Səmərəli antiböhran tədbirləri qeyri-neft sektorunun inkişafını daha da sürətləndirir

Avrasiya regionunda yerləşən ökələrin böyük əksəriyyəti 2015-ci ilin birinci rübündə neftin qiymətinin enməsi ilə əlaqədar böhranın yeni fazasına qədəm qoymuş, bu geoiqtisadi arealda devolvasiya, defolt kimi neqativ proseslər geniş vüsət almışdır. Belə bir şəraitdə Azərbaycanın böhranın təsirlərini daha az hiss etməsi, eyni zamanda iqtisadi inkişaf prosesində pozitiv meyillərin qorunub saxlanılması inkişafın Azərbaycan modelinin dayanıqlılığını bir daha təsdiqləyir. Hökumətin, xüsusilə də sosial sferadakı öhdəliklərini uğurla həyata keçirməsi respublikamızın hətta Avropa İttifaqı və Asiyanın yeni sənaye dövlətlərinə nisbətən daha dayanıqlı iqtisadi sistemə malik olmasına dədalət edir.

Böhrana qarşı sipərə çevrilən inkişaf modeli

Əksər region isə dünya ölkələrini çətin duruma salan yeni böhran dalğasının Azərbaycana ciddi təsirlərinin hiss olunmaması həm də Prezident İlham Əliyevin müəyyənləşdirdiyi səmərəli antiböhran siyasətinin nəticəsidir. Dövlət başçısı hələ Nazirlər Kabinetinin 2014-cü ilin sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına və 2015-ci ildə qarşıda duran vəzifələrin müzakirəsinə həsr olunmuş iclasında bildirmişdir ki, gəlirlərin azalacağı bir şəraitdə Azərbaycan mənfi təsirlərdən qorunmaq üçün fəal tədbirlər həyata keçirməli, maliyyə intizamı gücləndirilməli, lüzumsuz xərclərə yol verilməməli, uzaq gələcəyə hesablanmış layihələrin icrası təxirə salınmalı, bazarın sabitləşməsi üçün bir sıra səmərəli tədbirlər həyata keçirməli, habelə sahibkarlığın, aqrar sektorun inkişafına diqqət yüksəldilməlidir.

Nazirlər Kabinetinin 2015-ci ilin I rübünün sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrin müzakirəsinə həsr olunmuş iclası deməyə əsas verir ki, hökumət ciddi maliyyə monitorinqinin həyata keçirilməsini, kreditlərə və faiz dərəcələrinə, habelə inflyasiyaya nəzarətin artırılmasını, iqtisadiyyata sərmayə qoyuluşlarının təmin edilməsini, sosial öhdəliklərin vaxtında yerinə yetirilməsini, sənaye müəssisələrinin fəaliyyət istiqamətinin daxili bazara yönəldilməsini, kənd təsərrüfatına dövlət dəstəyinin daha da gücləndirilməsini qlobal böhrana qarşı səmərəli tədbirlər kimi nəzərdən keçirir. Antiböhran paketində, həmçinin potensial gəlirlərin vergiyə cəlb olunması, xərclərin daha şəffaf idarəsi, büdcədən maliyyələşən müəssisə və təşkilatlar üzrə maliyyə əməliyyatlarının beynəlxalq standartlara cavab verən mühasibat uçotu qaydalarına uyğunlaşdırılması kimi vacib məsələlər də yer alır.

