Qəhrəmanlıq dərsi

Faşizm üzərində Qələbədən 70 il keçir

O, əsgərlərin sırasında dayananda boy-buxunu, qaməti ilə hamıdan seçilirdi. Bu, ətəyində ilk addımlarını atdığı Mamırtı dağının öz əzəmətindən, vüqarından ona verdiyi pay idi.

Ciddiliyi, comərdliyi ilə bahəm mehriban idi. Üzündə daim xoş təbəssüm olardı. Aydın baxışlarından nur yağardı. Çünki çiçəkli Şəhmir dağının mehi uşaqlıqdan telinə sığal çəkmişdi. Cökəli bulağın dumduru sularından içmişdi.

Döyüş yoldaşlarını arxasınca səsləyəndə nərəsi silahların uğultusunu yarıb keçərdi. Bu səsi sahilində boy atdığı coşqun Əsrik çayından almışdı.

Onu qarabaqara izləyən düşmən gülləsinə tuş gələndə, al qana boyananda da yerə yıxılmazdı. Sanki kölgəsində böyüdüyü palıdlar, vələslər idi, tufana düşəndə də dözüb dayanardı.

...Hamı ilə xudahafizləşib rayon mərkəzinə, hərbi komissarlığa yollananda kəndin girəcəyindəki ağacın altında ayaq saxlayıb arxaya baxdı və baxışları yüyürə-yüyürə gəlib ona çatan qızın ala gözlərinə dikildi.

“Səni sevirəm”.

“Gözləyəcəyəm”.

Bu, baxışların dialoqu idi.

Beş-altı addım aralanandan sonra birdən geriyə dönüb (sevgisini ömrünün sonunadək qəlbində pünhan saxlayan, ahıl yaşında bir gün, nədənsə, məhz bu qeydlərin müəllifinə etibar edib danışan o qıza):

- Amma mən qayıtmaya da bilərəm, müharibədir. Belə olsa... - dedi.

- Ağzını xeyirliyə aç. Qəhrəman olub gələcəksən, - cavabını eşitdi.

Bu onların ilk və son görüşü, hərəsinin iki cümlədən ibarət ilk və son söhbəti idi.

Məstan qəhrəman oldu, amma geriyə qayıda bilmədi.

Faşistlər Kalinin şəhərinə yaxınlaşmışdı, 9-cu alman ordusu artıq Moskvaya doğru can atırdı. Odur ki, “Düşmənin yolunu kəsməli, onu dayandırmalı!” əmri verilmişdi. Ölüm-dirim savaşında Məstan Əliyev adlı azərbaycanlı gənc xüsusi fərqlənirdi.

Məstan Əliyevin xidmət etdiyi hissə Rjev şəhərinin yaxınlığında müdafiə xəttində dayanmışdı. 1941-ci ilin oktyabr ayının əvvəllərində burada ağır döyüşlər getdi. Düşməni Moskvaya buraxmağın yolverilməz olduğu təkcə komandanlığın əmri deyil, həm də əsgər qəlbinin hökmü idi. Yoxsa Məstan Əliyev təkcə bu döyüşdə 30-a qədər faşist əsgərini məhv edə bilməzdi.

İlk qəhrəmanlıqlarını göstərərkən Məstan ilk yarasını da aldı. 1942-ci ilin əvvəlində yenidən cəbhəyə qayıtdı. Hospitaldan Yelno şəhərinin yaxınlığında hücuma hazırlaşan hissəyə gəldi. Düşmənə tutarlı cavablar vermək zəruri idi. Belə də oldu. Şiddətli atışmaların birində düşmənin daha 27 əsgər və zabitini məhv etdi.

“İrəli” əmrini eşidən kimi Məstan səngərdən sıçradı, döyüşçülər də sıravi Əliyevin ardınca getdilər. Məstan bilirdi ki, birinci zərbənin böyük əhəmiyyəti var. Öz qənaətində yanılmamışdı.

Sürətlə iləliləyir, dostlarını arxasınca səsləyirdi. Onun gur səsi yenə də ətrafda əks-səda verirdi. Birdən elə bil qarşısına möhkəm sədd çəkildi. Müvazinətini güclə saxlayır, yıxılmaq istəmirdi. Amma ayaqları altındakı ağappaq qar al qırmızı rəngə boyanmışdı.

Yenə də hospital, yenə də ağrılar. O, müalicə olunarkan Volqa sahillərindəki döyüşlər artıq arxada qalmışdı, dostları Kursk qövsündəki od-alovdan keçib xeyli irəliləmişdilər. İndi ölkənin qərb sərhədinə yaxın ərazilərdə döyüşlər gedirdi. Düşməni son, ən son zərbələr gözləyirdi.

Yenidən cəbhəyə qayıdanda hamı elə fikirləşirdi ki, Məstan daha əvvəlki kimi döyüşə bilməyəcək. Lakin bir neçə gündən sonra Straxelko kəndi uğrunda gedən döyüşdə də hamı gördü ki, elə həminki igiddir. Məstan bu dəfə daha 20 faşisti məhv etdi.

Bu vaxt Məstan Əliyevin göstərdiyi igidliklər o dövrün yüksək mükafatları sayılan “Qırmızı ulduz”, 1-ci dərəcəli “Vətən müharibəsi” ordenləri ilə, medallarla qiymətləndirilmişdi.

