İqtisadi modernləşmənin uğur formulu

Prezident İlham Əliyevin yeni inkişaf strategiyası Azərbaycanın dayanıqlı iqtisadi yüksəlişinin təminatçısıdır

Hər bir böhranın sonu düzgün strategiya əsasında adətən yeni iqtisadi sıçrayışlarla müşahidə olunur. Yəni böhran yeni iqtisadi ideyaları həyata keçirmək üçün münbit şərait deməkdir. İstənilən böyük dövlətlərdə inkişafın davamlılığını təmin edən başlıca amillərdən biri məhz strateji hədəflərin düzgün müəyyənləşdirilməsidir. Son illər dünyada geosiyasi risklərin yüksəlməsi və iqtisadi problemlərin dərinləşməsi, dünya enerji bazarındakı qeyri-sabitlik və tərəfdaş ölkələrdə milli valyutaların dəyərdən düşməsi fonunda Azərbaycan iqtisadiyyatının dayanıqlıq nümayiş etdirməsi bir daha göstərdi ki, iqtisadi prioritetlərin əvvəlcədən müəyyən olunması və bu hədəflərin məqsədyönlü şəkildə reallaşdırılması çox önəmlidir. Bu baxımdan Prezident İlham Əliyevin çevik və praqmatik iqtisadi siyasəti və vaxtında görülmüş qabaqlayıcı tədbirlər dünya iqtisadiyyatındakı mənfi proseslərin ölkəmizə təsirlərinin minimuma endirilməsinə imkan yaratdı.

Çevik iqtisadi idarəetmənin təşkili

Azərbaycanın dayanıqlı iqtisadi inkişafının təmin olunmasında ölkəmizdə yaradılmış siyasi sabitliklə yanaşı, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi və bu siyasətin prioritet istiqamətlərini özündə əks etdirən dövlət proqramları müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. Dünya iqtisadiyyatında baş verən proseslərə qarşı ölkə iqtisadiyyatının dayanıqlığının daha da möhkəmləndirilməsi üçün Prezident İlham Əliyevin islahatlar siyasəti çərçivəsində çevik iqtisadi idarəetmənin təşkili, biznes mühitinin yaxşılaşdırılması, investisiyaların təşviqi və qeyri-neft məhsullarının ixracının stimullaşdırılması sahəsində əhəmiyyətli qərarlar qəbul edilib. Eyni zamanda dövlət başçısının fərman və sərəncamları ilə yeni qurumar yaradılıb.

Düşünülmüş, məqsədyönlü və uzaqgörən siyasət yürüdən Prezident İlham Əliyev ilin əvvəlində (yanvarın 26-da Regionların 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramının ikinci ildönümünə həsr olunmuş iclasında) qlobal böhranın və devalvasiyanın ölkəmizə mənfi təsirlərinin tez zamanda aradan qaldırılması ilə bağlı konkret tapşırıq və tövsiyələrini verdi. Dövlət başçısı bildirdi ki, ölkə iqtisadiyyatını mənfi təsirlərdən qorumaq üçün maliyyə intizamı gücləndirilməli, lüzumsuz xərclərə yol verilməməli, uzaq gələcəyə hesablanmış layihələrin icrası təxirə salınmalı, valyuta bazarının sabitləşməsi üçün bir sıra səmərəli tədbirlər həyata keçirilməli, sahibkarlığın inkişafı, ixracın stimullaşdırılması istiqamətində islahatlar genişləndirilməlidir. Dövlət başçısı eyni zamanda qeyd etdi ki, indiki şəraitdə hökumətin fəaliyyətində dinamizm və şəffaflıq artırılmalı, yeni dövrün aktual çağırışlarına cavab verən çevik idarəçilik modeli formalaşdırılmalı, dövlət büdcəsinin xərclər hissəsinin təsnifləşdirilməsi təkmilləşdirilməli, xərcləmələr üzrə yeni mexanizmlər işlənilib hazırlanmalı, fəaliyyət istiqamətləri oxşar olan, bir-birini təkrarlayan dövlət qurumlarının konsolidasiyası həyata keçirilməli, dövlət aparatının saxlanılması xərcləri maksimum dərəcədə optimallaşdırılmalı, büdcə yükünün azaldılması istiqamətində addımlar atılmalıdır.

