İqtisadi modernləşməni təmin edən inkişaf modelinin müəllifi

Hər bir xalq gələcək inkişaf hədəflərini düzgün müəyyənləşdirmək üçün ilk növbədə müəyyən zaman çərçivəsində keçdiyi yolun uğurlu nəticələrindən bəhrələnməyə çalışır. Bu həqiqət işığında bir daha aydın görünür ki, Azərbaycan cəmi 24 illik müstəqillik tarixi ərzində ağır sınaqlardan, çətinliklərdən üzüağ çıxmış, bir çox inkişaf etmiş dövlətlərin onilliklər boyu qət etdiyi inkişaf mərhələlərini geridə qoymuşdur. Ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində obyektiv və subyektiv səbəblər üzündən xaos, anarxiya, iqtisadi tənəzzül dövrünü yaşayan Azərbaycan bu gün Cənubi Qafqaz regionunun sürətlə inkişaf edən, qlobal enerji-kommunikasiya layihələrinin lokomotivinə çevrilən, bütün sahələrdə sürətlə modernləşən dövləti kimi tanınır.

Sürətli yüksəliş yolunda olan, qarşıya qoyduğu hədəflərə inamla çatan respublikamız beynəlxalq aləmdə mövqeyini ildən-ilə möhkəmləndirir, dünya əhəmiyyətli qlobal layihələri daxili imkanları hesabına gerçəkləşdirir. Ötən əsrin 90-cı illərində daha çox qlobal və subregional enerji layihələri ilə beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini çəkən respublikamız son 12 ildə iqtisadi modernləşmə, demokratikləşmə, insan hüquqlarının təminatı, sivilizasiyalararası dialoq və multikulturalizm sahəsində mühüm uğurlara imza atmışdır. Müstəqillik tariximizin ən mühüm uğuru isə respublikamızın heç bir dövlət və beynəlxalq təşkilatdan asılı olmadan müstəqil siyasət yeritməsi, milli maraq və mənafeyini qətiyyətlə müdafiə etməsidir. Aparıcı dünya dövlətləri hazırda Cənubi Qafqazın tərəqqi və yüksəlişini Azərbaycandan kənarda görmür, respublikamızın mövqeyi ilə hesablaşırlar.

Son bir ildə geosiyasi səbəblərlə bağlı olaraq dünya bazarında neftin qiymətlərinin iki dəfəyədək aşağı düşməsinin yaratdığı iqtisadi və psixoloji çətinliklərə baxmayaraq, Azərbaycanın iqtisadi inkişafını qoruyub saxlaması, hökumətin sosial öhdəliklərinin uğurla reallaşdırılması, təxirəsalınmaz layihələrin icrasında çətinliklərin yaranmaması “İnkişafın Azərbaycan modeli”nin uğurlarını bir daha təsdiqləyir. Qonşu ölkələrdəki devalvasiya, resessiya kimi neqativ iqtisadi proseslərin təsiri fonunda hökumət respublikanın valyuta ehtiyatlarını qorumaq, ixracı stimullaşdırmaq üçün obyektiv səbəbdən manatın məzənnəsində dəyişiklik etməli olsa da, ümumi inkişaf tempi qorunub saxlanmışdır.

Şübhəsiz, respublikamızın qazandığı bu və digər nailiyyətlərin lider amili ilə bağlılığı bu gün cəmiyyətdə danılmaz fakt kimi qəbul olunur. Xalqımızın XX əsrdə dünya siyasi arenasına bəxş etdiyi böyük şəxsiyyət, dərin zəkası, fitri idarəçilik keyfiyyətləri ilə ümummilli liderlik zirvəsinə yüksəlmiş Heydər Əliyev müstəqil respublkamızın milli inkişaf modelinin banisi kimi daim böyük ehtiramla xatırlanır.