1945-ci il yanvarın sonu-fevralın əvvəllərində I Belarus və I Ukrayna cəbhələrinin qoşunları Visla sahilində ağır zərbələr endirdikləri alman ordusunu təqib edə-edə Oder çayını keçdilər və mühüm əməliyyat meydanlarını tutdular. Bu döyüşlərdə Məstan Əliyevin xidmət etdiyi hissə də fərqlənirdi. Bu vaxt Məstan artıq vzvod komandirinin köməkçisi idi. Hücumdan əvvəl Oderin yaxınlığındakı nəm səngərdə Məstan döyüş yoldaşlarına deyirdi:

- Tezliklə ev-eşiyimizə qayıdacağıq. Ancaq evimizə gedən bircə yol var, o da Berlindən keçir. Həqiqət belədir... Amma bizi Berlində ölüm də gözləyə bilər, çoxumuz məhv ola bilərik, çünki müharibədəyik. Hər halda, yenə də güclü olmalıyıq, qalib gəlməliyik. Bizlərdə bir misal var: “Namərdi mənzilinəsən qovarlar”.

Bir dəfə dostları Məstandan soruşmuşdular ki, ondakı dəliqanlılıq nədən qaynaqlanır. Cavab vermişdi ki, yəqin bu, əhatəsində böyüdüyü təbiətin təsirindən, irsən keçən keyfiyyətlərdən irəli gəlir: “Bizim kənd haqqında deyiblər ki, Əsrikdən ya şair çıxar, ya qəhrəman, ya da pəhləvan...”.

İndi döyüşçülərdən biri həmin söhbəti xatırladı:

- Dostum, qəhrəmanlığını görmüşdük, şairliyini də gördük, qaldı pəhləvanlığın.

Məstan ciddi görkəmini pozmadan:

- Uşaqlar, zarafat yeri deyil. İndiyə qədər yaxşı gəlmişik, etibarı, etimadı doğrultmuşuq. Berlinə də beləcə çatmalıyıq, - dedi.

Döyüşə atılan batalyon qızğın döyüşdən sonra Tagel şəhərinə daxil oldu. Faşistlərin böyük bir qrupu şəhərin kənar məhəllələrində yerləşmişdi. Faşistləri oradan qovub çıxarmaq Məstan Əliyevin başçılıq etdiyi zərbə qrupuna tapşırılmışdı.

Düşmən bütün yolları atəş altında saxlayırdı. Dəstənin önündə gedən Məstan dolu kimi yağan güllələrin arasından keçib birinci evə girdi. Tezliklə daha bir bina ələ keçirildi. Ətrafda qumbaralar partlayır, güllələr vıyıldayırdı. Məstanın dəstəsi ölümü gözünün altına almışdı, od-alovun içindən keçərək evləri bir-bir faşistlərdən təmizləyirdi.

Bu da axırıncı bina. Dəstə inadla irəliləyirdi. Elə bu zaman faşist pulemyotçusu dəmir qapının altından qəflətən atəş açdı. Məstan yıxıldı... Axı o, nə qədər ağır yara alsa da, heç vaxt yıxılmazdı. Odur ki, dostları məsələnin nə yerdə olduğunu dərhal bildilər.

Berlinə gedib çata bilməyəcəyi elə bil əvvəlcədən ürəyinə dammışdı. Ona görə də elə bu döyüşdə son sözünü demiş, şəxsən 60-a yaxın faşisti məhv etmişdi. Verdiyi ruh yüksəkliyi və inam dostlarını irəliyə doğru aparırdı...

SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1945-ci il 31 may tarixli fərman ilə Məstan Astan oğlu Əliyevə ölümündən sonra Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verildi.

...Məstanın kənddən çıxdığı gündən 75 ilə yaxın vaxt keçir. Ancaq onun sözü-söhbəti dağları hələ də gəzib dolaşır. Əsrik Cırdaxan kəndində onun adını qürurla çəkirlər. Dövlət tərəfindən də unudulmur. Tovuz rayonunun mərkəzindəki Qəhrəmanlar parkında qoyulmuş büstünü həmyerliləri, xüsusilə gənclər tez-tez ziyarət edirlər. 1975-ci ildə camaat rayon rəhbərliyinin köməyi ilə qəhrəmanın tək yaşayan anasına təzə ev də tikmişdi.

Yaxşı ananı indiki kimi xatırlayıram. Bir dəfə ondan Məstan haqqında danışmasını xahiş etdim. Qoluma girdi və biz həyətdən çıxdıq. Məni haraya apardığını bilmirdim. Bir çəmənliyə çatdıq. Burada ixtiyar qadın ayaq saxladı. Taqətdən düşmüş kimi göy otların üstünə çökdü. Əllərii ilə çölü-çəməni göstərdi, astadan “buralar onun oylağı idi”, - pıçıldadı və susdu. Amma əslində, susqun baxışları ilə çox söz dedi...

Məstanın heç qəbri də qalmayıb. Qalan igidliyi və qəhrəman adıdır. Gəzdiyi oylaqlar indi böyüməkdə olan igidlərin məkanıdır. Buradan hər gün neçə-neçə uşaq, yeniyetmə keçib Məstan Əliyevin adını daşıyan kənd orta məktəbində təhsil almağa gedir. Əsl dərsi isə onlar bu yerlərin Məstan kimi igid oğullarının hünərlərindən, əməllərindən alırlar.

Flora SADIQLI,

Azərbaycan.-2015.- 29 aprel.- S.9.