Yeni çağırışlara cavab verən biznes və investisiya mühiti

Dünya iqtisadiyyatı yeni çağırışlarla üzləşdiyi üçün Azərbaycan iqtisadiyyatı da bu çağırışlara cavab verməlidir. Bu səbəbdən də ölkədə biznes və investisiya mühitinin yaxşılaşdırılması, ümumilikdə qeyri-neft sektorunun inkişafı ilə bağlı həyata keçirilən sistemli tədbirlər böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bütün bunları nəzərə alan dövlət başçısı Azərbaycanda biznes mühitinin əlverişliliyinin artırılması və beynəlxalq reytinqlərdə ölkəmizin mövqeyinin daha da yaxşılaşdırılması ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında sərəncam imzaladı.

Sənəddə göstərilirdi ki, ölkədə iqtisadiyyatın davamlı və rəqabətqabiliyyətli inkişafı sahəsində uzunmüddətli və sistemli fəaliyyət həyata keçirilir. Aparılan davamlı iqtisadi islahatlar və iqtisadiyyatın diversifikasiyası siyasəti nəticəsində qeyri-neft sektorunun inkişafı təmin edilib, bu sahədə əhəmiyyətli irəliləyişlərə nail olunubdur. Bu tədbirlərin davamı olaraq növbəti dövrlərdə də iqtisadiyyatın neftdən asılılığının minimuma endirilməsi və sahibkarlığın inkişafına əsaslanan rəqabətqabiliyyətli milli iqtisadiyyata çevrilməsi, biznes və investisiya mühitinin daha da yaxşılaşdırılması istiqamətində tədbirləri davam etdirmək əsas strateji hədəflərdən biri kimi müəyyən edilibdir. Göstərilən hədəfə nail olmaq üçün dövlət tərəfindən ardıcıl olaraq dövlət-sahibkar münasibətlərinin inkişaf etdirilməsi, biznes və investisiya mühitinin yaxşılaşdırılması, dövlət tənzimləməsinin, o cümlədən inzibati qayda və prosedurların təkmilləşdirilməsi, sahibkarlıq fəaliyyətinə qanunsuz müdaxilələrin və süni maneələrin aradan qaldırılması, sahibkarlara dövlət dəstəyi və təşviq mexanizmlərinin formalaşdırılması, rəqabətqabiliyyətliyin, ixrac imkanlarının genişləndirilməsi, ən yüksək beynəlxalq standartlara uyğun olaraq elektron dövlət xidmətləri göstərilməsi sahələrini əhatə edən kompleks tədbirlər həyata keçirilib.

Postneft dövrünə yeni iqtisadi modellə

Bu tapşırıq və tövsiyələrdən sonra ölkəmizdə yeni iqtisadi islahatların həyata keçirilməsinə başlanıldı. İqtisadiyyatın bütün sahələri üzrə konkret proqramlar hazırlandı və dövlət başçısı mühüm sərəncamlar, fərmanlar imzaladı. “2016-cı il dərin iqtisadi islahatlar ili kimi tarixdə qalacaq” deyən Prezident İlham Əliyev islahatları daha qətiyyətlə və sürətlə aparmaq istiqamətində ardıcıl tədbirlər gördü və milli iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi istiqamətində islahatlar aparıldı. Dövlət başçısı ölkə iqtisadiyyatında dayanıqlı inkişafın təmin edilməsi üçün yeni istiqaməti müəyyənləşdirdi: “Əgər vaxtilə qeyri-neft sektorunun inkişafı ilə məşğul olmasaydıq, bu gün iqtisadi inkişafımız o qədər də uğurlu olmazdı. İqtisadi şaxələndirmə, qeyri-neft sektorunun inkişafı 2016-cı ildə də iqtisadi sahədə əsas prioritet olacaq”.

