Fransa Respublikasının təhsili haqqında təəssüratlar

Dövlət Strategiyasında təhsil sistemimizin yeniləşməsi, dünya standartlarına yaxınlaşması qarşıya vəzifə kimi qoyulmuşdur. Bu vəzifələrin reallaşdırılmasına xidmət göstərən amillərdən biri də ayrı-ayrı nümayəndə heyətlərinin müxtəlif ölkələrə səfərlərinin təşkilidir. Ötən ay Azərbaycan Respublikasının Təhsil Problemləri İnstitutunun əməkdaşlarından bir qrupu - bu yazının müəllifi, dərslik və dərs vəsaitlərinin metodologiyası şöbəsinin müdiri Asif Hacıyev, ümumi təhsilin və məktəbdənkənar təhsilin kurikulumu şöbəsinin müdiri Bibixanım İbadova, monitorinq və qiymətləndirmə şöbəsinin müdiri İlham Cavadov, aparıcı elmi işçi Gülbəniz Camalova və elmi məsləhətçi Riza Xəlilov Fransa Respublikasında səfərdə olmuşlar. Məqsəd Fransanın təhsil sistemi ilə tanış olmaq, fərqli cəhətləri, müsbət tendensiyaları öyrənmək, qarşılıqlı tədqiqatların aparılması konturlarını müəyyənləşdirməkdən ibarət idi.

Son illər ARTPİ-də geniş və şoxsahəli işlərə start verilmiş, o cümlədən inkişaf etmiş xarici ölkələrlə əlaqələr güclənmiş, beynəlxalq simpozium, seminar və konfransların təşkili intensiv xarakter almışdır. Bu mənada Fransa Respublikasına olan səfər də həyata keçirilən silsilə tədbirlərin bir həlqəsi hesab oluna bilər. İnstitutun və Fransa Respublikasının Azərbaycandakı səfirliyinin dəstəyi ilə həyata keçirilən səfərdə Fransa Respublikasının Milli Təhsil, Ali Təhsil və Tədqiqat Nazirliyinin, Sevr Beynəlxalq Pedaqoji Araşdırmalar Mərkəzinin (CİEP) müvafiq qurumları ilə görüşlər oldu. Əvvəlcədən razılaşdırılmış və təsdiq olunmuş mövzular üzrə təqdimatlar, müzakirələr və sual-cavablar aparıldı. Qərbi Avropanın əsas şəhəri olan Parisin Sevr Beynəlxalq Pedaqoji Araşdırmalar Mərkəzində aparılan tədqiqatların nəticələri ilə tanışlıq “Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası”nın icrası ilə əlaqədar qəbul olunmuş “Tədbirlər Planı”nda göstərilən “beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi” tələbi baxımından maraqlıdır.

Fransa Respublikasında əhalinin sayı 66 milyon nəfərdir. Bunlardan 12.747.800 nəfər təhsil alandır ki, onlardan 12.233.500 nəfəri Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan müəssisələrdə oxuyur. 1.039.900 nəfər təhsil işçisindən 1.016.400 nəfəri təhsil müəssisəsində çalışır. Bunlardan 839.700 nəfəri müəllim, 176.700 nəfəri inzibati heyət təşkil edir. 23.500 nəfər mərkəzi və regional idarəetmə strukturlarında çalışır. 64.000 təhsil müəssisəsindən (8800 xüsusi) 52.600 - ibtidai təhsil (ecole primaire), 7100-ü kollec, 4300-ü liseydir.

Xüsusi (özəl) məktəblər 15 faiz təşkil edir. Bu məktəblərin 95 faizi kilsənin nəzdindədir. Bunlardan 92 faizi katolik dinini, 3 faizi protestant və yəhudi dinini öyrədir. Fransada dövlətlə kilsə məktəblilərin təhsilində əlaqəli işləyirlər.

2013-2014-cü dərs ilində təhsilə çəkilən xərc 144 milyard avrodur.

Təhsil Nazirliyi, Ali Təhsil və Tədqiqat Nazirliyinə regionlar üzrə 22 akademik dairə daxildir. Hazırda idarəetmədə çevikliyə və mobilliyə nail olmaq üçün 22 akademik dairəni 13-ə endirmək istəyirlər.

Təhsilin idarə olunmasını Təhsil Nazirliyi, Ali Təhsil və Tədqiqat Nazirliyi yerinə yetirir. Nazirlik bütün fənlərin dövlət tələblərini hazırlayır, diplomları verir, müəllimləri işə qəbul edir, təhsil verir, əməkhaqqını ödəyir. Təhsil sistemində işləyən bütün kateqoriyadan olanların ixtisasartırma kursundan keçməsini təşkil edir.

