Azərbaycan milli teatrının yaradıcılıq imkanları genişlənir

Dünən ölkəmizdə Azərbaycan peşəkar milli teatrının 142 illiyi təntənə ilə qeyd edilmişdir. Bu münasibətlə əməkdaşımız mədəniyyət və turizm nazirinin müavini Ədalət Vəliyevdən müsahibə almışdır.

- Ədalət müəllim, görüşümüz təsadüfi deyil. Ovqatınızın xoş vaxtında istərdik Azərbaycan milli teatrının keçdiyi yola qısaca ekskurs edək. 142 yaşını qeyd edən Azərbaycan milli teatrı özünü necə hiss edir, hansı qayğılarla yaşayır?

- Qəzetinizin yaratdığı imkandan istifadə edib xalqımızı, o cümlədən, bütün teatrsevərləri bu bayram münasibətilə təbrik edirəm. Deyim ki, Azərbaycan milli teatrı tarixən yaşlı olsa da, mənən çox cavandır, yaranışından bugünkü qədər qayğıyla əhatə olunmayıb. Məlumdur ki, 1873-cü il martın 10-da Bakıda Mirzə Fətəli Axundzadənin “Lənkəran xanının vəziri” komediyasının səhnə tamaşası ilə əsası qoyulan Azərbaycan peşəkar milli teatrının inkişafına Prezident İlham Əliyev xüsusi diqqət və qayğı göstərir. Ölkə rəhbərinin 2009-cu il 3 mart tarixli sərəncamına əsasən martın 10-u hər il ölkəmizdə “Milli Teatr Günü” kimi qeyd edilir. Azərbaycan teatrının tarixi və keçdiyi yol haqqında çox yazılıb, hətta bu barədə kifayət qədər dərsliklər də var. Həmin tarixə və keçdiyimiz yola diqqət yetirsək, görərik ki, ənənələrindən qürur duyduğumuz milli teatrımız əslində ölkəmiz müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra öz taleyinin sahibi olub. Azərbaycan teatrının inkişafı, teatrlarımızın yaradıcılıq axtarışlarının genişləndirilməsi ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Ulu öndər Heydər Əliyev hakimiyyətə gələndən sonra insanların üzünü həm də teatra çevirdi. “Teatrımızın böyük tarixi, böyük ənənələri, gözəl nümunələri var. Milli teatr bu gün də, gələcəkdə də yaşayacaqdır” - deyən ulu öndər ölkəmizə rəhbərlik etdiyi illərdə milli teatrımızın maddi-texniki bazası gücləndirilmiş, peşəkar aktyor və rejissor kollektivi yaranmışdır. Əgər 1969-cu ilə qədər ölkəmizdə cəmi 12 peşəkar teatr fəaliyyət göstərirdisə, hazırda Azərbaycanda 30-a yaxın peşəkar, 50-dən artıq xalq teatrı var. Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra ölkəmizdə bir dənə də teatr bağlanmamışdır, əksinə, “Yuğ”, Pantomima, İrəvan və Azərbaycan dram teatrları dövlət statusu almışlar. Azərbaycan teatrlarına diqqət və qayğı daha da artırılmış, aktyor və rejissorların səmərəli fəaliyyəti üçün hərtərəfli şərait yaradılmışdır. Heydər Əliyevin siyasi kursunu uğurla davam etdirən Prezident İlham Əliyevin fərmanı ilə 2006-cı ildə “Teatr və teatr fəaliyyəti haqqında” qanun qəbul edilmişdir. Qeyd edim ki, bu qanun MDB məkanında və dünyanın bir çox teatrı olan ölkələrdə ilk dəfə atılan addım idi. Bu qanun Milli Akademik Teatrına, Opera və Balet Teatrına böyük yaradıcılıq imkanları verdi, hər iki teatrda çalışan insanların əməkhaqları 100 faiz artırıldı. Həmin fərman az sonra daha beş teatra da şamil edildi. Dövlət Musiqili Komediya Teatrının, Gənc Tamaşaçılar Teatrının, Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrının, Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrının və Dövlət Pantomima Teatrının da maddi-texniki bazası yeniləndi, işçilərin əməkhaqları artırıldı.

