Torpağı bərəkətli, insanları səxavətli Lənkəran

Lənkəranın böyük və zəngin tarixində XX əsrin öz yeri var. Xüsusilə, 1970-1980-ci illər Lənkəranın inkişafında xüsusi yer tutur. 1969-cu ilin yayında Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi seçilən Heydər Əliyev o zaman respublikada hökm sürən sükunəti qısa bir vaxtda canlanma ilə əvəz etdi. Hər yerdə əmək coşqunluğu, ruh yüksəkliyi yarandı. Ulu öndər Lənkərana da tez-tez səfərlər edər, əmək kollektivləri ilə bilavasitə iş üstündə görüşüb söhbətlər aparar, fikrini öyrənər, müəyyən məsələlərlə, o cümlədən Lənkəranın inkişafı ilə əlaqədar mühüm qərarlar verərdi. Bunların nəticəsi idi ki, rayon hər ili böyük nailiyyətlərlə başa vurardı. O zaman Lənkəran Moskvanın tərəvəz bazası hesab olunurdu. Həmin illər neçə-neçə əmək qabaqcılı ən yüksək mükafatlarla təltif olunardı. İqtisadi inkişaf subtropik iqlim şəraitinə malik olan bu rayonun əhalisinin gün-güzəranını yaxşılaşdırmış, Lənkəran şəhəri abadlaşmışdı.

O dövrdə respublikamıza səfər edən yüksək rütbəli qonaqlar da Lənkərana gedər, diyarın əsrarəngiz təbiətini seyr edər, ətirli çayından, sitrus meyvələrindən dadar, rayonun tarixi ilə maraqlanardılar. Onların bir çoxunun Lənkəranın təbiəti, insanları haqqında yazdığı xoş sözlər rayonun tarix-diyarşünaslıq muzeyinin xatirə kitabında saxlanılır.

Keşməkeşli 90-cı illər

1990-cı illərdə respublikamızın həyatında baş verən ictimai-siyasi hadisələr Lənkəranda da özünü qabarıq şəkildə büruzə vermişdir. Ölkədə yaranan hakimiyyətsizlikdən istifadə edən separatçı qüvvələr başda Əlikram Hümbətov olmaqla xam xəyallara düşmüşdülər. Lakin Lənkəranın müdrik ağsaqqalları, ziyalıları bu dəfə də öz sözlərini dedilər, onları yerlərində oturtdular. Bu yolda canlarından keçənlər də oldu. 3 nəfər lənkəranlı gənc Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görüldü. Yaranan vəziyyətin gərginliyini görən bölgənin əhalisi yeganə çıxış yolunu dəmir iradəyə, böyük təcrübəyə malik olan Heydər Əliyevin yenidən hakimiyyətə qayıtmasında gördülər. Onlar inanırdılar ki, Azərbaycanı məhv olmaq təhlükəsindən yalnız bu tarixi şəxsiyyət xilas edə bilər. Belə də oldu, əvvəlcə Milli Məclisin Sədri, sonra isə Prezident seçilən Heydər Əliyevin gərgin əməyi, dəmir iradəsi, böyük müdrikliyi ilə ölkədə sabitlik yarandı, cəbhədə atəşkəs razılığı əldə edildi. Bunlar dağılmış iqtisadiyyatın bərpasına, xarici ölkələrlə diplomatik əlaqələrin genişləndirilməsinə imkan yaratdı, müstəqilliyinin bərpasına nail olmuş Azərbaycanı məhv olmaq təhlükəsindən xilas etdi. 1994-cü il sentyabrın 20-də “Əsrin müqaviləsi” imzalandı, ölkədə mühüm islahatlar həyata keçirildi, respublikamızın həyatında yeni bir dövr başlandı.

