə, Azərbaycanın qaz ehtiyatları zəngindir. Təsdiq edilmiş ehtiyatlar 2,5 trilyon kubmetrə bərabərdir. Ehtimal olunan, proqnozlaşdırılan ehtiyatlar isə 4-5 trilyon kubmetr səviyyəsindədir.

Əlbəttə, belə böyük həcmlərin ixracı, həm də təhlükəsiz şəkildə ixracı üçün ötürücülük qabiliyyəti artırılma imkanına malik nəql infrastrukturu da tələb olunur. Cənub Qaz Dəhlizi bir-birinə calanaraq Səngəçaldan İtaliya torpağınadək 3500 kilometrdən çox məsafə qət edən məhz belə kəmərlərdən ibarətdir.

Cənub Qaz Dəhlizinin üç seqmenti var. Bunlardan birincisi CQBK-dır. Bu, həmin kəmərdir ki, 2006-cı ilin sonlarından istismara verilərək əvvəl Azərbaycana və Gürcüstana, 2007-ci ilin iyul ayından isə həm də Türkiyəyə "Şahdəniz-1"dən çıxarılan qazı çatdırır. Azərbaycanın ərazisində 443, Gürcüstanda isə 248 kilometr məsafə qət edir. "Şahdəniz-2"nin qazını da qəbul etmək üçün bu kəmər xeyli genişləndiriləcək. Belə ki, Hacıqabul rayonunun Muğan qəsəbəsi yaxınlığından başlayaraq kəmərə paralel surətdə yeni xətt çəkiləcək. Gürcüstan sərhədinədək çatan yeni kəmərin uzunluğu 387 kilometr olacaq. Onun başlanğıcında bir ərsinləmə, marşrutu boyu isə beş siyirtmə stansiyası tikiləcək. Gürcüstanda da bir sıra işlər görüləcək. Bu ölkə ilə Türkiyənin sərhədində yeni kəmərin qısa hissəsi, bir ərsinləmə, iki kompressor stansiyası, təzyiqazaltma və təzyiqölçmə stansiyaları inşa ediləcək. Başqa sözlə, CQBK Cənub Qaz Dəhlizinin güclü bir qolu olacaq.

Cənub Qaz Dəhlizinin digər bir seqmenti isə TANAP - Transanadolu Qaz Boru Kəməridir. TANAP-da ARDNŞ operator olmaqla 58, BOTAŞ 30, BP 12 faiz iştirak payı ilə konsorsium təşkil ediblər. Hazırda kəmərin inşasına başlamaq üçün hazırlıq işləri tamamlanmaqdadır.

TANAP Türkiyənin şərq sərhədində CQBK-nın çıxış məntəqəsindən başlayacaq. Uzunluğu təxminən 1900 kilometr olan TANAP Türkiyənin qərb sərhədində TAP-la - Transadriatik Qaz Boru Kəməri ilə birləşəcək. TANAP və TAP-ın birləşəcəyi nöqtə Yunanıstanın Türkiyə ilə sərhədində yerləşən Kipoi məntəqəsidir. Buradan TAP şərqdə Yunanıstan və Albaniya ərazilərindən keçərək qərbə doğru Adriatik dənizinin sahilinə uzanacaq. Kəmərin sualtı hissəsi Albaniyanın Fiyer şəhəri yaxınlığından başlayacaq və Adriatik dənizinin altından keçərək İtaliyanın Puqlia rayonunda sahilə çıxacaq. Bundan sonra TAP İtaliyanın qaz nəqletmə şəbəkəsinə qovuşacaq.