Dövlət başçısının “Azərbaycan teatr sənətinin inkişaf etdirilməsi haqqında” 2007-ci il 19 fevral tarixli sərəncamı respublika Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi qarşısında Azərbaycan milli teatr sənətinin inkişafı ilə əlaqədar həyata keçirilməsi nəzərdə tutulan işlərə, tədbirlərə sanki açar oldu. 2009-cu ilin may ayında Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə “Azərbaycan teatrı 2009-2019-cu illər Dövlər Proqramı” qəbul edildi. Bu proqram MDB məkanında analoqu olmayan bir proqramdır. Dövlət proqramı çərçivəsində Azərbaycan milli teatrı özünün yenidənqurma və yenidənqurulma mərhələsinə uğurla qədəm qoyub. 2006-cı ildən bu günə qədər Azərbaycan teatrlarında 742 yeni və bərpa olunan tamaşalara quruluş verilib. Bu tamaşaların 164-ü dövlət büdcəsindən ayrılmış əsaslı vəsait hesabına, 578-i isə teatrların daxili imkanları hesabına ərsəyə gətirilmişdir.

- Bu gün Azərbaycan teatrı səhnəsində ən çox hansı əsərlər tamaşaya qoyulur?

- Bizim teatrlarda Elçinin, Kamal Abdullanın, Əli Əmirlinin və digər indiki dramaturqların pyesləri ilə yanaşı, milli klassiklərin əsərləri də tamaşaya qoyulur. Mirzə Fətəli Axundzadə, Cəlil Məmmədquluzadə, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, İlyas Əfəndiyev kimi dramaturqların, Nizami Gəncəvinin əsərlərinə olan maraq azalmır. Teatrlarımız Şekspir, Molyer, Brext, Şiller, Puşkin, Dostoyevski və Çexovun, eləcə də dünya şöhrətli digər müəlliflərin əsərlərinə mütəmadi olaraq müraciət edirlər.

- Bəs gənc yazarlarımıza necə, müraciət edəni olurmu?

- Bu gün təəssüf doğuran həm də odur ki, gənc dramaturqlarımızın sayı azdır. Biz onları daha çox görmək istərdik. Gənc yazarlar arasında eləsi var ki, bir-iki dəfə teatra müraciət edir, əsərləri bəyənilməyəndə inciyir, narazılıq edir. Onlar özlərinin yaradıcılıqlarına yüksək peşəkarlıqla və tənqidi yanaşsalar daha yaxşı olar.

- Teatrlarımız xarici ölkələrə qastrollara gedə bilirlərmi?

-Respublika teatrları bu müddət ərzində 25 dəfə xarici ölkələrdə qastrol səfərlərində olublar.

Azərbaycan Prezidentinin müxtəlif tarixlərdə imzaladığı sərəncamlara əsasən, Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı, Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı, Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrı, Mingəçevir Dövlət Dram Teatrı, Bakı Dövlət Kukla Teatrı, Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrı, Ağdam və Füzuli teatrları, Şəki Dövlət Dram Teatrı Avropa və dünya standartları səviyyəsində bərpa olunub, yenidən qurulub və dünyanın ən modern texnologiyaları ilə təchiz edilib. Adını çəkdiyim teatrlarda ən mürəkkəb quruluşlu tamaşalara səhnə həyatı vermək üçün lazım olan bütün mexanizmlər, işıq və səs sistemləri, tamaşaçıların rahatlığına hesablanmış havalandırma və istilik sistemi, rahat kreslolar, gözəl interyer və s. yaradılıb. Bütün bunlar dövlətin vəsaiti hesabına ərsəyə gətirilib.

Hazırda Opera və Balet Teatrının, İrəvan Teatrının binalarının əsaslı təmirə dayandırılması istiqamətində tender-layihə sənədləri hazırlanır. Bizim əldə etdiyimiz uğurlar sırasında binasızlıq şəraitində fəaliyyət göstərən Sumqayıt Dövlət Teatrı Prezident İlham Əliyevin sərəncamına əsasən yeni bina və hüquqi ünvanla təmin edilmişdir.

