Prezident İlham Əliyev Bakıda Cənub
qaz dəhlizi
Məşvərət Şurası
çərçivəsində nazirlərin
görüşündə iştirak edib
Xəbər
verdiyimiz kimi, fevralın 12-də Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Bakıda Cənub
qaz dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində
nazirlərin görüşündə iştirak edib.
Dövlətimizin başçısı Məşvərət Şurasının ilk iclasında nitq söylədi.
Azərbaycan
Prezidenti İlham Əliyevin nitqi
- Xanımlar və cənablar, əziz dostlar.
Əvvəlcə sizin hamınızı Azərbaycanda salamlamaq istərdim. Bu gün biz Cənub qaz dəhlizi Məşvərət Şurasının ilk toplantısını keçiririk. Fürsətdən istifadə edib ölkələrinizin rəhbərliyinə Bakıda bu görüşün keçirilməsi təşəbbüsümüzə verdikləri dəstəyə görə təşəkkürümü çatdırmağınızı xahiş edirəm. Bu görüşün keçirilməsi üçün çox münasib bir vaxtdır. Çünki bu il “Cənub” qaz dəhlizi layihəsinin praktiki olaraq həyata keçirilməsi başlayır. Bu layihə bizi birləşdirir və onunla bağlı əlavə əlaqələndirmə, fikir mübadiləsi lazımdır. Əminəm ki, bugünkü görüş ərzində fikir mübadiləsi, müzakirələr bu layihənin uğurla həyata keçirilməsinə töhfə verəcəkdir.
Azərbaycan dünyada neft hasil edən ilk
ölkə kimi tanınır. Bu, XIX əsrin ortalarında baş verdi.
Eyni zamanda, XX əsrin ortalarında dənizdə
neft hasil edən ilk ölkə də Azərbaycandır.
Bu səbəbdən Azərbaycanın neft sənayesinin
tarixi çox zəngindir. Onu da bildirmək
istəyirəm ki, İkinci Dünya müharibəsində Azərbaycanda
istehsal olunan neft Sovet İttifaqının hasil etdiyi neftin 80
faizini təşkil edirdi. Azərbaycan
neftçiləri faşizm üzərində Qələbənin
əldə edilməsinə böyük töhfə veriblər.
Ola bilsin ki, Azərbaycan nefti olmasaydı,
İkinci Dünya müharibəsinin nəticələri
başqa cür olardı.
Lakin Sovet İttifaqının süqutu zamanı neft sənayesindəki
vəziyyət ürəkaçan deyildi. Quruda olan
yataqlar əsasən tükənmişdi. 1991-ci
ildə Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdə neft
sənayesi böhran içərisində idi. Nəinki neft sənayesi, bütövlükdə biz
ciddi hərbi, siyasi, iqtisadi böhranla üzləşdik.
Vətəndaş müharibəsi, Ermənistanın
işğalı baş verdi. Nəhəng neft yataqlarımızın işlənməsi
üçün nə maliyyə ehtiyatlarımız, nə də
ki texniki imkanlarımız vardı.
Yalnız Heydər Əliyev 1993-cü ildə Prezident
seçildikdən sonra vəziyyət sabitləşdi, vətəndaş
müharibəsi dayandı, biz islahatlara başladıq. İslahatların
mühüm elementlərindən biri Azərbaycanı
dünyaya açıq etmək idi. Biz
xarici sərmayələri cəlb etməyə başladıq
və Azərbaycanda çox yaxşı sərmayə
mühitini yaratdıq. Bu fakt sayəsində
Azərbaycanın indiki iqtisadiyyatı davamlıdır,
sabitdir. Birbaşa xarici sərmayələrin
adambaşına olan həcminə görə Azərbaycan
keçmiş sovet məkanında aparıcı yerdədir.
1994-cü
il Azərbaycanın yeni enerji strategiyasının
başlanğıc ili idi. Hökumətimiz ilə
dünyanın əsas neft şirkətləri konsorsiumu
arasında müqavilə imzalandı. 1994-cü
ildə imzalanan müqavilə dərhal “Əsrin müqaviləsi”
adını aldı. Bu, sərmayələrin
həcmi və resurs əsası kimi götürülən
“Azəri-Çıraq-Günəşli” yatağının
dünyadakı ən böyük neft yataqlarından biri
olması faktı ilə bağlı idi. İyirmi
ildən çoxdur ki, həmin yataq işlənilir və
ölkəmizdə neft hasilatının əsas özəyi
hesab olunur. Buna görə də 1994-cü il enerji strategiyasının başlanğıc
ili oldu. Beləliklə, Xəzər dənizi
ilk dəfə olaraq xarici sərmayələr
üçün açıq elan edildi.
Lakin Azərbaycanın açıq dənizə
çıxışı olmayan ölkə olduğunu nəzərə
alaraq bizim neftimizi nəql etmək üçün boru kəmərləri
şəbəkəsinə ehtiyacımız var idi. Birmənalı
olaraq, Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə
arasında regional əməkdaşlığa əsaslanan əlaqələndirilmiş
səylər beynəlxalq bazarlara neft və qazın nəqli
üçün başlanğıc mərhələdə
müasir boru kəmərləri sistemini mümkün etdi.
Azərbaycanın enerji siyasətinin həyata
keçirilməsində bu gün haqqında
danışdığımız Cənub qaz dəhlizi
üçün vacib olan vəziyyəti mümkün edən
bir neçə mühüm mərhələləri sizə
xatırlatmaq istərdim. Çünki “Cənub” qaz dəhlizi layihəsi burada -
Azərbaycanda son 20 il ərzində tərəfdaşlarımızla
apardığımız işə əsaslanır. 1996-cı ildə Azərbaycanla bp-nin rəhbərlik
etdiyi xarici şirkətlər konsorsiumu arasında “Şahdəniz”
yatağına dair saziş imzalandı. “Şahdəniz”
qaz yatağı Cənub qaz dəhlizi üçün ən
mühüm resurs bazasıdır. 1997-ci
ildə “Çıraq” platformasında ilk neft hasil edildi.
