Zülmətdən ağ günə çıxanlar

Valideyn himayəsindən məhrum olan uşaqlar artıq kimsəsiz deyillər

(Əvvəli qəzetin 8 may nömrəsində)

Valideynsiz böyüyüb əsl valideyn nümunəsi yaradanlar

Artıq mənzil başına yaxınlaşırdıq və söhbətimizi yarımçıq saxlamalı olduq. Çünki qarşıda bizi başqa bir həyat hekayəti gözləyirdi. Hansı ki, burada yaşayan gənclər bir gün belə gözəl mənzildə ailəsi ilə birgə yaşayacaqlarını xəyallarına da gətirməyiblər. Amma indi onların tamam başqa bir dünyaları var. Biz də o dünyanı bir neçə saatlıq səyahət etdik.

Qapı açılır və bizi ilk qarşılayan 5 yaşlı Xalidlə 1 yaşlı Mələk olur. Adətən, uşaqlar evlərinə tanımadıqları bir insan qonaq gələndə utanıb bir kənara çəkilirlər. Amma bu mənzərənin şahidi olmadıq. Xalid ədəb-ərkanla salamlaşdı və maraqlı baxışları ilə bizi süzməyə başladı. Yenicə yeriməyə başlayan Mələk isə sanki tanıdığı bir insanı görmüş kimi idi. Üzündəki təbəssüm məsum körpənin xoşbəxt bir şəraitdə yaşadığından xəbər verirdi...

Bura Fərzəliyevlər ailəsinin xoşbəxt məkanıdır. Ailə başçısı Şahvələd Fərzəliyev bu mənzildə ömrünün ən gözəl, mənalı günlərini keçirir. Ömrünün uşaqlıq illərini müxtəlif internatlarda, gənclik çağlarını isə yataqxanada keçirən Şahvələdin çox ağır həyat hekayəti var. Söhbətimiz davam edən müddətdə gah balaca Mələyi bağrına basıb oxşayır, gah da Xalidlə bağlı ürək dolusu danışırdı. İş rejimi gərgindir - 12 saatdır. Bu müddətdə tez-tez evə zəng edib uşaqları xəbər alıb, onların səsini eşitməsə narahat olur. Amma indiyədək anlaya bilmir ki, həyatın ən gözəl neməti olan övlad valideynlər tərəfindən kimsəsizlər evlərinə necə verilir? Ailə qurmazdan öncə çox qapalı, qaraqabaq, tənhalığı sevən bir gənc olan Şahvələd indi tamam başqa bir insan olduğunu deyir: "Sanki mən o adam deyiləm. Övladlarım, həyat yoldaşım bu həyatda ən dəyərli varlıqlarımdır. Hərdən köhnə hisslərim oyanır, amma bir müddət keçir uşaqlar mənə o anları unutdururlar. Canından olan bir parçanı gözün görə-görə kimsəsizlər evinə vermək, həyatını məhv eləmək qəddarlıqdır". Susur... Bir qədər kövrəlir və yenə danışmağa başlayır. Danışdıqca sanki uşaqlıq illərini yenidən yaşayır, gah əsəbləşir, gah da söhbətini yarımçıq saxlayırdı. Onu dinləmək də çox təsirli idi.

1984-ci il mart ayının 10-da Qusar rayonunun Balaqusar kəndində anadan olan Şahvələd 4 yaşında olarkən anasını itirir. Səbəb isə uzun sürən xəstəlik olur. Həyat yoldaşını itirən atası Fikrət kişi yeganə övladını böyütməkdən imtina edərək onu Qusar rayonunda yerləşən internat məktəbinə vermək qərarına gəlir. Hətta balaca Şahvələdi özü yox, Balaqusar kəndinin məktəb direktorunun müavininə verərək Qusara aparmasını xahiş edir. Özü isə baş götürüb ölkədən gedir. Beləcə, Şahvələdin kimsəsiz həyat hekayəti başlayır. Bir müddət rayonda qaldıqdan sonra onu Bakı şəhər Xətai rayonu 3 saylı uşaq evinə göndərirlər.