- Bəs, Ermənistan silahlı birləşmələri tərəfindən işğal edilmiş bölgələrdən qaçqın, köçkün düşmüş teatrlarımızın taleyi nə yerdədir?

- Ermənilərin Azərbaycana vandal yürüşü və Ermənistan silahlı birləşmələri tərəfindən torpaqlarımızın işğalı nəticəsində əvvəlcə Qərbi Azərbaycandan - 1875-ci ildən fəaliyyətdə olmuş İrəvan Dövlət Dram Teatrı, 1988-ci ildə isə Ağdam, Füzuli və Şuşa teatrları respublikamızın paytaxtına pənah gətirdilər. Neçə illər idi ki, bu teatrların heç birinin binası və truppalarının fəaliyyət göstərməsi üçün şərait yox idi. Azərbaycan Prezidentinin sərəncamı ilə Sumqayıt Dövlət Teatrı yeni bina ilə təmin edildikdən sonra, torpaqlarımız işğaldan azad edilənə qədər Azərbaycan Neft Şirkətinə məxsus mədəniyyət sarayı İrəvan Teatrının istifadəsinə verilib. Dövlət proqramı çərçivəsində Ağdam və Füzuli teatrları yeni binalarla təmin ediliblər. Prezident İlham Əliyev həmin binaların açılışında iştirak edib. Şuşa teatrını da yeni bina ilə təmin etmək məqsədilə layihə-smeta sənədləri hazırlanır. Qaçqın teatrlarımız, eləcə də Azərbaycanda fəaliyyət göstərən digər 15 teatr büdcə vəsaiti hesabına təzə nəqliyyat vasitələri ilə təmin olunublar. İndi onlar istədikləri bölgəyə qastrol səfərlərinə gedərkən nəqliyyat sarıdan korluq çəkmirlər. Azərbaycan teatr tarixində ilk dəfə olaraq, qaçqın teatrlarımız da daxil olmaqla, onların hamısı beş il müddətinə səhnə geyimləri, eləcə də Moskva, Peterburq və digər xarici ölkələrdən gətirilmiş qrim məhsulları ilə təmin ediliblər. Başqa teatrlar isə cari ilin sonuna kimi qrim ləvazimatları ilə təmin ediləcəklər. Onu da deyim ki, respublikanın ayrı-ayrı teatrlarında gedəcək tamaşalar haqqında əhalinin istədikləri məlumatı almaları üçün saytlar yaradılıb. Bundan başqa, teatrlar və tamaşalar haqqında ilkin məlumatlar əldə etmək üçün Bakı, Gəncə, Şəki, Qax, Lənkəran və digər şəhərlərdə 73 ədəd qədimi üslubda hazırlanmış teatr tumbası qoyulmuşdur. Bu proses davam etdirilir. Yaxın gələcəkdə Bakıda və bölgələrdə daha 30 ədəd belə tumba quraşdırılacaqdır.

- Bölgə teatrlarından söz düşmüşkən, onların çətinlikləri, kadr qıtlığı varmı?

- Bölgə teatrlarında problem ilk növbədə bəzi istedadlı, lakin imkansız gənclərin Bakıda ali təhsil alıb, geri dönmələri ilə bağlıdır. Bu problemi aradan qaldırmaq üçün respublika teatrlarının 13-də teatr-studiya yaradılıb. Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrında, Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrında, habelə Naxçıvan, Gəncə, Lənkəran və Şəki musiqili teatrlarında ikiillik təlim-təcrübə kursları açılıb. Burada gənclər teatr sənətinin ilkin əlifbasını öyrənmək üçün təcrübəli sənətkarlardan dərs alırlar, işləyə-işləyə teatr sənətinin ən mürəkkəb sirlərinə yiyələnirlər. Bu gün qayğı baxımından Tbilisidə, Dərbənddə, eləcə də Moskvada fəaliyyət göstərən Azərbaycan teatrlarının fəaliyyəti də bizi çox narahat edir.