Hər şeyi yenidən qurmaq lazım gəlirdi

Bu sətirləri yazarkən yadıma 2003-cü ilin payızı düşdü. Lənkəranda idim. İşlə əlaqədar o zaman şəhər icra hakimiyyətinin başçısı işləyən Yaşar Rzayevlə kabinetdə görüşəndə gördüm ki, otağında elektrik lampası zəif işıq saçır. Yaşayış evlərində, digər yerlərdə vəziyyət bundan da pis idi. Əhaliyə gün ərzində yaxşı halda 5-6 saat elektrik enerjisi verilirdi. Bəzən isə günlərlə kəsilirdi. Gərginliyin aşağı düşməsi ucbatından məişət cihazları tez-tez sıradan çıxırdı. Kondisionerdən, kombi istilik sistemindən o vaxt söhbət belə gedə bilməzdi. Uzun illərdən bəri təmir işləri aparılmayan küçələrdə, yollarda avtomobillər çətinliklə hərəkət edir, sınıb-dağılırdı. Şəhər təsərrüfatı iflic vəziyyətinə düşmüşdü. İqtisadiyyatın bütün sahələri çökmüşdü. Çay plantasiyaları, sitrus meyvə bağları otlaq sahəsinə çevrilmişdi. Mövcud olan zavod və fabriklər, müəssisələr fəaliyyətini dayandırmış, avadanlıqları ayrı-ayrı adamlar tərəfindən sökülüb dağıdılmış, talan edilmişdi. Bir sözlə, hər şeyi yenidən qurub-yaratmaq lazım idi.

Müstəqilliyimizin quruculuq illəri

Ulu öndər Heydər Əliyevin həyata keçirdiyi islahatlar, mühüm qərarlar illər ötdükcə öz nəticələrini daha çox göstərdi. Neftdən gələn gəlirlər paytaxt Bakının, eləcə də regionların sosial-iqtisadi inkişafına yönəldildi və bununla bağlı dövlət proqramları qəbul edildi, digər sosial yönümlü layihələrin icrası ilə bağlı sərəncamlar imzalandı. Bunlar Heydər Əliyev ideyalarının növbəti mərhələdə - 2003-cü il oktyabrın 15-də Prezident seçilən İlham Əliyev tərəfindən davam etdirilməsi idi. Həmin iqtisadi-siyasi sənədlər çərçivəsində respublikamızın hər yerində tikinti-quruculuq, abadlıq işlərinə başlanıldı. Yeni istehsal sahələri yaradıldı, minlərlə adam üçün iş yerləri açıldı. Bu inkişaf, yüksəliş haqqında söz açdığımız “Cənub mirvarisi” Lənkəranda da özünü göstərdi. Ölkə rəhbəri İlham Əliyev bu illər ərzində 10 dəfə Lənkərana səfər etmiş, rayonun sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı 10 sərəncam imzalamışdır.

Onların icrası sayəsində çatışmazlıqlar mərhələ-mərhələ aradan qaldırıldı. Astarada, habelə ölkəmizin digər yerlərində tikilən müasir tipli elektrik stansiyaları işıq problemini aradan qaldırdı. Normal elektrik enerjisinin olması sənayenin, digər sahələrin inkişafına təkan verdi. Yol infrastrukturundakı problemlərin aradan qaldırılması sırasında 2006-cı ilin oktyabr ayında Lənkəran- Lerik magistral şose yolunun tikilib istifadəyə verilməsini göstərmək olar. Bu şose Lənkəranın həmin yolun üzərində yerləşən kəndlərinin və bütövlükdə Lerik rayonunun inkişafında, əhalinin rahatlığının təmin edilməsində mühüm rol oynayır. Qeyd edək ki, regionlarin sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramları çərçivəsində Olimpiya idman kompleksi, müalicə diaqnostika mərkəzi, hava limanı tikilib istifadəyə verilib. Bu obyektlərin hər biri nəinki Lənkəran, bütövlükdə region üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Hazırda Olimpiya idman kompleksində yenidənqurma işləri gedir. Fəaliyyət dövründə isə burada rayon, respublika, hətta beynəlxalq əhəmiyyətli idman yarışları keçirilib. Regionlar üzrə ilk dəfə 3 nəfər xəstə üzərində açıq ürək əməliyyatı Lənkəran Müalicə Diaqnostika Mərkəzində aparılıb.