Neftin qiymətinin təxminən iki dəfə aşağı düşdüyü bir şəraitdə hökumətin əsas məqsədi mənfi xarici iqtisadi və psixoloji təsirlərin neytrallaşdırılması yolu ilə - mövcud inkişaf xəttinin davam etdirilməsi əsasında böhrandan sığortalanmaqdır. Bir tərəfdən gerçəkləşdirilən antiböhran tədbirləri, digər tərəfdən əvvəlki illərdə yaradılmış möhkəm maliyyə-iqtisadi potensial hesabına ölkə iqtisadiyyatının dayanıqlığı qorunub saxlanılmış, onun mənfi xarici təsirlərə müqavimət qabiliyyəti sınaqdan uğurla çıxmışdır. 2015-ci ilin birinci rübündə manatın məzənnəsində obyektiv səbəblər üzündən edilmiş dəyişikliyə gəlincə, ölkə rəhbəri İlham Əliyevin Nazirlər Kabinetinin iclasında da bildirdiyi kimi, bu addım ölkənin ixrac potensialını və strateji valyuta ehtiyatlarını qorumaq məqsədi daşıyır: “...2005-ci ildə biz pul islahatı apardıq, 2006-cı ildə Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri işə düşdü və böyük gəlirlər gəlməyə başladı. Nəticə etibarilə biz gördük ki, bir manat artıq 1,3 dollar səviyyəsində idi. Ondan sonra gördük ki, hətta bir manat bir avrodan da qiymətli və bahalıdır. Yəni bu tamamilə qeyri-təbii bir məzənnə idi. Buna son qoyulmalı idi və bu gün bütün mötəbər beynəlxalq maliyyə qurumları bizim addımımızı dəstəkləyir, alqışlayır, eyni zamanda, əhali də görür ki, məzənnənin dəyişdirilməsinin gündəlik həyata təsiri olmamışdır. ...Bilirsiniz ki, biz istəyirdik məzənnəni tədricən, yavaş-yavaş dəyişdirək. Amma ondan sonra ajiotaj yarandı. Hər gün 500 milyon dollar vəsait bazarlardan yığışdırılırdı, alınırdı və belə getsə idi, bizim Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatları kəskin şəkildə aşağı düşə bilərdi”.

Dövlət başçısının vurğuladığı kimi, Azərbaycan valyutası devalvasiyaya uğrayan yeganə ölkə deyil. Qazaxıstan və Türkmənistanın milli valyutaları 20, Gürcüstan milli valyutası 30 faizdən çox, Rusiya rublu 80, dünyanın aparıcı valyutalarından olan avro 25, Norveç milli valyutası 34 faiz dəyərdən düşmüşdür. Belə şəraitdə hökumət manatın ABŞ dolları və avroya nisbəti ilə bağlı obyektiv reallıqdan irəli gələn qərar qəbul etməklə yanaşı, devalvasiyanın sosial-kommunal sferada qiymət və xidmətlərə təsirinin maksimum dərəcədə azaldılması məqsədilə səmərəli inzibati-iqtisadi tədbirlər həyata keçirmişdir. Bu rasional qərar həm də daxili istehsalın qorunmasına və ixracın stimullaşdırılmasına xidmət edir.

Qeyri-neft sektorunun inkişafı prioritet olaraq qalır

Dünyada neftin qiymətinin kəskin şəkildə aşağı düşməsi müəyyən çətinliklər yaratsa da, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi istiqamətində həyata keçirilən islahatlar ölkəmizin dayanıqlı inkişafını təmin etmiş, real büdcə öhdəliklərinin tam həcmdə yerinə yetirilməsinə imkan vermişdir. Bu mənada, bir sıra nüfuzlu reytinq agentliklərinin Azərbaycanla bağlı optimist proqnozları da kifayət qədər ciddi əsaslara söykənir. Martın 13-də “Fitch Ratings” beynəlxalq kredit agentliyi Azərbaycanın uzunmüddətli yerli və xarici valyutada reytinqini “BBB-” investisiya səviyyəsində təsdiq edərək proqnozu “sabit” saxlamışdır. Agentliyin hazırladığı hesabatda qeyd olunur ki, dünyada neftin qiymətinin kəskin enməsinin Azərbaycanın mövcud fiskal və xarici valyuta mövqeyinə neqativ təsirlərinə baxmayaraq, hökumət tərəfindən atılan təsirli addımlar dövlət maliyyəsinə və xarici valyuta ehtiyatları mövqeyinə mümkün riskləri azaldaraq ölkənin möhkəm xarici kreditor kimi yerini qoruyub saxlamasını təmin edəcək. Agentliyin analitikləri bu qənaətdədirlər ki, çevik fiskal və monetar siyasət xarici valyuta ehtiyatlarının azalmasının qarşısını əhəmiyyətli dərəcədə alacaq. Qeyd olunanlarla yanaşı, “Fitch Ratings” maliyyə davamlılığını təmin edəcək əlavə tədbirlərin və ölkə iqtisadiyyatının diversifikasiyası istiqamətində daha təsirli addımların atılmasını ölkənin gələcək reytinqinə müsbət təsir göstərəcək əlavə faktorlar kimi qiymətləndirmişdir. Şübhəsiz, aparıcı beynəlxalq reytinq agentliyi tərəfindən Azərbaycanın əvvəllər daha münbit iqtisadi şəraitdə verilmiş “BBB-” investisiya səviyyəli “sabit” proqnozlu dərəcənin təsdiqi ölkə iqtisadiyyatının dayanıqlı potensialını nümayiş etdirməklə yanaşı, ona beynəlxalq maliyyə ictimaiyyəti tərəfindən yüksək etimadın göstəricisidir.