- İndi Azərbaycan dünya dövlətləri sırasında xüsusi yeri olan ölkə kimi tanınır. Bu baxımdan Azərbaycan milli teatrının xaricdə tanınması istiqamətində vəziyyət necədir?

- Azərbaycan teatrı artıq öz hüdudlarından çox-çox kənarlarda sevilməyə başlayıb. Son illər teatrımızın, mədəniyyətimizin qorunması istiqamətində atılan mühüm addımlar Avropa məkanında Azərbaycan mədəniyyəti və incəsənəti barədə dərin marağın yaranmasına səbəb olub. Bu gün Azərbaycan teatrı bir neçə xarici ölkə teatrları, o cümlədən Almaniyanın İzenburq teatrı ilə əməkdaşlıq edir. Londonda xalq yazıçısı Elçinin “Teleskop” əsəri tamaşaya qoyulub. Üzeyir bəyin əsərləri Avstriyada, Almaniyada və Amerikada səhnələşdirilib. İlyas Əfəndiyevin və Kamal Abdullanın əsərləri dünyanın bir çox şəhərlərində tamaşaya qoyulur. Azərbaycanlı rejissorlar dünyanın ən nüfuzlu teatrlarında quruluşlar verirlər. Bunlar qarşılıqlıdır, xarici ölkələrdən də Bakıya 30 nəfərdən çox bəstəkar, rejissor, rəssam, baletmeyster və s. sənət adamları dəvət olunub. Onu da qeyd edim ki, azərbaycanlı mütəxəssislər də dünyanın qabaqcıl ölkələrinin teatr təcrübəsini öyrənmək üçün xarici ölkələrə səfərlər edirlər. İstər bizim nümayəndələr, istərsə də xarici ölkələrdən dəvətli olan mütəxəssislər bir-birilərindən çox şey öyrənirlər.

Ölkə rəhbəri İlham Əliyevin sərəncamı ilə Bakı Multikulturalizm Mərkəzi yaradılıb. Bizim teatrlar multikultural dəyərlər sistemində çoxdan yeri olan, bu işə xidmət edən və bu sahənin mərkəzində dayanan ocaqdır. Adi bir misal: Azərbaycanda 80 ildən yuxarıdır ki, rus dilində teatr fəaliyyət göstərir. Kukla Teatrında iki dildə - Azərbaycan və rus dillərində tamaşalar hazırlanır. Şimal bölgəmiz olan Qusarda çoxdandır ki, ləzgi dilində teatr fəaliyyətdədir. Burada ləzgi dramaturqları ilə yanaşı, azərbaycanlı yazıçıların da əsərləri oynanılır. Qax Kukla Teatrı gürcü dilində fəaliyyət göstərir. Teatrda gürcü müəlliflərlə yanaşı, dünya klassiklərinin də əsərlərinə müraciət olunur. Ölkəmizdə multikultural dəyərlərlə yaşamaq hər zaman mövcud olub. Hələ XII əsrdə Nizami Gəncəvi “Yeddi gözəl” əsərini yazmaqla dünyanın yeddi ölkəsinin dəyərlərini Azərbaycana gətirmişdir.

Bir faktı qeyd edim ki, Azərbaycan teatrı 2010-cu ilə qədər heç bir qurumun üzvü deyildi və qastrol səfərlərində də çox az sayda olub. Lakin 2010-2014-cü illərdə Azərbaycan teatr tarixində ilk dəfə olaraq ölkəmizdə I, II və III Bakı Beynəlxalq Teatr Konfransı keçirilib. Sonuncu - III Bakı Beynəlxalq Teatr Konfransında 49 xarici ölkədən 150-yə yaxın dünya çapında tanınan çox məşhur sənət xadimləri iştirak edirdi.

- III Bakı Beynəlxalq Teatr Konfransı xarici ölkə mətbuatında da böyük rezonans yaratmışdır, bunun səbəbi nədir?

