Müstəqil enerji sisteminin yaradıcısı

Azərbaycanın müasir, hüquqi və dünyəvi dövlət kimi formalaşmasında, vətəndaş cəmiyyətinin yaradılmasında, elmin, təhsilin, mədəniyyətin tərəqqisində, iqtisadiyyatımızın inkişafında, beynəlxalq əlaqələrin, Avropa və dünya ölkələri ilə münasibətlərin qurulmasında ulu öndər Heydər Əliyevin misilsiz xidmətləri vardır.

Azərbaycanın dünya miqyasında neft-qaz ixrac edən ölkəyə çevrilməsi, yeni neft strategiyasının uğurla həyata keçirilməsi, xarici dövlətlərin aparıcı neft şirkətləri ilə tərəfdaşlığı, neft sənayesinin müasir tələblərə uyğun infrastrukturunun yaranması ümummilli liderin müdrik siyasətinin, dönməz əqidəsinin və tarixi uzaqgörənliyinin məntiqi nəticəsidir.

1969-cu ildə Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərliyə gəlişindən sonra respublikanın sosial-iqtisadi həyatının mühüm sahələrindən biri olan energetika sektorunun sürətli inkişafını təmin etmək məqsədi ilə təxirəsalınmaz tədbirlər həyata keçirilmiş, bir çox irimiqyaslı layihələr reallaşdırılmışdır.

Azərbaycanın müstəqil enerji sisteminin formalaşması, bu kontekstdə enerji təhlükəsizliyinin daha etibarlı vəziyyətə çatdırılması bilavasitə xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Təkcə bir faktı qeyd etmək kifayətdir ki, məhz ümummilli liderin şəxsi təşəbbüsü və bilavasitə rəhbərliyi ilə 30 il ərzində Azərbaycanın energetika sistemində 3500 meqavata yaxın generasiya gücləri, 70 min kilometrə yaxın elektrik ötürücü xətlər istifadəyə verilmiş, enerji sisteminin real imkanları iki dəfədən çox artmışdır.

Xatırlatmaq istərdik ki, ötən əsrin 70-80-ci illərində dinamik inkişafda olan Azərbaycan iqtisadiyyatının durmadan artan tələbatı bizi qonşu respublikalardan 2,9-3,5 milyard kilovat-saat elektrik enerjisi idxal etmək məcburiyyətində qoyurdu. Bu çatışmazlığı aradan qaldırmaq üçün tez bir zamanda “Şəmkir” SES və “Azərbaycan” DRES-in inşasına başlamaq qərara alındı. Bununla da Azərbaycan energetikasının inkişafında yeni bir mərhələnin əsası qoyuldu.

“Azərbaycan” DRES-in birinci enerji blokunun işə salınması respublikada əlamətdar hadisəyə çevrildi. Ümummilli liderin bu münasibətlə 1981-ci il oktyabrın 20-də Mingəçevir şəhərinə gəlişi, stansiyanın vəziyyəti ilə tanış olaraq energetiklərə və inşaatçılara öz dəyərli tövsiyələrini verməsi həmin tarixi təqvimi Azərbaycan energetiklərinin peşə bayramı günü kimi müəyyənləşdirmişdir. Yeri gəlmişkən, ulu öndərin dəstəyi ilə respublikamızda reallaşan nəhəng iqtisadi layihələr sırasında xüsusi yeri olan “Azərbaycan” DRES Cənubi Qafqazda ən iri elektrik stansiyasıdır.

Ulu öndərin ən böyük xidmətlərindən biri də respublikamızın enerji təhlükəsizliyi məsələsinin həllinə hələ Azərbaycana birinci rəhbərliyi dövründə nail olmasıdır. Bu nailiyyət Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin elan edildiyi çətin və mürəkkəb siyasi şəraitdə respublikamızı regionda xüsusi maraqları olan xarici dövlətlərin enerji təhdidlərindən qorumuşdur. Məhz bunun nəticəsidir ki, ötən əsrin 90-cı illərinin sonlarında elektrik enerjisi istehsalı 23,4 milyard kilovat-saata çatdırılmış, istehlak isə 21,7 milyard kilovat-saata yaxın olmuş, 1,7 milyard kilovat-saat elektrik enerjisi ixrac edilmişdir. Adambaşına düşən elektrik enerjisi isə 3300 kilovat-saatdan artıq olmuşdur.