Yeni inkişaf mərhələsinin başlanğıcında olan Azərbaycan bəzi dövlətlərdən fərqli olaraq özünün növbəti uğurlu inkişaf modelini seçdi. Bu dövrün isə özünəməxsus qanunauyğunluqları, iqtisadi-siyasi çağırışları mövcud idi. İqtisadiyyatımızın beynəlxalq rəqabət qabiliyyətini yüksəltmək, idxaldan asılılığı azaltmaq, qeyri-neft məhsullarının ixracını əsaslı şəkildə artırmaq yeni mərhələnin əsas prioritetləri oldu və dövlət başçısının aydın, dərin düşünülmüş iqtisadi islahat konsepsiyası məhz ölkəmizin yeni inkişaf hədəflərinə hesablandı.

Ölkədə qeyri-neft məhsullarının ixracının stimullaşdırılması, rəqabətqabiliyyətli qeyri-neft məhsullarının istehsalı və ixracının, ənənəvi, yeni bazarlara çıxış imkanlarının artırılması, bu sahədə əlverişli şəraitin daha da genişləndirilməsi məqsədi ilə Prezident İlham Əliyev qeyri-neft məhsullarının ixracının stimullaşdırılması ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında sərəncam imzaladı. Sənəddə göstərilirdi ki, son illər ərzində ölkə iqtisadiyyatının əsas hərəkətverici qüvvəsi olan qeyri-neft sektorunun inkişafında mühüm nailiyyətlər əldə olunmuş, onun ümumi daxili məhsulda xüsusi çəkisi üstünlük təşkil etmiş, rəqabətqabiliyyətli və ixrac potensialı yüksək olan məhsulların istehsalı genişlənmişdir. “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasında ixracyönümlü iqtisadi model əsas götürülərək yüksək əlavə dəyər yaradan ixracyönümlü iqtisadiyyata transformasiya mühüm məqsəd kimi müəyyən olunmuşdur. Bu çərçivədə əsas vəzifələrdən biri qeyri-neft sektorunun yüksək inkişaf tempini qoruyub saxlamaqla onun ixrac imkanlarını genişləndirməkdir.

Ölkədə qeyri-neft sənayesinin, sahibkarlığın inkişafı, həmçinin şəffaflığın, xüsusən də maliyyə sahəsində şəffaflığın artırılması, eləcə də ictimai nəzarət mexanizminin daha da fəallaşdırılması istiqamətində mühüm addımlar atıldı. Prezident İlham Əliyev həmin sahələrdə konkret nəticələrin əldə olunması, fəaliyyət mexanizminin həyata keçirilməsi istiqamətində iki mühüm fərman imzaladı. Bunlar Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası publik hüquqi şəxsin və Apelyasiya Şurasının yaradılması haqqında fərmanlardır. Adıçəkilən ilk qurum ölkənin maliyyə sektorunun dayanıqlığını təmin etmək və bu sahədə nəzarət mexanizmlərini təkmilləşdirmək, ikinci qurum isə sahibkarlıq fəaliyyəti göstərən fiziki və hüquqi şəxslərin şikayətlərinə baxılması sahəsində şəffaflığın və obyektivliyin təmin edilməsi, bu sahədə şəxslərin hüquqlarının və qanunla qorunan maraqlarının müdafiəsi məqsədilə yaradıldı.

Prezidentin rəhbərliyi və təşəbbüsü ilə qeyri-neft sektorunda başlanan genişmiqyaslı islahatların keyfiyyətlə və nəzərdə tutulan istiqamətdə həyata keçirilməsinin ən əsas prinsipləri maliyyə sahəsində şəffaflığın, nəzarət mexanizmlərinin və bu bazarda likvidliyin təmin edilməsi idi. Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası publik hüquqi şəxsin yaradılması da bu zərurətdən irəli gəldi. Sahibkarlığın inkişafı, bu sahəyə nəzarətin gücləndirilməsi, iş adamlarının hüquqlarının və qanunla qorunan maraqlarının müdafiəsi üçün yaradılan apelyasiya şuraları isə dövlət-sahibkar münasibətlərinin qurulmasında çox mühüm amil oldu. Eyni zamanda sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi istiqamətində həyata keçirilən siyasətin davamı olaraq sahibkarlıq sahəsində aparılan yoxlamalar dayandırıldı, lisenziyalaşdırma sistemi təkmilləşdirildi, investisiyaların təşviqi və qeyri-neft məhsullarının ixracının stimullaşdırılması sahəsində mühüm qərarlar qəbul edildi.

