Azərbaycan 2014-cü ili mühüm iqtisadi uğurlarla başa vurdu

2015-ci ilin dövlət büdcəsi qarşıya qoyulan

məqsədlərə çatmaq üçün etibarlı təminat yaradır

İlin sonu, adətən, iki mühüm məqamla diqqət çəkir: bir tərəfdən ilə yekun vurulur, digər tərəfdən növbəti ilin yeni məqsəd və niyyətləri hədəflənir. Keçmiş uğurlar, bir qayda olaraq, gələcəyin daha böyük nailiyyətləri üçün möhkəm təmələ, bünövrəyə çevrilir. Həyati təcrübəyə əsaslanan bu cür qiymətləndirmə həm də ötən dövrün uğur və çatışmazlıqlarından obyektiv nəticə çıxarmaq, perspektiv fəaliyyət istiqamətlərini dürüst müəyyənləşdirmək üçün yaxşı imkanlar açır.

Müəyyən zaman çərçivəsində xalq və dövlət naminə həyata keçirilən tədbirlərin ictimai mənafe baxımından obyektiv dəyərləndirilməsi həm də inkişafın real mənzərəsini göz önündə canlandırır. Belə mənzərə fonunda fəaliyyəti ilə ictimai etimad qazanmağa çalışan, xalqa layiqli xidmət amalını hədəfləyən hakimiyyət komandasının qarşıya qoyduğu vəzifələri hansı səviyyədə gerçəkləşdirmək əzmi də üzə çıxır. Qarşıya qoyulmuş planlar daxili potensialı, həqiqi güc və imkanları, əsl məramı özündə təcəssüm etdirir.

Tarixə çevrilən 2014-cü ilin yekunları fonunda Azərbaycanda hakimiyyətin əsl məram və məqsədinin xalqa xidmət olduğunu bir daha əminliklə söyləmək mümkündür. Ötən dövrdə ölkədə sistemli və ardıcıl şəkildə gerçəkləşdirilən sosial-iqtisadi islahatların başlıca qayəsində ənənəvi olaraq bir məqsəd dayanmışdır: vətəndaşlara yüksək xidmət göstərməklə ictimai etimadı doğrultmaq!

“Biz xalq üçün işləyirik. Məqsədimiz də odur ki, ölkə vətəndaşları vəziyyətin ildən-ilə daha da yaxşılaşmasını görsünlər, bunu gündəlik həyatlarında hiss etsinlər” deyən Prezident İlham Əliyev bu məqsədə xidmət edən çoxşaxəli islahatları 2014-cü ildə çevik və işlək mexanizmlər üzərində reallaşdırmış, davamlı yüksəlişi təmin etmək üçün ölkənin daxili potensialından səmərəli şəkildə istifadə olunmuşdur. Son aylarda neftin qiymətinin aşağı düşməsi ilə bağlı bəzi region dövlətlərinin üzləşdiyi iqtisadi çətinliklərə rəğmən, Azərbaycanda makroiqtisadi sabitlik qorunub saxlanılmış, respublikamız qlobal böhran meyillərinə qətiyyətlə sinə gərmişdir.

Regionda cərəyan edən prosesləri diqqət mərkəzində saxlayan dünyanın aparıcı maliyyə-iqtisadi qurumları, o cümlədən nüfuzlu reytinq agentlikləri öz hesabatlarında Azərbaycanı regionda yüksək investisiya cəlbediciliyinə və makroiqtisadi sabitliyə malik ölkə kimi səciyyələndirirlər. Dünya Bankının “Doing Business - 2014” hesabatına əsasən Azərbaycan 198 ölkə arasında 70-ci yeri tutmuş, biznesə başlama üzrə 10-cu, əmlakın qeydiyyatı üzrə 13-cü, investorların maraqlarının müdafiəsi üzrə 22-ci yerdə qərarlaşmışdır. Dünya İqtisadi Forumunun hazırladığı 2014-2015-ci illərdə Qlobal Rəqabətqabiliyyətlik Hesabatına görə, Azərbaycan iqtisadiyyatı bir pillə irəliləyərək 148 ölkə arasında 38-ci yerdə olmuşdur. Müqayisə üçün qeyd edək ki, respublikamız 2012-2013-cü illərdə 39-cu, 2011-2012-ci illərin hesabatında isə 55-ci yeri tutmuşdu.