Bu proqnozlar həm də ölkənin əldə etdiyi real statistik göstəricilərə əsaslanır. Nazirlər Kabinetinin 2015-ci ilin birinci rübünün sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrin müzakirəsinə həsr olunmuş iclasında səslənən rəqəmlərdən aydın olur ki, yanvar-mart aylarında qeyri-neft sektorunda artım 7 faiz təşkil etmiş, sənaye istehsalı 4 faiz artmışdır. İlin əvvəlindən neft sektoru üzrə daxilolmaların nəzərərəçarpacaq səviyyədə azalmasına baxmayaraq, vergi daxilolmaları üzrə proqnoza da artıqlaması ilə əməl olunmuşdur: 2015-ci ilin yanvar-mart ayları ərzində Vergilər Nazirliyinin xətti ilə dövlət büdcəsinə 1 milyard 600 milyon 752 min manat vəsait daxil olmuş, proqnoz tapşırığına 103 faiz əməl edilmişdir. Qeyri-neft-qaz sektoru üzrə vergi daxilolmalarının məbləği 1 milyard 55 milyon 742 min manat təşkil etmişdir ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 8 faiz çoxdur. Qeyri-neft-qaz sektorundan vergi daxilolmalarının ümumi daxilolmada xüsusi çəkisi 66 faiz təşkil etmişdir.

Prezident İlham Əliyev Nazirlər Kabinetinin son iclasında qeyri-neft sektorunun və sahibkarlığın inkişafının prioritet məsələ olduğunu bir daha vurğulamışdır: “Azərbaycanda dinamik inkişaf təmin edilir və sevindirici hal ondan ibarətdir ki, qeyri-neft sektorumuz 7 faiz artmışdır. Bu da son illər ərzində aparılan düşünülmüş iqtisadi siyasət nəticəsində mümkün olmuşdur. Çünki uzun illər Azərbaycan iqtisadiyyatına qoyulan vəsait, şaxələndirmə siyasəti, qeyri-neft sektorunun inkişafı imkan verir ki, iqtisadiyyatımız dayanıqlı surətdə inkişaf etsin, bir sektordan - neft-qaz sektorundan asılı olmasın. Hətta dünyada neftin qiymətinin kəskin şəkildə düşməsi bizim ümumi iqtisadi inkişafımıza təsir etməmişdir. Budur, Azərbaycanın iqtisadi modelinin unikallığı və bu göstəricilər bizim seçdiyimiz yolun nə qədər düzgün olmasını bir daha göstərir”.

Ümumiyyətlə, Azərbaycanda qeyri-neft sektoru üzrə büdcə daxilolmalarının dinamik artımı iqtisadi reallığın aparıcı tendensiyasını təşkil edir. Müqayisə üçün bildirək ki, 2014-cü ildə dövlət büdcəsinə 7 milyard 112 milyon manat məbləğində vergi daxilolmalarının 4 milyard 306 milyon 486,5 min manatı qeyri-neft-qaz sektorunun payına düşmüşdür və bu 2013-cü illə müqayisədə 14,5 faiz çoxdur. 2015-ci ildə isə qeyri-neft sektorundan daxilolmaların həcminin artırılması hesabına ümumi büdcə gəlirlərinin yüksəldilməsi nəzərdə tutulur. Belə ki, dövlət büdcəsi gəlirlərində qeyri-neft sektoru üzrə daxilolmaların 10 faizdən çox artımı gözlənilir. Vergilər Nazirliyinin xətti ilə dövlət büdcəsinə 7 milyard 112 milyon manatın daxil olması proqnozlaşdırılır. Bunun 4 milyard 812 milyon manatı (67,7 faizi) qeyri-neft sektorunun, 2 milyard 300 milyon manatı (32,3 faiz) neft sektorunun payına düşür. 2014-cü illə müqayisədə qeyri-neft sektoru üzrə artımın 512 milyon manatdan çox olacağı gözlənilir.