SSRİ-nin süqutu elektrik energetikası sisteminə də təsirsiz ötüşməmişdir. Yaranmış siyasi və iqtisadi böhran nəticəsində elektrik enerjisi istehsalında böyuk problemlər yaranmışdı. Ulu öndər Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti nəticəsində tikilmiş “Azərbaycan” İES olmasaydı, respublikanın, o cümlədən paytaxt Bakının enerji təchizatında ciddi problemlər yaşana bilərdi.

Faktlar göstərir ki, Heydər Əliyev Azərbaycana rəhbərlik etdiyi bütün dövrlərdə elektrik enerjisi sisteminin inkişafını prioritet məsələlər sırasına aid edərək sözügedən istiqamətdə böyük işlər görmüşdür. Belə ki, elektrik enerjisi sisteminin əsas inkişaf mərhələsi öz başlanğıcını Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi birinci dövrdən götürür. Məhz həmin vaxtdan başlayaraq, respublikada bu sistemin sürətli inkişafını təmin etmək məqsədilə bir sıra irimiqyaslı layihələrin reallaşdırılmasına start verilmişdir. Həmin layihələr öz növbəsində Azərbaycanın elektrik enerjisinə olan tələbatının yerli imkanlar hesabına ödənilməsinə gətirib çıxarmışdır. Bir-birinin ardınca yeni elektrik stansiyalarının, yüksək gərginlikli elektrik verilişi xətlərinin və yarımstansiyaların inşa edilib istifadəyə verilməsi Azərbaycanın sənaye potensialının artırılmasında mühüm addım olmuşdur.

1969-cu ildə Azərbaycan elektrik enerjisi idxal edirdisə, ümummilli liderin titanik fəaliyyəti sayəsində 1982-ci ildə artıq elektrik enerjisi ixrac edən respublikaya çevrilmişdir. Həmin illərdə Azərbaycanın bütün yaşayış məntəqələrinə, o cümlədən hər bir evə elektrik xətti çəkilmişdir. O dövrdə elektrik stansiyalarının inşası ilə yanaşı, elektrik şəbəkələri də sistematik inkişaf etdirilmiş və respublikanın dayanıqlı enerji sistemi yaradılmışdır.

Ulu öndərin Azərbaycana rəhbərliyinin birinci dövründə görülən bu işlər sonralar dövlət suverenliyini əldə edən Azərbaycanın müstəqil enerji sisteminin yaranmasında böyük rol oynamışdır. Enerji sisteminin müstəqillik illərində yenidən qurulmasının müəllifi kimi yenə ulu öndər öz sözünü demiş, bu sahənin böhrandan çıxarılması, onun maddi-texniki bazasının yeniləşdirilməsi və möhkəmləndirilməsi üçün məqsədyönlü, genişmiqyaslı tədbirlər həyata keçirmişdir. Məhz ümummilli liderin sayəsində tikintisi hələ 1984-cü ildən yarımçıq qalmış Şəmkir SES-in davamı olan Yenikənd su hövzəsinin və su elektrik stansiyasının inşası 2000-ci ilin dekabr ayında başa çatdırılmışdır.

Bundan əlavə, reallaşdırılan konkret tədbirlər hesabına ölkəmizin İran, Gürcüstan və Naxçıvan Muxtar Respublikası tərəfdən Türkiyə ilə enerji sistemləri sferasında da sıx əlaqəsi qurulmuşdur. “Energetika haqqında”, “Enerji resurslarından istifadə haqqında”, “Elektroenergetika haqqında”, “Elektrik və istilik stansiyaları haqqında” qanunların qəbulu ilə Heydər Əliyev eyni zamanda, Azərbaycanın elektrik enerjisi sistemində qanunvericilik bazasını formalaşdıraraq bu sahəyə dair hüquqi əsasların təkmilləşdirilməsi istiqamətində mühüm tədbirlər həyata keçirmişdir.

