“Sehrbazlar dərəsi” - mədəniyyət körpüsü

Tanınmış yazıçı Kamal Abdullanın “Sehrbazlar dərəsi” romanı ABŞ-da “Strategic Book Publishing and Rights Co” nəşriyyatında ingilis dilində nəşr edilib. Xatırladaq ki, bundan əvvəl müəllifin digər məşhur kitabı - “Yarımçıq əlyazma” romanı ingilis dilinə tərcümə olunaraq elə həmin nəşriyyatda çap edilib. Hər iki romanı ingilis dilinə Enn Tomson tərcümə edib.

Romana “Ön söz”də bildirilir ki, müasir Azərbaycan müəllifi Kamal Abdullanın qərbli oxucunun diqqətinə təqdim edilən “Sehrbazlar dərəsi” romanı orta əsrlərdə və sonrakı dövrdə islam mədəniyyətinin mühüm komponentlərindən biri olan sufiliyin təsiri altında yaranmış təxəyyülün məhsuludur.

Orta əsrlərdə islam fəlsəfəsini, poeziya və musiqisini formalaşdırmış bu mühüm kulturoloji istiqamətin müasir mədəniyyətə təsiri bu gün də davam edir.

Həmin dövrdə bu ədəbiyyat bütün müsəlman xalqlarına - həm ərəb qəbilələrinə, həm də türkdilli (o cümlədən Azərbaycan) və farsdilli xalqlara mənsub idi. Hərçənd, müsəlman aləminə yalnız dolayısı ilə cəlb edilmiş xalqların poeziyasında da klassik islam ədəbiyyatının elementləri müşahidə olunurdu.

Sufiliyin əsasını təfəkkür vasitəsilə saflaşma ideyası təşkil edir. Əslində saflaşma anlayışı dünyanın bütün dinlərində vardır. Məsələn, sintoizm fəlsəfi mənada allahların yolu, buddizm - dərk edən, ziyalı müəllim, İslam (samit səslər üzrə: s-l-m) - bütövlük, sülh, zərdüştiliyin əsas tanrısı Axura (və ya Hörmüz) Mazda - Müdrik Padşah kimi tərcümə edilir. Beləliklə, bütün təlimlər öyüd-nəsihət vasitəsilə ziyalılıqla bağlıdır.

Nəticə etibarilə Yaradan - Dünyanın Sahibi - Müdrik Müəllim üçün əlyetərli olan bütün müdriklik insanlara bəxş edilir. Müqəddəs kitabların bu funksiyası - müdrikliyin öyrədilməsi tədricən insanlar tərəfindən yazılan kitablara da şamil edilir.

Kamal Abdullanın kitabı istisna deyil.

Kinematoqrafik “Sehrbazlar dərəsi” romanı zamanın müxtəlif mərhələləri - keçmiş və indiki dövr, mistik və gerçək aləm arasında hədləri silir, onları iynə vasitəsilə ilmə-ilmə bir-birinə bağlayaraq Ariadna sapına çevirir. Əslində bu, iynə də yox, müəyyən mənada sancaqdır. İynə - dünyanın özü kimi qədim olan qisas motividirsə; sancaq - qapalı dövrə, daha dəqiq desək, insanın həyat yolu, onun ləyaqətlə yaşaması üçün ayrılmış vaxtdır. Müəllif özü də bu məqamı vaxtaşırı xatırladır. Burada zaman əsas deyil: istər həmişəyaşıl Sehrbazlar Dərəsində yaşayan dərvişlərin mistik-utopik xronotopu, istərsə də real, bugünkü zaman eyni məhək daşı - qisas, həqiqət axtarışı ilə qarşılaşır.

Həmişəyaşıl Sehrbazlar Dərəsində olan dərvişlərin (sufilərdəki dərvişlər bu romanda sehrbazlar rolunda çıxış edirlər) mistik-utopik dünyasının qəhrəmanları sufi ənənələrinə uyaraq, yaxud Şekspirin “Hamlet” əsərində olduğu kimi əcdadların (cəllad atanın) ruhu kimi qismən elə həmin səbəbdən həqiqət axtarışına kömək etməli olsalar da, xəyali qələbə kimi qarşısıalınmaz qisas ehtirasını cilovlaya bilmir. Beləliklə, romanın finalı yalnız bir dövrənin sonudur və bu dövrə Karvanbaşının oğlunun həyatında hökmən təkrarlanmalıdır.

Lakin bu faciəli, ilk baxışda çıxış yolu görünməyən finalda yetim qalmış körpəni kin-küdurət labirintindən nahaq yerə günahkar hesab edilən Müəllimin varisi xilas edir, eyni zamanda, öz dərəsində onun ruhunu xilas edir. Sehrbazlar Dərəsinin sakinlərinin yeni həyatı qisas eşqi ilə yaşamayan, meditasiya edən ruhların həyatıdır. Burada qanlı qisasa yer yoxdur.

Şübhəsiz, bu roman qisas haqqında, həyatın və insanın həyat yolunun dövriliyi haqqında əbədi sual üzərindən mədəniyyət körpüsü olacaq - insanın dinindən, konfessiyasından və milliyyətindən asılı olmayaraq.

AzərTAc

Azərbaycan.-2015.- 14 fevral.- S.8.