2015-ci ildə vergitutma və sosial yığımların bazasının artırılması, müəssisələrdə iş yerlərinin rəsmiləşdirilməsi ilə bağlı tədbirlərin gücləndirilməsi, əmək müqaviləsi bildirişlərinin elektron informasiya sistemində qeydiyyatının aparılması, qeyri-leqal məşğulluqla mübarizənin həyata keçirilməsi qeyri-neft vergi daxilolmalarının həcminin artmasında mühüm rol oynayır. Müxtəlif sahələrdə yeni iş yerlərinin açılması, uçotdankənar iş yerlərinin leqallaşdırılması hesabına fiziki şəxslərin gəlir vergisi üzrə daxilolmaların həcminin 100 milyon manat (11,3 faiz) artaraq 982 milyon manata çatdırılması nəzərdə tutulur.

Yerli istehsal stimullaşdırılır

Göründüyü kimi, neft-qaz gəlirlərindən asılılığın azaldılması məqsədilə iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi istiqamətində sistemli tədbirlər həyata keçirən Azərbaycan hökuməti qeyri-neft sektorunun inkişafı və biznes mühitinin liberallaşdırılması sahəsində mühüm irəliləyişlərə nail olmuşdur. Rəqabətədavamlı istehsal və emal müəssisələrinin fəaliyyətinə geniş imkanların yaradılması yolu ilə yerli istehsalın stimullaşdırılması, habelə sənaye potensialının möhkəmləndirilməsi tədbirləri inkişafın təmayülünü qeyri-neft sektorunun xeyrinə dəyişmişdir.

Rüb ərzində milli valyutanın məzənnəsində baş vermiş dəyişiklik ixracla bağlı bir sıra rasional addımların atılmasını da aktuallaşdırmışdır. Hazırda Azərbaycan sahibkarlarının Avropa və dünya bazarlarına çıxışı üçün normal şərait mövcuddur. Azərbaycan bir neçə il əvvəl “Ümumiləşdirilmiş Preferensiyalar Sistemi” Proqramına (GSP) qoşulmuşdur. Proqramda nəzərdə tutulan meyarların tətbiqi Azərbaycan üçün Avropa İttifaqı bazarlarına güzəştli şərtlərlə ixrac imkanı yaradır. Bu isə ölkəmizin ixrac potensialının genişləndirilməsi, ixracın strukturunun şaxələndirilməsi baxımından çox əhəmiyyətlidir. Bundan əlavə, yaxın vaxtlarda qeyri-neft məhsullarının ixracının stimullaşdırılmasına dair tədbirlər planının qəbulu gözlənilir ki, bu da ixrac prosesinin təkmilləşdirilməsinə xidmət edəcək. Eyni zamanda, milli ixracın stimullaşdırılması üçün sahibkarlıq subyektlərinin idxal və ixrac əməliyyatında tələb olunan sənəd və prosedurların sayının azaldılması, ixracdakı hesablamaların daha da sadələşdirilməsi, ixracatçılar üçün daha münasib şəraitin yaradılması ilə bağlı tədbirlər davam etdiriləcək.

