Hünər səhifələri

Faşizm üzərində Qələbədən 70 il keçir

Faşizm üzərində Qələbənin 70 illiyində xatirələr bizi bir daha o qanlı-qadalı, son dərəcə dəhşətli, ağır müharibə illərinə qaytarır. Həmin illəri xatırlamaq həm ağır, həm də şərəflidir. Çünki o müharibədə Azərbaycan xalqının 600 minədək oğul və qızı, o cümlədən 30 minə yaxın naxçıvanlı qəhrəmancasına vuruşmuşdur.

Ön cəbhədə alman faşist işğalçılarına qarşı döyüşən naxçıvanlılardan biri də Ağa Həsən oğlu Ağayev olmuşdur. A.Ağayev 1906-cı ildə Naxçıvan şəhərində həkim ailəsində anadan olmuş, uşaq ikən ata-anadan yetim qalıb, 1917-1922-ci illərdə Naxçıvan şəhərində fəaliyyət göstərən “Sahibsiz çocuqlar yurdu”nda boya-başa çatmışdır. 1922-ci ildə Naxçıvan birinci dərəcəli oğlan məktəbində ibtidai təhsilini başa vuran Ağa Ağayev Bakıda iki il fəhlə fakültəsində oxumuşdur. 1928-1930-cu illərdə Azərbaycan diviziyasının ibtidai bölüyündə qulluq etmişdir.

Sonrakı illərdə Ağa Ağayev “Azneft”də və duz mədənində fəhlə, radioda və kinoda kamançaçalan, diktor, “İşçi-kolxozçu” qəzetində müxbir, teatrda aktyor və başqa vəzifələrdə çalışmışdır.

Ağa Ağayevin şəxsi arxivində mühafizə olunan bir sənəd, 1938-ci ildə Moskvaya - Voroşilovun adına vurulan teleqram diqqəti cəlb edir. Bu teleqram əslində şairin vətənpərvərlik duyğularının ifadəsidir. Teleqramda deyilir: “Xahiş edirəm Naxçıvan MSSR Hərbi Komissarlığına sərəncam verəsiniz ki, məni Vətənimizi yapon işğalçılarından qorumaq üçün Uzaq Şərq ordusuna göndərsin”.

Onun düşməni məhv etmək arzuları 1941-ci ildə faşist Almaniyasına qarşı orduya səfərbərliyə alınarkən daha da alovlanıb. O, cəbhəyə gedərkən son iş yeri “Şərq qapısı” qəzeti redaksiyası olub. Bu redaksiyada korrektor, texniki katib, xüsusi müxbir və ədəbi işçi işləmişdir.

Müharibənin ağır illərində Ağa Ağayev Poltava, Xarkov, Starobelsk, Voronej, Kursk cəbhələrində vuruşmuş, üç dəfə yaralanmış, 1943-cü ildə ağır yaralandığı üçün arxa cəbhəyə göndərilmişdir.

7 mart 1942-ci ildə səngərdən öz ailəsinə göndərdiyi barıt qoxulu məktubunda yazırdı: “Əzizlərim! Hazırda mən şən və xoşbəxt həyatımızı əlimizdən almağa çalışan hitlerçi cəlladlara qarşı vuruşuram. Onlar heç bir zaman istəklərinə nail ola bilməyəcəklər! Gündəlik qəzetləri oxuyursunuzmu? Faşistlər doğma Qızıl ordumuzun amansız zərbələri altında geri çəkilirlər.

Quduzlaşmış hitlerçilər geri çəkilərkən kəndləri yandırır, günahsız körpələri odlara atırlar. Uşaqları süngüdən keçirirlər.

Əzizim Fatma, uşaqlardan muğayat ol! Onların dərslərinə həmişə özün bax. Məndən nigaran qalma. Son damla qanım qalanadək vətənə sadiq qalacağıma and içirəm. Vətənin müdafiəsindən şərəfli nə var, əzizim?! Məndən qohum-əqrəbaya salam söylə.

Tezliklə görüşərik!

Sizin Ağa Ağayev.

7 mart 1942-ci il”.

Ağa Ağayev ordudan qayıdandan sonra da redaksiya ilə əlaqəsini üzməmiş, “Felyetonçu” və “Cəngavər” imzaları ilə mərd oğullarımızın qəhrəmanlıqları barədə yazılar yazmış, xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində təsadüf edilən əyrilikləri ifşa edən şeirlərlə mətbuatda çıxış etmişdir. Onun Hitler Almaniyasının fitnələrini hədəf alan şeirləri müharibə illərində dillər əzbəri olmuşdur. Bu şeirlərin sayı 500-ə yaxındır. “Partladı top mərmisi Berlində də”, “Canın üçün”, “Açıq məktub”, “Zəhmət olmasa çəkil”, “Gedib əldən” belə şeirlərdəndir.

