Milli mənliyimizin təməl daşı

21 fevral Beynəlxalq Ana Dili Günüdür

Ana!

Ana Vətən!

Ana dili!

Dünyaya gətirib, canından-qanından sənə həyat verən Ana!

Qoynunda saxlayıb, havasını, suyunu... min bir naz-nemətini səndən əsirgəməyən Vətən!

Səni də, mənsub olduğun milləti də, boya-başa çatdığın torpağı da, ölkəni də dünyaya tanıdan Ana dili!

Bir-birindən ayrılması mümkünsüz olan bu üç varlığın - birincinin şərəf və ləyaqətini, ikincinin toxunulmazlığını və müqəddəsliyini, üçüncünün inkişafı uğrunda mübarizə aparan xalq Yer üzünün ən xoşbəxtidir.

600 il bundan əvvəl “Ey türk oğulları, Vətənin bir ovuc torpağını dünyanın var-dövlətinə, dilimizin bir sözünü ləl-cəvahirata dəyişməyin” - deyən Şah İsmayıl Xətaidən üzü bəri Azərbaycan dili milli varlığımıza çevrilmişdir, dövlət dili kimi tanıdılmışdır. Ana dilimiz əsrlər boyu mövcudluğunu yaşadaraq, inkişaf edərək əbədiyaşarlıq hüququ qazanmışdır. Xalqımız illərlə şimalın və cənubun müstəmləkə boyunduruğunda yaşasa da, ana dilini bütün dillərdən yüksəkdə tutmuşdur.

Dil hər bir millətin maddi və mənəvi irsini qoruyan və inkişaf etdirən ən mühüm və ən güclü vasitədir. Ana dilimizin dövlət dili kimi hüquqi aktlarla təsbit olunması XV əsrin sonları və XVI əsrin əvvəllərində - Şah İsmayıl Xətai hakimiyyəti illərində olduğu kimi, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə də aktuallıq kəsb etmişdir. Milli hökumətin qərarına əsasən ölkəmizin rəsmi dövlət dili Azərbaycan dili olmuşdur. Rus pedaqoqu K.D.Uşunski demişdir ki, bir xalqı məhv etmək üçün onun dilini əlindən almaq kifayətdir. Məhz bu səbəbdəndir ki, bolşevik imperiyası müsəlman Şərqində ilk demokratik dövlət olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini 1920-ci ildə süquta uğratdıqdan sonra ilk növbədə dilimizi məhv etməyə çalışdılar. Xalqımızın keçmişini - tarixini, ədəbiyyatını, milli-mənəvi dəyərlərini unutdurmaq məqsədilə ötən əsrin 20-40-cı illərində onun dilinin inkişafının ana xəttini təşkil edən əlifbasını üç dəfə dəyişdirdilər, nəticədə millətin özü kimi ana dili də repressiyaya məruz qaldı. Ölkə Azərbaycan Respublikası adlansa da, onun rəsmi dövlət dili rus dili idi. Beləliklə, millət rəsmi dairələrdə, idarə və müəssisələrdə salamı da rus dilində vermək məcburiyyətində qalmışdı. Millətə və ana dilimizə olan xəyanəti görən xalqımızın görkəmli ziyalıları Üzeyir bəy Hacıbəyli, Firudin bəy Köçərli, Nəriman Nərimanov, Cəlil Məmmədquluzadə, Əhməd Cavad, Abdulla Şaiq, Vəli Xuluflu, Fərhad Ağazadə, Hacı Kərim Sanılı, Əli Nəzmi, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Ömər Faiq Nemanzadə və digər bu sıradan olan dil təəssübkeşləri mətbu yazılarında və əsərlərində öz qətiyyətli mövqeləri ilə ana dilimizin müdafiəsinə qalxdılar. İstiqlal şairi Əhməd Cavad - 1922-ci ildə ana dilimizin qədimliyini, gözəlliyini və həmişəyaşarlığını “Yeni türk əlifbaçılarına” xatırladaq deyirdi:

Mən bir aşiqəm ki, çaldığım bu saz

Dumanlı dağlara səs salacaqdır.

Ağlatdığım teldə inləyən avaz

Elin xatirində çox qalacaqdır.

Xalqın canında, qanında, mənəvi dünyasında yaşayan Azərbaycan dilinin təəssübkeşlərindən olan yazıçı Mirzə İbrahimov ötən əsrin ortalarında Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri vəzifəsində işləyərkən ana dilimizin mühafizəsi uğrunda vətəndaşlıq mövqeyi göstərərək Azərbaycan dilinin dövlət dili səviyyəsində işlədilməsi təşəbbüsündə oldu. Təəssüf ki, bu təşəbbüs uğursuzluqla nəticələndi, amma bu ədalətsizliyə baxmayaraq böyük vətənpərvər ədib heç zaman haqlı tələbindən dönmədi.