Ulu öndərin müstəqil enerji sisteminin formalaşması istiqamətində həyata keçirdiyi məqsədyönlü siyasət Prezident İlham Əliyev tərəfindən ardıcıllıqla davam etdirilmiş və zamanın tələblərinə uyğunlaşdırılaraq ölkənin iqtisadi qüdrətinin artması fonunda özünün yeni yüksəliş mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Bu sahədə görülən işlər ona gətirib çıxarmışdır ki, Azərbaycan elektrik enerjisi idxalına tamamilə son qoymuş, əlavə enerji istehsalı ölkəmizin onun da ixracatçısına çevrilməsinə imkan yaranmışdır. Hazırda Azərbaycan elektrik enerjisinin hasilatı və ixracı sahəsində potensialını davamlı şəkildə genişləndirməkdədir.

Bütün bunlar isə Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında sözügedən sahədə həyata keçirilən siyasətin nə dərəcədə mükəmməl bir əsasa söykəndiyini, böyük bir perspektivə hesablandığını əyani şəkildə nümayiş etdirir. Bu kontekstdə enerji sisteminin inkişafı sferasında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin atdığı mühüm addımlardan biri 2005-ci il fevralın 14-də “Azərbaycan Respublikasında yanacaq-enerji kompleksinin inkişafı (2005-2015-ci illər) Dövlət Proqramı”nın təsdiqi barədə sərəncam olmuşdur.

Ölkənin yanacaq-enerji kompleksində qazanılmış uğurların daha da möhkəmləndirilməsinə, iqtisadiyyatın və əhalinin enerji resurslarına olan tələbatının daha dolğun ödənilməsini reallaşdırmağa yönələn adı çəkilən proqram qəbul edildiyi müddətdən etibarən qarşıdakı on illik dövrdə bu kompleksə daxil olan sahələrin inkişaf istiqamətlərini müəyyənləşdirmiş və onların həyata keçirilməsi üçün konkret tədbirlərin icrasını nəzərdə tutmuşdur.

Dövlət başçısının göstərişlərinə əsasən, ötən illərdə Azərbaycan İES-in III və IV enerji blokunun yenidən qurulmasının başa çatdırılması nəticəsində 200 MVt əlavə güc yaradılmışdır. Bundan başqa, 2011-ci ildə Azərbaycan İES-də görülən işlər stansiyanın gücünü 2000 MVt-dən 2600 MVt-yə yüksəltməyə imkan vermişdir. Stansiyanın səmərəliliyinin artması isə ildə 500 min ton yanacağa qənaət edilməsi deməkdir.

Ölkə rəhbərinin təşəbbüsü və dəstəyi ilə həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində daha əvvəl mövcud stansiyalar modernləşdirilmiş, onlar dünya standartlarına cavab verən müasir qurğu və avadanlıqlarla təchiz edilmişdir. Nəticədə stansiyaların faydalı iş əmsalı artmış, bir kVt-saat elektrik enerjisinin istehsalına sərf edilən şərti yanacağın miqdarı əhəmiyyətli dərəcədə azalmışdır. Qarşıdakı dövrdə də ölkədə elektrik enerjisinin hasilatının yüksələn xətt üzrə inkişaf edəcəyi şübhə doğurmur.

Elektrik enerjisi sistemində daha bir mühüm məsələ odur ki, bu gün ölkəmizdə generasiya gücləri bütün respublikanı əhatə edir. Bu isə hər bir bölgədə güclü energetika potensialının yaranmasına, sosial-iqtisadi rifahın yaxşılaşmasına öz töhfəsini verməkdədir. Generasiya sahəsində görülən işlər nəticəsində Azərbaycan nəinki öz enerji tələbatını tam təmin etmiş, hətta güclü ixrac potensialı da yaratmışdır. Əldə olunmuş ixrac potensialını reallaşdırmaq üçün Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə enerji dəhlizi layihəsinin icrası Azərbaycana yeni imkanlar verir.

Beləliklə, ölkənin elektroenergetika sisteminin dayanıqlığının təmin edilməsi məqsədilə nəzərdə tutulmuş tədbirlərin, ötürücü və paylayıcı elektrik şəbəkələrinin yenidən qurulması işlərinin uğurla yerinə yetirilməsi əhalinin və sənayenin elektrik enerjisi ilə fasiləsiz təminatına, bu sahədə ixrac potensilanın genişlənməsinə böyük imkan yaratmışdır.

