POLAD MAGİSTRAL modernləşmə mərhələsindədir

XX əsrin sonlarından başlayaraq dəmir yolu bir sıra çətin sınaqlar dövrü keçdi. O zamankı çətinliklərə baxmayaraq yaşadı, inkişaf etdi. Söhbət bizim yaxın tariximizdən gedir. O tarixdən ki, biz hamımız onun bir zərrəsi, o zamankı mövcud durumun iştirakçıları və müşahidəçiləri olmuşuq.

Müstəqil Azərbaycanın indi dünyanın inkişaf etmiş dövlətləri ilə bir sırada dayanması, beynəlxalq qurumlara tamhüquqlu üzv olması, haqq səsimizin beynəlxalq kürsülərdən eşidilməsi, beynəlxalq və regional layihələrdə fəal iştirak etməsi ümummilli lider Heydər Əliyevin uzun illər apardığı mübarizənin nəticəsidir.

Bu gün bütün sahələrdə olduğu kimi, nəqliyyat sektorunda da irihəcmli layihələr reallaşdırılır, beynəlxalq aləmə inteqrasiya sürətləndirilir. Ölkə nəqliyyat sisteminin əsas qollarından olan Azərbaycan polad magistralı indi özünün sürətli inkişaf mərhələsindədir. Bu nəhəng işlər, şübhəsiz ki, böyük siyasi xadim, ümummilli lider Heydər Əliyevin uğurlu iqtisadi siyasəti, dəmir yoluna daim qayğısı sayəsində mümkün olmuşdur. Ölkəyə rəhbərlik etdiyi bütün zamanlarda onun rəhbərliyi altında həyata keçirilən məqsədyönlü iqtisadi islahatlar, uğurlu daxili və xarici siyasət, demokratikləşmə Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafının sürətlənməsini reallaşdırdı.

Ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi hər iki dövrü Azərbaycan dəmir yolunun texniki tərəqqi və hərtərəfli inkişaf dövrü adlandırmaq olar. 1969-cu ildə ilk dəfə Azərbaycan rəhbərliyinə gələn Heydər Əliyevin şəxsi fəaliyyəti sayəsində bütün respublika iqtisadiyyatında olduğu kimi, dəmir yolu nəqliyyatında da əsaslı dəyişikliklərə və köklü inkişafa təkan verildi. Təkcə bir faktı demək lazımdır ki, Azərbaycan dəmir yolunda istifadəyə verilən mühüm obyektlərin böyük əksəriyyəti məhz ulu öndərin təşəbbüsü və ciddi nəzarəti sayəsində istismara verilmişdir. Heydər Əliyevin qayğısı ilə dəmir yolunda həyata vəsiqə alan yenilikləri sadalamaqla qurtarmaq mümkün deyil. Məhz həmin illər istehsalatda əsas fəaliyyətlə yanaşı, 14 min 300 texniki yeniləşmə metodu tətbiq edilmiş və bunlar dəmir yolunun bütün sahələrini əhatə etmişdir. O, istər respublikaya rəhbərlik etdiyi 1969-1982-ci illər, istərsə də keçmiş SSRİ hökuməti rəhbərliyində fəaliyyətdə olduğu 1983-87-ci illər ərzində ölkə dəmir yolunun dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində istehsal olunan müasir texniki maşın-mexanizmlərlə və avadanlıqlarla təchiz edilməsinə səy göstərmişdir. O illər Azərbaycan polad magistralının yüzlərlə dəmiryolçusu SSRİ-nin orden və medalları ilə təltif olunmuşdur ki, bu da ümummilli lider tərəfindən dəmir yoluna və dəmiryolçulara göstərdiyi böyük qayğı və diqqətin təzahürüdür. Bütün sahələrdə olduğu kimi, dəmir yolunda da rəhbər vəzifələrdə çalışan mütəxəssislərin böyük əksəriyyəti məhz böyük siyasi xadim Heydər Əliyevin qayğısı ilə 1970-1987-ci illərdə ölkədən xaricdə təhsil almışlar.