Hər qaranlıq gecənin bir al səhəri olduğu kimi, ötən əsrin 70-ci illərinin sonunda Azərbaycan dilinin də üstünə gün doğdu. Ulu öndər Heydər Əliyevin uzaqgörənliyi və qətiyyəti sayəsində 1978-ci ildə Konstitusiyanın 73-cü maddəsinə Azərbaycan dilinin dövlət dili olması barədə xüsusi maddə əlavə edildi. Ulu öndər Azərbaycan dilinə millətin taleyi kimi yanaşaraq onun qorunub saxlanılmasını qanunla rəsmiləşdirdi və inkişafına münbit şərait yaratdı. Bu, o dövr üçün asan məsələ deyildi. Amma Heydər Əliyev quruluşun sərt rejiminə, respublikanın birinci şəxsi kimi, ən azından, vəzifəsinin itiriləcəyinə və taleyində hansı təhlükənin yaranacağına baxmayaraq, xalqın gələcəyi, vicdanı və namusu naminə bu missiyanı böyük şərəflə yerinə yetirdi. Bu şərəfli xidmətin nəticəsidir ki, ziyalılar, siyasətçilər, dilçi alim və mütəxəssislər, yazıçı və şairlər Azərbaycan dilinin hərtərəfli inkişafında, beynəlxalq dil sisteminə qovuşmasında, nüfuz qazanmasında ilkin olaraq ulu öndərin əvəzsiz xidmətlərini xatırlayırlar.

1995-ci ildə isə ulu öndərin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası hazırlanarkən dövlət dilinin necə adlandırılması ilə bağlı müxtəlif təkliflər olsa da, mütəxəssislərin böyük əksəriyyəti ana dilimizin “Azərbaycan dili” adlandırılması fikrini dəstəklədilər. Bunun nəticəsi olaraq 1995-ci il Konstitusiyasının 21-ci maddəsində Azərbaycan Respublikasında dövlət dilinin “Azərbaycan dili” adlandırılması hüquqi qüvvəyə mindi. Bu da tarixi həqiqətdir ki, ulu öndər azərbaycanlı gənclərin əcnəbi dilləri də bilməsi, intellekt səviyyələrinin yüksəlməsi və dünya görüşlərinin yeniliyə inteqrasiyası naminə hər il təhsil almaq üçün keçmiş SSRİ-nin nüfuzlu ali məktəblərinə göndərilməsi ənənəsinin əsasını qoyub. O dövrdə Heydər Əliyevin şəxsi təşəbbüsü və dəstəyi sayəsində böyük qruplar halında SSRİ-nin 170 qabaqcıl ali təhsil ocağına 15 minə yaxın azərbaycanlı göndərilib, hər il xarici ölkələrə 800 tələbə yola salınıb.

Azərbaycan dövlətinin dil siyasətinin inkişafında ulu öndərin qayğı və prinsipiallığı bunlarla məhdudlaşmır. Heydər Əliyev ikinci dəfə Azərbaycana rəhbər seçiləndən sonra da ana dilimizə olan sevgini, istəyi əvvəlkindən də kəskin şəkildə önə çəkdi. 2001-ci il iyunun 18-də Heydər Əliyevin təşəbbüsü və dəstəyi ilə “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” fərman verildi. Həmin tarixi fərman Azərbaycan dilinin keçdiyi tarixi yola elmi-siyasi aspektdə işıq saldı, ədəbi dilin inkişafına yeni təkan verdi. Fərmana əsasən, Azərbaycan Prezidenti yanında Dövlət Dil Komissiyası yaradıldı. Dünyanın heç bir dövlətində analoqu olmayan belə bir qurumun yaradılmasında əsas məqsəd ana dilimizin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi və bu prosesi ümummilli maraqlar baxımından tənzimləmək idi. Fərmanda deyilir: “Azərbaycan dilinin bugünkü inkişaf səviyyəsi göstərir ki, Azərbaycan xalqı dünyanın ən qədim xalqlarındandır. Azərbaycan dilinin dünya dilləri arasında ən kamil dillərdən biri olduğu həqiqətini bir çox xalqların görkəmli nümayəndələri də dönə-dönə etiraf etmişlər. Onlar öz əsərlərində bu dili XIX əsrdə Avropada geniş yayılmış fransız dili ilə müqayisə edərək onu Avrasiyanın hər tərəfində işlənən bir dil kimi yüksək qiymətləndirmişlər”.