Neft kapitalını insan kapitalına çevirmək sahəsində Lənkəranda son 13 il ərzində çox işlər görülüb. Bu dövrdə rayonda 37 müasir tipli yeni məktəb tikilib. Onların 10-u Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə inşa olunub. 4 məktəb isə əsaslı şəkildə təmir edilib. Bunlardan əlavə, 5 saylı uşaq bağçası inşa olunmuş, O. Mirzəyev adına qarışıq tipli uşaq evi və 17 saylı uşaq bağçası yüksək keyfiyyətlə təmir edilmişdir. Hər bir məktəb və uşaq bağçası lazımi avadanlıqlarla təchiz edilmişdir. Görülən işlər təlim-tərbiyə prosesinə öz müsbət təsirini göstərmişdir. Bu dövrdə tələbə adını qazanan 12 nəfər Prezident təqaüdünə layiq görülmüşdür. 2015-2016-cı tədris ilinin nəticələri daha uğurlu olmuşdur. Test imtahanları zamanı 30 nəfər 600-dən, 58 nəfər 500-dən çox bal toplayaraq seçdikləri ixtisas üzrə ali təhsil almaq hüququ qazanmışlar. Cari ildə rayonda 464 nəfər məzun ali məktəblərə qəbul olunmuşdur ki, bu da ötən ildəkindən 28 nəfər çoxdur. Aşağı Nüvədi qəsəbə tam orta məktəbini bitirən Xoşqədəm Əhmədova 695 bal toplayaraq Ali Neft Məktəbinə daxil olmuşdur. O, Prezident təqaüdçüsüdür. Müəllimlərin də əməyi layiqincə qiymətləndirilmişdir. Son 13 ildə 9 nəfər əməkdar müəllim, 15 nəfər qabaqcıl təhsil işçisi, 5 nəfər əməkdar məşqçi, 5 nəfər ilin ən yaxşı müəllimi adına layiq görülmüş, 12 nəfər “Tərəqqi” medalı ilə təltif olunmuşdur. Səhiyyə, mədəniyyət, idman sahələrində də uğurlar az deyil.

Həyata keçirilən işlər quruculuğun yeni mərhələsi olan üçüncü dövlət proqramı çərçivəsində də davam etdirilir. Heydər Əliyev xatirə parkı, Heydər Əliyev Mərkəzi, gənclər mərkəzi, tarixi əhəmiyyət kəsb edən Xan evi, şəhər mədəniyyət mərkəzi, rayon mərkəzi xəstəxanası və digər obyektlər əsaslı şəkildə yenidən qurulmuş, onlara yenidən həyat verilmişdir.

Reallaşdırılan yol layihələri, demək olar ki, 150 mindən çox əhalinin yaşadığı əraziləri əhatə edir. İlkin olaraq minik maşınlarının gedə bilmədiyi dağ kəndlərinə asfalt yollar çəkilmiş, dəmir-beton konstruksiyalı körpülər salınmış, 145 kilometrdən çox kəndarası yollar təmir olunmuşdur.

Yaşayış məntəqələrinin qazlaşdırılması davam etdirilir. Qəsəbə və kəndlərin 87 faizi qazlaşdırılmışdır.Yaxın vaxtlarda bu rəqəm 95 faizə çatdırılacaqdır.

Son illər şəhid ailələri və Qarabağ əlilləri üçün 120 mənzilli 3 çoxmərtəbəli yaşayış binası və 15 fərdi yaşayış evi tikilmişdir.

Sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi sayəsində rayonda sənaye istehsalının 60,1, aqrar bölmədə istehsalın 99, əhaliyə göstərilən pullu xidmətin 75 faizi özəl bölmənin payına düşür. Cari ilin 9 ayı ərzində Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu tərəfindən iş adamlarına 343 min manat güzəştli kredit verilmişdir.