Bu, ola bilsin ki, neft sənayesi tarixində
rekord idi. Yəni, müqavilənin imzalanması ilə ilk
neftin hasil edilməsi arasında vaxt fərqi cəmi
üç il oldu. 1999-cu ildə
Xəzər dənizi ilə Qara dənizi birləşdirən
Bakı-Supsa boru kəməri çəkilmişdir. Beləliklə, Azərbaycan nefti
Gürcüstanın Qara dənizdəki Supsa limanına nəql
edilməyə başlandı. Bu, şaxələndirilmənin
vacib elementi idi. İlk dəfə olaraq
Qara dənizlə Xəzər dənizi xam nefti nəql edən
boru kəməri ilə birləşdi. 2006-cı
ildə Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəməri istismara
verildi. Xəzər və Aralıq dənizləri
ilk dəfə olaraq boru kəməri ilə birləşdi.
2007-ci ildə Bakı, Tbilisi və Türkiyənin
Ərzurum şəhərini birləşdirən Cənubi
Qafqaz qaz kəməri çəkildi.
Bütün bu mühüm mərhələlər Azərbaycanın
enerji siyasətinin həyata keçirilməsində olduqca əhəmiyyətli
idi. Biz Gürcüstan və Türkiyədəki tərəfdaşlarımızla
birgə qarşımızda duran bütün məqsədlərə
və hədəflərə nail olduq. Bu,
həmçinin məhsuldar regional əməkdaşlığın
gözəl nümunəsi idi. Bu halda bir-birini dəstəkləyən
və bir-biri ilə əməkdaşlıq edən
üç ölkə çox iddialı məqsədlərə
nail oldu. Lakin bu, demək lazımdır ki,
planlarımızın yalnız başlanğıcı idi.
Çünki nəhəng “Şahdəniz”
yatağı və Azərbaycanın digər qaz yataqları təbii
qazı Azərbaycandan beynəlxalq bazara nəql edəcək
Cənub qaz dəhlizinin çəkilməsinin zəruriliyini
diktə edirdi. Bu layihənin də həyata
keçirilməsində mühüm mərhələlər
var. 2011-ci ildə mənimlə Avropa Komissiyasının sədri
cənab Barrozu arasında Bakıda Cənub qaz dəhlizi
haqqında Birgə Bəyannamə imzalandı. Bu sənəddə Azərbaycan Cənub qaz dəhlizinə
əsas töhfə verən və həyata keçirən
ölkə kimi göstərilir.
2012-ci ildə TransAnadolu - TANAP qaz boru kəmərinin
tikintisi ilə əlaqədar Azərbaycan ilə Türkiyə
arasında saziş imzalandı. Bu saziş Cənub qaz
dəhlizinin həyata keçirilməsində mühüm rol
oynadı. Çünki Azərbaycan
qazının nəql edilməsində əsas olacaq layihənin
uzun illər ərzində müzakirəsi zamanı bizim tərəfimizdən
TANAP layihəsi təqdim edildi, dərhal bütün tərəfdaşlarımızın
güclü dəstəyini qazandıq. Bir
sözlə, TANAP Cənub qaz dəhlizinin həyata
keçirilməsində mühüm yer tutur. Siz yəqin ki, bilirsiniz, artıq TANAP-ın praktiki həyata
keçirilməsinə başlanıb. 2013-cü ildə
TransAdriatik boru kəməri Avropaya əsas ixrac marşrutu kimi
seçildi və 2014-cü il sentyabrın
20-də isə Cənub qaz dəhlizinin təməlqoyma mərasimi
burada - Bakıda keçirildi. Bu, 1994-cü il
sentyabrın 20-də “Əsrin müqaviləsi”nin
imzalanmasından düz 20 il sonra baş verdi. Bu,
görülmüş işlərin qısa tarixçəsi
idi. Buna görə bir daha demək istəyirəm
ki, artıq Azərbaycanda və qonşuluqda yaradılan həmin
mühüm elementlər olmadan bu gün “Cənub” qaz dəhlizi
layihəsi yalnız yaxşı bir ideya və ya istək kimi
səslənərdi. Lakin bu gün bu layihə
artıq həyata keçirilmə mərhələsində
olan layihədir.
Qeyd etmək istəyirəm ki, Dövlət Neft Şirkəti
ilə əsas investorumuz olan bp arasında tərəfdaşlıq
neft-qaz layihələrimizin həyata keçirilməsində
olduqca mühüm rol oynadı. Artıq 20 ildir ki, bu tərəfdaşlıq
davam edir və gələn illərdə də davam edəcək.
Bir daha deyim ki, Cənub qaz dəhlizi üçün
resurs bazası bp-nin əməliyyatçı olduğu
“Şahdəniz” yatağıdır. “Şahdəniz”dən başqa digər
nəhəng qaz yataqlarını da götürsək, – yeri gəlmişkən,
hesablamalarımıza görə Azərbaycanın təsdiqlənmiş
qaz ehtiyatları 2,5 trilyon kubmetrdən
çoxdur, - “Abşeron”, “Ümid” və digər yataqlar “Cənub”
qaz dəhlizi layihəsinə birmənalı olaraq töhfə
verəcək. Çox güman ki, bu gün
proqnozlaşdırdığımız rəqəmləri
üstələyən daha çox hasilatımız və
ixracımız olacaq.
Əməkdaşlığımızın vacib elementi,
əlbəttə ki, səylərimizin əlaqələndirilməsidir. Fikrimcə, Məşvərət
Şurasının bu gün keçirilən toplantısı
bu məqsədi daşıyacaq. Görülmüş
və planlaşdırılmış işlər barədə
təqdimat olacaq. Lakin bu layihədə
iştirak edən bütün ölkələr və şirkətlər
arasında əlaqələndirmə və səmərəli
ünsiyyət uğurun əsas ilkin şərtlərindən
biri olacaq. Əvvəlcə olduğu kimi,
Gürcüstan, Türkiyə və Azərbaycan arasında
aparılmış üçtərəfli əməkdaşlığa
bənzər qaydada işləməliyik. Həmin
üçtərəfli əməkdaşlıq və
yüksək səviyyədə olan qarşılıqlı
etimad, dəstək artıq qeyd etdiyim layihəni həyata
keçirməyə imkan yaratdı. Hazırda
isə daha mürəkkəb vəziyyətdir. Çünki iştirakçıların və tərəflərin
sayı çoxdur. Buna görə bizə
maksimal səviyyədə qarşılıqlı etimad
lazımdır və bir-birimizi dəstəkləməliyik.
Hamımız bu layihənin həyata
keçirilməsinə töhfə verməliyik ki, onu
vaxtında icra edək.
