Naxçıvan MR- aqrar sektor intensiv yolla inkişaf edir

 

2015-ci il "Kənd təsərrüfatı ili"dir

 

Azərbaycan Respublikası regionlarının 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nın icrasının birinci ilinin yekunlarına həsr olunmuş konfransda Prezident İlham Əliyev bir daha kənd təsərrüfatının intensiv üsullarla inkişaf etdirilməsinin vacibliyinə toxunmuşdur: “Bu ilKənd təsərrüfatı ilielan edilmişdir. Bu, bizim üçün prioritetdir. Gələcəkdə kənd təsərrüfatı, sənaye inkişafı bu qeyri-neft sektorunun əsas istiqamətləridir, islahatlar aparılır. Bu gün bu barədə məlumat verildi, həm struktur islahatları aparılır, eyni zamanda, kənd təsərrüfatının səmərəliyinin artırılması üçün tədbirlər görülür. Ərzaq təhlükəsizliyi hər bir ölkə üçün böyük önəm daşıyır”. Bu baxımdan Azərbaycanda, o cümlədən Naxçıvan MR- kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının artırılması, ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədilə aqrar sektorun inkişafına xüsusi diqqət yetirilir, alimlərimizin tədqiqatları müasir dünya təcrübəsi uğurla tətbiq edilir.

Kənd təsərrüfatının inkişafında, aqrar elmin dili ilə desək, əsasən iki - ekstensiv intensiv üsullardan istifadə edilir. Birinci halda əkinçilik heyvandarlıq məhsullarının istehsalının artırılması daha çox əkin sahələrinin dövriyyəyə cəlb edilməsi mal-qaranın sayının artırılması hesabına təmin olunur. Muxtar respublikanın elə böyük torpaq ehtiyatlarının olmadığını, dövlətin aqrar siyasətini müasir dünya təcrübəsini nəzərə alsaq, intensiv inkişaf yolunun daha perspektivli olduğunu görərik. Məhz buna görə Naxçıvan MR- son illər kənd təsərrüfatının sözügedən istiqamətdə inkişafına təkan verən üsullar ön plana keçir. Bu da təbii ki, səbəbsiz deyil. Çünki məhz bu metodun tətbiqi sayəsində əkinə əlavə torpaq sahələri cəlb edilmədən, mal-qaranın sayı artırılmadan hektarın məhsuldarlığını, hər baş inəkdən sağılan südün miqdarını ətlik mal-qaranın orta çəkisini daha asan tez müddətdə artırmaq mümkündür.

Aqrar sektorun intensiv inkişafı üç əsas amilə söykənir. Birincisi, kənd təsərrüfatında mexanikləşdirilmənin geniş tətbiqi, ikincisi, dərman, herbisid gübrələrdən daha geniş istifadə, üçüncüsü isə meliorativ tədbirlərin həyata keçirilməsidir. Eyni zamanda istehsalın təmərküzləşdirilməsi maddi stimullaşdırmanın tətbiqini bura aid etmək olar. Həm müasir dünya təcrübəsi, həm aqrar elmin nailiyyətləri belə qənaətə gəlməyə əsas verir ki, intensiv inkişaf üsullarının geniş tətbiqi əkinçilik heyvandarlıq məhsulları istehsalının artmasında mühüm rol oynayır.

2004-2014-cü illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında aqrar sektorun inkişafında mühüm uğurlar qazanılmışdır. Onu demək kifayətdir ki, son 10 ildə muxtar respublikada kənd təsərrüfatı məhsullarının ümumi istehsalı 4,6 dəfə artmışdır. Əkinçilik heyvandarlıq sahələrinin texniki təminatında da son illər çox görülmüş ciddi əməli addımlar atılmışdır. Muxtar respublikada 2005-ci ildə yaradılmışNaxçıvan AqrolizinqAçıq Səhmdar Cəmiyyəti regionun kənd təsərrüfatının texnika, avadanlıq mexanizmlərlə təmin edilməsində aparıcı rol oynayır. Bugünədək ASC-nin xətti ilə muxtar respublikaya 15 növdən çox 260 kənd təsərrüfatı texnikası gətirilmiş onun çox hissəsi lizinq yolu ilə məhsul istehsalçılarına satılmışdır. Naxçıvan Aqrolizinqeyni zamanda fermerlərə verilən avadanlıq, maşın mexanizmlərin səmərəli tətbiqinə diqqət yetirir, sahibkarları vaxtlı-vaxtında ehtiyat hissələri ilə təmin edir, lazım gəldikdə istismarla bağlı tövsiyə dəstəyini əsirgəmir.

Muxtar respublikada kənd təsərrüfatının intensivləşdirilməsində vacib rol oynayan ikinci amilə - istehsalın kimyalaşdırılmasına, mineral gübrələrdən istifadə edilməsinə, zərərvericilərə qarşı mübarizə tədbirlərinə ciddi əhəmiyyət verilir. Yerli gübrələrdən savayı, təkcə 2014-cü ildə regiona 3867,3 ton mineral gübrə gətirilərək torpaq sahiblərinə güzəştli qiymətlərlə satılmışdır. Eyni zamanda Naxçıvan MR Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin mütəxəssisləri fermerlərə sahibkarlara aqrar sektorun intensiv inkişaf metodlarını ətraflı izah edir, torpağın məhsuldarlığını artırmağın müasir üsullarını öyrədir, tövsiyələrini verirlər.