Dövlət idarəçiliyinin bütün sahələrində olduğu kimi, gömrük orqanlarının fəaliyyətində də elektron xidmətlərin geniş tətbiqi diqqət mərkəzindədir. Hazırda Dövlət Gömrük Komitəsi tərəfindən 20-yə yaxın elektron xidmət göstərilir. Bütün gömrük ödənişlərinin yalnız bank və ya plastik kart vasitəsilə həyata keçirilməsi, hər hansı malı idxal və ixrac etmək üçün müraciət edən şəxslərin qəbulu ardıcıllığının müəyyənləşdirilməsi məqsədilə elektron idarəetmə sisteminin (“elektron növbə”) tətbiqi, “ASAN Xidmət” vasitəsilə bəzi gömrük xidmətlərinin göstərilməsi uğurlu yeniliklər sırasındadır. Təsadüfi deyil ki, Davos Forumunun hesabatında Azərbaycan gömrük sahəsində şəffaflığın təminatına görə 138 ölkə arasında 39-cu yerdə qərarlaşmışdır.

Prezident İlham Əliyev Nazirlər Kabinetinin 2015-ci ilin birinci rübünün yekunlarına həsr olunmuş iclasında islahatların davam etdiriləcəyini bildirmişdir: “...Biz inhisarçılığa qarşı mübarizəni daha da gücləndirməliyik, əlavə tədbirlər görülməlidir. Yerli istehsalın stimullaşdırılması ilə bərabər, bu sahəyə də diqqət yetirilməlidir, əgər ya qanunvericilikdə, ya hansısa tənzimləyici qərarlarda hansı əlavə tədbirlər lazımdırsa, biz bunu edəcəyik. Biz azad, ədalətli rəqabəti təmin etməliyik”.

Hesabat dövründə istehsal və ixracyönümlü yeni müəssisələrin fəaliyyətə başlamasının dəstəklənməsi istiqamətində də tədbirlər davam etdirilmişdir. Bu baxımdan Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu Azərbaycan təcrübəsində sahibkarın dövlətin maliyyə imkanlarından əlverişli şərtlərlə bəhrələnməsinin, xüsusilə qeyri-neft sektorunda səmərəli investisiya layihələrinin reallaşdırılması məqsədilə uzunmüddətli kreditlər almasının pozitiv nümunəsinə çevrilmişdir: 2015-ci ilin ilk rübündə 1.200-ə yaxın sahibkara 31 milyon manatdan çox güzəştli kredit verilmiş, investisiya layihələrinin reallaşdırılması hesabına 2400-dən çox yeni iş yerinin yaradılması nəzərdə tutulmuşdur.

Görülən tədbirlərin nətisəsidir ki, Azərbaycan Dünya Bankı və Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası tərəfindən hazırlanan və biznes mühitinin əlverişliliyi üzrə qiymətləndirməni özündə əks etdirən “Doing Business 2015” hesabatında 189 ölkə arasında 8 pillə irəliləyərək 80-ci yerə yüksəlmiş və bir sıra göstəricilər üzrə qabaqcıl ölkələr sırasında qərarlaşmışdır. Biznes mühitinin əlverişliliyi üzrə qiymətləndirməni özündə əks etdirən yeni hesabatda ölkəmiz ən çox islahat aparan 10 ölkə sırasında 8-ci yerdə mövqe tutmuşdur.

Kənd təsərrüfatına dövlət dəstəyi gücləndirilir

Qeyri-neft sektorunun aparıcı qolu olan kənd təsərrüfatına dövlət dəstəyinin gücləndirilməsi son illər ölkəmizdə həyata keçirilən islahatların ana xəttini təşkil edir. Ölkə rəhbəri İlham Əliyevin 2015-ci il yanvarın 15-də cari ilin Azərbaycanda “Kənd təsərrüfatı ili” elan edilməsi ilə bağlı imzaladığı sərəncamında deyilir ki, ölkədə həyata keçirilən aqrar islahatlar nəticəsində aqrar sektorun dinamik inkişafına etibarlı zəmin yaradılmışdır: “Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçıları, torpaq vergisi istisna olmaqla, vergilərdən azad edilmişlər. Fermer və sahibkarlar güzəştli şərtlərlə kredit, toxum, “Aqrolizinq” Açıq Səhmdar Cəmiyyəti tərəfindən lizinqə verilən və lizinq yolu ilə satılan gübrə, texnika, damazlıq mal-qara almaq imkanlarına malikdirlər”.