Cənub qaz dəhlizi enerji təhlükəsizliyi layihəsidir. Bu, bizim
üçün enerji təhlükəsizliyidir. Çünki Azərbaycan beynəlxalq bazarlara
böyük həcmdə təbii qazı ixrac etmək
imkanı qazanacaq. Bu, həm də
istehlakçı və tranzit ölkələr
üçün enerji təhlükəsizliyidir. Çünki bu gün enerji təhlükəsizliyinə
istənilən ölkənin milli təhlükəsizliyindən
ayrı baxıla bilməz. Enerji resursları nəinki
çiçəklənmə, proqnozlaşdırma və
sabitlik mənbəyi ola bilir, həmçinin
bəzən rəqabət və düşmənçilik mənbəyinə
də çevrilir. Fikrimizcə, bizim fəlsəfəmiz
ondan ibarətdir ki, enerji resursları sabitliyə,
proqnozlaşdırmaya, əməkdaşlığa və
qarşılıqlı dəstəyə töhfə verməlidir.
Əminəm ki, hasilatçı, tranzit və
istehlakçı ölkələr üçün uduşlu
vəziyyət, layihənin 3 komponenti arasındakı maraqlar
balansı layihəmizin uğurla həyata keçirilməsinin
başlıca səbəbi olacaq.
Enerji resurslarının şaxələndirilməsi
hazırda beynəlxalq təşkilatların əsas
arenasında müzakirə olunan məsələdir. Azərbaycan
şaxələndirmədə öz rolunu oynayır. Şaxələndirmə haqqında danışanda
biz yalnız marşrutların deyil, həm də mənbələrin
şaxələndirilməsini nəzərdə tuturuq. Marşrutların da şaxələndirilməsi
vacibdir, lakin mənbə eyni olanda vəziyyət çox dəyişmir.
Mənbələrin şaxələndirilməsi
vacibdir. Bu halda, Xəzər dənizində
çıxan qaz - Azərbaycan qazı növbəti illər ərzində
Avropa istehlakçıları üçün yeganə yeni
qaz mənbəyi olacaq.
Əlbəttə ki, bu, tamamilə başqa vəziyyət
yaradır. Bu gün qarşımızda ölkələrdən
ibarət komanda var. Avropa Komissiyası güclü dəstəyini
verir. Çox şadam ki, bugünkü
görüşdə cənab Şefçoviç iştirak
edir. Bu, planlarımızda nikbinliyi
artırır. Çünki əminəm
ki, bu layihənin həyata keçirilməsi məqsədilə
nəzərdə tutduğumuz bütün məsələlər
öz həllini tapacaq. Layihə
vaxtında icra olunacaq və hamımız Cənub qaz dəhlizinin
baş tutmasını qeyd edəcəyik. Lakin buna nail olmaq üçün əlaqələndirmə,
qarşılıqlı etimad və bu prosesə
qoşulmuş bütün ölkələr arasında
sıx qarşılıqlı əlaqə lazımdır.
Bu gün bizimlə olduğunuza görə sizə bir
daha minnətdarlığımı bildirirəm və Məşvərət
Şurasına uğurlar arzulayıram. Sağ olun.
X X X
Azərbaycanın
energetika naziri Natiq ƏLİYEV çıxış edərək
dedi:
- Zati-aliləri,
cənab Prezident.
Cənub qaz dəhlizi Məşvərət
Şurasının üzvləri adından ilk iclasda
iştirak etdiyinizə görə Sizə minnətdarlığımı
bildirmək istəyirəm. Sağ olun.
Sizin nitqinizi yüksək dəyərləndiririk və
dərin təşəkkürümüzü bildiririk. Hamımız
bilirik ki, Azərbaycanın müasir neft tarixinə təsiriniz,
“Cənub” qaz dəhlizi layihəsi istiqamətində
aparılan işlərə verdiyiniz töhfə çox
böyükdür. Buna görə, bizimlə
olduğunuz üçün Sizə bir daha “Çox sağ olun” deyirik.
İcazənizlə, mən sözü Avropa
Komissiyasının sədr müavini cənab Maroş
Şefçoviçə vermək istəyirəm.
X X X
Avropa
Komissiyasının enerji birliyi üzrə sədr müavini
Maroş ŞEFÇOVİÇ çıxış edərək
dedi:
- Zati-aliləri
cənab Prezident.
Əvvəlcə gözəl Bakı şəhərinə,
bu cür möhtəşəm iclas zalına səmimi dəvətinizə
görə hamımızın adından Sizə minnətdarlığımı
bildirmək istəyirəm. Açılış
nitqinizdə böyük təəssürat
bağışlayan tarixçəni
xatırlatdığınıza görə minnətdarıq.
Ən böyük təəssürat isə
ondan ibarətdir ki, Siz heç vaxt nitqinizi kağızdan
oxumursunuz. Siz bu tarixçəni əzbər
bilirsiniz, çünki şəxsən iştirak etmisiniz.
Siz ölkənizə, regionun gələcəyinə
və bu layihəyə bağlısınız. İki ay əvvəl keçirdiyimiz
görüş zamanı anladıq ki, keçmişdə
buraxdığımız səhvləri öyrənməliyik.
Həmin vaxt regionla bağlı olan böyük
layihələr maddi formasını tapmadı, çünki
kifayət qədər siyasi dəstək yox idi. Biz siyasi baxımdan bu məsələlərə
kifayət qədər əhəmiyyət vermədik və əlaqələndirmə
mexanizmi çatışmırdı. Bilirdim
ki, belə miqyaslı layihə üçün problemlərin
həllinə yönəlmiş yanaşmadan istifadə etməliyik.
Bilirik ki, bu qədər təəssürat
bağışlayan, belə bir əhəmiyyətə malik
olan “Cənub” qaz dəhlizi kimi layihəni həyata
keçirdikdə, əlbəttə ki, bir çox məsələlər
həll olunmalı, onlar vaxtında, lazımi qaydada və
konstruktiv yanaşma əsasında aradan
qaldırılmalıdır. Bu səbəbdən
deməliyəm ki, Xəzər qazının Avropaya
çatdırılması bizim uzunmüddətli arzumuz idi.
Lakin biz bunu hazırda nəinki
düşünmürük, görülmüş işlər
sayəsində bu layihəyə artıq yaxınıq.