Sirr deyil ki, böhranın yeni dalğası respublikamızın yerləşdiyi bölgədəki ölkələrdə iqtisadi vəziyyətin pisləşməsinə, milli valyutaların dəyərdən düşməsinə gətirib çıxarmışdır. Son 6 ayda neftin qiymətinin təxminən 50 faizədək düşməsinə baxmayaraq, maliyyə böhranının Azərbaycana təsirlərinin hiss olunmaması, eyni zamanda, iqtisadi inkişaf prosesində pozitiv meyillərin qorunub saxlanılması respublikamızın inkişaf modelinin dayanıqlığını bir daha təsdiqləyir. Hələ 2008-ci ildən Azərbaycan iqtisadiyyatının mənfi təsirlərdən qorunması üçün fəal antiböhran tədbirləri həyata keçirilmiş, maliyyə intizamı gücləndirilmiş, bazarın sabitləşməsi üçün səmərəli tədbirlər görülmüş, bank sektoruna zəruri likvidlik dəstəyi göstərilmişdir.

2015-ci ildə Azərbaycan hökumətinin əsas hədəflərindən biri də neftin qiymətinin aşağı düşməsi fonunda makroiqtisadi sabitliyin qorunub saxlanılmasından ibarətdir. Ötən illərdə yaradılmış möhkəm maliyyə-iqtisadi potensial hesabına ölkə iqtisadiyyatının dayanıqlığının qorunub saxlanılması, onun mənfi xarici təsirlərə müqavimət qabiliyyətinin gücləndirilməsi istiqamətində tədbirlər davam etdiriləcəkdir.

Bölgələrin inkişafının yeni keyfiyyət mərhələsinə yüksəlməsində son 11 ildə regionların sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı qəbul edilmiş dövlət proqramlarının icrası böyük əhəmiyyət kəsb edir. Regionların hərtərəfli inkişafı sahəsində 2004-cü ildən başlanılmış məqsədyönlü siyasətin davamı olaraq “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı” hazırlanmış və bu il fevralın 27-də ölkə rəhbərinin sərəncamı ilə təsdiq edilmişdir. Yeni proqram ölkə iqtisadiyyatının inkişafında - makroiqtisadi sabitliyin təmin olunmasında, regionlarda sahibkarlıq fəaliyyətinin genişlənməsində, yeni müəssisələrin, iş yerlərinin yaradılmasında, irimiqyaslı infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsində, kommunal xidmətlərin səviyyəsinin yüksəldilməsində, əhalinin rifah halının daha da yaxşılaşdırılmasında, yoxsulluq səviyyəsinin aşağı düşməsində müstəsna rol oynayacaqdır.

Azərbaycanda həyata keçirilən sosial-iqtisadi siyasət il ərzində iqtisadiyyatın davamlı inkişafı üçün zəmin yaratmış, ölkədə inflyasiyanın aşağı həddə saxlanılmasına nail olunmuşdur. Makroiqtisadi proqnozlara görə, 2014-cü ildə ölkə üzrə ümumi daxil məhsul (ÜDM) istehsalının 59 milyard manat təşkil edəcəyi gözlənilir ki, bu da 3,6 faiz artım deməkdir. Neft sektoru üzrə ÜDM-in həcminin 2,2 faiz az proqnozlaşdırılmasına baxmayaraq, qeyri-neft sektorunda 8,1 faiz həddində artım gözlənilir. ÜDM-in tərkibində qeyri-neft sektorunun xüsusi çəkisi isə 65,1 faiz həcmində proqnozlaşdırılır.

“Azərbaycan Respublikasının 2015-ci il üçün dövlət büdcəsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu da respublikamızın davamlı və sabit inkişafının başlıca göstəricisi hesab oluna bilər. Qarşıdakı ilin büdcə-vergi siyasəti “Büdcə sistemi haqqında” qanunun 11.5-ci maddəsinə əsasən, respublikamızın ortamüddətli büdcə və maliyyə siyasətinə, ölkənin iqtisadi-sosial inkişaf proqnozlarına uyğun olaraq hazırlanmışdır. Bu siyasət 2015-ci ildə iqtisadiyyatın səmərəliliyinin və dayanıqlığının təminatına, onun aparıcı sahələrinin modernləşdirilməsinə və şaxələndirilməsinə, sosial prioritetliyin saxlanılmasına, əhalinin yaşayış səviyyəsinin, qaçqın və məcburi köçkünlərin sosial rifahının artırılmasına yönəldilmişdir.

Azərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi İnkişaf Konsepsiyasına və makroiqtisadi proqnoz göstəricilərinə əsasən, 2015-ci ildə ölkədə real iqtisadi artımın 4,4 faiz, ÜDM istehsalının isə bazar qiymətləri ilə 59,8 milyard manat təşkil edəcəyi proqnozlaşdırılır. Qarşıdakı ildə əsas kapitala yönəldiləcək investisiyaların ümumi həcmi 19,8 milyard manat nəzərdə tutulur. Bunun da 72,8 faizinin daxili investisiyalar, 27,2 faizinin xarici investisiyaların payına düşəcəyi bildirilir. Ümumi investisiyaların 14 milyard manatının qeyri-neft sektoruna yönəldilməsi nəzərdə tutulub. 2015-ci ildə qeyri-neft sektoru üzrə daxilolmalar bu ilin proqnozu ilə müqayisədə 8,1, 2013-cü ilin faktiki icra göstəriciləri ilə müqayisədə 28,7 faiz artacaqdır.

2015-ci ildə dövlət büdcəsinin gəlirləri ÜDM-in 32,5 faizi həcmində olmaqla, nominal ifadədə 19438 milyon manat, xərcləri isə 35,3 faizi təşkil etməklə 21100 milyon manat həcmində proqnozlaşdırılır. Gələn ilin dövlət büdcəsinin gəlirləri 2014-cü ilə nisbətən 1,4 faiz artacaq. Vergilər Nazirliyinin xətti ilə dövlət büdcəsinə 7112 milyon manat daxilolma proqnozlaşdırılır. Bunun da 4812 milyon manatı və ya 67,7 faizi qeyri-neyft sektorunun, 2300 milyon manatı neft sektorunun payına düşəcək. Nazirlik xəttilə daxilolmaların proqnozu 2013-cü ilin faktiki icra göstəriciləri ilə müqayisədə 448 milyon, bu ilin proqnozu ilə müqayisədə 10 milyon manat çoxdur.

Gələn il Dövlət Gömrük Komitəsinin (DGK) xətti ilə dövlət büdcəsinə təmin ediləcək daxilolmaların dövlət büdcəsindəki xüsusi çəkisi 8,2 faiz olmaqla, natural ifadədə 1590 milyon manat təşkil edəcək. Bu, 2013-cü ilin faktiki icra göstəricisi ilə müqayisədə 206,8 milyon, 2014-cü ilin proqnozu ilə müqayisədə 80 milyon manat çoxdur. 2015-ci ildə DGK xətti ilə mədaxil proqnozunun qeyri-neft ÜDM-də xüsusi çəkisinin 4 faiz həcmində olacağı gözlənilir.

2015-ci ilin dövlət büdcəsində xam neftin 1 bareli 90 ABŞ dolları ilə (0,784 manat) hesablanmışdır. Gələn il Dövlət Neft Fondundan büdcəyə 10 388 milyon manat transfert nəzərdə tutulur. Bu, cari ilin proqnozuna nisbətən 1051 milyon manat və ya 11,3 faiz çoxdur. Xüsusi vurğulamaq lazımdır ki, son aylar neftin qiymətinin təxminən 60 dollara düşməsinə baxmayaraq, hökumət ölkə büdcəsinin gəlir və xərcləri ilə bağlı hansısa ciddi problemlərin olmayacağını bəyan edib. Maliyyə Nazirliyi hesab edir ki, neftin qiymətlərinin aşağı düşməsi müəyyən siyasi konyunkturla bağlıdır və real iqtisadi əsaslara söykənmir.

Ümumilikdə iqtisadi və sosial islahatlara dəstək olmaq, dövlətin müdafiə qabiliyyətini gücləndirmək, iqtisadi, ərzaq, ekoloji təhlükəsizliyini təmin etmək, investisiya və sosial proqramların, xarici borc və öhdəliklərin yerinə yetirilməsinə, qeyri-neft sektorunun inkişafına, bu sektorda yeni istehsal və xidmət müəssisələrinin yaradılmasına, sənayeləşmənin sürətləndirilməsinə, ölkənin enerji potensialının gücləndirilməsinə və s. nail olmaq 2015-ci ildə qarşıda duran mühüm vəzifələrdəndir.