Məlumdur ki, ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində müstəqilliyin bərpa olunması Azərbaycanın qarşısında diktaturadan demokratiyaya, komanda iqtisadiyyatından sərbəst bazar iqtisadiyyatına, iki əsrlik işğalçılıq tarixi olan imperiyanın bir hissəsindən milli dövlətə çevrilmək, dünya miqyasında özünü təsdiq etmək vəzifəsini qoymuşdu. Bu mürəkkəb proses keçid dövrünün ilkin mərhələsində cəmiyyətin ictimai-siyasi, iqtisadi və mənəvi həyatında ciddi kataklizmlərlə müşayiət olunmuş, bir tərəfdən yeni ictimai-iqtisadi formasiyanın doğurduğu yeniliklərin ictimai şüurda tam “həzm olunmaması”, digər tərəfdən cəmiyyətin mənafeyini təmin edən legitim siyasi hakimiyyətin yoxluğu dövlət idarəetmə sistemini iflic vəziyyətinə salmışdı. 1990-1992-ci illərdə hakimiyyətdə olanların yarıtmaz fəaliyyəti nəticəsində dövlətin iqtisadi-siyasi dayaqlarının laxlaması, cəmiyyət həyatının bütün sahələrində tənəzzül və böhran meyillərinin güclənməsi, ölkənin vətəndaş qarşıdurması həddinə çatması, bölgələrdə dövlətçilik üçün potensial təhdidə çevrilən separatçı meyillərin baş qaldırması cəmiyyətin həlledici qismində haqlı olaraq belə bir qəti rəy formalaşdırmışdı ki, yaranmış acınacaqlı vəziyyətdən çıxış yolu hakimiyyətə müstəqil Azərbaycan dövləti quruculuğunun mürəkkəb məsələlərini həll etməyi bacaran yeni qüvvələrin gəlməsidir.

Belə bir ağır vəziyyətdə - 1993-cü ilin iyununda xalqın təkidli tələbi ilə hakimiyyətə gələn ulu öndər Heydər Əliyevin qarşısında ölkəni siyasi və iqtisadi tənəzzüldən, hərc-mərclikdən, müstəqilliyin itirilməsi təhlükəsindən çıxarmaq, sabit və tarazlı milli inkişaf strategiyası müəyyənləşdirmək, bütün sahələrdə modernləşməni həyata keçirmək kimi taleyüklü vəzifələr dayanırdı. Şübhəsiz, kommunizm ideologiyasının zehinlərdəki və sosial gerçəklikdəki yaşantılarını aradan qaldırmaq, sürətlə yeni ictimai-iqtisadi münasibətlər sisteminə keçmək, cəmiyyət həyatının müxtəlif sahələrində demokratikləşməyə nail olmaq, yeni mərhələnin tələblərinə uyğun mükəmməl hüquqi baza formalaşdırmaq, qanunun aliliyini bütün səviyyələrdə təmin etmək ardıcıl və davamlı səylər göstərilməsini zərurətə çevirmişdi. Ulu öndər müdrik siyasi addımları ilə ilk gündən sübut etdi ki, demokratiya heç də özbaşınalıq və hərc-mərclik deyil, qanunların aliliyinə söykənən idarəetmə forması və siyasi mədəniyyətdir. Onun müəyyən qanunauyğunluqlarından kənara çıxdıqda insanların, dövlətin inkişafına deyil, demokratik idealların, prinsiplərin buxovlanmasına, məhvinə gətirib çıxarır.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin müdrikliklə yaratdığı milli dövlətçilik modeli spesifikliyi və unikallığı ilə fərqlənməklə, xalqın gələcək yaşam fəlsəfəsini, milli inkişaf prioritetlərini müəyyənləşdirmiş, demokratik dəyərləri özündə maksimum dərəcədə ehtiva etmişdir. Azərbaycanın prioritet inkişaf yoluna çevrilmiş milli iqtisadi modeli özünəməxsus uzaqgörənliklə əsaslandıran ümummilli lider bu spesifik modelin yalnız demokratik tərəqqiyə əsaslanan möhkəm ictimai-siyasi sabitlik şəraitində davamlı nəticələr verə biləcəyini diqqətə çəkmişdir.

Ulu öndər mərkəzi planlaşdırma və bölgü prinsiplərinin hakim olduğu ictimai-iqtisadi formasiyadan azad bazar iqtisadiyyatına optimal keçid modelini müdrikliklə irəli sürmüş, onun mərhələlərlə həyata keçirilməsinə çalışmışdır. Heydər Əliyev bildirmişdir ki, Azərbaycan könüllü olaraq qoşulduğu demokratiya yolunun iqtisadi bazisə əsaslanan təkamül modelini özünün alternativsiz inkişaf yolu hesab edir. Keçid dövrünü yaşayan respublikamızda demokratik proseslərin iqtisadi islahatlara adekvat şəkildə tətbiqi bu modelin diktə etdiyi başlıca şərtlərdən olmuşdur. Heydər Əliyev milli gəliri yüksəltmədən, ümumi daxili məhsulun artımına, vətəndaşların yaşayış tərzində əsaslı dəyişikliklərə nail olmadan, təşəbbüskarlığa və maddiləşən işgüzar fəallığa təkan verən əlverişli biznes mühiti yaratmadan, milli sahibkarlığın inkişafını təmin etmədən, ən başlıcası, ictimai-siyasi sabitliyin keşikçisi olan orta burjuaziyanı formalaşdırmadan vətəndaş cəmiyyəti və hüquqi dövlət ideyasının mümkünsüzlüyünü bildirmişdir.