Yeri gəlmişkən, son illər paytaxt və ətraf ərazilərin elektrik enerjisi ilə təchizatının yaxşılaşdırılması istiqamətində həyata keçirilən ardıcıl tədbirlərin bir qisminə də nəzər salmaq istərdik. Əvvəla onu qeyd edək ki, sözügedən sahədə reallaşdırılan uğurlu dövlət siyasəti nəticəsində paytaxtın dayanıqlı və fasiləsiz elektrik enerjisi ilə təchizatı təmin olunmuş, şəbəkədə itkilər minimuma endirilmiş, ötürücü güclər artırılmış, qəza açılmaları aradan qaldırılmışdır.

“Azərbaycan Respublikasının yanacaq-enerji kompleksinin inkişafı (2005-2015-ci illər) üzrə Dövlət Proqramı”, “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı dövlət proqramı”, Bakı şəhərinin və onun qəsəbələrinin sosial-iqtisadi inkişafına dair qəbul edilmiş dövlət proqramları və eləcə də iqtisadiyyatın inkişafı ilə bağlı qəbul edilmiş digər proqramlar enerji sisteminin yenidən qurulması ilə bağlı həyata keçirilən tədbirlərin uğurla davam etdirilməsində çox mühüm stimul olmuşdur. Məhz həmin proqramların yerinə yetirilməsi bütün ölkədə olduğu kimi, Bakı şəhərinin və onun qəsəbələrinin sosial-iqtisadi infrastrukturunun inkişafına daha da təkan vermiş, xüsusilə yol təsərrüfatının və nəqliyyatın işinin yaxşılaşdırılmasına, elektrik enerjisi, qaz, istilik, su təchizatı və kanalizasiya xidmətlərinin yüksəlməsinə müsbət təsir göstərmişdir.

Qeyd olunan proqramların icrası nəticəsində paytaxt və ətraf qəsəbələrin fasiləsiz və keyfiyyətli elektrik enerjisi ilə təmin olunması, abunəçilərə yüksək səviyyəli xidmət göstərilməsi, elektrik şəbəkəsinin dünya standartlarına uyğun yenidən qurulması istiqamətində genişmiqyaslı yenidənqurma işləri həyata keçirilmişdir.

Görülən tədbirlər sayəsində paytaxtda dairəvi təchizat sistemi yaradılmış və bu sistemin tətbiq olunması paylayıcı və ötürücü şəbəkələrin dayanıqlığını artırmışdır. Bununla əlaqədar mövcud investisiya proqramında bu sistemə daxil olan 110 kV-luq yarımstansiyaların tikintisi prioritet yer tutur.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 10 fevral 2015-ci il tarixli sərəncamına əsasən “Bakıelektrikəbkə” ASC-nin bazasında “Azərişıq” Açıq Səhmdar Cəmiyyəti yaradılmışdır. “Azərişıq” ASC Azərbaycan Respublikasının ərazisində elektrik enerjisini satın almaqla istehlakçıların etibarlı, təhlükəsiz və səmərəli şəkildə elektrik enerjisi ilə təchizatını həyata keçirəcək, bu sahədə yeni texnologiyaların tətbiqini, maddi-texniki bazanın müasirləşdirilməsini və ondan səmərəli istifadəni, habelə bu sahənin inkişafı ilə bağlı digər işləri yerinə yetirəcək.

Ölkədə gedən iqtisadi inkişafa uyğun olaraq dövlət başçısının imzaladığı sözügedən sərəncamdan irəli gələn vəzifələrin uğurla həyata keçirilməsi məqsədilə artıq “Azərişıq”da yenidənqurma işləri, yeni texnologiyaların şəbəkəyə tətbiqi, yüksək peşə hazırlığına malik kadrların hazırlanması işlərinə başlanılmış, bu işləri həyata keçirmək üçün qısa vaxt ərzində tədbirlər planı hazırlanmış, texniki təchizat bazası yaradılmışdır. Artıq ölkəmizin bütün rayon mərkəzlərində, qəsəbə və kəndlərində yararsız, istismar müddəti başa çatmış komplekt transformator məntəqələrinin (KTM) yenilənməsi - müasir tipli avadanlıqlarla təchiz edilməsi prosesinə başlanılmışdır. Yeni güc mərkəzləri həm görünüş baxımından əvvəlkindən fərqlənir, həm də böyük texniki üstünlüklərə malik olmaqla yeni, müasir KTM-lərdir.