Aparılan iqtisadi islahatların ən mühüm istiqamətlərindən biri də investisiyaların təşviqi ilə bağlı həyata keçirilən tədbirlər oldu. İnvestisiya təşviqi sənədi sahibkarlara Vergi Məcəlləsində və “Gömrük tarifi haqqında” qanunda nəzərdə tutulmuş güzəştlərdən yararlanmağa imkan verdi. İnvestisiya təşviqi sənədini almış sahibkarlar mənfəət və gəlirin 50 faizinin vergisindən, əmlak və torpaq vergisindən, həmçinin idxal etdikləri texnika, texnoloji avadanlıq və qurğular üzrə idxalda ƏDV-dən və idxal rüsumlarından 7 il müddətinə azad edilirlər. Bu, qeyri-neft sektoruna investisiyaların artırılmasına, yeni iş yerlərinin açılmasına əlverişli zəmin yaratmaqla yanaşı, sahibkarlığın inkişafına əhəmiyyətli töhfə verdi.

İnnovativ inkişafa qədəm qoyan milli iqtisadiyyat

Ölkədə qeyri-neft sənaye sahələrinin davamlı inkişafı, bu istiqamətdə sahibkarlıq fəaliyyətinin daha da genişləndirilməsi, qabaqcıl texnologiyalara əsaslanan rəqabətqabiliyyətli və innovativ sənaye sahələrinin yaradılması, o cümlədən əczaçılıq sənayesinin inkişafı və dəstəklənməsi, əczaçılıq məhsullarının idxalından asılılığın azaldılması, əhalinin dərman vasitələrinə tələbatının ödənilməsində yerli istehsalın təşviq edilməsi və əhalinin məşğulluğunun artırılması məqsədilə bir neçə sənaye parkının təməli qoyuldu. Cənubi Qafqazın sənaye mərkəzi hesab olunan ölkəmizdə həyata keçirilən dövlət proqramları ilk növbədə regionların tarazlı, davamlı inkişafını, onların potensialının bir-birinə kömək mexanizmi üzərində qurulmasını, qeyri-neft sektorunun möhkəmləndirilməsini, iqtisadiyyatın neftdən asılılıq dərəcəsinin azaldılmasını, infrastrukturun yeniləşdirilməsini təmin edən kompleks proqram sənədləri olmaqla yanaşı, bölgələrdə özəl sektorun və sahibkarlığın inkişafına təkan verdi. 2004-2008, 2009-2013 və 2014-2018-ci illəri əhatə edən regional inkişaf proqramları bu baxımdan xüsusi əhəmiyyət kəsb etməklə bölgələrdə dönüş mərhələsinin əsasını qoydu, sahibkarlığın yüksəlişinə zəmin yaratdı. Daxili investisiya layihələri nəticəsində zavod-fabriklər, sənaye parkları və sənaye məhəllələri, texno və aqroparklar və digər təyinatlı istehsal obyektlərinin inşası sürətləndi.

Aqrar islahatlar, bu sektora dövlət dəstəyinin əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirilməsi, yeni çağırışlara uyğun strateji hədəflərin müəyyənləşdirilməsi və institusional islahatların aparılması kənd təsərrüfatında ciddi inkişaf dinamikasına, mühüm kəmiyyət və keyfiyyət dəyişikliklərinə gətirib çıxardı. Prezident İlham Əliyevin tütünçülüyün, pambıqçılığın, ipəkçiliyin, toxumçuluğun inkişaf etdirilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında imzaladığı sərəncamlar fəallığın yüksəlməsinə səbəb oldu. Əhalinin ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, aqrar sahədə ixrac potensialının artırılması məqsədilə ölkədə müasir aqroparklar və iri fermer təsərrüfatlarının yaradılmasına başlanıldı. Bununla yanaşı, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçıları tərəfindən öz maddi və sosial tələbatlarının ödənilməsi məqsədilə kənd təsərrüfatı kooperativləri və onların ittifaqları vasitəsilə həyata keçirilən könüllü birgə fəaliyyət olan Kənd Təsərrüfatı Kooperasiyası yaradıldı.