İlk günlərdən özünə qapanıb tək-tənha qalan, yoldaşlarına qoşulmayan, hər gün atasının yolunu gözləyən Şahvələd beləcə 8-ci sinfi başa vurur. Buradan isə onu Quba rayonunda yerləşən valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqlar üçün xüsusi internat məktəbinə göndərirlər. Artıq özünü dərk edən Şahvələd Balaqusar kənd icra nümayəndəliyinə məktublar göndərərək ata və anasının qohumlarını axtarmağa başlayır. Günlər keçir, Şahvələdin qohumları onun məktublarına cavab verirlər və onunla görüşə gəlirlər. Ancaq nə Şahvələd, nə də qohumlar onu tanıyır. Bəlli olur ki, atası Fikrət kişi Azərbaycana qayıtdıqdan sonra yenidən ailə qurub və Şahvələdi görmək üçün yeni həyat yoldaşının qardaşını göndərib. Beləcə, baş tutan görüş mənasız yekunlaşır. Bir gün həyətdə oynayarkən yanından bir kişi keçir və bir neçə dəqiqədən sonra direktor onu otağına çağırır. Yuxarı qalxdıqda həmin adamı direktorun otağında görür. Sən demə, bu insan onun doğma atası Fikrət imiş. Direktor təqdim edir və uzun söhbətdən sonra atasını bağışlayıb-bağışlamadığını soruşur: "Baxdım üzünə və fikirləşdim ki, dalımca gəlibsə, yəqin səhvlərini başa düşüb. Dedim ki, mən kimsəsiz böyüdüm, amma onu Allah bağışlasın".

Beləcə, Şahvələd atasına qoşulub 15 ildən sonra doğma evlərinə qayıdır. Burada isə onu analığı qarşılayır. Maddi durumu o qədər də yaxşı olmayan ailədə iki uşaq da böyüyür. Yəni, Şahvələd bu evdə ögey qardaş və bacısı ilə birgə yaşamalı olur. Günlər keçir, özünə qarşı münasibətlərin getdikcə soyuduğunu görən Şahvələd getmək qərarına gəlir. Amma gedəcəyi yer yox idi. 18 yaşı tamam olan kimi Qusar Rayon Hərbi Komissarlığına gedib özünü təqdim edir və hərbi xidmətə yollanır. Vətənə olan borcunu yerinə yetirdikdən sonra geri dönür. Getdiyi yer isə evləri yox, Qubadakı valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqlar üçün xüsusi internat məktəbi olur. Ancaq burada uşaqlar yetkinlik yaşına qədər saxlanıldığı üçün yenidən Xətai rayonu 3 saylı uşaq evinə üz tutur. Burada Şahvələdi tanıdıqları üçün qəbul edirlər və peşə təhsili alması üçün Dövlət Neft Şirkətinin Sosial İnkişaf İdarəsi Təlim, Tədris və Sertifikatlaşdırma Departamentində qrupa daxil edirlər. Burada Şahvələd 1 il müvafiq tədris kurslarında təhsil alır və elektrik qaz qaynaqçısı ixtisasına yiyələnir. Kurslar bitdikdən sonra Heydər Əliyev adına Bakı Neft Emalı Zavodunda 4 nömrəli istehsalatın texnoloji qurğuların operatoru vəzifəsində çalışmağa başlayır. Sığınacaq yeri isə müvəqqəti olaraq Nizami rayonunda yerləşən və hazırda "Gələcəyə İnam" İctimai Birliyin yerləşdiyi yataqxana olur. Şahvələd həm də birliyin üzvüdür.

Heydər Əliyev Fondu həm də dar günün güvənc yeridir

İllər keçir və bir gün Şahvələdin taleyini dəyişəcək bir hadisə baş verir. Ona ailə həyatı qurmaq barədə məsləhət verilir. Şahvələd etiraz etmir və həmin xanımı görmək üçün Mərdəkan qəsəbəsinə yollanır və təklifə müsbət cavabını bildirir. Maraqlı burasıdır ki, kimsəsiz və yataqxana şəraitində yaşayan bir gənclə ailə qurmaq üçün qarşı tərəf də razılıq bildirir. Əslində bu iki şəxs arasında bir müddət sevgi macərası da yaşanır və həyat yoldaşı Zülfiyyə Şahvələdi bəyənir. Onun maddi vəziyyəti, sosial durumu isə Zülfiyyəni narahat etmir. Səbəbini isə özündən soruşanda bəlli oldu ki, Şahvələdin yaşadığı həyat hekayəti ilə atası Məhəmməd kişinin yaşadığı həyat eynidir. Onun atası Məhəmməd Hasilov da Zaqatala rayonunda yerləşən uşaq evində böyüyüb. Yetkinlik yaşına çatdıqdan sonra işləmək üçün paytaxta gəlib. Gündüzlər işləyib gecələr küçələrdə yatırmış. Xəzər rayonu Mərdəkan qəsəbəsində fəaliyyət göstərən Elektrostansiyada işə düzəlir və orada Moldovadan işləmək üçün Bakıya gələn Sofiya Pavlova ilə münasibət qurur. Sofiya Pavlova qaqauz türküdür. Onların isti münasibəti məhəbbətə çevrilir və ailə qurmaq qərarına gəlirlər. Bu cütlükdən 4 qız, 1 oğlan dünyaya gəlir. Çox çətin vəziyyətdə yaşayan ailə uzun müddətdən sonra Mərdəkan qəsəbəsində torpaq sahəsi alıb özləri üçün ev tikirlər. Atası ilə eyni həyatı yaşayan Şahvələdin evlilik təklifini qəbul edən Zülfiyyə bu gün xoşbəxt bir ailəsinin olduğunu deyir. 2 övlad payına görə daim Tanrıya və yaşadıqları mənzilə görə isə Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevaya minnətdarlıq edir.