Bildiyiniz kimi, mən Avropa İttifaqında enerji birliyinin
qurulması ilə məşğulam. İstəyirik ki, bu
layihə Avropa məkanında gözəçarpan keçid
yaratsın. Müxtəlif nöqteyi-nəzərdən
götürsək, bu müzakirə siyasi gündəlikdə
daha yüksək səviyyəyə qaldırılıb.
Çünki bu məsələ Sizin də qeyd
etdiyiniz kimi, enerji təhlükəsizliyi ilə
bağlıdır. Səmimi desək, biz
Avropa İttifaqında yayda yox, qışda nəyin baş verəcəyi
haqqında düşünməkdən artıq yorulmuşuq.
İnanırıq ki, Avropa kimi böyük
iqtisadiyyata və etibarlı istehlakçıya xoş
münasibət bəslənilməlidir. Onun
ardı kəsilməyən qaz təchizatına hüququ
olmalıdır. Buna görə də biz vəziyyətin
yaxşılaşması üçün əlimizdən gələni
etməliyik. Nail olmaq istədiyimiz həmin şaxələndirilmənin
əsas vasitələrindən biri mənbələrin və
resursların şaxələndirilməsidir.
Dediyiniz kimi, Cənub qaz dəhlizi Avropa
istehlakçılarına yeni təchizat marşrutu ilə
yeni qazı nəql edəcək birinci əsas layihədir. Bu gün
Avropa İttifaqında apardığımız hesablamalara
görə, istifadə etdiyimiz qazın 66 faizi, neftin isə 90
faizi idxal edilir. Gələcəkdə isə
Avropa İttifaqına idxal etdiyimiz qazın həcmi 84 faiz,
neftin həcmi isə 94 faiz olacaq. Yaxşı
bilirsiniz ki, idxal edilən neft və qazın əsas hissəsi
üç qonşumuzdan - Rusiya, Norveç və Əlcəzairdən
daxil olur. Lakin onu da açıq söyləməliyik
ki, Ukraynadakı hazırkı böhran vəziyyəti daha da
mürəkkəbləşdirdi. Biz
mütləq olaraq şaxələndirməni əvvəlkindən
daha çox genişləndirməliyik. Elə
indicə mən bolqar həmkarlarımızı salamladım,
birinci gün Sofiyada onlarla görüş keçirdik. Bu toplantı şuranın qərarı ilə
keçirildi. Çünki uzun illər ərzində
müzakirə olunan ən iri layihələrdən biri olan “Cənub
axını” layihəsinin təxirə salınması ilə
bağlı qərar qəbul edilmişdir. Bu layihə baş tutmadı və bu baxımdan Cənub-Şərqi
Avropanın həssaslığını göstərdi.
Bu problemi biz həll etməliyik. Avropa İttifaqının üzvü olan
bütün dövlətlərin enerji təhlükəsizliyinə,
Avropa enerji sisteminə real inteqrasiyasını təmin etməliyik.
Belə qərara gəldik ki, Avropanın cənub-şərq
hissəsindəki üzv dövlətlərin ən azı
üç müxtəlif enerji mənbələrinə
çıxışına zəmanət verəcək tədbirlər
planı iyunda hazırlansın. Bu halda
şaxələndirmə və sabit enerji platforması
haqqında danışmaq olar.
Əlbəttə ki, biz hazırda həyata keçirilən
“Cənub” qaz dəhlizi layihəsinin uğuruna və tempinə
böyük ümidlər bəsləyirik. Buna görə
də hesab edirəm ki, bu layihə üçün Məşvərət
Şurası ideyası əla ideyadır. Şadam
ki, bu gün biz konsorsiumdakı biznes tərəfdaşlarımızla
da konkret məsələləri müzakirə edəcəyik.
Çox şadam ki, Avropa Yenidənqurma və
İnkişaf Bankının nümayəndəsi cənab
Puliti buradadır. Digər təsisatlara - Avropa İnvestisiya
Bankının, Dünya Bankının nümayəndələrinə
də söz veriləcək. Çünki
hesab edirəm ki, bu layihə digər beynəlxalq maliyyə təsisatları
üçün də maraqlıdır. Ona
görə ki, biz Avropa İttifaqı olaraq öz enerji
qurğularımızı bu layihəyə qoşaraq onun
müəyyən hissələrinə artıq dəstək
vermişik.
Cənab
Prezident, çıxışımın sonunda Sizə təşəbbüsünüzə
və Bakıya səmimi dəvətinizə görə bir
daha minnətdarlığımı bildirirəm. Fikrimcə,
bugünkü görüşün ən yaxşı nəticəsi
yol xəritəsinin tərtibi ola bilər.
Biz hansı işlərin görülməsini,
hansı problemlərin olduğunu aydın şəkildə
bilməliyik. Onları həll edə biləcəyikmi
və nə vaxt həll edəcəyik? Cədvələ
uyğun işləyəcəyik və
proqnozlaşdırdığınız kimi, Xəzər
qazını bu onilliyin sonuna qədər Avropada görəcəyik.
Çox sağ olun.
X X X
Sonra Məşvərət Şurası öz işini
davam etdirdi.
Azərbaycanın
energetika naziri Natiq ƏLİYEV bir daha qonaqları salamladı
və iclasın yüksək səviyyədə keçəcəyinə
əminliyini bildirərək dedi:
- Biz bu
gün buraya “Cənub” qaz dəhlizi layihəsinin həyata
keçirilməsi ilə bağlı hazırkı vəziyyəti,
çağırışları, məsələləri
müzakirə etmək və müvafiq həll
yollarını işləyib hazırlamaq üçün
toplaşmışıq. Ötən illər
2011-ci ilin yanvarında imzalanmış Birgə Bəyannamə
ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham
Əliyev və Avropa Komissiyasının sədri Joze Manuel
Barrozu tərəfindən irəli sürülmüş “Cənub”
qaz dəhlizi layihəsi üçün çox məhsuldar
illər olmuşdur. Azərbaycan Prezidenti
bugünkü açılış nitqində “Cənub” qaz dəhlizi
layihəsinin reallaşmasına cəlb olunmuş bütün
ölkələrin, o cümlədən Türkiyə,
Gürcüstan, Avropa İttifaqının və
aparıcı şirkətlərin xüsusi rolunu qeyd etdi.