Bunlar sadəcə qısa xronologiya deyil, böyük bir sistemin inkişaf strategiyasını müəyyən edən şərtlərdir. Tarix göstərdi ki, ümummilli liderin zamanında atdığı hər bir addım gələcəyə hesablanmış strategiyanın reallaşmasını şərtləndirən əsas amillərdir.

Ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən təməli qoyulan və Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilən müasir dövrün iqtisadi islahatları Azərbaycana böyük uğurlar gətirmiş, ölkə iqtisadiyyatının sürətli inkişafına səbəb olmuşdur. Bu gün ümummilli liderin rəhbərliyi ilə yaradılmış nəqliyyat infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi və modernləşdirilməsi prosesi Prezident İlham Əliyev tərəfindən daha intensiv şəkildə aparılır, ölkəmiz Bakı-Tbilisi-Qars və Şimal-Cənub beynəlxalq və regional nəqliyyat dəhlizlərinin reallaşması prosesində fəal iştirak edir.

Son illər ərzində ölkə nəqliyyat sisteminin əsas sahələrindən biri olan dəmir yolunun inkişafı üçün ölkə rəhbərliyi tərəfindən mühüm qərarlar qəbul olunmuş, sərəncamlar imzalanmışdır. Bununla da dəmir yolunun tarixində yeni bir dönəm başlamışdır. Görülən işlərin məntiqi nəticəsi kimi Prezident İlham Əliyevin 6 iyul 2010-cu ildə imzaladığı “Azərbaycan Respublikasında dəmir yolu nəqliyyat sisteminin 2010-2014-cü illərdə inkişafına dair Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsi haqqında sərəncam bu sahənin inkişafını təmin edəcək ən mühüm sənəddir. Proqramda Azərbaycan dəmir yolu nəqliyyatının sürətli inkişafını təmin edən bütün məqamlar öz əksini tapıb. Bu sənədin əsas məqsədi Azərbaycanın tranzit potensialının artırılması, dəmir yolu nəqliyyatında xidmətlərin səviyyəsinin yüksəldilməsi, sərnişin və yük daşımalarında nəqliyyat xərclərinin azaldılması yolu ilə nəqliyyat kompleksinin səmərəli fəaliyyətini təmin etməkdir.

Onu da qeyd edək ki, “Azərbaycan Respublikasında dəmir yolu nəqliyyat sisteminin 2010-2014-cü illərdə inkişafına dair Dövlət Proqramı” çərçivəsində dəmir yolu nəqliyyatının fəaliyyətinin hüquqi, iqtisadi və təşkilati əsaslarını müəyyənləşdirən Azərbaycan “Dəmir yolu nəqliyyatı haqqında” qanun layihəsinə Ədliyyə Nazirliyinin rəy və təklifləri nəzərə alınmaqla, “Azərbaycan Dəmir Yolları” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətində yenidən baxılmış və Nəqliyyat Nazirliyinə təqdim edilmişdir.

Dövlət proqramına uyğun olaraq hazırda vaqon və lokomotiv parkının yeniləşdirilməsi, yol, elektrik təchizatı, işarəvermə və rabitə və s. təsərrüfatların əsaslı təmiri, Bakı - Böyük Kəsik istiqamətində sabit cərəyandan dəyişən cərəyana keçid, texniki vasitələrin modernləşdirilməsi və digər mühüm vəzifələrin icrası istiqamətində mühüm addımlar atılır.

Görülən işlər çərçivəsində 5 vaqondan ibarət olan “Ekspress” qatarının vaqonları VEST QAS müəssisəsi ilə “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC arasında bağlanmış müqaviləyə əsasən 2009-cu ilin fevralında əsaslı bərpa təmiri üçün Slovakiya Respublikasının “Sazvrudki” zavoduna göndərilmiş, 2011-ci il oktyabr ayının 28-də Azərbaycana gətirilmişdir. Bu vaqonların istismar müddəti 28 il, yəni sürəti saatda 160 km olmaqla 2039-cu ilə qədər nəzərdə tutulur. Yeri gəlmişkən bildirək ki, Prezident İlham Əliyev 2011-ci il noyabrın 24-də Bakı dəmir yolu stansiyasında “Azərbaycan Dəmir Yolları” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin sifarişi ilə Slovakiyada əsaslı təmir edilərək paytaxta gətirilmiş sərnişin vaqonları ilə tanış olmuşdur.