Prezident İlham Əliyev Cənub Qaz Dəhlizini yüksək dəyərləndirərək demişdir: "Bugünə qədər bizim qaz və neft layihələrimizdə ancaq üç ölkə iştirak edirdi - Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə. Bu gündən sonra biz geniş beynəlxalq əməkdaşlıq prosesinə qədəm qoyuruq. Azərbaycan qaz istehsalçısı kimi öz resurslarını dünya bazarına çıxaracaq. Ondan sonra Gürcüstan, Türkiyə, Yunanıstan, Bolqarıstan, Albaniya, İtaliya, gələcək mərhələdə Monteneqro, Xorvatiya və digər ölkələr bu layihəyə qoşula bilərlər. Ona görə burada əlaqələndirmə işləri çox yüksək səviyyədə aparılmalıdır".

Beləliklə, Azərbaycan qazının gələcəyi böyükdür. ARDNŞ-nin prezidenti Rövnəq Abdullayevin sözlərinə görə, Cənub-Şərqi Avropanı təbii qazla təmin edəcək TAP gələcəkdə Xəzər hövzəsində hasil olunan təbii qazın qitənin digər böyük qaz istehlakçılarına - Almaniya, Fransa, Böyük Britaniya, İsveçrə və Avstriyaya ötürülməsi üçün də geniş imkanlar açacaq.

Cənub Qaz Dəhlizi ərazisindən keçdiyi bütün ölkələrin xalqlarına xeyir-bərəkət gətirəcək. Azərbaycan xalqının iqtisadi və maliyyə məsələlərinin həllinə, rifahının daha da yaxşılaşmasına öz töhfələrini verəcək. Ümumiyyətlə, Azərbaycanın təbii sərvətləri ölkəmizin çiçəklənməsinə və xalqın güzəranının daha da yaxşılaşmasına xidmət edir.

Bütün bunlardan əlavə, Azərbaycanın indiyədək həyata keçirdiyi, eləcə də hazırda reallaşdırmağa başladığı neft-qaz layihələri beynəlxalq aləmdə ölkəmizin etibarlı tərəfdaş olduğunu dönə-dönə təsdiqləmişdir. Bunu Cənub Qaz Dəhlizinin təməlqoyma mərasimindəki çıxışlardan da aydın görmək olur. Məsələn, Bolqarıstan Prezidenti Rosen Plevneliev demişdir: "Azərbaycan bütün dövrlərdə çox etibarlı və dəyərli tərəfdaş olub. Sizə buna görə təşəkkür edirəm ki, "Bolqarqazneft" şirkəti ilə ARDNŞ arasında müvafiq saziş imzalanıb. Bu sazişə əsasən 2019-cu ildən Bolqarıstana ildə 1 milyard kubmetr qaz nəql ediləcək".

Gürcüstanın Baş naziri İrakli Qaribaşvili isə öz fikrini belə ifadə etmişdir: "Azərbaycan Gürcüstanın ən yaxın dostlarından və tərəfdaşlarından biridir. Enerji əməkdaşlığı burada müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. Birgə səylərimiz nəticəsində biz Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Tbilisi-Ərzurum kimi çox mühüm layihələri icra etmişik".

Avropa Komissiyasının sədri Joze Manuel Barrozu bildirmişdir ki, "Azərbaycan Avropa İttifaqına heç bir vaxt bu qədər yaxın olmayıb. Onun iqtisadiyyatı Avropa bazarları ilə sıx inteqrasiya olunub və bizim əlaqələrimiz daha geniş, təmaslarımız isə daha fəaldır".

Azərbaycanın indiyə qədər reallaşdırdığı layihələrdəki təcrübə, qazandığı bu etibar və inam Cənub Qaz Dəhlizinin bütün ərazilərdən uğurla keçəcəyinə, həmin ərazilərdə yaşayan insanlara rahatlıq, mənfəət, xeyir-bərəkət gətirəcəyinə zəmanət verir. Elə bu səbəblərdən də bu il sentyabrın 20-də Azərbaycanın dünyanın müxtəlif yerlərindən Bakıya toplaşmış çoxsaylı tərəfdaşlarının nümayəndələri layihəni öz imzaları ilə bir daha inam və ümidlə təsdiqlədilər.

Flora SADIQLI,

Azərbaycan.-2014.- 27 sentyabr.- S. 1.