Azərbaycanda demokratikləşmə və modernləşmənin ilkin mərhələsi üçün xarakterik xüsusiyyətlərdən biri də dünya təsərrüfat sisteminə və ümumilikdə Avratlantik məkana sürətli inteqrasiyanın təmin edilməsi olmuşdur. 1994-cü ildə “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması ilə Qərb şirkətlərinin Xəzər hövzəsində böyük miqdarda investisiya yatırması Azərbaycana ən müasir innovasiya və informasiya texnologiyaları gətirməklə yanaşı, demokratik proseslərin, hüquqi-siyasi islahatların sürətlənməsinə, vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasına, habelə Avropanın nüfuzlu beynəlxalq təşkilatları ilə əməkdaşlıq xəttinin güclənməsinə ciddi təkan vermişdir.

Böyük müdriklik və iqtisadi hesablama əsasında müəyyənləşdirilmiş bu iqtisadi inkişaf strategiyasının əsasını üç mərhələdə həyata keçirilməsi nəzərdə tutulan islahatlar təşkil etmişdir: birinci mərhələdə güclü dövlət tənzimlənməsi ilə böhrandan çıxmaq, ikinci mərhələdə iqtisadiyyatın sabitliyini təmin etmək, üçüncü mərhələdə isə iqtisadi dirçəlişə nail olmaq. Hər bir mərhələyə uyğun həyata keçirilən iqtisadi islahatlar nəticəsində 1996-cı ildə respublika iqtisadiyyatında sabitlik təmin edilmiş, 1997-ci ildən sosial-iqtisadi inkişafda müsbət meyillər özünü göstərməyə başlamışdır.

Həmin illərdə ölkə iqtisadiyyatının strukturu mülkiyyət və təşkilati-hüquqi baxımdan köklü surətdə dəyişdirilmiş, bir sıra mərkəzi və dövlət idarəetmə orqanları ləğv edilmiş, digərlərinin tənzimləmə funksiyaları saxlanılmaqla təsərrüfat funksiyaları dayandırılmışdır. Ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında iqtisadi sahədə həyata keçirilən islahatların başlıca qayəsini həm də dövlətsizləşdirmə prosesinin sürətləndirilməsi - iqtisadi cəhətdən güclü və müstəqil milli şirkətlərin yaradılması, insanların biznes təşəbbüskarlığının, özünüifadə imkanlarının artırılması, demokratik dəyərlərin ictimai şüurda möhkəmlənməsi kimi mühüm prinsiplər təşkil etmişdir.

Müasir dünya təcrübəsi göstərir ki, iqtisadi və sosial inkişafın aparıcı amillərindən birinə çevrilən sahibkarlıq fəaliyyəti, özəl sektor olmadan əhalinin maddi rifah halının dinamik yüksəlişi mümkün deyil. Dinamizm, təşəbbüs, yenilik, yüksək məhsuldarlıq anlayışlarını özündə ehtiva edən sahibkarlığın inkişafı tərəqqi prosesinin sürətləndirilməsi ilə yanaşı, inkişafa yönəlik çoxsaylı yeni ideyaların ərsəyə gəlməsində də mühüm rol oynayır. İnkişaf etmiş Qərb ölkələrinin timsalında qeyd edilənlərin əyani təsdiqini göstərən çoxsaylı misallar göstərmək mümkündür. Sahibkarlığın bazar iqtisadiyyatı şəraitində iqtisadi yüksəlişə verdiyi töhfəni aydın görən Heydər Əliyevin həyata keçirdiyi sistemli tədbirlər nəticəsində ölkədə siyasi və makroiqtisadi sabitliyə nail olunması kontekstində özəl sektorun formalaşması üçün həm hüquqi baza yaradılmış, həm də dövlət tərəfindən sahibkarlara hərtərəfli dəstək verilmişdir.