2015-ci ilin “Kənd təsərrüfatı ili” elan edilməsi kənd təsərrüfatının inkişafına yeni təkan vermək və onun modernləşdirilməsini sürətləndirmək, aqrar sektorda mövcud problemlərin həllinə sistemli və kompleks yanaşmanı təmin etmək, bu sahəyə dövlətin inzibati və maliyyə resurslarını səmərəli şəkildə cəlb etmək, ölkəmizin aqrar potensialını geniş təbliğ etmək məqsədinə xidmət edir.

Prezidentin 2 mart 2015-ci il tarixli sərəncamı ilə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin tabeliyində Dövlət Toxum Fondunun yaradılması isə ölkədə ərzaq təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi məqsədini daşımaqla yüksək məhsuldarlığa malik və quraqlığa davamlı yeni növ toxumlara olan tələbatın ödənməsinə xidmət edir. Sərəncama əsasən, Dövlət Toxum Fondunun fəaliyyətinin təmini, habelə yüksək məhsuldar toxumların istehsalının və tədarükünün həyata keçirilməsi üçün Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinə 10 milyon manat vəsait ayrılmışdır.

Prezident İlham Əliyevin 2015-ci il 3 aprel tarixli sərəncamı əsasında “2015-ci ilin Azərbaycan Respublikasında “Kənd təsərrüfatı ili” elan edilməsi ilə bağlı Tədbirlər Planı” təsdiq edilmişdir. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi sərəncamın 1-ci hissəsində nəzərdə tutulmuş Tədbirlər Planının icrasının təşkilində əlaqələndirici orqan müəyyən olunmuşdur. Sərəncamda Nazirlər Kabinetinə “2015-ci ilin Azərbaycan Respublikasında “Kənd təsərrüfatı ili” elan edilməsi ilə bağlı Tədbirlər Planı”nda nəzərdə tutulmuş tədbirlərin maliyyələşdirilməsini təmin etmək tapşırılmışdır.

Tədbirlər Planında aidiyyəti dövlət qurumlarının qarşısına əkinçilikdə yeni texnologiyaların və təkrar əkinlərin tətbiqinə dair təkliflərin hazırlanması - kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına verilən dövlət yardımlarının sistemləşdirilməsi və mövcud normativ hüquqi aktların təkmilləşdirilməsi; “Aqrolizinq” ASC tərəfindən dövlət vəsaiti hesabına alınan kənd təsərrüfatı texnikalarının, texnoloji avadanlıqların, mineral gübrələrin və cins damazlıq heyvanların lizinq yolu ilə satılması şərtlərinin təkmilləşdirilməsi barədə təkliflərin hazırlanması; hər bir iqtisadi rayonun xüsusiyyəti, təbii və iqlim şəraiti nəzərə alınmaqla, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının ixtisaslaşdırılması üzrə təkliflərin hazırlanması; kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı, idxalı və ixracı zamanı məhsulların keyfiyyətinə və təhlükəsizliyinə nəzarətin gücləndirilməsi; müasir suvarma sistemlərinin kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçıları tərəfindən tətbiqinə dəstək verilməsi; bölgələrin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq, kiçikhəcmli emal müəssisələrinin yaradılmasının dəstəklənməsi; 5-10 başlıq cins ətlik-südlük qaramaldan ibarət ailə-fermer təsərrüfatlarının yaradılmasının dəstəklənməsi; regionlarda aqroparkların yaradılmasının dəstəklənməsi; kənd təsərrüfatı məhsullarının satış şəbəkələrinin genişləndirilməsi və yeni istehlak bazarlarına çıxmaq üçün ölkə xaricində logistik mərkəzlərin yaradılmasının təşviq edilməsi; müasir tələblərə cavab verən satış-yarmarkalarının və “yaşıl marketlər”in təşkilinin dəstəklənməsi; Toxum fondunun fəaliyyətinin təmin edilməsi; müasir metodlardan istifadə etməklə, sertifikatlı toxum və meyvə tingləri istehsalının artırılması; respublika Süni Mayalama Mərkəzinin yenidən qurulması; Ağdam atçılıq zavodunun yenidən qurulması; iri fermer təsərrüfatlarının yaradılması istiqamətində işlərin davam etdirilməsi; “Elektron kənd təsərrüfatı” sisteminin yaradılması üzrə işlərin sürətləndirilməsi və digər tədbirlər əksini tapmışdır.