Ümumtəhsil məktəblərinin idarə olunmasında direktor, direktor müavinləri iştirak edirlər. Direktorun 4 sahə üzrə müavini olur. Direktorun əsas vəzifələrinə təhsil müəssisəsinin inkişaf planını hazırlamaq, diaqnostik iş aparmaq, prioritet istiqamətləri təyin etmək və inkişaf etdirmək, məqsədi formalaşdırmaq və indikatorları müəyyənləşdirmək daxildir.

Bu zaman təhsil müəssisəsinin idarə olunması səviyyəsini yüksəltmək üçün “contrat de objectrifc” - təyin olunmuş məqsədə çatma üzrə müqavilə hazırlanır. Hər 3-5 ildən bir direktor və rektorlar müqaviləni yeniləşdirirlər.

Fransa Respublikasında məktəbəqədər təhsil müəssisələri şəbəkəsinin inkişafına və maddi-texniki bazasının müasirləşdirilməsinə xüsusi diqqət yetirilir. XX əsrdən 4-5 yaşlı uşaqların 90 faizi, XXI əsrdən isə 100 faizi məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə cəlb olunur, xüsusilə uşaqların böyük hissəsi dövlət müəssisələrinə gedir. Fransada “Ana məktəbi” (“Ekole maternelle”) adlanan məktəbəqədər təhsil ocaqlarında 2 və 3 yaşlılar (“Petite section”), 4 yaşlılar (“Moyenne section”), 5 yaşlılar (“Grande section”) qrupları fəaliyyət göstərir.

Fransada ibtidai təhsil ümumi xüsusiyyətinə, məktəbəqədər müəssisələrin ibtidai məktəbə yaxınlaşmasına və xüsusi inkişafına görə özünəməxsus özəllikləri vardır. İbtidai təhsil bütün şagirdləri əhatə etdiyindən gələcək təhsilin bünövrəsi kimi xüsusi önəm daşıyır və tədrisdə BMT-nin, UNESCO-nun və Avropa Birliyinin tövsiyələri nəzərə alınır. Burada ibtidai təhsilin müddəti 5 ildir. Təhsil alan uşaqlarla 7 və 10 yaşlarında milli testləşdirmə aparılır.

Məktəbəqədər təhsil müəssislərində və ibtidai təhsil pilləsində bütün fənlər bir müəllim tərəfindən tədris edilir.

İbtidai təhsil müəssisələrində tədris olunan fənlər üç qrupa bölünür. Birinci qrupa fransız dili, tarix, coğrafiya, vətəndaşlıq təlim vaxtının təxminən 40 faizini ( həftədə 8-10 saat); ikinci qrupa aid edilən riyaziyyat (həftədə 6 saat), təbiət elmləri, texnologiya təlim vaxtının 35 faizini; üçüncü qrupa şamil olunan fiziki tərbiyə (həftədə 5 saat), təsviri incəsənət və musiqi fənləri təlim vaxtının 25 faizini əhatə edir.

Nitq, yazı və hesablama üzrə bacarıqların aşılanması 1980-ci illərin əvvəllərindən başlanmışdır.Təkrar sinifdəqalma ildən-ilə aşağı düşməkdədir. İbtidai təhsili başa vuran bütün uşaqlar ümumi təhsil məktəblərinə - 4 illik kolleclərə (11-15 yaş) gedirlər. Kolleclər ümumu və texnoloji istiqamətdə; texniki-peşə istiqamətdə fəaliyyət göstərir.

XX əsrin 60-cı illərindən bu günə kimi bir neçə onillikdir ki, təlimdə ierarxik tələb birinci yerdə durur, istedadlı uşaqların səviyyəsini yüksəltmək üçün işlər aparılır, onlara humanitar fənlərlə yanaşı, qədim dillər də öyrədilir. Riyaziyyat sahəsində mütəxəssis olmağa hazırlaşanlar üçün C bölməsi, əsasən prestij sayılır, onların ənənəvi məktəb proqramları ali məktəbin riyaziyyat fənninin bölməsinə uyğunlaşdırılmışdır. Liseyin A, B, C, D, E bölməsini, yaxud texnologiya üzrə F, G, H bölməsini bitirənlər bakalavr dərəcəsi almaq üçün imtahan verirlər. Məktəblilər liseyi bitirəndə vahid buraxılış dövlət imtahanı verirlər. Bu, iki funksiya daşıyır: 1) ümumtəhsil məktəbini bitirməsi; 2) bakalavr diplomunun ali məktəbə qəbul olunmağa imkan verməsi. İmtahanda 9-10 fənnin məzmunundan, hətta icbari fakultetivdən şifahi və yazılı formasından istifadə olunur. Məktəblilərin bilik, bacarıq və səriştələri iki şkala üzrə qiymətləndirilir: ibtidai məktəblərdə 0-dan-5 (əvvəllər 10) bala qədər; kollec və liseylərdə 0-dan 20-bala qədər.