Aqrar sektorun intensiv inkişafında üçüncü amilə - torpaqların meliorasiyası, irriqasiyasına da muxtar respublikada xüsusi önəm verilir. Suvarma sistemlərinin təkmilləşdirilməsi, suvarma suyundan səmərəli istifadə daim diqqət mərkəzində saxlanılır, əhalinin içməli, fermerlərin suvarma suyuna olan tələbatı tam ödənilir. Bircə onu demək kifayətdir ki, son illər regionda 100 nasos stansiyası, 700-dən çox subartezian quyusu, 30-dan çox göl yaradılmış su anbarları istifadəyə verilmişdir. Həmçinin 9 kəhriz bərpa olunmuş, torpaqların şorlanmasının qarşısını almaq məqsədilə 22 kilometr uzunluğunda drenaj sistemi yaradılmış digər müvafiq təbirlər həyata keçirilmişdir. Keçən il Uzunoba su anbarı yenidən qurulmuş, 2 nasos stansiyası tikilib istifadəyə verilmişdir. Ölkənin bir sıra iqtisadi rayonlarında olduğu kimi, Naxçıvan MR- subartezian quyularının sayını artırmaq məqsədilə 2015-ci il üçün 2 milyon manat vəsait ayrılmışdır. Muxtar respublikada həmçinin torpaqların mühafizəsinə xüsusi diqqət yetirilir. Belə ki, əkin üçün yararlı torpaq sahələrində yaşayış evlərinin, müəssisə digər obyektlərin tikilməsinə yol verilmir.

İntensivləşdirmə eyni zamanda kənd təsərrüfatında istehsalın təmərküzləşməsini, yəni iri istehsal sahələrinin yaradılmasını şərtləndirir. Bu, əsas istehsal vasitəsi olan torpağın, işçi qüvvəsinin daha yüksək səmərəliyinə nail olmaq üçün iri kənd təsərrüfatı müəssisələrində cəmləşməsini nəzərdə tutur. Məsələn, artıq Azərbaycanda taxıl istehsalı üzrə iri fermer təsərrüfatları yaradılmış və onlarda hər hektarın məhsuldarlığı 55 sentnerə çatmışdır.

Muxtar respublikada da kənd təsərrüfatı istehsalının intensiv metodlarla inkişafı istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər müsbət nəticələr qazanmağa imkan vermişdir. Belə ki, 2014-cü ildə 35 min hektar sahədən 103,7 min ton ərzaq buğdası götürülmüş, regionun tələbatı yerli istehsal hesabına ödənilmişdir. Kənd təsərrüfatı məhsullarını uzun müddət keyfiyyətli saxlamaq üçün ümumi tutumu 39,2 min ton olan iki anbar istifadəyə verilmişdir. Belə anbarların və soyuducuların ümumi sayı indi 20-dən çoxdur.

Keyfiyyətli buğda toxumlarının yetişdirilməsi üçün 2 min hektar sahə ayrılmış və yeni toxumçuluq kompleksinin tikintisinə start verilmişdir. Eyni zamanda ayrı-ayrı fermer təsərrüfatları taxıl toxumu üzrə ixtisaslaşmağa başlamışdır. Digər sahələr üzrə də əsaslı nailiyyətlər qazanılmışdır.

Regionda heyvandarlığın inkişafı sayəsində mal-qaranın ümumi sayı artmaqla yanaşı, mal-qaranın cins tərkibi də xeyli yaxşılaşmışdır. Son illər 1678 baş cins mal-qara gətirilərək əhaliyə satılmışdır. Yalnız ötən il 4 yeni quşçuluq təsərrüfatı istifadəyə verilmişdir. Artıq 64 quşçuluq təsərrüfatı əhalinin quş ətinə olan tələbatını ödəmək gücünə qadirdir. Regionda arıçılıq təsərrüfatının inkişafına da diqqət yetirilir. Keçən il yeni arıçılıq təsərrüfatlarının sayının artırılması üçün əhaliyə verilən 534 min manat kredit muxtar respublikada arı ailələrinin sayını nəzərəçarpacaq dərəcədə artırmışdır.

Ən vacibi odur ki, muxtar respublikanın yerli hakimiyyət orqanları kənd təsərrüfatının bütün istiqamətlərdə intensiv metodlarla inkişafı üçün müasir dünya təcrübəsindən və aqrar biliklərdən uğurla istifadə edir, yüksək nəticələrin əldə olunması üçün fermerlərə, sahibkarlara maddi və mənəvi dəstək verir, onların maariflənməsi, qabaqcıl təcrübəyə yiyələnməsi üçün vacib olan tədbirləri həyata keçirirlər.

 

Asif ŞİRƏLİYEV,

Naxçıvan Dövlət Universitetinin professoru,

 iqtisad elmləri doktoru

Azərbaycan.-2015.- 19 aprel.- S.5.