Gəlin
bir anlıq geriyə baxaq, görək biz bu günədək
birlikdə nələrə nail olmuşuq? Qarşımızda
hansı vəzifələr durur və nazirlər səviyyəsində
bu məsələlərin həlli ilə bağlı nə
kimi işlər görülə bilər?
Natiq
Əliyev “Cənub” qaz dəhlizi layihəsi çərçivəsində
görülən işlərdən danışdı, bu məsələdə
Azərbaycanın tərəfdaş ölkələrlə
uğurlu əməkdaşlıq etdiyini dedi, layihə ilə
bağlı hazırlıq işlərinin uğurla həyata
keçirildiyini diqqətə çatdıraraq bildirdi:
- Bizim məqsədimiz
dəyişməz qalır. Məqsədimiz
bütün bu infrastruktur layihəsinin nəzərdə
tutulduğu kimi, 2019-cu ildə fəaliyyətə
başlamasından ibarətdir. Bu, ölkələrimizin
gələcək iqtisadi inkişafı, eyni zamanda,
Avropanın enerji təhlükəsizliyi üçün də
vacibdir. Artıq bizim əməkdaşlığımızın
bəzi nümunələri mövcuddur. 2014-cü il
sentyabrın 19-da Azərbaycan və Bolqarıstan prezidentləri
tərəfindən Birgə Bəyannamə imzalanmış və
bu Bəyannamədə Azərbaycan tərəfindən
Bolqarıstanın, eləcə də Bolqarıstanın qaz
şəbəkəsi vasitəsilə Avropa bazarlarına gedən
boru kəmərlərinin Azərbaycan qazı ilə təchiz
olunmasının önəmi öz əksini
tapmışdır. Bolqarıstan tərəfi
Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti ilə
“Bulgargas” arasında 2013-cü ilin sentyabrında
imzalanmış və 2020-ci ildən başlayaraq 1 milyard
kubmetr qazın Bolqarıstana çatdırılmasını
nəzərdə tutan müqavilənin əhəmiyyətini
xüsusi vurğulamışdır. 2014-cü il dekabrın 19-da Azərbaycan Respublikası və
Albaniya Respublikası hökumətləri arasında Albaniya
üçün qazla bağlı baş planın işlənib
hazırlanması sahəsində əməkdaşlığa
dair Anlaşma Memorandumu imzalanmışdır. Tərəflər
Cənub-Şərqi Avropa regionu və ümumilikdə Avropa
İttifaqı üçün strateji maraq doğuran
TransAnadolu, TransAdriatik, İonAdriatik boru xətlərinin əhəmiyyətini
qeyd etmişlər.
X X X
Sonra Türkiyənin energetika və təbii sərvətlər
naziri Taner YILDIZ çıxış etdi. O, Cənub qaz dəhlizini
Avropa İttifaqı ölkələrinin təbii qazla təminatında
ən önəmli layihə kimi dəyərləndirdi. Nazir
layihənin həyata keçirilməsi üçün
Türkiyə tərəfinin götürdüyü öhdəlikləri
şərəflə yerinə yetirəcəyini
vurğulayaraq dedi:
-
Türkiyə həmişə olduğu kimi, xüsusilə
belə bir layihədə qətiyyətini həm siyasi, həm
də iqtisadi cəhətdən davam etdirəcək. Bu layihə Avropa İttifaqına üzv ölkələrin
təbii qazla təmin olunması baxımından çox
mühüm layihələrdən biridir. “Cənub”
qaz dəhlizi layihəsində, xüsusən “Şahdənz-2”də
öz payını artıran Türkiyə olaraq bu layihəyə
davam edirik.
Əlbəttə, Türkiyə yerləşdiyi
coğrafiyadan qaynaqlanan bütün imkanlardan həm qonşu
ölkələr, həm də Avropa İttifaqının
üzvü olan ölkələr üçün istifadə
edəcək.
Türkiyə öz coğrafiyasından
qaynaqlanan imkanlardan yararlanmaqda davam edəcək.
Mən burada səslənən və səslənəcək
çıxışlarla yanaşı, bəzi ikitərəfli
görüşləri də qeyd edərək bu iclasın
bölgəmizə və ölkələrimizə xeyirli
olacağını arzu edirəm. Azərbaycanın ev
sahibliyi ilə Məşvərət Şurasının bu
iclasının işlərin daha yüksək səviyyəyə
çatmasına töhfə verəcəyinə əminliyimi
bildirir, hamınızı sevgi və ehtiramla salamlayıram.
X X X
Gürcüstanın
Baş nazirinin müavini, energetika naziri Kaxa KALADZE “Cənub”
qaz dəhlizi layihəsinin əhəmiyyətinə toxunaraq
onun iqtisadi və sosial səmərəsindən danışdı:
- Bu
möhtəşəm tədbirin təşəbbüskarlarına
və tərəfdaşlarımıza dərin hörmət və
ehtiramımı bildirirəm. Bugünkü tədbir
Cənub qaz dəhlizinin həyata keçirilməsi ilə
bağlı bütün uğurlu hadisələrin məntiqi
davamıdır.
Əziz həmkarlar, “Cənub” qaz dəhlizi layihəsi
çərçivəsində gedən işlər çox
genişmiqyaslıdır, eyni zamanda, bizim və layihədə
iştirak edən başqa ölkələr üçün
də çox vacibdir. Biz bu layihədən investisiyalar,
işsizliyin aradan qaldırılması, enerji təhlükəsizliyi
və iqtisadi inkişafın, sabitliyin təmin edilməsini
gözləyirik.
X X X
Sonra
Yunanıstanın məhsuldar istehsal, ətraf mühit və
enerji naziri Panagiotis LAFAZANİS çıxış edərək
dedi:
- Hər
şeydən əvvəl, Cənub qaz dəhlizi Məşvərət
Şurasının birinci iclasının keçirilməsi ilə
bağlı Azərbaycan Hökumətinin təşəbbüsünə
görə minnətdarlığımı bildirmək istərdim.