İbtidai peşə təhsili, peşələrə yönəlmə peşə liseylərində həyata keçirilir. Burada təhsil alanların əsas hissəsi (15-17 yaş) kollec məzunlarıdır. Onlar da, əsasən, fənləri texnoloji yönümlü olan siniflərdə təhsil alırlar. İkiillik kursu bitirdikdən sonra onlara hansı peşəni öyrənməsi haqqında şəhadətnamə verilir.

Müəllim təlimdə aparıcı fiqur sayılır. Müəllim uşağın əsas sosial funksiyalarını, mənəvi aləmini inkişaf etdirir, gənc nəslə dünya mədəniyyətini aşılayır, onlara gələcək proqressiv fəaliyyətin yollarını göstərir. Müəllimin əməkhaqqı onun fəaliyyətinə görə verilir. Müəllimin fəaliyyəti 3 əsas sahəni əhatə edir: fənni tədris etməsi; məktəblilərlə sinifdənxaric iş aparması; ictimaiyyətlə və valideynlərlə əməkdaşlığı.

8 iyul 2013-cü ildə ümumi təhsilin əsasları haqqında qanun qəbul olunmuşdur. Burada təhsildən yayınmanın səbəblərini aradan qaldırmaq; təhsilin prioritet sahələrini əsaslandırmaq; ibtidai təhsilin prioritet sahələrini müəyyənləşdirmək; məktəbdə məşğələ cədvəllərinin tərtibini yaxşılaşdırmaq; tədris proqramının məzmununu təkmilləşdirmək; təhsili iqtisadiyyatın ehtiyaclarına yaxınlaşdırmaq; təhsildə rəqəmsal texnologiyaları inkişaf etdirmək; müəllim hazırlığı sisteminə yenidən baxmaq; respublikanın mənəvi dəyərlər sistemini yaratmaq; təhsil sistemində 60.000 əlavə iş yeri açmaq.

Fransa pedaqoqlarının aparıcı didaktik konsepsiyalarını belə ümumiləşdirmək olar: ənənəvi paradiqma; rasionalizm modeli; fenomenoloji istiqamət.

Nəticəyönümlü təhsilə nail olmaq üçün təhsilin səviyyəsi müəyyənləşdirilir və onun yüksəldilməsi yolları göstərilir.

Fransa Respublikasında kompensasiyalı təlim diqqəti cəlb edir. Burada əsas məsələ təlimdə geri və ikinci ilə qalan uşaqlara əlavə dərs keçmək, pedaqoji kömək etməkdir. Fransada ikinci ilə qalmağa ibtidai təhsilin son siniflərində, kollec və liseylərdə icazə verilir.

Fransa Respublikasında şagirdlərin qiymətləndirilməsi ilə xüsusi qurum məşğul olur. Oiymətləndirmə Təhsil Nazirliyinin nəzdində olan bir qurumdur və onlar qiymətləndirmə vasitələrini hazırlayırlar. Qiymətləndirmə 2 yolla həyata keçirilir: 1) milli qiymətləndirmə; 2) beynəlxalq qiymətləndirmə.

Fransa Respublikasında 17 yaşlı məktəblilər ayrıca qiymətləndirilir. Çünki 17 yaşlı məktəblilərin təhsil aldıqları illərin bir günü Müdafiə Nazirliyi müəyyən işlər aparır. Gün ərzində MN və TN birgə 17 yaşlı məktəblilərlə hərbi bacarıqlarını nümayiş etdirmələri üzrə təlimlər keçirilir.

İbtidai, kollec və lisey siniflərində təsviri incəsənət, musiqi, fiziki tərbiyə fənlərindən şagirdlər qiymətləndirilmir.

Fransa Respublikasının ümumtəhsil məktəblərində istifadə olunan dərslikləri nəşriyyatlar hazırlayır, fənn müəllimləri metodbirləşməsinin iclasında hansı dərslikdən istifadə edəcəyi haqqında qərar verirlər, dərsliklərin ekspertizasını onlar aparırlar və yararsız dərsliklər istifadədən çıxarılır.

Piralı ƏLİYEV,

Azərbaycan Respublikasının Təhsil Problemləri İnstitutunun Təhsilin idarəolunması və iqtisadiyyatı şöbəsinin müdiri, pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor

Azərbaycan. - 2015.- 30 may.- S. 10.