Ulu öndərin Azərbaycan dilinə olan məhəbbəti ən yüksək kürsülərdəki çıxışlarında, doğma dilimizə ən qaynar sevgi bəsləyən yazıçı və şairlərə olan münasibətində də büruzə verirdi. Dünya şöhrətli siyasətçi dili həmişə ədəbiyyatla, mədəniyyətlə, incəsənətlə, mənəviyyatla və vətənpərvərliklə bağlayırdı. Təsadüfi deyil ki, ulu öndərin illər öncə dediyi “Öz dilini bilməyən, öz dilini sevməyən adam öz tarixini də yaxşı bilməz” ifadəsi, eləcə də “Mən həmişə fəxr etmişəm, bu gün də fəxr edirəm ki, mən azərbaycanlıyam” kəlamı artıq xalq arasında aforizmə çevrilib. Heydər Əliyev həmişə Azərbaycanın hərtərəfli inkişafına, zənginləşməsinə və çiçəklənməsinə böyük dəyər verib. Bu dəyərlərdən biri də 18 iyun 2001-ci il tarixli “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” fərmanından 1 ay 20 gün sonra - avqustun 9-da “Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili gününün təsis edilməsi haqqında” imzaladığı fərmandır. Bu fərmana əsasən ulu öndərin xeyir-duası ilə o vaxtdan ölkəmizdə hər il 1 avqust - Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü kimi qeyd olunur. Həmin fərmana görə 2001-ci il avqustun 1-dən etibarən latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasına keçid reallaşdı. Azərbaycan dilini dövlətçiliyin əsas rəmzi hesab edən ulu öndər demişdir: “...Musiqi də, ədəbiyyat da, ayrı-ayrı tarixi abidələr də millətin milliliyini təsdiq edir. Amma millətin milliliyini ən birinci təsdiq edən onun dilidir. Əgər Azərbaycan dili olmasa, Azərbaycan dilində ədəbiyyat da olmaz, Azərbaycan dili olmasa, Azərbaycan dilində mahnılar da olmaz, musiqi də olmaz.”

“Millətin milliliyini ən birinci təsdiq edən onun dilidir” - deyən ümummilli lider istər Azərbaycanda, istərsə də xarici ölkələrə səfərləri zamanı diaspor nümayəndələri ilə görüşlərində həmişə məsləhət görürdü ki, hansı ölkədə yaşamasından asılı olmayaraq, hər bir azərbaycanlı öz ana dilini, milli adət-ənənələrini unutmamalıdır. Dünya azərbaycanlılarının 2001-ci il noyabrın 10-da keçirilən I qurultayındakı nitqində Heydər Əliyev dövlətçiliyimizin və ideoloji düşüncəmizin tarixi ənənələrə bağlılığında və mühafizəsində azərbaycançılıq təliminin peşəkarcasına gələcəyə istiqamətləndirilməsində ana dilimizin vacibliyini müəyyənləşdirərək demişdir: “Müstəqil Azərbaycan dövlətinin əsas ideyası azərbaycançılıqdır. Hər bir azərbaycanlı öz milli mənsubiyyətinə görə qürur hissi keçirməlidir və azərbaycançılığı - Azərbaycan dilini, mədəniyyətini, milli-mənəvi dəyərlərini, adət-ənənələrini yaşatmalıdır.”

Göründüyü kimi, həm sovet hakimiyyəti illərində, həm də müstəqillik dövründə ümummilli lider Heydər Əliyevin dil siyasəti milli quruculuq siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri olmuşdur. Ulu öndərin ana dilimizə göstərdiyi qayğıda, həssas münasibətdə həmişə millətin və dövlətin taleyi prioritet təşkil etmişdir.

Bu gün dil siyasəti Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Milli-mənəvi dəyərlərimizə, elmin və mədəniyyətin inkişafına xüsusi qayğı göstərilir. Bu sırada Azərbaycan Prezidentinin “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” 12 yanvar 2004-cü il tarixli fərmanı öz ictimai-tarixi dəyəri ilə diqqət çəkir. Fərmana əsasən latın qrafikalı əsərlər kütləvi tirajla nəşr edilərək respublikamızın mərkəzi kitabxanalarına və məktəblərinə hədiyyə edilmişdir. Qürurla demək lazımdır ki, Prezident İlham Əliyev milli mənliyimizin təməl daşı olan ana dilimizin və əlifbamızın keşiyində dayanan, onun mühafizəsi yolunda qətiyyət göstərən dövlət başçısı kimi milli-mənəvi dəyərlərə sadiqlik nümunəsi göstərir.

Rəhman SALMANLI,

Azərbaycan.-2015.- 21 fevral.- S.7.