Ümumiyyətlə, hazırda ölkədə mövcud vaqon parkının yenilənməsi məqsədilə bir sıra tədbirlər, o cümlədən vaqonların təmiri həyata keçirilir. Təkcə son vaxtlar Ukraynanın və Rusiya Federasiyasının vaqon təmiri zavodlarında 85 sərnişin vaqonu əsaslı təmir olunaraq Azərbaycana gətirilmiş, Bakı-Tbilisi, Bakı - Moskva, Bakı-Xarkov, Bakı-Ağstafa-Qazax və Bakı-Balakən istiqamətlərində xəttə buraxılmışdır. Həmçinin dövlət proqramının icrası çərçivəsində Bakı-Böyük Kəsik istiqamətində 360 km yol əsaslı təmir olunmuş və 800 metrlik uzunölçülü relslərlə (pletlərlə) əvəzlənmişdir. Əsaslı təmir işləri davam edir.

Dövlət proqramının icrası istiqamətində Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi və Dünya Bankı qrupuna daxil olan Beynəlxalq Yenidənqurma və İnkişaf Bankı (BYİB) arasında Azərbaycan Dəmir Yolu Ticarətinin və Nəqliyyatının Dəstəklənməsi Layihəsinin bir hissəsini maliyyələşdirmək məqsədilə kredit sazişi imzalanmışdır. Layihənin əsas məqsədi Bakı-Böyük Kəsik dəhlizi boyu Azərbaycanda dəmir yolu xidmətlərini təkmilləşdirmək və “ADY” QSC-nin rəqabət qabiliyyətini, maliyyə dayanıqlığını, əməliyyat-iqtisadi effektivliyini və potensialını gücləndirməkdən ibarətdir.

Layihə çərçivəsində, dövlət proqramına uyğun olaraq dəmir yolunun Bakı - Böyük Kəsik sahəsində elektrik təchizatı sisteminin sabit cərəyandan 25 kilovoltluq dəyişən cərəyanlı dartı sisteminə keçməsinin təmin edilməsi uzun müddət idi ki, müzakirə olunurdu. Artıq enerji təchizatı üzrə keçirilmiş tender vasitəsilə podratçı şirkət müəyyən olunmuş və ATEF şirkətlər Qrupu (podratçı) ilə “Azərbaycan Dəmir Yolları” Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti arasında müqavilə imzalanmışdır. Bu müqavilənin icra qrafikinə əsasən, podratçı şirkət enerji təchizatı ilə bağlı işlərə “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC ilə razılaşdıraraq start vermişdir. Eyni zamanda işarəvermə və rabitə təsərrüfatlarının yenidən qurulması istiqamətində işlər özünün yeni mərhələsinə qədəm qoyub. Yeni lokomotivlərin və müxtəlif təyinatlı vaqonların alınması da gündəmdədir. Bundan əlavə, Dünya Bankının layihəsi çərçivəsində dəyişən cərəyanla işləyən yeni 50 yük lokomotivinin alınması üzrə işlər müvafiq prosedurlara uyğun davam edir.

Eyni zamanda dəmir yollarının təmiri və saxlanması üçün Avstriyadan alınmış yeni GSM 09-32, RM-80 və USP-2000 markalı yol təmiri maşınlarının fəaliyyəti və onların saxlanması üçün Biləcəridəki motorlu rels nəqliyyatı, maşın və mexanizmlərin təmiri emalatxanasında anqar tikilib istifadəyə verilmiş, 24 saylı Salyan Rels-Qaynaqlama Qatarında 800 metrlik uzunölçülü relslərin hazırlanıb daşınmasına başlanmışdır.