Özəl sektorun inkişafı istiqamətində atılan mühüm addımlardan biri bu sahədə hüquqi bazanın dünya təcrübəsinə uyğun olaraq təkmilləşdirilməsi, ölkənin qəbul edilmiş yeni Konstitusiyasında bazar münasibətləri əsasında iqtisadiyyatın inkişafına şəraitin yaradılması, sahibkarlığa təminat verilməsi, rəqabət mexanizminin formalaşdırılması və inkişafı, həmçinin rəqabətin qorunması ilə bağlı müddəaların öz əksini tapmasıdır. Sosial-iqtisadi tərəqqi prosesində sahibkarlıq potensialının uğurla realizasiyası üçün atılan növbəti vacib addımlardan biri 1993-1995-ci illəri və 1997-2000-ci illəri əhatə edən iki dövlət proqramı olmuşdur. Həmin proqramlar iqtisadi siyasətin prioritet istiqamətlərindən biri kimi sahibkarlığın inkişafını, dövlətin özəl sektorun subyektlərinə hərtərəfli dəstək göstərməsini özündə ehtiva etmişdir. Bütün bunlara paralel olaraq sözügedən sahəyə dövlət nəzarət sistemi təkmilləşdirilmiş, müvafiq qanunvericilik bazasında qabaqcıl dünya təcrübəsinə uyğun dəyişikliklər həyata keçirilmişdir.

Ulu öndərin 1996-cı il iyunun 17-də imzaladığı “İstehsal, xidmət, maliyyə-kredit fəaliyyətinə dövlət nəzarətinin qaydaya salınması və əsassız yoxlamaların qadağan edilməsi barədə” fərman iqtisadi sahədə bir-birini təkrarlayan, paralel və lüzumsuz xarakterli yoxlamaların sayının azaldılmasına gətirib çıxarmışdır. “Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında”, “Müəssisələr haqqında”, “Səhmdar cəmiyyəti haqqında”, “Haqsız rəqabət haqqında”, “Əmtəə birjası haqqında”, “Lizinq xidməti haqqında” və digər qanunlar ölkədə sahibkarlığın inkişafı məqsədilə mükəmməl hüquqi bazanın formalaşmasını təmin etmişdir. Azərbaycan Respublikasının Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu, Kiçik və Orta Sahibkarlığın İnkişafı Agentliyi, bir sıra şəhər və rayonlarda sahibkarlığın inkişafı mərkəzlərinin yaradılması ilə dövlətin sözügedən iqtisadi subyektlərə dəstəyi yeni keyfiyyət mərhələsinə qədəm qoymuşdur.

Ulu öndər Heydər Əliyev mütəmadi olaraq sahibkarlarla görüşür, onların qayğılarını, problemlərini öyrənir, mövcud çətinliklərinin həlli məqsədilə operativ qərarlar qəbul edirdi. 1998-ci ildə keçirilən prezident seçkilərində ulu öndərin vəkili olmuş şəxs kimi deyə bilərəm ki, bu görüşlər heç də protokol və ya ictimai rəy naminə keçirilmir, praktik nəticələrlə yadda qalırdı. İş adamları ilə səmimi görüşlərdən biri 1996-cı ilin əvvəllərində keçirilmişdi. Həmin görüşdə çıxış edərək bu sahədəki mövcud çətinliklərdən danışmış, səmərəli nəticələrə nail olmaq üçün bəzi təkliflər irəli sürmüşdük. Ulu öndər Heydər Əliyev özünəməxsus təmkinlə, həssaslıqla həmin təklifləri dinləyərək suallar vermiş, özəl sektorun fəaliyyətinə mane olan neqativ amillərin aradan qaldırılması ilə bağlı aidiyyəti dövlət qurumlarının rəhbərlərinə tapşırıqlar vermişdi. Eyni zamanda, Heydər Əliyev sahibkarlıq subyektlərinə dövlət büdcəsindən güzəştli kreditlərin verilməsi, habelə dövlət-sahibkar münasibətlərinin institusionallaşdırılması məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Sahibkarlar Şurasının yaradılması ilə bağlı təşəbbüsümüzə müsbət yanaşmış, belə bir qurumun yaradılmasını dəstəkləmişdi. Bu görüşdən az sonra ulu öndərin sərəncamı ilə yaradılmış Şuranın məqsədi ölkədə sahibkarlığın inkişafına nail olmaq, iş adamlarının dövlət başçısının yürütdüyü siyasətin həyata keçirilməsində səmərəli, fəal iştirakını istiqamətləndirmək, bu yolda mövcud olan problemləri araşdırmaq və onların həlli üçün təkliflər verməkdir.