Aqrar sahənin inkişaf etdirilməsi dövrün tələbidir

Lənkəranın bərəkətli torpağından, kənd təsərrüfatından söhbət açanda çayçı alim, professor Fərman Quliyevin bir neçə il əvvəl çəkdiyi bir məsəli xatırlamamaq olmur. O deyirdi ki, bir səyyah Lənkərandan keçib Şərq ölkələrinin birinə gedirmiş. Yol gedərkən bir də xəbər tutur ki, çəltiyin xeyli hissəsi xurcunun küncündən yerə tökülüb. Səyyahın təəssüf hissi keçirdiyini görən yanındakı bələdçi ona deyir: “Kədərlənməyə dəyməz. Səfərdən dönəndə yerə dağılmış çəltik dənələrinin 100 qat bar verdiyini görəcəksən. Qayıdan baş xurcununu doldurub gedərsən, hələ nə qədər də artıq qalar”. Bəli, subtropik iqlimə malik Lənkəran torpağı, həqiqətən, səxavətli, bərəkətlidir. Burada çəltik, çay, sitrus meyvələri yetişir. Ətirli çay, limon onun vizit kartıdır. Şair və yazıçılarımız da Lənkəranın gözəlliklərini, dadlı, ləzzətli nemətlərini dönə-dönə tərənnüm etmişlər.

Hazırda rayonda aqrar sahənin inkişafı ilə bağlı tədbirlər görülür. Dünya bazarında neftin qiymətinin kəskin şəkildə aşağı düşməsi mövcud ehtiyat mənbələrini hərəkətə gətirməyi tələb edir. Buna görə də dövlət başçısı İlham Əliyev kənd təsərrüfatının inkişaf etdirilməsini prioritet məsələ kimi irəli sürmüşdür. Məqsəd respublika əhalisini ekoloji cəhətdən təmiz, keyfiyyətli kənd təsərrüfatı məhsulları ilə təmin etməklə idxaldan azad olmaq, “Azərbaycan brendi” adı altında xarici bazarlara çıxa biləcək rəqabət qabiliyyətli müxtəlif növ məhsullar istehsal etməkdir. Vəzifə məsuliyyətli olduğu qədər də şərəflidir. Yeri gəlmişkən, artıq bir neçə ildir Lənkəran çayı xarici ölkələrdə rəğbətlə qarşılanır.

Çay Lənkəran üçün ənənəvi bitkidir. 1986-cı ildə burada 6 min 890 hektar çay plantasiyası olmuş və 15 min 609 ton yaşıl çay yarpağı yığılmışdır. Lakin müstəqilliyin bərpasından sonrakı ilk illərdə buraxılan səhvlər üzündən indi burada 566 hektar çay sahəsi mövcuddur. Keçən il həmin sahələrdən 101 ton məhsul əldə edilmişdir. Artıq son illər rayonda çayçılığa da diqqət artırılmışdır. Onun keçmiş şöhrətini qaytarmaq üçün tədbirlər görülür. Çay kolları əkiləndən 7-8 il sonra bar verməyə başlayır, ancaq 100 il ömür edir. “Yaşıl çay”, “İlyas çay” fermer təsərrüfatları, “Fərmançay” MMC tərəfindən yeni məhsuldar çay plantasiyaları salınmışdır. Çayçılığın inkişafı üçün yeni şitillik təsərrüfatı yaradılmaqdadır.

Lənkəranda yetişdirilən çəltikdən alınan düyü də tamı, xoş ətri ilə digərlərindən fərqlənir. Buna görə son illər respublika əhalisi Lənkəran və Astarada yetişdirilən düyünü daha həvəslə alır. Tələbatın artdığını və məhsulun münasib qiymətə satıldığını görən fermerlər, torpaq mülkiyyətçiləri ildən-ilə daha çox sahədə çəltik əkirlər.

Son illər sitrus meyvə bağları da xeyli genişləndirilmişdir. İndi burada 1268 hektar limon, naringi, portağal və feyxoa bağları mövcuddur. Hər ağac kifayət qədər bar gətirib. Hava şəraiti imkan verdikcə meyvələr yığılıb daxili və xarici bazarlara - Rusiya Federasiyasındakı şəhərlərə göndərilir. Yeni yaradılmış “Gilan sitrus” MMC-nin ümumi sahəsi 45 hektardır. 15 hektarda Cənubi Koreyadan gətirilmiş “Hallobong” sitrus meyvə tingləri əkilmişdir. Təsərrüfatı genişləndirmək məqsədilə əlavə 30 min ədəd ting gətirilmişdir. Cari ilin 9 ayı ərzində rayonda 105 min 28 ton tərəvəz, 310 ton çəltik, 5 min 262 ton kartof, 7 min 311 ton meyvə, 2 min 410 ton bostan məhsulları, 302 ton çay, 4 min 519 ton ət, 24,1 min ton süd və 12,3 milyon ədəd yumurta tədarük edilmişdir.