Dövlət büdcəsində regionların sosial-iqtisadi inkişafının stimullaşdırılması, içməli su və qaz təchizatının, kanalizasiya və meliorasiya sistemlərinin yeniləşdirilərək müasir tələblər səviyyəsində qurulması, kənd yollarının tikintisi və bərpası üçün vəsaitin ayrılması da təmin edilmişdir. Qarşıdakı ilin dövlət büdcəsində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı; elektron hökumət quruculuğu tədbirlərinin genişləndirilməsi; nüvə texnologiyalarından dinc məqsədlərlə istifadə edilməsi; Azərbaycan qazının dünya bazarına nəqli ilə əlaqədar “Cənub” qaz dəhlizi çərçivəsində “Şahdəniz” qaz-kondensat yatağının tammiqyaslı işlənməsi; Cənubi Qafqaz Boru Kəmərinin (CQBK) genişləndirilməsi; Trans-anadolu Boru Kəməri (TANAP) və Transadriatik Boru Kəməri (TAP) layihələrinin həyata keçirilməsi; ölkəmizin beynəlxalq ictimai, siyasi, iqtisadi, mədəni və digər tədbirlərdə iştirakının təmini məqsədilə zəruri maliyyə təminatları əksini tapmışdır.

2015-ci ilin dövlət büdcəsində əhalinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi tədbirləri də mühüm yer tutur. Bir sıra qonşu ölkələrin milli valyutalarının dollara nisbətən ucuzlaşdığı şəraitdə Azərbaycanda əhalinin etibarlı sosial müdafiəsinin təmini istiqamətində həyata keçirilən ardıcıl tədbirlər respublikamızın milli inkişaf modelinin sosialyönümlü səciyyə daşıdığını bir daha təsdiqləyir. Qeyri-neft sektorunun və sahibkarlığın inkişafı, yeni müəssisələrin işə salınması məqsədilə reallaşdırılan islahatlar yoxsulluğun səviyyəsinin azaldılmasına, əmək qabiliyyətli əhalinin iqtisadi fəallığının yüksəlməsinə, eləcə də ölkənin məşğulluq strategiyasının səmərəliliyinə imkan vermişdir.

Dövlətin sosialyönümlü siyasəti yalnız bazar münasibətlərinin və sahibkarlıq fəaliyyətinin azadlığını saxlamaqla vəsait və ehtiyatların düşüncəli surətdə yenidən bölüşdürülməsinə imkan verən yüksək iqtisadi inkişaf vasitəsilə həyata keçirilir. Həmin siyasətin əsasını insan ləyaqəti, ədalət, məsuliyyət, fərdin maddi statusunun kəskin fərqliliyini aradan qaldırmaq məqsədləri təşkil edir. Bu, ictimai həyatın humanistləşdirilməsi, cəmiyyətdə qarşıdurmanın azaldılması, vətəndaş həmrəyliyinin formalaşdırılması, bütün sosial qrup və fərdlərin mənəviyyatının artmasının labüd yoludur. Qərbin sosial məsələlərə geniş yer verən bir sıra ölkələrinin inkişaf təcrübəsi bazar azadlığı və dövlətin iqtisadiyyata təsiri arasındakı balansın nə qədər çətinliklə əldə olunduğunu göstərir.

Azərbaycan hökumətinin müxtəlif kateqoriyaları əhatə edən vətəndaşların sosial ehtiyaclarının dolğun şəkildə ödənilməsinə xidmət edən iqtisadi siyasəti ümumən insan amilinin inkişafına təkan verir. Ölkənin sosialyönümlü siyasətinin əsas mahiyyəti bundan ibarətdir ki, obyektiv səbəblərdən çalışmaq və zəhmətdən gəlir əldə etmək imkanından məhrum olmuş vətəndaşların problemləri xüsusi diqqət mərkəzində saxlanılır. Hökumət azad iqtisadi münasibətlərə, azad rəqabətə, özəl mülkiyyətçiliyə və sahibkarlığın inkişafına zəruri kömək göstərməklə yanaşı, cəmiyyətdə himayəyə, dəstəyə ehtiyacı olan təbəqəni qətiyyən nəzərdən qaçırmır. 2015-ci ildə əhalinin gəlirlərinin 2014-cü ilin gözlənilən nəticələrinə nisbətən 5,8 faiz artaraq 43,8 milyard, xərclərinin 5,2 faiz artaraq 32 milyard manat olacağı proqnozlaşdırılır.