- Konfrans zamanı Azərbaycan Prezidentinin müvafiq sərəncamları ilə Azərbaycan milli teatrının inkişafı istiqamətində görülən işlərlə əlaqədar xarici həmkarlarımıza ətraflı məlumat verildi, bu barədə onlara Azərbaycan, rus və ingilis dillərində broşuralar paylandı. Qonaqlar Azərbaycan teatr sənətinə olan dövlət qayğısından heyrətə gəlmişdilər. Tez-tez “Kaş bizim ölkənin rəhbəri də sizin ölkənin Prezidentinin atdığı addımlardan ataydı, ölkəmizə qayıdanda bu barədə mətbuatda çıxış edəcəyik” - deyirdilər.

Qürurverici faktdır ki, ən möhtəşəm Beynəlxalq Kukla Teatrı festivalları Bakıda keçirilməyə başlayıb. 2011-2013-cü illərdə olduğu kimi. 2015-ci il noyabrın 5-9-u tarixlərdə III Beynəlxalq Kukla Teatrı Forumu da ölkəmizdə keçiriləcək. Artıq 20-dən çox xarici ölkə bu foruma maraq göstərir. Bu forumlar həm də əlamətdar hadisələrlə tarixə çevrilir. Məsələn, ötən il I Şəki Beynəlxalq Teatr Festivalı Şəki şəhərində gerçəkləşdi. Bu zaman korifey sənətkarımız Lütvəli Abdullayevə həsr edilmiş yubiley tədbirləri mərasimə yeni ahəng verdi, unudulmaz sənətkarın büstünün açılışı oldu.

143 yaşına qədəm qoyan Azərbaycan milli teatrı tarixindən bəhs edən 2 cildlik Azərbaycan Teatr Antologiyası nəşr edilib, 3 cildlik Teatr Ensiklopediyası hazırlanır. “Azərbaycan teatrı dünən, bu gün, sabah” adlı portalı, Azərbaycan yazıçısı İlyas Əfəndiyevin, Şəmsi Bədəlbəylinin, Kukla Teatrının, Beynəlxalq Kukla Teatr festivallarının web-saytları yaradılıb. Dünyanın istənilən ölkəsində, istənilən şəhərində insanlar bu web-saytlar vasitəsilə Azərbaycan teatrı, mədəniyyəti və incəsənəti ilə tanış olurlar.

26 dövlət teatrında 1840 nəfərə yaxın işçi çalışır. Dövlət başçısının müxtəlif illərdə verdiyi sərəncamlara əsasən 130 nəfər mükafata layiq görülüb, 660 nəfər fəxri adlarla təltif olunub, 77 nəfər Prezident təqaüdü alır. Son 10 il ərzində teatr, mədəniyyət və incəsənət sahəsində çalışan xeyli sayda insanın mənzil və məişət şəraiti yaxşılaşdırılıb, sağlamlıq, müalicə-müayinə problemləri ilə bağlı onlara kömək göstərilib. 60 yaşdan yuxarı teatr sənətkarlarının hamısının yubileyi keçirilir. Bütün bunlar ilk növbədə Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, UNESCO-nun və İSESCO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban xanım Əliyevanın dəstəyi ilə reallaşır. Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyeva milli teatrın inkişafına və ayrı-ayrı fərdlərin qayğısına qalmaqla, onlara etdiyi xeyirxahlıqlarla dünyaya nümunə göstərir.

142 yaşlı Azərbaycan teatrı bu gün özünün intibah dövrünü yaşayır. Prezident İlham Əliyevin diqqət və qayğısı sayəsində Azərbaycan teatrı inkişaf edir, yaradıcılıq imkanlarını daha da genişləndirir. Bununla da mütərəqqi ideyaların daşıyıcısı, milli oyanış və dirçəlişin carçısı olmuş Azərbaycan teatrı bundan sonra da milli ruhun daha da möhkəmləndirilməsinə xidmət edən yüksək sənət əsərlərini səhnəyə gətirməklə insanların estetik tərbiyəsi, dövlətçiliyimizin daha da möhkəmləndirilməsi sahəsində öz fəaliyyətini gücləndirəcəkdir.

Müsahibəni apardı:

Rəhman SALMANLI,

Azərbaycan.-2015.- 11 mart.- S.6.