Biz burada göstərdiyiniz qonaqpərvərlik və
tədbirin yüksək səviyyədə təşkil
olunmasına görə minnətdarlığımızı
bildiririk. Mən inanıram ki, bu
Şuranın fəaliyyəti Cənub qaz dəhlizinin
reallaşması başa çatana qədər önəmli
rol oynayacaq. Belə ki, bu, bizə,
bütün maraqlı tərəflərə və səhmdarlara
eyni templə irəliləməyimizi və ümumi məqsədlər
istiqamətində fəaliyyətimizi müzakirə etmək
və əlaqələndirmək üçün
yaxşı imkan yaradacaq. Bu, doğrudan da
“Cənub” qaz dəhlizi layihəsi ilə bağlı işlərin
hazırkı vəziyyətini müzakirə etmək
üçün yaxşı imkan yaradır.
Panagiotis
Lafazanis də çıxışında “Cənub” qaz dəhlizi
layihəsinin əhəmiyyətinə toxunaraq bildirdi:
- Cənub
qaz dəhlizi ilə bağlı mühüm amil ondan ibarətdir
ki, bu layihə sürətlə həyata keçirilir və
heç şübhəsiz, 2020-ci ildən başlayaraq, Cənubi
və Cənub-Şərqi Avropa və daha geniş məkanın
enerji xəritəsini dəyişəcək. Mən
burada həm Yunanıstanı, eyni zamanda, bir neçə həftə
bundan əvvəl islahatlar və yeniliklərin
reallaşdırılmasını qarşısına məqsəd
qoymuş yeni formalaşmış hökuməti təmsil edirəm.
Biz ölkə iqtisadiyyatının müxtəlif
sahələri, o cümlədən enerji sektorunda, xüsusilə
təbii sərvətlərimizin işlənilməsi ilə
bağlı milli planlarımız və ictimai korporasiyaların
fəaliyyəti ilə bağlı işlərdə yeniliklər
həyata keçirmək əzmindəyik. Bununla belə, çox aydın şəkildə
bildirmək istəyirəm ki, TAP və “Cənub” qaz dəhlizi
layihələrinin dəstəklənməsi ilə
bağlı bizim milli siyasətimiz dəyişməzdir.
Biz TAP layihəsinin Yunanıstanda nəzərdə tutulmuş
vaxt çərçivəsində, bütün tərəflərin
hüquqlarına hörmət etməklə və layihənin
keçdiyi bütün ölkələrin yerli icmaları və
iqtisadiyyatlarına fayda verəcək şəkildə
reallaşmasını təmin etmək üçün
bütün maraqlı tərəflərlə sıx və səmərəli
şəkildə işləməyə sadiqik.
X X X
Məşvərət
Şurasının iclasında Albaniyanın energetika və sənaye
naziri Damian QJİKNURİ də çıxış edərək
dedi:
- Azərbaycan Hökumətinə bu mühüm tədbirin
təşkilinə görə minnətdarlığımı
bildirirəm.
Azərbaycan bir daha bu strateji layihənin tam
şəkildə irəli aparılması işində
öndə durduğunu nümayiş etdirir.
Damian
Qjiknuri “Cənub” qaz dəhlizi layihəsinin Albaniya
üçün gətirəcəyi faydalardan danışaraq
bildirdi:
- Albaniya Hökuməti daha çox Albaniya şirkətlərinin
bu layihəyə cəlb edilməsində maraqlıdır. Göründüyü
kimi, bu layihə çətin maliyyə böhranı
dövründə iqtisadiyyatı inkişaf etdirməyə təkan
verəcək bir layihədir və bir çox ölkələrin
iqtisadi inkişaf imkanlarını daha da genişləndirəcək.
X X X
Sonra söz Bolqarıstanın energetika naziri Temenujka
PETKOVAYA verildi.
Nazir dedi:
- Hörmətli
xanımlar və cənablar.
Hər
şeydən əvvəl, Cənub qaz dəhlizi Məşvərət
Şurası çərçivəsində nazirlərin
görüşünə bizi ev sahibi
olaraq dəvət etdiyinə görə Azərbaycana təşəkkürümü
bildirmək istərdim. Bolqarıstan Hökuməti
adından iki ölkə arasında enerji tərəfdaşlığımızın
strateji əhəmiyyətini təsdiqləmək istəyirəm.
Bolqarıstan dövləti həmişə Azərbaycanı
dəstəkləyib və Avropada ikinci ölkə olaraq Azərbaycanın
müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi
bütövlüyünü tanıyıb. Mənim üçün Bolqarıstanı Cənub
qaz dəhlizi Məşvərət Şurasında təmsil
etmək böyük şərəfdir.
Temenujka
Petkova çıxışında “Cənub” qaz dəhlizi
layihəsinin həyata keçirilməsində Azərbaycanın
xüsusi rolunu vurğulayaraq bildirdi:
- Bolqarıstan Respublikası Cənub qaz dəhlizinin həyata
keçirilməsi və inşasında bir daha Azərbaycanın
həlledici rolunu vurğulayır. Bolqarıstan Cənub
qaz dəhlizinin inkişafını həmişə dəstəkləyib.
Biz bu layihənin həyata keçirilməsinə
qüvvə və imkanlarımızı cəlb etmişik.
X X X
İtaliyanın
İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin baş direktoru Gilberto
DİALUSE “Cənub” qaz dəhlizi layihəsinin əhəmiyyətindən
danışaraq dedi:
-
Müasir şəraitdə İtaliya üçün “Cənub”
qaz dəhlizi layihəsinin strateji əhəmiyyəti daha da
artır.
Gilberto Dialuse çıxışında
vurğuladı ki, Cənub qaz dəhlizi İtaliyanın qaz təchizatının
şaxələndirilməsində mühüm rol oynayacaq. Baş direktor bildirib:
- Bu layihə
rəqabətin daha da artırılması məqsədilə
İtaliya və Avropa bazarlarının qazla təchiz
olunmasının şaxələndirilməsi
imkanlarını daha da genişləndirir. Cənub
dəhlizinin TAP boru xətti vasitəsilə fəaliyyətə
başlaması təchizatın təhlükəsizliyi,
marşrutların və mənbələrin şaxələndirilməsi,
eləcə də İtaliya və Avropa bazarlarında rəqabət
aparan bir sıra qaz təchizatçılarının
sayının artırılmasının təmin edilməsi
işinə xidmət edəcək. İtaliya
Hökuməti həqiqətən də Azərbaycanla və
bu layihəyə cəlb olunmuş digər ölkələrlə
yüksək səviyyədə münasibətlər çərçivəsində
Cənub qaz dəhlizinin fəaliyyətə başlaması
işinə öz töhfəsini verməyə sadiqdir. Beləliklə, təkcə İtaliya
üçün deyil, ümumilikdə Avropa üçün
qaz təminatının təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsi,
sədr müavini Şefçoviçin qeyd etdiyi kimi, enerji
ittifaqının əsas sütunlarından biridir.