Bu işlərlə yanaşı, uzun illər istismar olunan ağac dayaqlar yeni dəmir boru dayaqlarla əvəzlənir. Açıq tipli, uzun müddət istismarda olduğu üçün yararsız vəziyyətə düşmüş, heç bir standarta uyğun gəlməyən alüminium naqillər özünüdaşıyan (ÖİN) izolyasiyalı kabellərlə dəyişdirilir. Bu tədbirlər abonentlərin elektrik enerjisinə olan tələbatını yaxşılaşdırmaqla bərabər, normadan artıq texnoloji itkilərin azaldılmasına və uçot sisteminin daha təkmil şəkildə aparılmasına müsbət təsir göstərəcək. Ölkə ərazisində yeni KTM-lər quraşdırılmazdan əvvəl həmin ərazilərdə abonentlərin sayı tam dəqiqləşdirilir, perspektiv inkişaf istiqamətləri öyrənilir və gələcək tələbata uyğun güc mərkəzləri seçilir. Həmin güc mərkəzlərinin qidalandırılması da yeni texnologiyalara əsaslanır. Yeni güc mərkəzlərini qidalandırmaq üçün hava elektrik verilişi xətlərinin yenilənməsi, aralıq məsafənin qısaldılması sahəsində də lazımi tədbirlər görülür. Hazırda rayonlarda 35 kilovoltluq yarımstansiyaların quraşdırılması işləri gedir.

Ümumiyyətlə, bu gün bütün qüvvəmizi Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyevin sərəncamından irəli gələn vəzifələrin icrasına səfərbər etmişik. ASC-nin gələcək fəaliyyəti ilə bağlı hazırlanan 4 bənddən ibarət inkişaf proqramının uğurla reallaşdırılması diqqət mərkəzində saxlanılır. Onu da qeyd edək ki, inkişaf proqramının birinci - reabilitasiya mərhələsində mövcud imkanları səfərbər edib enerji təchizatındakı problemləri aradan qaldırmaq nəzərdə tutulur. Bununla əlaqədar müvafiq tədbirlər həyata keçiriləndən sonra enerji təchizatı zamanı baş verən açılmaları iki dəfəyədək azaltmaq mümkün olacaq.

İnkişaf proqramının ikinci bəndinə əsasən mövcud şəbəkə planlı şəkildə tamamilə yenidən qurulacaqdır ki, bununla bağlı dövlət başçısının xüsusi göstərişi vardır. Sözügedən mərhələdə görüləcək böyük həcmli işlərin reallaşdırılması, başqa sözlə, mövcud şəbəkənin planlı şəkildə tamamilə yenidən qurulması istiqamətində hazırda ardıcıl tədbirlər görülür.

İnkişaf proqramının üçüncü bəndi 2025-ci ilədək olan bir dövrü əhatə edir. Bu müddətdə dairəvi, ikişüalı və dayanıqlı sxemin hazırlanması qarşıda mühüm vəzifə kimi durur. Nəhayət, inkişaf proqramının sonuncu bəndində “Azərişıq” ASC-nin iş fəaliyyətində və idarə olunmasında ən müasir informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi öz əksini tapmışdır ki, həmin işlərin bu il başa çatdırılması nəzərdə tutulur.

Əminliklə deyə bilərəm ki, Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin tövsiyə və tapşırıqlarını rəhbər tutaraq “Azərişıq”ASC tərəfindən inkişaf proqramında nəzərdə tutulan tədbirlər vaxtında və uğurla yerinə yetiriləcək, mövcud problemlərin qısa müddətdə aradan qaldırılmasına, elektrik təchizatında daha müasir metodların tətbiqinə, istehlakçıların etibarlı, səmərəli və təhlükəsiz elektrik enerjisi ilə təchiz edilməsinə nail olacağıq.

Səhmdar cəmiyyətin kollektivi həmişə olduğu kimi, bundan sonra da dövlətimizin enerji təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsi, xalqımızın rifahının daha da yüksəldilməsi naminə ümummilli lider Heydər Əliyevin ideyalarının gerçəkləşməsi üçün var gücü ilə çalışacaq, ulu öndərin layiqli davamçısı Prezident İlham Əliyevin ətrafında daha da sıx birləşərək qarşıya qoyulmuş mühüm vəzifələrin yerinə yetirilməsinə nail olacaq.

Baba RZAYEV,

“Azərişıq” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin sədri

Azərbaycan.-2015.- 7 may.- S. 8.