Həyata keçirilən tədbirlər sayəsində həmin illərdə sahibkarlıq iqtisadiyyatın səmərəli strukturunu formalaşdıran əsas amillərdən birinə çevrilmiş, ölkənin insan amilindən, təbii ehtiyatlarından və texniki potensialından daxili bazarın formalaşmasında məharətlə istifadə olunmuşdu. Eyni zamanda, sahibkarlığın etibarlı müdafiəsi sistemi yaradılmış, bazar infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi, səmərəli iqtisadi-maliyyə mexanizminin formalaşdırılması mümkün olmuşdur. Sahibkarlığın daha dinamik formada inkişafını xüsusi diqqət mərkəzində saxlayan ümummilli lider sonrakı dövrdə də özəl sektorun ümumi iqtisadiyyatda xüsusi çəkisinin artmasına xidmət edən yeni fərman və sərəncamlar imzalamışdır.

Sahibkarlığın inkişafı, yerli və xarici iş adamlarının fəaliyyətinə əsassız müdaxilələrin qarşısının alınması, korrupsiya, rüşvətxorluq və digər vəzifədən sui-istifadə halları ilə mübarizənin gücləndirilməsi məqsədilə 1999-cu il yanvarın 7-də imzalanmış “Dövlət nəzarəti sisteminin təkmilləşdirilməsi və sahibkarlığın inkişafı sahəsində süni maneələrin aradan qaldırılması haqqında”, 2002-ci il sentyabrın 28-də imzalanmış “Sahibkarlığın inkişafına mane olan müdaxilələrin qarşısının alınması haqqında” fərmanlar tarixi əhəmiyyətə malik sənədlər idi. Həmin fərmanlarda dövlət qurumları ilə sahibkarlıq subyektləri arasındakı problemlər tam təsvir olunur, onların aradan qaldırılmasının konkret istiqamətləri müəyyənləşdirilirdi. Sonuncu fərmana əsasən, Daxili İşlər Nazirliyinin İqtisadi Cinayətkarlıqla Mübarizə İdarəsinin ləğv edilməsi və məhkəmənin qərarı olmadan hüquq-mühafizə orqanlarının sahibkarlıq fəaliyyətinə müdaxiləsinin qadağan edilməsi sahibkarların müdafiəsi istiqamətində vacib xarakter daşıyırdı. Heydər Əliyevin 30 aprel 2001-ci il tarixli fərmanı ilə İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin (indi İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyi) yaradılması isə sahibkarlığın inkişafına dövlət köməyi və onun dövlət tənzimlənməsi tədbirlərinin vahid qurumda birləşdirilməsinin və idarə edilməsinin əsasını qoymuş və sahibkarlığın inkişafını ümumi iqtisadi inkişafın tərkib hissəsinə çevirmişdir.

2002-ci ilin avqust-sentyabr aylarında imzalanmış bir sıra mühüm fərman və sərəncamlar isə ölkədə sahibkarlığın inkişafında yeni mərhələnin əsasını qoymuşdu. Nəticə etibarilə ölkədə sahibkarlıq fəaliyyətinin tənzimlənməsi sistemi daha təkmil hala gəlmiş, tək paytaxtda yox, regionlarda da sahibkarlığın inkişafına əlverişli şərait yaradılmış, rəqabətqabiliyyətli məhsulların məcmu istehsal həcmi əhəmiyyətli dərəcədə artmışdı. 2001-ci ilin yekunlarına görə ümumi daxili məhsulda qeyri-dövlət sektorunun payı 71 faiz təşkil edirdi.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin müəyyənləşdirdiyi inkişaf strategiyasını son 12 ildə uğurla davam etdirən, yeni əlavələrlə daha zəngin hala gətirən Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında Azərbaycanın kompleks tərəqqisində yeni mərhələ yaşanır. Dövlət başçısının həyata keçirdiyi iqtisadi siyasətin əsas xarakterik xüsusiyyətləri onun sosialyönümlü olması və bütün problemlərin həllində iqtisadi aspektin ön plana çəkilməsidir. “Müasir dövlət, güclü iqtisadiyyat, yüksək sosial rifah” tezisi əsasında reallaşdırılan iqtisadi siyasət sivil və inkişaf etmiş cəmiyyət quruculuğu sahəsində mühüm uğurların əldə olunmasına imkan yaratmışdır.