Hökumət qeyri-neft sektorunun inkişaf bazalarından biri kimi aqrar-sənaye sektoruna daha böyük üstünlük verir. Ölkənin inkişafının əsas sütunlarından biri aqrar sektordur. İnnovativ iqtisadiyyatda aqrar sektorun modernləşdirilməsi başlıca prinsiplərdəndir və bu sahədə aqrar texnoparkların yaradılması əsas hədəflərdən hesab olunur. Dövlət gələcəkdə həm daxili tələbatın yerli istehsalla təmin edilməsi, eyni zamanda çox böyük ixrac imkanlarının yaranması üçün kənd təsərrüfatının, sənaye potensialının inkişafını təmin edir. Kənd təsərrüfatının inkişafına göstərilən dövlət qayğısı isə onu deməyə əsas verir ki, Azərbaycan yaxın zamanlarda yerli məhsullarını xarici bazarlara asanlıqla çıxara biləcək. Dövlətin dəstəyilə həyata keçirilən bu tədbirlərdən sonra Azərbaycanın istehsal etdiyi məhsullar ayrı-ayrı dövlətlərin əmtəələrilə rəqabətə girəcək, “Made in Azerbaijan” brendi dünya bazarlarında xüsusi yer tutacaq. Bu da, əlbəttə ki, Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun inkişafını sürətləndirməklə yanaşı, ölkəmizə əlavə valyutanın daxil olmasına, yeni iş yerlərinin açılmasına imkan yaradacaq.

Yeni uğurlara aparan yol - milli iqtisadiyyatın Strateji Yol Xəritəsi

Dünyada baş verən iqtisadi proseslər fonunda ölkə iqtisadiyyatının inkişafı, investisiya və biznes mühitinin daha da yaxşılaşdırılması, sahibkarlığın genişləndirilməsi üçün əlverişli imkanlar yaradılması, qeyri-neft ixrac potensialının artırılması, idxalın əvəzlənməsi ilə bağlı mühüm qərarlar qəbul edilsə də, mövcud qlobal iqtisadi şərait aparılan iqtisadi islahatları daha da genişləndirməklə onların müntəzəmliyinin təmin edilməsini, sahibkarlıq subyektləri tərəfindən mütərəqqi elmi-texniki çağırışlardan, stimullaşdırıcı mexanizmlərdən və innovasiyalardan istifadə etməklə yeni konseptual yanaşmaların tətbiqini zəruri edir. Eyni zamanda mövcud iqtisadi potensialdan və əlverişli investisiya mühitindən daha səmərəli istifadəni və bu sahədə təşviqat, ictimai iştirakçılıq sistemlərinin tətbiqi vacib şərt hesab olunur. Ona görə də Prezident İlham Əliyev aparılan iqtisadi islahatların əhatə dairəsinin genişləndirilməsini və bu sahədə işlərin səmərəli əlaqələndirilməsini təmin etmək məqsədilə İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin yaradılması haqqında fərman imzaladı. Bu mərkəzin missiyası aparılan iqtisadi islahatların əhatə dairəsinin genişləndirilməsini və bu sahədə işlərin səmərəli əlaqələndirilməsini təmin etməkdir. Mərkəzin fəaliyyətinin məqsədləri ölkənin dayanıqlı iqtisadi inkişafının təmin edilməsi istiqamətində makro və mikroiqtisadi səviyyədə təhlil və tədqiqatlar aparmaqla, analitik məlumatlar əsasında iqtisadi islahatların həyata keçirilməsi üçün təkliflər, habelə orta və uzunmüddətli dövr üçün proqnozlar hazırlamaqdan, dövlət orqanlarını və qurumlarını həmin proqnozlarla təmin etməkdən, həmçinin iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində Azərbaycanın nailiyyətlərinin təbliğini təşkil etməkdən ibarətdir.