2015-ci ilin dövlət büdcəsi xərclərində sosialyönümlü xərclər (büdcə xərclərinin iqtisadi təsnifatına uyğun olaraq əməyin ödənişi, pensiya və müavinətlər, dərman, sarğı ləvazimatları və materiallarının, ərzaq məhsullarının alınması üzrə xərclərin cəmi) xüsusi çəkisi 27,6 faiz təşkil edir. Bu rəqəm 2014-cü illə müqayisədə 1,1 faiz bəndi artaraq mütləq ifadədə 5826,4 milyon manata çatdırılmışdır. Bu, 2014-cü ilə nisbətən 489,2 milyon manat və ya 9,2 faiz, 2013-cü ilin faktiki icra göstəricisi ilə müqayisədə 920 milyon manat və ya 18,8 faiz çoxdur.

Gələn ilin dövlət büdcəsində elm, təhsil, səhiyyə, sosial müdafiə və sosial təminat, mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi xərcləri üçün 5019,6 milyon manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur və bu da 2014-cü illə müqayisədə 110,2 milyon manat və ya 2,2 faiz çoxdur. Bu sahələr üzrə nəzərdə tutulmuş xərclərin dövlət büdcəsi tərkibində xüsusi çəkisi 23,8 faiz təşkil edəcəkdir.

Növbəti ildə elm xərclərinə 142,5 milyon manat və ya 2013-cü ilin faktiki göstəricisi ilə müqayisədə 25,5 milyon manat çox vəsait ayrılmışdır. 2015-ci il elm xərclərində elmi-tədqiqat layihələrinin Elmin İnkişafı Fondu vasitəsilə həyata keçirilməsinə 7,6 milyon, latın qrafikalı kitabların çapına 5 milyon, elmi obyektlərin yenidən qurulması və əsaslı təmirinə 2 milyon, elmi-tədqiqat təminatının möhkəmləndirilməsinə, müasir laboratoriya avadanlıqlarının alınmasına 4,9 milyon manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur.

2015-ci ildə təhsil xərcləri üçün 1711,2 milyon manat, yaxud 2014-cü illə müqayisədə 57,7 milyon manat və ya 3,5 faiz, 2013-cü ilin faktiki icra göstəricisinə nisbətən 273,5 milyon manat və ya 19 faiz çox vəsait ayrılmışdır. Bu sahənin maliyyələşdirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş xərclərin dövlət büdcəsi xərclərinin tərkibində xüsusi çəkisi 8,1 faiz təşkil edir. Təhsil xərcləri üçün ayrılmış vəsaitin 313,9 milyon manatı bir sıra dövlət proqramlarının və tədbirlərinin maliyyələşdirilməsinə yönəldiləcəkdir. O cümlədən ölkənin ali təhsil müəssisələrində kadr hazırlığının dövlət sifarişi və adambaşına maliyyələşmə prinsipi ilə həyata keçirilməsi xərcləri üçün 135,4 milyon manat, təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması ilə bağlı xərclər üçün 18,8 milyon manat, ümumtəhsil məktəblərində oxuyan şagirdlərin dərsliklərlə pulsuz təminatı üçün 8,5 milyon manat, təhsil müəssisələrinin təmiri və yenidən qurulması üçün 13,1 milyon manat vəsait ayrılmışdır.

Müasir dövrün tələblərinə cavab verən səhiyyə sisteminin yaradılması son illər Azərbaycanda ardıcıl şəkildə həyata keçirilən sosialyönümlü islahatların başlıca istiqamətlərindən birinə çevrilmişdir. Səhiyyə ümumən ölkənin, xalqın müqəddəratı, milli genofondu ilə bağlı strateji sahə olduğundan, ölkə rəhbərliyi bu sferada hələ keçmiş Sovetlər birliyi dövründən həllini gözləyən bir çox problemlərin, çatışmazlıqların aradan qaldırılması istiqamətində məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirir.

Son 5 ildə (2009-2014-cü illər) dövlət büdcəsinin cari xərclərində səhiyyə xərcləri 70 faizədək artmışdır: 2010-cu ildə səhiyyəyə dövlət büdcəsindən 429,2 milyon, 2011-ci ildə 493,4 milyon, 2012-ci ildə 609,4 milyon, 2013-cü ildə 669,2 milyon, 2014-cü ildə 725,6 milyon manat ayrılmışdır.

2015-ci ilin dövlət büdcəsində səhiyyəyə ayrılmış xərclərin dövlət büdcəsi xərclərinin tərkibindəki xüsusi çəkisi 2014-cü illə müqayisədə 0,1 faiz artaraq 3,7 faiz təşkil edir. Ümumilikdə səhiyyə xərcləri üçün 777,7 milyon manat vəsait ayrılmış, bu vəsaitin 198,6 milyon manatı məqsədli proqram və tədbirlərin maliyyələşdirilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.