Qlobal böhran şəraitində Azərbaycanın iqtisadi dayanıqlılıq nümayiş etdirməsi ilk növbədə ölkədə sahibkarlar sinfinin formalaşması və hazırkı inkişaf səviyyəsi ilə izah olunmalıdır. Son 12 ildə sahibkarlığın inkişafı istiqamətində dövlət səviyyəsində bir sıra siyasi, təşkilati, hüquqi və iqtisadi tədbirlərin görülməsi, sahibkarlıq fəaliyyəti üçün daha əlverişli mühitin yaradılması məqsədilə əsaslı islahatların aparılması da Azərbaycanda həyata keçirilən sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasının tələblərindən irəli gəlmişdir.

Regionların sosial-iqtisadi inkişafına xidmət edən (2004-2008, 2009-2013 və 2014-2018-ci illər) dövlət proqramlarının uğurlu nəticələrindən biri də ölkədə daha əlverişli biznes və investisiya mühitinin formalaşması, iş adamlarının fəaliyyət imkanlarının genişlənməsi, bölgələrin istehsal potensialının səmərəli realizə edilməsidir. Həyata keçirilmiş tədbirlərin mahiyyəti və konseptual məzmunu iqtisadiyyatın liberallaşdırılması və sərbəst bazar prinsiplərinin dərinləşdirilməsindən ibarət olmuş, nəticədə milli sahibkarların ümumi daxili məhsulda xüsusi çəkisi 83 faizə çatmışdır.

Sahibkarlığın inkişafı ilə bağlı dövlət proqramları çərçivəsində sahibkarlara dövlət maliyyə köməyi sistemi də təkmilləşdirilmişdir. Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun fəaliyyətinin Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafının prioritetləri və mərhələlər üzrə həlli tələb olunan vəzifələrlə uzlaşdırılması, sahibkarlığa dövlət dəstəyinin gücləndirilməsi və bu fəaliyyətin genişləndirilməsinin təmin edilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq fərmanları ilə 2002-ci, 2004-cü, 2005-ci, 2006-cı, 2008-ci və 2010-cu il tarixli fərmanları ilə fondun statusu və vəsaitlərinin istifadə edilməsi qaydaları təkmilləşdirilmiş, güzəştli kredit vəsaitlərinin daha məqsədəuyğun yerləşdirilməsinə və sahibkarlıq subyektlərinin bu kreditlərdən səmərəli istifadə etməsinə əlverişli şərait yaradılmışdır.

Bu günlərdə Asiya İnkişaf Bankının Rəhbərlər Şurasının Bakıda keçirilmiş 48-ci illik toplantısında iştirak edən Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev ölkəmizin dinamik inkişafı ilə bağlı bir sıra mühüm göstəriciləri diqqətə çatdırmışdır. Dövlət başçısı son 10 ildə ümumi daxili məhsulun 3 dəfə artdığını, dövlət borcunun aşağı səviyyədə olduğunu xüsusi vurğulamışdır: “Xarici borcumuz olduqca aşağı səviyyədədir, ümumi daxili məhsulun təqribən 10 faizini təşkil edir. Biz milyardlarla xarici sərmayə cəlb edə bilmişik, müstəqillik illərində bu rəqəm 200 milyard dollara bərabər olmuşdur. Ötən il ərzində bu rəqəm 27 milyard dollar təşkil etmişdir. Biz görürük ki, bu rəqəm artmaqdadır və ən vacib məsələ ondan ibarətdir ki, bu vəsaitin 70 faizi yerli sərmayədir. Bununla belə, Azərbaycan xarici sərmayələr üçün çox cəlbedici ölkə olaraq qalır...

...Biz özəl sektora aşağı faizli kreditlərin verilməsi nəticəsində bu sahənin stimullaşdırılmasını və iqtisadiyyatın real sektoruna sərmayələrin cəlb olunmasını davam etdirəcəyik”.