X X X
ABŞ
Dövlət Departamentinin enerji ehtiyatları bürosunun
xüsusi nümayəndəsi Amos HOÇSTEYN
çıxışında bildirdi:
-
Çox sağ olun. Bu tədbirdə
Amerika Birləşmiş Ştatları Hökuməti
adından iştirak etməkdən məmnunluq hissi
keçirirəm. Eyni zamanda, Azərbaycan
Hökumətinə belə bir mühüm zamanda bu vacib tədbirin
- Cənub qaz dəhlizi Məşvərət
Şurasının iclasının təşkilinə görə
minnətdarlığımı bildirirəm. Mən Prezident İlham Əliyevə
Bakı-Tbilisi-Ceyhan layihəsindən başlayaraq həyata
keçirilən bütün bu işlərə rəhbərlik
etdiyinə görə təşəkkürümü bildirirəm.
Bugünkü açılış nitqində
Prezident Əliyevin söylədikləri bəzi fikirləri
bir daha vurğulamaq istəyirəm. Cənab
Prezident bu gün şaxələndirmə və şaxənləndirmənin
əhəmiyyətindən danışdı. Eyni zamanda, Prezident İlham Əliyev qeyd etdi ki,
marşrutların şaxənləndirilməsi vacib olmaqla bərabər,
bu marşrutlar yalnız təchizat mənbələrinin
şaxələndirildiyi təqdirdə mühüm əhəmiyyət
kəsb edir. Bu iki amildən biri
olmadıqda, enerji təhlükəsizliyi mümkün deyil.
Cənub qaz dəhlizi bu iki amilin hər ikisini
özündə birləşdirir və buna görə də
Avropa enerji təhlükəsizliyinə dəstək verilməsi
ABŞ Hökumətinin həmişə strateji məqsədi
olub və bundan sonra da olacaq.
ABŞ
nümayəndəsi çıxışında enerji təhlükəsizliyi
məsələlərinə də toxunaraq vurğuladı:
- Enerji təhlükəsizliyi
məsələsi təkcə enerji ilə bağlı deyil. Bu, sabitlik deməkdir. Geosiyasi
sabitlik bu regionların iqtisadi firavanlığı deməkdir.
Cənub dəhlizi bizim üçün, eyni
zamanda, fikirləşirəm ki, burada əyləşən hər
bir insan üçün Avropa enerji təhlükəsizliyinin
təməl daşıdır. Cənub dəhlizi
təkcə tranzit ölkələr və son nöqtə olan
İtaliya üçün deyil. “Şahdəniz”
konsorsiumunun 2-ci və 3-cü fazaları işə düşən
zaman bu layihəyə əlavə qaz resursları cəlb oluna
və beləliklə, bu layihənin potensialı daha da arta bilər.
X X X
Daha sonra söz Böyük Britaniyanın Azərbaycandakı
səfiri İrfan SİDDİQƏ verildi. Diplomat dedi:
- Birləşmiş Krallıq Azərbaycanın strateji
tərəfdaşı və Cənub qaz dəhlizini
güclü şəkildə dəstəkləyən ölkədir. Biz bu təşəbbüsün
- Məşvərət Şurasının
iştirakçısı olmaqdan və bu layihəyə və
layihənin uğurla həyata keçməsi işinə
davamlı dəstək verməyimizdən çox məmnunuq.
Səfir Böyük Britaniyanın biznes, müəssisə
və energetika üzrə dövlət naziri Mətyu Hənkokun
tədbirlə bağlı ünvanladığı məktubu
oxudu. Məktubda
deyilir: “Birləşmiş Krallıq Azərbaycanla
güclü münasibətləri yüksək qiymətləndirir.
Bu, özünü energetika sahəsində
çox aydın göstərir. Ötən
20 illik bir müddətdə uğurlu əməkdaşlıq
həyata keçirməklə Birləşmiş Krallıq
Azərbaycan ilə münasibətləri daha da möhkəmləndirmək
və qarşılıqlı səmərəli layihələrlə
bağlı əməkdaşlığı bundan sonra da davam
etdirmək əzmindədir. Bu baxımdan
biz Cənub qaz dəhlizini ciddi şəkildə dəstəkləyirik.
“Cənub” qaz dəhlizi layihəsi mühüm
strateji layihə olmaqla Avropa İttifaqının qaz təchizatında
yeni mənbəni təmin edəcək və Azərbaycanın,
Birləşmiş Krallığın və digər tərəfdaş
ölkələrin iqtisadiyyatlarına böyük fayda verəcək.
Bu baxımdan bu layihə ilə bağlı mən
Azərbaycan rəhbərliyinə dərin minnətdarlığımı
ifadə etmək istəyirəm. Azərbaycan
hər zaman Cənub qaz dəhlizinə dəstək verilməsi
işində aparıcı rol oynamışdır”.
Məktubda
“Cənub” qaz dəhlizi layihəsinin uğurla həyata
keçirilməsi istiqamətində Prezident İlham
Əliyevin fəaliyyətinin yüksək qiymətləndirildiyi
qeyd olunub və layihənin strateji əhəmiyyəti
vurğulanıb: “Birləşmiş Krallıq Avropa enerji
bazarlarının Azərbaycan qazı ilə təmin
olunması işinə güclü dəstək verilməsi
üçün əlindən gələni əsirgəməyəcək”.
X X X
bp
şirkətinin Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə
üzrə regional prezidenti Qordon BİRRELL “Cənub” qaz dəhlizi
layihəsi ilə bağlı görülən işlər və
qarşıda duran vəzifələrlə bağlı təqdimat
etdi.
Qordon
Birrell layihənin əhəmiyyətini bir daha vurğulayaraq
dedi:
- Bu layihə
neft və qaz sənayesi sahəsində meqalayihədir.
Hazırda bu, ola bilsin, dünyanın 3 və
ya 4 ən iri enerji layihələrindən biridir. Bu, Avropa və Türkiyə üçün yeni
enerji mənbəyidir.