Hazırda Azərbaycanın ümumi daxili məhsulunun təxminən 8 faizə qədəri məhz kənd təsərrüfatının payına düşür. Ölkə əhalisinin 47,1 faizi və ya 4,3 milyonu kəndlərdə yaşayır və məşğul əhalinin 37,9 faizi (1,6 milyon nəfər) kənd təsərrüfatında çalışır. Bu onu göstərir ki, ölkəmiz kənd təsərrüfatının inkişafı üçün böyük potensiala malikdir və bundan səmərəli istifadə etmək lazımdır. Üstəlik, Azərbaycanın zəngin və əlverişli torpaq-iqlim şəraiti, nisbətən ucuz işçi qüvvəsi dünya bazarına rəqabətqabiliyyətli, keyfiyyətli məhsullar çıxarmağa imkan verir. Kənd təsərrüfatının dinamik inkişaf etdirilməsi yolu ilə əhalinin keyfiyyətli ərzaq məhsulları ilə təminatının gerçəkləşdirilməsi təkcə iqtisadi deyil, həm də milli təhlükəsizliklə bağlı strateji məsələdir.

Ötən illərdə çevik və işlək mexanizmlər əsasında gerçəkləşdirilən islahatlar sayəsində respublikada aqrar-sənaye kompleksini inkişaf etdirmək, ərzaq təminatını yaxşılaşdırmaq üçün ilk növbədə qanunvericilik bazası təkmilləşdirilmişdir. Fermerlərə yanacağın, motor yağının və gübrənin alınmasına çəkilən xərclərin 50 faizinin dövlət tərəfindən ödənilməsi, taxıl əkinlərinə görə subsidiyaların verilməsi təmin edilmiş, texniki təminatın yaxşılaşdırılması üçün “Aqrolizinq” Açıq Səhmdar Cəmiyyəti yaradılmışdır. Həmçinin istehsalçılara lizinq yolu ilə güzəştli şərtlərlə texnika və gübrə verilir. Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu və Kənd Təsərrüfatı Kreditləri üzrə Dövlət Agentliyi tərəfindən kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına verilən güzəştli kreditlər də kənd təsərrüfatı istehsalı sahəsində dinamik inkişafı təmin edən amillərdəndir. Bütün bunların nəticəsi kimi hazırda kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalında özəl bölmənin xüsusi çəkisi 99,7 faizə yüksəlmişdir. Həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində Azərbaycan 2013-2014-cü illərdə Beynəlxalq İqtisadi Forumun hesabatında “Kənd təsərrüfatı siyasətinin dəyəri” indeksi üzrə 21 pillə irəliləyərək, 148 ölkə arasında 49-cu yerə yüksəlmişdir.

Kənd təsərrüfatının qeyri-neft sektorunun üstün istiqamətlərindən biri kimi dəstəklənməsi 2014-2018-ci illəri əhatə edən növbəti regional inkişaf Dövlət Proqramının da əsas hədəflərindən biridir. Bu müddətdə ölkənin kənd təsərrüfatının inkişafına yönələn ardıcıl islahatlar davam etdiriləcək. Kənd təsərrüfatında fermerlərin birləşməsi və iri kooperativlərin yaradılması aqrar sektorda gəlirlərin və kənd təsərrüfatı məhsullarının rəqabət qabiliyyətliliyinin daha da artırılmasına və beynəlxalq standartlara uyğunlaşmasına təkan verəcək.

Son illər respublikada aqrar sektorun inkişafının stimullaşdırılmasına xidmət edən tədbirlər intensivləşmişdir. Dövlət başçısının qanunvericilik təşəbbüsü əsasında kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına tətbiq olunan vergi güzəştlərinin müddətinin 2014-cü il yanvarın 1-dən daha 5 il uzadılması deyilənlərin əyani təsdiqidir. Xatırladaq ki, 2001-ci il yanvar ayının 1-dən qüvvədə olan həmin güzəştlərə əsasən, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan (o cümlədən sənaye üsulu ilə) hüquqi şəxslər Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş hüquqi şəxslərin mənfəət vergisini, əlavə dəyər vergisini, sadələşdirilmiş sistem üzrə vergini və həmin fəaliyyət prosesində istifadə olunan obyektlərdən əmlak vergisini, fiziki şəxslər isə əlavə dəyər vergisini və həmin fəaliyyət prosesində istifadə olunan obyektlərdən əmlak vergisini ödəməkdən azaddırlar.