Şübhəsiz, sahibkarlığın inkişafı, yeni müəssisələrin istifadəyə verilməsi həm də işsizlik probleminin həlli baxımından vacibdir. Məşğulluq siyasətinin mühüm istiqamətlərindən biri yeni iş yerlərinin yaradılmasını məhdudlaşdıran amillərin aradan qaldırılması və məşğulluq səviyyəsinin artırılmasını stimullaşdıran şəraitin yaradılmasıdır. Bu baxımdan kiçik və orta sahibkarlığın inkişafına yönəlmiş tədbirlər xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Ötən illərdə məşğulluq siyasətində əsas məqsəd əmək ehtiyatlarından daha dolğun istifadə etməklə əhalinin səmərəli məşğulluğunun təminatından ibarət olmuşdur. Bu məqsədə çatmaqdan ötrü sahibkarlığın, xüsusilə kiçik və orta sahibkarlığın inkişafı üçün daha münbit şəraitin yaradılması; məşğulluğun səmərəli inkişafını təmin edən investisiya fəallığının dəstəklənməsi; işaxtaran və işsiz vətəndaşların sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi; qeyri-formal əmək münasibətlərinin leqallaşdırılması istiqamətində tədbirlər həyata keçirilmişdir. Əmək bazarında tələb və təklif arasında dinamik uyğunluğun gücləndirilməsinə yönəldilmiş infrastruktur təkmilləşdirilmiş, kadr hazırlığı sisteminin, o cümlədən peşə hazırlığı və ixtisasartırma şəbəkələrinin fəaliyyətinin dinamik inkişaf edən əmək bazarının tələblərinə uyğunlaşdırılması təmin olunmuşdur.

Azərbaycan Prezident cənab İlham Əliyevin Asiya İnkişaf Bankının Rəhbərlər Şurasının 48-ci illik toplantısında qeyd etdiyi kimi, “biz 9 milyondan artıq əhaliyə malik olduğumuz ölkədə 1 milyondan artıq iş yeri yaratmağa müvəffəq olmuşuq. Bunun nəticəsində işsizlik çox aşağı səviyyəyə, təqribən 5 faizə enmişdir. Bizim ən böyük nailiyyətimiz isə, düşünürəm ki, yoxsulluğun aradan qaldırılması ilə bağlıdır. On-on beş il öncə bu göstərici 50 faizə bərabər idisə, bu gün həmin rəqəm 5 faizdir”.

Azərbaycanda enerji resurslarından asılılığın azaldılmasını, qeyri-neft sektorunun inkişafını prioritet istiqamətlərdən biri elan etmiş Prezident İlham Əliyev davamlı tərəqqinin təmini baxımından respublikada güclü sənaye potensialının yaradılmasını da vacib sayır. 2014-cü ilin “Sənaye ili” elan edilməsi ölkənin zəngin sənaye potensialının realizəsinə yaxşı imkanlar açmışdır. Güclü sənaye potensialının inkişafı üçün zəngin xammal bazasının mövcudluğu, nəhəng və çoxşəbəkəli sənaye kompleksinin imkanlarının səfərbər edilməsi bu sahənin keyfiyyət və kəmiyyət baxımından sıçrayışına təkan vermişdir.

Sənayenin inkişafı üçün ölkədə müvafiq qanunverici bazanın formalaşdırılması da diqqət mərkəzində saxlanılır. Hələ 2009-cu il 14 aprel tarixli “Xüsusi iqtisadi zonalar haqqında” qanun ölkədə sənayeləşmə prosesinin sürətlənməsinə yeni təkan vermişdir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, iqtisadiyyata, qeyri-neft sektorunun inkişafına xarici kapital axınını, habelə beynəlxalq inteqrasiyanı sürətləndirmək baxımından xüsusi iqtisadi zonaların yaradılması zəruridir. Bu cür iqtisadi zonalar xüsusi əlverişli hüquqi rejimə malik müstəqil ərazi təsərrüfat kompleksi olmaqla yanaşı, ölkədə beynəlxalq iqtisadi əlaqələr sisteminə açılan səmərəli dəhlizdir. Bu dəhliz vasitəsilə ölkə iqtisadiyyatına, qeyri-neft sektorunun inkişafına xarici kapital, qabaqcıl texnologiya, mütərəqqi idarəetmə üsulları cəlb edilir.

Hökumət sənayenin inkişafını stimullaşdıracaq tədbirləri də diqqət mərkəzində saxlamışdır. Orta və uzunmüddətli perspektivdə texnoparkların inkişafını stimullaşdırmaq üçün ölkənin vergi qanunvericiliyində sənaye və texnologiyalar parklarında çalışan fiziki və hüquqi şəxslərə, eləcə də parkların idarəedici təşkilat və operatorlarına gəlir, mənfəət, ƏDV, əmlak və torpaq vergiləri üzrə 7 illik vergi güzəştləri tətbiq edilmişdir. Vergi Məcəlləsinə texnoparklarla bağlı edilmiş əlavə və dəyişikliklərin 2013-cü il yanvarın 1-dən qüvvəyə minməsi iqtisadiyyatın inkişafına müsbət təsir göstərməklə, bu sahəyə investorların cəlb olunmasına, yüksək texnologiyalar əsasında rəqabətqabiliyyətli, elmtutumlu sənaye məhsullarının istehsalına, yeni iş yerlərinin açılmasına imkan vermişdir.