2015-ci ildə sosial müdafiə və sosial təminat sahəsinin maliyyələşdirilməsi üçün nəzərdə tutulan xərclərin dövlət büdcəsi xərclərinin tərkibindəki xüsusi çəkisi 9,7 faiz təşkil edəcək. Əhalinin sosial problemlərinin həlli, o cümlədən pensiya və müavinətlərin, ünvanlı sosial yardımın, məcburi köçkünlərin sosial məsələlərinin və digər tədbirlərin maliyyə təminatı üçün 2015-ci ilin dövlət büdcəsində 2040,5 milyon manat vəsait proqnozlaşdırılmışdır. Bu, 2013-cü ilin faktiki icra göstərişinə nisbətən 290,2 milyon manat və ya 16,6 faiz çoxdur. Gələn il sosial müdafiə və sosial təminat xərclərinə ayrılmış vəsaitin 1100 milyon manatı Dövlət Sosial Müdafiə Fondu vasitəsilə həyata keçirilən əmək pensiyalarının maliyyələşdirilməsinə, 548,4 milyon manatı Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi və onun müvafiq strukturları vasitəsilə həyata keçirilən sosial müavinətlərin, təqaüdlərin və digər sosial xarakterli ödənişlərin, 224,5 milyon manatı Qaçqın və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi vasitəsilə qaçqın və məcburi köçkünlərin sosial müdafiəsinin təmin edilməsi tədbirlərinin maliyyələşdirilməsinə yönəldiləcəkdir.

Gələn ilin dövlət büdcəsində müdafiə xərclərinin də əhəmiyyətli çəkiyə malik olması ölkənin müharibə şəraitində yaşaması, ərazisinin 20 faizdən çoxunun hələ də işğal altında olması ilə şərtlənir. Azərbaycanın müdafiə qüdrətinin gücləndirilməsi, Silahlı Qüvvələrin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi üçün müdafiə xərclərinə 2015-ci ilin dövlət büdcəsi xərclərinin 17,9 faizi həcmində vəsait ayrılmışdır ki, bu da 2014-cü illə müqayisədə 3,1 faiz çoxdur.

2015-ci ilin dövlət büdcəsində əsaslı xərclər üçün 9366 milyon manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur və bu, 2014-cü illə müqayisədə 965 milyon manat, yaxud 11,5 faiz çoxdur. Bu xərclərin dövlət büdcəsi xərclərinin tərkibində xüsusi çəkisi 44,4 milyon manat təşkil edəcək. Əsaslı xərclərin tərkib hissəsi olan dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu (investisiya) xərclərinə 2015-ci il dövlət büdcəsi xərclərindən 6930 milyon manat sərf olunacaq. Növbəti ildə qeyri-neft investisiyaları 8,7 milyard manat olmaqla ümumi investisiyaların 43,9 faizini təşkil edəcək. Dövlət investisiyalarının ümumi investisiyalardakı payı isə 56,1 faiz (11,1 milyard manat) olacaq.

2008-ci ildən dünya iqtisadiyyatında müşahidə edilən neqativ meyillər - iqtisadi böhranın dərinləşməsi Azərbaycan iqtisadiyyatının, sadəcə, neft amili üzərində qurulmadığını, əldə olunmuş uğurlu nəticələrdə qeyri-neft sektorunun da mühüm paya malik olduğunu təsdiqləmişdir. Ölkə iqtisadiyyatının inkişaf dinamikasında qeyri-neft sektorunun xüsusi çəkisi xeyli yüksəlmiş, şaxələndirmə tədbirlərinin, sahibkarlığın inkişafının, investisiya və biznes mühitinin daha da yaxşılaşdırılmasının nəticəsi olaraq qeyri-neft sektorunun dinamik inkişafı davam etmiş, ÜDM-in artımı əsasən qeyri-neft sektoru hesabına təmin edilmişdir. Təsadüfi deyil ki, qeyri-neft sektorunun ÜDM-də payı 2011-ci ildəki 48,8 faizdən 2013-cü ildə 56,6 faizə yüksəlmişdir.