Ümumilikdə, son illər ölkədə uğurla reallaşdırılan dövlət dəstəyi tədbirləri kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının və ixracının artmasına, özünütəminetmə səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb olmuşdur. 2003-2013-cü illərdə kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı 3,3, o cümlədən meyvə-tərəvəzin emal məhsullarının ixracı 2,5 dəfə artmışdır.

Aqrar sektorda qazanılan nəticələr həm də fermerlərin son illər dövlətin güzəştli kreditlərinə çıxış imkanlarının genişlənməsi ilə izah olunur. Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Kənd Təsərrüfatı Kreditləri üzrə Dövlət Agentliyi, “Aqrarkredit” ASC fermerlərin kreditlərə olan tələbatının ödənməsinə çalışır. Məsələn, Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu fermerlərin güzəştli kreditlərə olan ehtiyacını nəzərə alaraq daha səmərəli maliyyələşmə mexanizmi təklif edir: ilkin kapitalı olmayan sahibkarın təklif etdiyi layihə iqtisadi cəhətdən əsaslandırıldığı halda, tam olaraq dövlətin güzəştli kreditləri hesabına maliyyələşdirilir.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Nazirlər Kabinetinin iclasında qarşıda duran vəzifələrdən də söz açmışdır: “Kənd təsərrüfatının inkişafı üçün ciddi tədbirlər görülür, islahatlar aparılır. Torpaqların elektron uçotu, qeydiyyatı indiki mərhələ üçün çox önəmli məsələdir. Biz buna nail ola bilsək, onda həm şəffaflıq olar, həm də biz dəqiq biləcəyik ki, nəyimiz var. Çünki bəzi hallarda tərtib olunan xəritələr həqiqətlə uzlaşmır. İndi bu məsələ aydınlaşdırılır, təftiş edilir. Verilən pay torpaqları, ayrılan sahələr - bunlar həqiqəti əks etdirmir. Peykdən əldə edilən görüntülər xəritədə göstərilən görüntülərlə üst-üstə düşmür. Bu, çox ciddi məsələdir. Vaxtilə bu sahədə böyük səhvlər buraxılmışdır. Ona görə biz indi hər şeyi yenidən tənzimləməliyik. Elektron uçot ona görə lazımdır ki, sahibkarlar hansı torpağın sahibi olduqlarını bilsinlər. Eyni zamanda dövlət də bilməlidir ki, kimin hansı torpağı var, o torpaqlarda nə yetişdirilir və ya yetişdirilmir”.

Aparılan təhlillər onu göstərir ki, Azərbaycanın milli iqtisadi inkişaf modeli müasir dünya iqtisadi modellərinin müəyyən üstün cəhətlərini özündə əks etdirsə də, bir çox xüsusiyyətlərinə görə onlardan fərqlənir. Bu fərqləndirici xüsusiyyətlər sırasında isə ölkəmizin son illər dünyanı iflic edən qlobal maliyyə-iqtisadi böhranı şəraitində sürətlə inkişaf etməsini xüsusi vurğulamaq lazımdır. Məhz buna görə də dünyanın aparıcı iqtisadi-maliyyə qurumlarında və dövlətlərində inkişafın Azərbaycan modeli ilə bağlı müzakirələrə kifayət qədər həssaslıqla yanaşılır. Bu reallıqda etiraf edilir ki, ən yaxın perspektivdə Azərbaycan modernləşmə mərhələsini başa vuraraq iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələr sırasına yüksələcəkdir.

Müşfiq ATAKİŞİYEV,

iqtisad elmləri doktoru, professor

Azərbaycan.-2015.- 1 may.- S.10.