Ölkə rəhbərliyinin yüksək diqqət və qayğısı ilə sənaye sahəsində zəngin ənənələri olan Sumqayıt şəhəri də tarixi şöhrətini bərpa etmək əzmindədir. Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev Sumqayıta səfərləri zamanı şəhərin nəinki Cənubi Qafqazın, ümumilikdə Avropanın mühüm sənaye mərkəzlərindən birinə çevriləcəyini bildirmişdir: “Bu gün Sumqayıt Kimya Sənaye Parkının təməl daşı qoyulur. Bu, ölkəmiz üçün çox əlamətdar hadisədir. Çünki bu, yeni bir sənaye şəhəri olacaqdır... Beləliklə, gələcəkdə Sumqayıtda bütün bu zavod və fabriklərdə işləmək üçün başqa rayonlardan da işçi qüvvəsi gələcəkdir. Bu proses başlamışdır. Qonşu rayonlardan, ətraf yerlərdən indi işçi qüvvəsinin axını müşahidə olunur. Yəni Sumqayıtı mən bax belə görürəm: gələcəkdə Cənubi Qafqazın ən böyük sənaye mərkəzlərindən biri, dünya miqyasında ən böyük sənaye mərkəzlərindən biri olmalıdır, eyni zamanda, ekoloji cəhətdən tam təmiz, insanlar üçün rahat, yaşamaq, işləmək üçün rahat, gözəl, abad bir şəhər olmalıdır”.

Son illər Sumqayıt Texnologiyalar Parkının, Sumqayıt Kimya Sənaye Parkının və digər sənaye obyektlərinin istifadəyə verilməsi ölkə rəhbərinin Sumqayıta və sumqayıtlılara yüksək qayğısının göstəricisidir. Bu müəssisələrdə respublika əhəmiyyətli müxtəlif çeşidli məhsullar, o cümlədən müxtəlif tip kabellər, transformatorlar, yüksək gərginlikli avadanlıqlar, hidroturbinlər, su nasosları, elektrik mühərrikləri, borular, texniki qazlar istehsal edilir. İnanırıq ki, yüksək diqqət və qayğı sayəsində Sumqayıtın ən iri müəssisələrindən sayılan Sumqayıt Şüşə Zavodunun da əsaslı yenidənqurulması reallaşacaq, burada dünya standartlarına cavab verən keyfiyyətli şüşə istehsalı mümkün olacaqdır.

Bir sözlə, Azərbaycanın dinamik və modern inkişafının əsas ünvanlarından birinə çevrilən Sumqayıt sürətli intibahının yeni mərhələsini yaşayır. Abadlıq və quruculuq işlərinin daha geniş vüsət aldığı gənclər şəhəri günü-gündən simasını gözəlləşdirməkdə, təkcə daimi sakinlərinin yox, şəhərə gələn qonaqların xatirəsində də silinməz izlər buraxmaqdadır.

Bu gün ulu öndər Heydər Əliyevin xaos və anarxiyadan, dövlətçiliyin itirilməsi təhlükəsindən xilas edib dinamik tərəqqi yoluna çıxardığı Azərbaycan regionun sürətlə inkişaf edən lokomotiv dövlətinə çevrilmişdir. Respublikamız qlobal böhranın qabarıq duyulduğu bir şəraitdə sosial-iqtisadi inkişaf tempini qoruyub saxlayır, böyük infrastruktur layihələri, regional proqramlar həyata keçirir, Avropanın enerji təhlükəsizliyinə töhfə verir. İnanırıq ki, tarixdə ilk dəfə keçiriləcək “Avro-2015” ilk Avropa Oyunları da Azərbaycanın iqtisadi, siyasi və fiziki-mənəvi potensialını bütün dünyaya nümayiş etdirəcək, multikulturalizm mərkəzinə çevrilmiş ölkəmizin nüfuzunu daha da yüksəldəcəkdir.

Qüdrət KƏRİMOV,

“Xəzər” ASC-nin sədri, iqtisad elmləri doktoru

Azərbaycan.-2015.- 8 may.- S. 7.