Prezidentin 23 may 2011-ci ildə imzaladığı “Dövlət orqanlarının elektron xidmətlər göstərməsinin təşkili sahəsində bəzi tədbirlər haqqında” fərmanının dəmir yolunda icrasını təmin etmək, nəqliyyat nazirinin 25 iyun 2012-ci il tarixli əmrinin icrası ilə əlaqədar olaraq “Azərbaycan Dəmir Yolları” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin sədr müavini Qurban Nəzirovun rəhbərliyi altında işçi qrupu yaradılmışdır. Hazırda işçi qrup “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC-də yeni elektron xidmət növlərinin müəyyən edilməsi və tətbiqi istiqamətində gərgin iş aparır.

2012-ci il iyul ayının 4-də Qızılca Qırmadaş zavodunun ikinci istehsal xətti və yeni bunkeri istismara verilmişdir. Elə həmin ilin mart ayının 1-dən isə Bakı sərnişin stansiyasında gediş sənədlərinin (biletlərinin) dəyərinin plastik kartlardan istifadə etməklə bilet kassalarında quraşdırılmış pos-terminallar vasitəsilə nağdsız ödənişi tətbiq edilir.

“Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC-də aparılan yenidənqurma və abadlıq işləri xətt boyu bütün sahələri əhatə edib. İdarə, müəssisə və təşkilatlarda yeniləşmə prosesi özünün yeni mərhələsinə qədəm qoyub. 2013-cü ilin dekabr ayının 29-da Gəncə stansiyasının inzibati binası əsaslı təmirdən sonra istifadəyə verilmişdir. Təmir işləri çərçivəsində qazanxana inşa edilmiş, həmçinin bina mərkəzləşdirilmiş kondisioner və istilik sistemləri ilə təchiz olunmuşdur. Sərnşinlərin rahatlığı üçün stansiyada VİP zalı, ana və uşaq otağı da yaradılmışdır. Eyni zamanda Yük Daşımaları Departamentinin Qərb sahəsi üzrə bölməsinin inzibati binasının fasadı və dam örtüyü, Gəncə lokomotiv deposunun fasadı təmir olunmuş, piyada keçid körpüsü yenidən qurulmuşdur. Bunlardan savayı 2014-cü ilin iyul ayının 26-da Poylu-Salahlı mənzilinin 73-cü kilometrindəki Kür çayı üzərindən keçən ikinci dəmir yolu körpüsü istismara verilmişdir. Qeyd edək ki, tikintisinə 2008-ci ildə başlanmış körpünün uzunluğu 208,44 metrdir. Çarxı-Sarvan mənzilinin 2508 km-də Vəlvələçay üzərində yerləşən dəmir-beton körpünün və Saatlı-Becar mənzilinin 98 km-də Araz çayı üzərində yerləşən metal körpünün rekonstruksiyası da görülən işlər sırasındadır.

Bildiyimiz kimi, beynəlxalq daşımaların tərkibində konteyner daşımalarının xüsusi çəkisi getdikcə artmaqdadır. Respublikamızın nəqliyyat sistemi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən Şərq-Qərb beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinə konteyner yüklərinin cəlb olunması və dəmir yolu nəqliyyatı üzrə daşımaların rəqabət qabiliyyətinin artırılması məqsədilə “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC və “Gürcüstan Dəmir Yolları” SC ilə birgə 1996-cı ildə işə salınmış, lakin sonralar fəaliyyəti dayandırılmış, Bakı-Poti konteyner qatarının hərəkətinin bərpası üzrə danışıqlara başlanılmışdır. Artıq Azərbaycan ilə Gürcüstan Poti-Bakı marşrutu üzrə konteyner qatarının hərəkəti bərpa edilmişdir. 25 konteyner vaqonundan ibarət olan ilk qatar 2014-cü ilin 17 iyul tarixində Keşlə stansiyasına çatmışdır.