24 yaşında ailə quran Şahvələd deyir ki, bir gün belə bir mənzilə sahib olacağına heç vaxt inanmayıb. Ailə qurduqdan sonra bir müddət Mərdəkanda yaşayıb, sonra kirayənişin qalıblar. Həm ARDNŞ-də işlədiyi üçün, həm də "Gələcəyə İnam" İB-nin Heydər Əliyev Fonduna müraciəti nəticəsinə onlara ikiotaqlı mənzil bağışlanıb. Onun sözlərinə görə, valideyn qayğısından və himayəsindən məhrum olmuş uşaqlar hər zaman Mehriban xanım Əliyevanın sevgisini, qayğısını hiss ediblər. Heydər Əliyev Fondunun həyata keçirdiyi "Uşaq evlərinin və internat məktəblərinin inkişafı" proqramı bu kateqoriyadan olan uşaqların həyat şəraitinin yaxşılaşdırılmasına, onlara diqqət və qayğının artırılmasına geniş imkanlar yaradır. Şahvələdin arzusu odur ki, Azərbaycanda valideyn himayəsindən məhrum olmuş gənclərin hər biri onun kimi bu xoşbəxtliyi yaşasın. Uzun söhbətdən sonra bu xoşbəxt ailənin bir stəkan çayını içib onlara xoşbəxtlik, can sağlığı arzulayıb ayrıldıq.

Tərlan Səfərovla yarımçıq qalan söhbətimizə davam edə-edə İctimai Birliyin üzvləri ilə görüşmək üçün məskunlaşdıqları yataqxanaya üz tutduq. 3 mərtəbəli yataqxananın birinci və üçüncü mərtəbələrində məcburi köçkünlər, ikinci mərtəbəsində isə valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqlar yaşayır. Bir otaq isə "Gələcəyə İnam" İctimai Birliyinin ofisidir. Birlik internatları, uşaq evlərini tərk etməkdə olan və ya tərk etmiş gənclərin bir şəbəkəsidir. İstəkləri isə cəmiyyətdə bəzi qrup insanların uşaq evlərini tərk etmiş gənclərə qarşı mövcud olan baxışlarının dəyişməsi istiqamətində iş aparmaqdır.

Tərlan örnəyi

29 yaşlı Tərlan 6 yaşında olarkən 3 övlada sahib olan valideynləri ayrılmaq qərarına gəliblər. Anası Tərlanı Maştağa qəsəbəsində yerləşən 1 saylı internat məktəbinə təhvil verir. Amma Tərlanın digər bacı-qardaşından xəbəri olmur. Ayrı-ayrı uşaq evlərində böyüyən bacı-qardaşlar bu müddət ərzində bir-birindən xəbərsiz olurlar. 5-ci sinifdə oxuyarkən isə ona şad xəbər verilir və bacı-qardaşına qovuşur. Onu 3 saylı uşaq evinə gətirirlər. Burada Tərlan bacı-qardaşı və bayaq qonağı olduğumuz Şahvələdlə bir yerdə böyüyür. Atası haqqında heç bir məlumatı olmasa da, anası nənəsinin təkidi ilə onlara baş çəkirmiş. Ancaq nənələri dünyasını dəyişdikdən sonra ananın ayağı uşaq evindən kəsilir...