Azərbaycanda özəl bölmənin inkişafı və dəstəklənməsi ilə bağlı həyata keçirilən tədbirlər davamlı, ardıcıl olmaqla, məntiqi cəhətdən bir-birini tamamlayır. Qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi, sahibkarlığa dövlət dəstəyinin genişləndirilməsi, vergi yükünün azaldılması, sağlam rəqabətin təmin edilməsi, “bir pəncərə” prinsipinin tətbiqi, güzəştli kreditlərin verilməsi, biznes forumları, konfrans və digər tədbirlərin nəticəsi olaraq güclü özəl sektor formalaşmışdır.

Ölkədə sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi məqsədilə 2015-ci ilin dövlət büdcəsində Sahibkarlığa Kömək Milli Fonduna 100 milyon manat ayrılması nəzərdə tutulmuşdur. Fəaliyyətə başladığı dövrdən fonda dövlət büdcəsindən və digər mənbələrdən ayrılan vəsaitlərin ümumi həcmi 1747,3 milyon manata çatmışdır.

Gələn il aqrar sektorda çalışan iş adamlarına - fermerlərə dövlət qayğısının gücləndirilməsi tədbirləri də diqqət mərkəzində saxlanılacaqdır. Xatırladaq ki, dövlət başçısının qanunvericilik təşəbbüsü əsasında kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına tətbiq olunan vergi güzəştlərinin müddəti 2014-cü il yanvarın 1-dən daha beş il müddətində uzadılmışdır. 2001-ci il yanvar ayının 1-dən qüvvədə olan həmin güzəştlərə əsasən, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan (o cümlədən sənaye üsulu ilə) hüquqi şəxslər Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş hüquqi şəxslərin mənfəət vergisini, əlavə dəyər vergisini, sadələşdirilmiş sistem üzrə vergini və həmin fəaliyyət prosesində istifadə olunan obyektlərdən əmlak vergisini ödəməkdən, fiziki şəxslər isə əlavə dəyər vergisini və həmin fəaliyyət prosesində istifadə olunan obyektlərdən əmlak vergisini ödəməkdən azaddırlar.

Ölkə rəhbərinin 2014-cü il 16 yanvar tarixli “Kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsulları bazarının fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında” sərəncamında isə kənd təsərrüfatında yüksək məhsuldarlığın təmin edilməsi, yerli məhsulların rəqabət qabiliyyətinin artırılması, fermerlərə dövlət dəstəyinin daha səmərəli təşkili və ərzaq təhlükəsizliyinə nail olunması vacibliyi bir daha önə çəkilmişdir. Sənəddə məhsulun istehsalçıdan istehlakçıya çatdırılması mərhələsində mövcud maneələrin aradan qaldırılması, ərzaq bazarında süni qiymət artımının qarşısının alınması, məhsulların qəbulu və saxlanması üçün ixtisaslaşdırılmış terminalların və anbarların yaradılması, müvafiq nəqliyyat infrastrukturunun təşkili, xüsusi ərzaq mağazaları şəbəkəsinin genişləndirilməsi istiqamətində təxirəsalınmaz tədbirlər görülməsi ilə bağlı aidiyyəti dövlət qurumlarına tapşırıqlar verilmişdir. Ümumilikdə son illər ölkədə uğurla reallaşdırılan dövlət dəstəyi tədbirləri kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının və ixracının artmasına, özünütəminetmə səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb olmuşdur. 2003-2013-cü illərdə kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı 3,3, o cümlədən meyvə-tərəvəzin emal məhsullarının ixracı 2,5 dəfə artmışdır.

Belə tədbirlərin davamı olaraq 2015-ci ildə ölkədə iri heyvandarlıq təsərrüfatlarının yaradılması, heyvandarlığın cins tərkibinin yaxşılaşdırılması, zəruri kənd təsərrüfatı texnikasının, habelə cins damazlıq heyvanların alınaraq ölkəyə gətirilməsi və güzəştli şərtlərlə - lizinqlə sahibkarlara, fermerlərə satışı məqsədilə gələn ilin büdcəsindən “Aqrolizinq” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə 40 milyon manat vəsait ayrılmışdır. Bu, 2014-cü illə müqayisədə 5 milyon manat və ya 14,3 faiz çoxdur. Bundan əlavə, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan fermerlərə kreditlərin verilməsi üçün Kənd Təsərrüfatı Kreditləri üzrə Dövlət Agentliyinə 5 milyon manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur.