Turizmi gəlirli sahəyə çevirmək üçün tədbirlər görülür

Ölkəmizdə turizmin inkişafı ilə bağlı görülən tədbirlər sayəsində respublikamıza gələn əcnəbi turistlərin sayı ildən-ilə artır. Bakıda, regionlarımızda bunu aydın şəkildə görmək olur. Xarici ölkələrin KİV-i, telekanalları da son vaxtlar Azərbaycan turizmi ilə bağlı maraqlı yazılar dərc edir, süjetlər göstərirlər. Turizm ölkəmizə valyuta gətirməklə bərabər, həm də Azəbaycanın və Azərbaycan həqiqətlərinin dünyaya tanıdılmasında da ən mühüm vasitələrdəndir. Turizm imkanlarına malik olan rayonlarımızın sırasında Lənkəranın da öz yeri var. Buranın təbiəti, tarixi abidələri, mətbəxi, məişəti, adət-ənənələri, folkloru hər bir turist üçün maraqlıdır. Rayon ərazisində 16 mehmanxana və mehmanxana tipli turizm obyekti fəaliyyət göstərir. “Palıdlı sahil” istirahət mərkəzi, “Qafqaz sahili”, “Palmalife”, “Lüks Lənkəran”, “Şah sarayı” hotelləri bu sıradandır. 2016-cı ilin birinci yarısında rayon ərazisində 3 yeni müasir mehmanxana və mehmanxana tipli obyekt - “Mandarin”, “Mayak”, “Starvay” hotelləri tikilib istifadəyə verilmişdir.

Rayonda Turizm İnformasiya Mərkəzi də fəaliyyət göstərir. Mərkəz mehmanxana və mehmanxana tipli obyektlərlə sıx əlaqə saxlayır, Lənkəranın turizm potensialının təbliğ olunması üçün tədbirlər həyata keçirir. Qurum rayonun turizm sektorunun imkanlarını əks etdirən nəfis bukletlər çap etdirmiş, rayon ərazisindəki mehmanxana və mehmanxana tipli obyektlərə, muzeylərə, kitabxanalara paylamışdır. Bukletlərin üstün cəhətlərindən biri də odur ki, onlar 3 dildə: Azərbaycan, rus və ingilis dillərində tərtib edilmişdir.

Bu ilin may ayında “Euronews” telekanalının əməkdaşları Lənkəranda olmuş, çay plantasiyalarını, tarixi abidələri çəkərək göstərmişlər. Süjet efirə gedəndən sonra Rusiya və Avropadan olan turistlər Turizm Mərkəzinə müraciət edərək həmin yerləri görmək istədiklərini bildirmişlər.

Respublika Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin, Lənkəran İcra Hakimiyyətinin birgə səyi ilə turizmin inkişafı üçün müxtəlif tədbirlər də həyata keçirilmişdir. Nəticədə rayona gələn turistlərin sayı əhəmiyyətli dərəcədə artmaqdadır. Belə ki, 2010-cu ildə onların sayı 3 min, 2015-ci ildə 7 min olmuşdursa, cari ilin 9 ayında bu rəqəm 13 min nəfərə çatmışdır.

Məlum olduğu kimi, Prezident İlham Əliyev 2016-cı ili “Multikulturalizm ili” elan etmişdir. Millətlərin, xalqların, etnik qrupların tolerantlıq, bir-birinə dərin hörmət, səmimi münasibət şəraitində yaşadığı respublikamız dünya üçün nümunədir. Paytaxt Bakıda, ayrı-ayrı regionlarımızda olduğu kimi, Lənkəranda da bununla əlaqədar müxtəlif tədbirlər həyata keçirilir.

Dünya üçün iqtisadi baxımdan çətin il olan 2016-cı il başa çatmaq üzrədir. Bütün çətinliklərə rəğmən, respublikamız iqtisadiyyat və mədəni quruculuğun bir çox sahələrində uğurlu nəticələr qazanır. Bu uğurlarda lənkəranlıların da payı var.

Seyran CAVADOV,

Azərbaycan.- 2016.- 2 noyabr.- S. 5.