Neft dağılmalarına qarşı cavab tədbirlərində potensialın yaradılmasının tərkib hissələrindən biri kimi “Fövqəladə Hallar Qatarı” MMC-nin maddi-texniki bazasının yenidən qurulması istiqamətində də bir sıra islahatlar aparılır. Bu məqsədlə zəruri yeni texnika, maşın-mexanizmlər, materiallar alınmış və “Fövqəladə Hallar Qatarı” MMC-nin Gəncə, Biləcəri, Hacıqabul, İmişli, Yevlax və Şabran bölmələri arasında paylanmışdır. Eləcə də “Fövqəladə Hallar Qatarı” MMC-nin İstehsalat bazasında tikilən inzibati binası istismara verilmişdir. Tikinti işlərinə 2013-cü ildə başlanılmış, İstehsalat bazası dəmir yolunda fövqəladə və qəza hallarının aradan qaldırılmasının təmin edilməsi məqsədilə Biləcəri stansiyasında keçmiş “Buz zavodu”nun ərazisində inşa edilmişdir. Ümumi ərazisi 25296 kvadratmetr olan bazada inzibati bina, təmir sexi, avtomobillərin dayanacağı üçün talvar, su və çirkab su anbarları inşa edilmişdir.

Dövlət proqramının icrası ilə bağlı layihələrin həyata keçirilməsində, texniki iqtisadi əsaslandırmaların və texniki sənədlərin işlənməsində, həmçinin Prezidentin “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasının hazırlanması barədə sərəncamının icrası üçün dəmir yolunun 2020-ci ilədək İnkişaf Konsepsiyasının hazırlanmasında “Əsaslı Tikinti və Texniki Nəzarət” MMC tərəfindən bir sıra mühüm işlər həyata keçirilir.

Qeyd edək ki, dövlət proqramında nəzərdə tutulan işlərin həyata keçirilməsi nəticəsində qatarların hərəkətnin təhlükəsizliyi təmin ediləcək və hərəkət sürətinin yüksəldilməsi təmin olunacaq. Proqramın preambulasında bu, çox dəqiq ifadə olunub: “Ölkədə dəmir yolu nəqliyyat xidmətlərinə olan tələbatın tam ödənilməsi və ölkənin dəmir yollarının beynəlxalq nəqliyyat sisteminə inteqrasiyası üçün daha müasir nəqliyyat infrastrukturunun yaradılması, daşımalarda yük vahidinə nəqliyyat xərclərinin azalması, çevik tarif siyasətinin müəyyən edilməsi, Azərbaycanın tranzit potensialının artırılması, institusional islahatların aparılması, dəmir yolu nəqliyyatının fəaliyyətinə dair təkmil qanunvericilik bazasının formalaşdırılması, dəmir yolu sahəsi üçün yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması və onların sosial müdafiəsi təmin olunacaqdır”.

Dövlət başçısı dəmir yolu nəqliyyatında həyata keçirilən islahatlarla və yenidənqurma işlərinə şəxsən nəzarət edir, görülən işlərlə yenidən tanış olur. Belə ki, Prezident 2011-ci il noyabrın 24-də Bakı dəmir yolu stansiyasında “Azərbaycan Dəmir Yolları” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin sifarişi ilə Slovakiyada əsaslı təmir edilərək paytaxta gətirilmiş sərnişin vaqonları ilə, 2012-ci il dekabrın 15-də Füzuli rayonuna səfəri çərçivəsində dəmir yolunun Horadiz stansiyasında sərnişin vağzalı binasının əsaslı təmirdən sonrakı vəziyyəti ilə tanış olmuş, 2014-cü il mayın 1-də Ağdaş rayonuna səfəri çərçivəsində Ləki dəmir yolu vağzalının yeni binasının, 18 oktyabr 2014-cü ildə Gəncə şəhərində “Stadler” vaqon istehsalı zavodunun təməlqoyma mərasimində iştirak etmişdir.

“Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC müxtəlif beynəlxlaq layihələrin fəal iştirakçısı olmaqla onların həyata keçirilməsinə ciddi yanaşır. Bu yöndə XXI əsrin əsas tikintilərindən olan və təkcə üç xalqı və üç ölkəni deyil, həmçinin onlarla xalq və ölkə arasında körpü rolunu oynayacaq Bakı-Tbilisi-Qars yeni dəmir yolu bağlantısının reallaşması istiqamətində işlər sürətlə davam edir. Hazırda ümumi uzunluğu 4,4 km olan və Gürcüstanla Türkiyəni birləşdirəcək tunelin Türkiyə ərazisində olan hissəsinin tikintisi başa çatmışdır. Gürcüstan ərazisində tunelin uzunluğu 2070 metrdir. Tunelin Gürcüstan ərazisində olan hissəsinin tikintisi davam edir. Qeyd edək ki, bu ilin sonunadək Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunda ilk qatarların xəttə buraxılması, 2015-ci ildən isə dəmir yolunun tam istismara verilməsi planlaşdırılır.

Azərbaycanın nəqliyyat sisteminin əsas tərkib hissələrindən sayılan dəmir yolu nəqliyyatında həyata keçirilən yeniləşmə və islahatların aparılmasında Azərbaycan Dəmiryolçularının Müstəqil Həmkarlar İttifaqı Respublika Komitəsinin (MHİRK) rolu əvəzsizdir. Dəmiryolçuların hüquqlarının qorunmasında, onların sosial problemlərinin həllində, sağlam iş və istirahət şəraitinin yaradılmasında, əməyin mühafizəsinin təşkilində həmkarlar təşkilatı əhəmiyyətli rol oynayır. “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC ilə Dəmiryolçuların Müstəqil Həmkarlar İttifaqı Respublika Komitəsi arasında imzalanmış 2014-2016-cı illəri əhatə edən Saziş bu məqsədə xidmət edir. Sazişin yerinə yetirilməsi həm QSC rəhbərliyi, həm də MHİRK tərəfindən ciddi nəzarətdə saxlanılır. Dəmiryolçuların əməklərinə yüksək qiymət vermək məqsədilə 1997-ci ildən başlayaraq MHİRK-nın Rəyasət Heyəti “Firidun Ağayev” adına mükafat təsis etmiş, “Əla yol işçisi-ilin ən yaxşı mütəxəssisi”, “İlin ən yaxşı müəssisəsi” fəxri adların verilməsi haqqında qərar qəbul etmişdir və hər il qaliblər mükafatlandırılır.

Azərbaycan dəmiryolçularının sosial problemlərinin həlli və maddi rifahlarının yaxşılaşdırılması Nəqliyyat Nazirliyinin, “ADY” QSC-nin rəhbərliyi və MHİRK-ın daim diqqət mərkəzindədir. Nabranın Seyidbəyli kəndində “Lokomotiv” istirahət mərkəzi tikilərək dəmiryolçuların istifadəsinə verilib. Son illər bu sahədə aparılan genişmiqyaslı islahatlar son nəticədə dəmir yolunun fəaliyyətinin beynəlxalq tələblərə tam uyğunlaşdırılmasına, gəlirlərin artmasına, sosial vəziyyətinin daha da yaxşılaşdırılmasına hesablanmışdır.

Son olaraq qeyd etmək istəyirik ki, dəmiryolçular əldə olunan nailiyyətləri bundan sonra da artıracaq, dövlətin və hökumətin irəli sürdüyü vəzifələrin uğurla yerinə yetirilməsi üçün bütün imkanlardan səmərəli istifadə edəcək, onlara göstərilən etimadı əməli işlərlə doğruldacaqlar. “Azərbaycan Respublikasında dəmir yolu nəqliyyat sisteminin 2010-2014-cü illərdə inkişafına dair Dövlət Proqramı” dəmir yolunun inkişafı üçün geniş imkanlar açır. Ulu öndər Heydər Əliyevin müəyyənləşdirdiyi və Prezident İlham Əliyevin uğurla davam etdirdiyi inkişaf strategiyası nəticəsində “Azərbaycan Dəmir Yolları” Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin dəmir yolları arasında özünün layiqli yerini tutacaq.

Arif ƏSGƏROV,

“Azərbaycan Dəmir Yolları” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin sədri

Azərbaycan.-2015.- 15 yanvar.- S.4.