Prezidentin digər fərmanları ilə ölkənin makroiqtisadi sabitliyinin daha da möhkəmləndirilməsi və maliyyə dayanıqlığının təmin edilməsi, bu sahədə koordinasiya olunmuş siyasətin həyata keçirilməsi, habelə səmərəli tənzimləmə və hüquqtətbiqetmə praktikasına nail olunması məqsədilə Maliyyə Sabitliyi Şurası 2030-cu ilədək Azərbaycan üçün əhəmiyyət kəsb edən, qlobal məqsəd və hədəflərə uyğun milli prioritetləri, onlara dair göstəriciləri müəyyən etmək, ölkədə sosial-iqtisadi sahələri əhatə edən dövlət proqramlarının və strategiyaların Dayanıqlı İnkişaf Məqsədləri ilə uzlaşdırılmasını təmin etmək məqsədilə isə Dayanıqlı İnkişaf üzrə Milli Əlaqələndirmə Şurası yaradıldı. Həmçinin ixracın təşviqi məqsədilə bir sıra ölkələrdə diplomatik nümayəndəliklərin tərkibində Azərbaycanın ticarət-iqtisadi nümayəndələrinin fəaliyyət göstərilməsi ilə bağlı qərar verildi.

Bütün bunlar Prezident İlham Əliyevin yeni iqtisadi islahatlar konsepsiyanın tərkib hissəsidir və milli iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə Strateji Yol Xəritəsinin başlıca istiqamətləridir. Qeyd edək ki, Strateji Yol Xəritəsi yeni iqtisadi çağırışlar fonunda postsovet məkanında ilk belə sənəddir. Bu sənəd 2025-ci ilə qədər və sonrakı illərdə əldə olunacaq ümumi hədəfləri müəyyən edir. Strateji Yol Xəritəsi çərçivəsində bir il üçün ətraflı yol xəritəsi, iqtisadi inkişaf strategiyası və 2016-2020-ci illər üçün Tədbirlər Planı, 2025-ci il üçün uzunmüddətli proqnoz və 2025-ci ildən sonrakı dövr üçün məqsədli proqnoz hazırlanıb. Milli iqtisadiyyatın perspektivi və 11 iqtisadi sektora dair yol xəritəsini özündə birləşdirən Strateji Yol Xəritəsi 12 sənəddən ibarətdir. Sənəd təkcə inkişaf məqsədlərini və prinsiplərini əhatə etmir. Hər bir istiqamət üzrə qlobal trendlər, mövcud vəziyyətin təhlili, görüləcək tədbirlər, tələb olunan investisiya və əsas indikatorlar öz əksini tapıb. İstehsal və xidmətlər sahəsində 6 əsas sektoru, iki sosial və 3 infrastruktur sektorunu əhatə edən Strateji Yol Xəritəsi növbəti onillikdə ölkənin əsas iqtisadi strategiya sənədi olacaq.

Bu isə onu deməyə əsas verir ki, Azərbaycanda rəqabətqabiliyyətli və inklüziv iqtisadiyyat quruculuğu, həmçinin dayanıqlı iqtisadi inkişaf xətti davam edəcək, iqtisadi artımın uzunmüddətli səviyyəsi yüksəlməklə məcmu buraxılış kəsiri yaxşılaşacaq. Bunun üçün qısamüddətli dövrdə fiskal və monetar siyasətlərdən istifadə olunacaq, orta və uzunmüddətli dönəmdə isə məcmu təklifi dəstəkləyən investisiya mühiti və infrastruktur daha da yaxşılaşdırılacaq, bazarlara çıxış imkanları genişləndiriləcək, qlobal dəyər zəncirində mövqelər gücləndiriləcək.

Rəşad BAXŞƏLİYEV,

Azərbaycan.- 2016.- 11 noyabr.- S. 1, 5.