* * *

1942-ci ilin may ayı... Stalinqrad uğrunda şiddətli döyüşlər gedir... Don çayının yaxınlığındakı meşələr və təpələrin arası faşist quldurları ilə doludur. Çayın sahilindəki müşahidə məntəqəsində yalnız iki nəfər var: polk komandiri Veniamin Aleksandroviç Xolin, onun sürücüsü, həmyerlimiz Qurban Abdulla oğlu Qurbanov.

Vəziyyət gərgindir... Telefon xətti kəsildiyindən hissə ilə əlaqə saxlamaq mümkün deyil. Faşistlərin də hücumu gözlənilir. Məhv olmaq, ən yaxşı halda isə əsir düşmək qorxusu var. Lakin Qurbanın qorxmazlığı onları yaxınlaşan fəlakətdən xilas etdi.

Qurban burada göstərdiyi şücaətə görə “Stalinqradın müdafiəsinə görə”, sonra “Döyüş xidmətlərinə görə” medalı ilə təltif edildi.

Müharibədən qabaq Naxçıvan MSSR Xalq Komissarlığında çalışan sürücü Qurban Qurbanov 24 iyun 1943-cü ildə öz iş yoldaşlarına göndərdiyi məktubunda yazır: “Sizə səmimi döyüşçü salamlarımı yetirir və əllərinizi sıxıram. Mən Naxçıvan MSSR Xalq Komissarlığında necə çalışırdımsa, cəbhədə ondan on qat artıq gücümlə çalışıram. Komandirlərim mənim işimə yüksək qiymət verirlər. 4 dəfə təşəkkür almışam və 1943-cü ilin yanvar ayında “Döyüş xidmətinə görə” medalı ilə təltif edilmişəm. Özüm də qvardiyaçı şoferəm. İndi Stalinqrad cəbhəsində almanlardan qənimət alınmış avtomobildə işləyir, düşmənin tezliklə məhv edilməsi uğrunda yorulmaq bilmədən çalışıram. Şoferi olduğum polkovniki hara göndərirlərsə, məni də özü ilə aparır. O çox yaxşı və qayğıkeş adamdır.

Əziz iş yoldaşlarım! Qəhrəman ordumuzun qış hücumu zamanı çoxlu sovet şəhərini və kəndini əclaf düşməndən azad etdik. Alman faşistlərinin dinc sovet əhalisinə verdiyi əzabın şahidi oldum. Bu məni düşmənə qarşı daha amansız olmağa çağırır. Düşmənə elə bir zərbə vuracağıq ki, o bir daha özünə gələ bilməyəcəkdir. Məndən ailə üzvlərinizə və bütün tanışlara salam söyləyin.

Hörmətlə:

Sizin Qurban Qurbanov.

24 iyun 1943-cü il”.

Döyüş tapşırıqlarını həmişə şərəflə yerinə yetirən, öz komandirini dəfələrlə fəlakətdən qurtarmış bu cəsur əsgəri, mahir sürücünü cəbhə dostları böyük məhəbbətlə sevirdilər.

Polk komandiri Xolin döyüş saatlarında da, istirahət vaxtı da, hətta yemək stolu arxasında da bir an olsun Qurbandan ayrılmır, onun simasında öz xilaskarını görürdü.

Qurban Qurbanov cəbhə dostları ilə birlikdə qardaş Litvanın, Latviyanın və Estoniyanın azadlığı uğrunda döyüşlərdə də fəal iştirak etdi. Uçub dağılmış şəhər və kəndləri, alovlarda yanan zəmiləri, “oğul!” deyə haray çəkən anaları, alovlarda yandırılan körpələri gördükcə qəlbində düşmənə qarşı nifrət alovlanırdı. O, Baltikyanı respublikaların azadlığı uğrunda gedən döyüşlərdə göstərdiyi şücaətə görə iki dəfə “Qırmızı Bayraq” ordeni ilə təltif edilmişdir.

Qurban Qurbanov Belqrad, Vitebsk və Şaulya şəhərlərinin faşist işğalından azad olunmasında göstərdiyi xidmətlərə görə üç dəfə Ali Baş Komandanlığın təşəkkürünü almışdı.

Sinəsində avtomat Arazın günəşli sahilindən Oderə qədər vüqarla addımlamış, gözü ilə odlar, alovlar görmüş Qurban Qurbanov 1945-ci ildə faşist Almaniyası üzərində Qələbə medalı ilə də təltif edilmişdir.

Müharibə qələbə ilə qurtardı. Bir çoxları kimi, Qurban da öz doğma ocağına, ailəsinin, övladlarının yanına qayıtdı. Uzun illər sürücü işləyən Qurban Qurbanov 2000-ci ildə Naxçıvan şəhərində vəfat etmişdir.

Fəxrəddin CƏFƏROV,

Naxçıvan Muxtar Respublikası Arxiv

İdarəsinin rəisi, tarix üzrə elmlər doktoru

Azərbaycan.-2015.- 15 may.- S. 14.