X X X
Məşvərət Şurasının iclasında
TransAnadolu qaz kəməri layihəsinin baş meneceri Saltuk
DÜZYOL və TransAdriatik qaz kəməri layihəsinin
icraçı direktoru İn BRADŞAV həmin layihələr
çərçivəsində görülən işlər
barədə ətraflı məlumat verdilər. Avropa Yenidənqurma
və İnkişaf Bankının enerji və təbii
ehtiyatlar üzrə icraçı direktoru Rikkardo
PULİTİ isə “Cənub” qaz dəhlizi layihəsinin
iqtisadi səmərəliliyi və maliyyələşdirilməsi
məsələləri barədə danışdı.
Avropa
İnvestisiya Bankının Mərkəzi və Cənub-Şərqi
Avropada kredit əməliyyatları üzrə direktoru Flavia
PALANZA investisiya qoyuluşu baxımından layihənin cəlbedici
olduğunu bildirərək onun əhəmiyyətindən bəhs
etdi:
- Avropa Komissiyası ilə birlikdə Avropa İnvestisiya
Bankı Avropa üçün təhlükəsiz enerji mənbəyinin
şaxələndirilməsi və qaz bazarında rəqabətliliyin
təmin edilməsi baxımından mühüm insfrastruktur
sayılan Cənub qaz dəhlizinin
reallaşdırılması işinə böyük önəm
verir. Avropa İnvestisiya Bankı TAP və TANAP layihələri
ilə bağlı hadisələrin inkişafını
yaxından izləyirdi. 2013-cü ildə
TAP layihəsi Cənubi İtaliyaya, Bolqarıstana və Qərbi
Balkan ölkələri kimi bütün potensial tranzit ölkələrə
Azərbaycan təbii qazının nəql edilməsi
üçün üstünlük verilən marşrut kimi
seçilmişdir. Avropa İnvestisiya
Bankı TAP layihəsini bu gün Avropa Komissiyasının sədr
müavininin də qeyd etdiyi kimi, ümumi maraqlar layihəsi
statusuna malik bir layihə kimi alqışlayır.
X X X
Beynəlxalq
Maliyyə Korporasiyasının Neft, Qaz və Mədən Məsələlərinə
dair Avropa, Orta Şərq və Şimali Afrika üzrə
regional sektor müdiri Karsten FUELSTER beynəlxalq aparıcı
maliyyə qurumlarının nümayəndələrinin bu tədbirdə
iştirakının əhəmiyyətini vurğuladı və
dünya maliyyə institutlarının “Cənub” qaz dəhlizi
layihəsinin icrası ilə bağlı uğurlu əməkdaşlıq
həyata keçirdiklərini bildirərək dedi:
-
Heç şübhəsiz, “Cənub” qaz dəhlizi layihəsi
Azərbaycan qazının dünya bazarlarına
çıxarılması və beləliklə, regionun, həmçinin
Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin olunması
baxımından mühüm strateji layihədir. Beynəlxalq
Maliyyə Korporasiyası Dünya Bankı Qrupunun
üzvüdür və Dünya Bankı Qrupu həmişə
bu layihəyə, həmçinin əvvəllər
Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru xətti kimi layihələrə uzun
müddət dəstək vermişdir və bu baxımdan biz
bu regiondakı qazın dünya bazarlarına
çıxarılmasının önəmini yüksək
qiymətləndiririk.
X X X
Avropa
Komissiyasının Enerji Birliyi üzrə sədr müavini
Maroş ŞEFÇOVİÇ tədbirin yüksək səviyyədə
keçirildiyinə görə bir daha Azərbaycan tərəfinə
və Prezident İlham Əliyevə təşəkkür edərək
bildirdi:
- Biz bu
böyük layihənin müxtəlif aspektləri barədə
çox danışa bilərik. Yeni iş yerlərinin
yaradılması, enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi,
layihənin keçdiyi ərazilərə yeni biznes
imkanlarının gətirilməsi və digər aspektlər.
Bu layihə enerji təhlükəsizliyi və təminatı
işini gücləndirir.
Mən bu gün bu tədbirin səmimi dostluq şəraitində
keçməsini yüksək qiymətləndirirəm. Biz bu gün bu layihəni
birgə həyata keçirmək üçün
özümüzü bir komanda kimi hiss etdik. Bu,
həqiqətən də, bizim hamımız üçün
çox önəmlidir. Burada iştirak edən
nazirlər və şirkətlərin nümayəndələri
bu layihəni strateji layihə, meqalayihə, hamımız
üçün prioritet olan bir layihə kimi dəyərləndirdilər.
Fikirləşirəm, hamı razılaşar
ki, bu layihə hazırda reallaşmaqda olan ən böyük
layihədir və biz bunun həyata keçirilməsi
üçün məsuliyyət daşıyırıq.
Çünki bu layihə, doğrudan da,
marşrutların keçdiyi bütün ölkələrin
inkişafına təkan verə bilər. Eyni
zamanda, bu layihə Avropa İttifaqının enerji təhlükəsizliyinin
möhkəmləndirilməsi üçün mühüm əhəmiyyət
kəsb edir.
X X X
Türkiyənin energetika və təbii sərvətlər naziri Taner YILDIZ da çıxışında tədbirin yüksək səviyyədə baş tutduğunu dedi, bir daha bu iclasın önəminə toxunaraq layihənin strateji əhəmiyyətini vurğuladı:
- İndiyə qədər ərsəyə gətirdiyimiz Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz boru kəmərləri və digər layihələrimiz kimi, son dərəcə əhəmiyyətli olan bu layihənin də uğurla reallaşacağına heç kimdə şübhə yoxdur. Artıq bu layihə siyasi, texniki, iqtisadi və maliyyə baxımından bütün tərəflərin dəstəyini alıb və ortaq faydaya əsaslanan bir layihə halına gəlib.
Bu, çox sevindirici haldır. Bu layihə ilə bağlı burada verilən bütün məlumatlar üçün istər şirkətlərimizə, istərsə də maliyyə qurumlarına, qeyri-hökumət təşkilatlarının hamısına təşəkkür edirik.
X X X
Tədbirin yekununda Cənub qaz dəhlizi Məşvərət
Şurası çərçivəsində nazirlərin
görüşünün iştirakçıları tərəfindən
mətbuat üçün Birgə Bəyanat imzalandı.
Azərbaycan.-2015.- 14 fevral.- S.1-2.