2015-ci ildə dövlət büdcəsinin kəsirinin maliyyələşdirilməsi üçün 1662 milyon manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Bu, 2014-cü illə müqayisədə 17 milyon manat azdır. Dövlət büdcəsi kəsirinin maliyyələşdirilməsi qiymətli kağızların yerləşdirilməsindən, özəlləşdirmədən daxilolmalar, xarici qrantlar və dövlət büdcəsinin vahid xəzinə hesabının qalığı hesabına həyata keçiriləcək. 2015-ci ildə dövlət büdcəsi kəsirinin ÜDM-ə nisbəti 2,8 faiz təşkil edəcək.

2015-ci ilin dövlət büdcəsində dövlətin müəyyən beynəlxalq öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi üçün də vəsait nəzərdə tutulmuşdur. 2014-cü il 1 iyul tarixi vəziyyətinə Azərbaycanın maliyyə-bank qurumları və digər kredit təşkilatları ilə imzalanmış kreditlər üzrə xarici dövlət borcunun məbləği 6,4 milyard manat olmuşdur. İmzalanmış sazişlər üzrə xarici dövlət borcu ÜDM-in 8,5 faizini təşkil etmiş, adambaşına düşən xarici dövlət borcu 66,4 ABŞ dolları olmuşdur. İmzalanmış müqavilələrə əsasən, xarici dövlət borcunun 7,7 faizi 10 ilədək olan müddətdə, 62 faizi 10 ildən 20 ilədək olan müddətdə, 30,3 faizi isə 20 ildən yuxarı olan müddətlərdə kreditorlara qaytarılmalıdır. 2015-ci ilin dövlət büdcəsində dövlət borclarının qaytarılması üçün 776,2 milyon manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur.

Azərbaycanın strateji valyuta ehtiyatları hazırda 53 milyard ABŞ dollarından çoxdur ki, bu da 8 milyard dollar civarında olan xarici dövlət borcunu 8 dəfədən çox üstələyir. Ölkəmizin ÜDM-in 90 faizi həcmində strateji valyuta ehtiyatlarına malik olması respublikada makroiqtisadi vəziyyətin sabitliyini şərtləndirən əsas amillərdən sayılır.

“Dövlət borcu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən, daxili və xarici dövlət borcunun yuxarı hədləri (limitləri) Azərbaycan Respublikasının milli valyutası ilə müəyyənləşdirilir. 2015-ci ildə dövlət büdcəsində daxili dövlət borcunun yuxarı həddi 1 milyard, xarici dövlət borcunun yuxarı limiti isə 1,5 milyard manat həcmində müəyyənləşdirilmişdir.

Hökumət xarici mənbələrdən cəlb olunan maliyyə vəsaitlərini büdcə kəsirini örtməyə deyil, müasir infrastrukturun formalaşdırılması yolu ilə investisiya mühitini yaxşılaşdırmağa yönəldir. Qlobal iqtisadi böhranla bağlı bir sıra ölkələrin xarici borclarının pik həddinə çatması onları sosial və investisiya yönümlü layihələri qeyri-müəyyən müddətə təxirə salmaq məcburiyyətində qoymuşdur. Xüsusən də bəzi Avropa ölkələrində dövlətin xarici borcunun ödənilməsinin ağırlığı vətəndaşların çiyninə düşür. Müəssisələr bağlanır, minlərlə işsizlər ordusu yaranır, vergilər artırılır, sosial ödənişlər azaldılır. Azərbaycan isə əksinə, həmin sahələrə dövlət əsaslı kapital qoyuluşlarının həcmini, sosialyönümlü xərcləri ildən-ilə artırır, nəinki iri layihələri daxili imkanları hesabına maliyyələşdirir, eyni zamanda regionda əsas sərmayədar və kreditor dövlət qismində çıxış edir.

Ümumilikdə Azərbaycanın 2015-ci il üçün dövlət büdcəsinin strukturu ölkəmizin bütün sahələrdə dinamik inkişaf etdiyini, bu inkişafın gələn il daha sürətli xarakter alacağını əminliklə söyləməyə əsas verir. Bütün bunlar həm də onu göstərir ki, Prezident İlham Əliyevin yürütdüyü məqsədyönlü islahatlar kursu hər bir ölkə vətəndaşının yüksək rifah halının təmin olunmasına yönəlmişdir. Bu siyasət isə hər bir vətəndaş tərəfindən bəyənilir və dəstəklənir.

Müşfiq ATAKİŞİYEV,

iqtisad elmləri doktoru, professor

Azərbaycan.-2014.- 1 yanvar.- S.6.