İndi boya-başa çatan bu 3 gənc bir yerdə yaşayır. Uşaq evlərində böyüsələr də, hər 3 uşaq oxumaq, elm-biliyə sahib olmaq istəyir. Bu istək onları arzularına çatdırır. Heç bir kurs, heç bir repetitor yanına getməyən 3 yeniyetmə məktəbdə aldığı təhsillə kollec və ali məktəbə daxil olur. Özü Bakı Dövlət Rabitə və Nəqliyyat Kollecinin, bacısı Təranə Səfərova isə Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsinin məzunudur. Qardaşı Nurlan Səfərov isə hazırda Xəzər Universitetinin jurnalistika fakültəsində təhsil alır.

Bu gün Tərlan ictimai-siyasi fəaliyyətlə də məşğuldur. 2006-cı ildən Yeni Azərbaycan Partiyasının Xətai rayon təşkilatının Gənclər Birliyinin İdarə Heyətinin üzvü olan T.Səfərov rəhbəri olduğu birliyi yaratmağı hələ uşaq evində olarkən qərarlaşdırıbmış. Deyir ki, uşaq evində olarkən daim düşündüyü məsələlərdən biri kimsəsiz uşaqların bir-biri ilə daha yaxın münasibət qurması, əlaqələrinin itməməsi, onların şəbəkəsini yaradılması olub. Onun fikrincə, bu gün valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqlara Heydər Əliyev Fondu çox yüksək səviyyədə dəstək göstərir: "Bu gün ölkəmizdə kimsəsiz uşaq deyəndə, hər kəsin gözü önünə onların himayədarı kimi Mehriban xanım Əliyeva gəlir. Uşaqların iş və mənzillərlə təmin olunması üçün fond bir çox layihələr həyata keçirir. Ona görə də kimsəsiz uşaqlar fondun prezidenti, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyevaya daim minnətdardırlar".

Lənkəran, Quba, Şəki və digər rayonların uşaq evlərindən ayrılan 150 nəfəri birləşdirən "Gələcəyə İnam" İctimai Birliyi həm Heydər Əliyev Fondu, həm də Nizami Rayon İcra Hakimiyyəti ilə əməkdaşlıq edir. Uşaq evlərini tərk etmiş gənclərin hazırda məskunlaşdıqları yataqxanada yerləşmələri üçün icra hakimiyyəti onlara dəstək olub. Birlik əsasən gənclərin öncə işlə təmin olunmasına çalışır. Eyni zamanda, onlara qarşı cəmiyyətdəki bəzi baxışların dəyişməsi üçün layihələr hazırlayır. Sözlərinə görə, polis idarələri, prokurorluqlarla mütəmadi əlaqə saxlayırlar. Ölkədə hər hansı bir motivdə baş verən dələduzluqda, cinayətkarlıqda təqsirləndirilən şəxslər sırasında valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqların düşməsi halı kəskin şəkildə azalıb və demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Bu gün həbsxanalarda olan məhkumlar arasında onlar çox az saydadırlar. Bu səbəbdən də məqsədləri odur ki, kimsəsiz uşaqlara soyuq münasibət, qorxulu baxışlar dəyişsin.

Bu gənclərin işlə təmini məsələsinə gəlincə, T.Səfərov deyir ki, Dövlət Neft Şirkəti hər il 10 gənci təlim-tədris mərkəzində kurslara cəlb edərək 1 ildən sonra işlə təmin edir. İşə götürülən gənclərin ailə qurub yaşaması üçün yaşayış binaları inşa olunur. Bu da dövlət tərəfindən kimsəsiz gənclərə göstərilən qayğının ən yüksək formasıdır. İctimai Birlik ümid edir ki, uşaq evlərini tərk edən hər bir gənc dövlətin qayğısı sayəsində gələcəkdə işlə, mənzillə təmin olunacaqlar və cəmiyyətimizdə bəzi insanların uşaq evlərini tərk edən gənclərə qarşı münasibətində də dəyişiklik olacaq. Çünki bu gənclər Azərbaycanın işıqlı gələcəyi, dövlət və dövlətçiliyinin qorunması üçün hər an hər bir işə hazır olan gənclərdir. Bu işdə isə onlara Heydər Əliyev Fondu daim kömək göstərir və gənclərin cəmiyyətə adaptasiyası, müstəqil həyata başlamaları üçün lazımi dəstək verir.

Rəşad BAXŞƏLİYEV,

Azərbaycan.-2015.- 9 may.- S. 10.