Regional inkişaf strategiyası uğurlu nəticələr verir

Gələn il 34 şəhər və rayon dövlət büdcəsindən dotasiya almadan özünü maliyyələşdirəcək

Regional dövlət proqramlarının uğurla icra edilməsi ötən illərdə Azərbaycanın sosial-iqtisadi həyatına yeni nəfəs gətirməklə yanaşı, bu istiqamətdə dövlət siyasətinin yeni müstəviyə qədəm qoymasını təmin edib. Bunun nəticəsidir ki, 2004-cü ildən bəri bir neçə dəfə artan milli iqtisadiyyatımız inkişaf səviyyəsinə görə dünyada öncül yerlərdə bərqərar olub.

Azərbaycan iqtisadiyyatı dayanıqlığını qoruyur

İnkişaf dinamikasına malik Azərbaycanın iqtisadi sahədə qazandığı böyük uğurların kökündə dayanan əsas amillərdən biri iqtisadiyyatın diversifikasiyası istiqamətində həyata keçirilən məqsədyönlü siyasətdir. Belə ki, Azərbaycan iqtisadiyyatının tərəqqisi məhdud sfera üzərində köklənməyərək çoxcəhətli, genişmiqyaslı xarakterə malikdir. Ölkə iqtisadiyyatının ən müxtəlif sahələrində inkişafın paralel şəkildə getməsi, bir-birini tamamlaması hər zaman xüsusi diqqət mərkəzindədir. Bu səpkidə görülən işlər Azərbaycanın iqtisadi yüksəlişinə böyük töhfələr verərək onu daha sürətli hala gətirib.

Xüsusilə qeyd etməliyik ki, dövlət proqramları ölkəmizin sosial-iqtisadi inkişafında yeni mərhələnin başlanğıcını qoyaraq regionların inkişafını dövlət siyasətinin prioritet istiqamətlərindən biri səviyyəsinə qaldırıb. Regionlarda iqtisadiyyatın inkişafını sürətləndirən amillərin, bununla bağlı dövlət siyasətinin və dəstəyinin əsas istiqamətlərinin müəyyən edildiyi proqram mövcud potensialdan səmərəli istifadə etməklə iqtisadiyyatın ayrı-ayrı sahələrinin inkişafına, istehsal müəssisələrinin fəaliyyətinin genişləndirilməsinə, ixracyönümlü məhsul istehsalının stimullaşdırılmasına, kənd təsərrüfatının inkişafına yol açıb.

Son illərdə dünya iqtisadiyyatında müəyyən kataklizmlərlə müşayiət olunan proseslər baş verməkdədir. Bu sırada neftin qiymətinin ucuzlaşması Azərbaycan iqtisadiyyatına da təsirsiz ötüşmür. Dünya enerji bazarlarında təklifin artması, tələbin isə həmin artımla zəif ayaqlaşması ölkə iqtisadiyyatı üçün əsas gəlir və valyuta daxilolması mənbəyi olan neftin qiymətinin hələ də aşağı səviyyədə qalmasını şərtləndirir. Bu, öz növbəsində, xarici valyutada daxilolmaların azalmasına səbəb olub. Belə makroiqtisadi proseslər Azərbaycan iqtisadiyyatına da öz təsirini göstərib və ölkəmizdə mahiyyət etibarilə əvvəlki illərdən fərqli makroiqtisadi vəziyyət yaranıb.

Ona görə Azərbaycan Respublikasının iqtisadi siyasətinin əsas məqsədlərindən biri dünya iqtisadiyyatında baş verən qlobal iqtisadi proseslərin və meyillərin yaratdığı risklərin ölkə iqtisadiyyatına mövcud təsirlərini, həmçinin ölkənin uzunmüddətli sosial-iqtisadi inkişafının prioritet istiqamətlərini nəzərə almaqla makroiqtisadi sabitliyin təmin edilməsidir. Bu mənada Prezident İlham Əliyevin xalqımızın maraqları və tələbatı üzərində qurulan inkişaf kursunun nəticəsi olaraq dünyada baş verən dərin siyasi və iqtisadi böhranlara baxmayaraq, ölkəmizdə makroiqtisadi sabitlik saxlanılıb. 2016-cı ildə Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafının yekunları göstərir ki, regional və qlobal səviyyədə mürəkkəb iqtisadi proseslərin mənfi təsirləri olsa da, ölkə iqtisadiyyatı dayanıqlığını qoruyur.

Büdcənin gəlir və xərcləri optimallaşdırılır

2016-cı ilin ötən aylarında qlobal iqtisadi artım gözlənilən səviyyədə olmayıb. Xüsusilə ölkələrin iqtisadi vəziyyətləri arasındakı fərq daha da dərinləşib, Böyük Britaniyanın Avropa Birliyindən çıxması (Brexit) ilə dünya iqtisadiyyatında mövcud olan qeyri-müəyyənlik bir qədər də artıb. Beynəlxalq maliyyə institutları “Brexit” ilə bağlı öncədən vermiş olduqları təhlillərində dəyişiklik edərək dünya üzrə iqtisadi artım sürəti ilə bağlı proqnozlarını bir qədər azaldıblar. Çünki 2016-cı ilin fevral ayından etibarən dünya maliyyə və əmtəə bazarlarında gedən bərpa prosesi iyun ayının sonlarında “Brexit”in təsiri ilə bir qədər zəiflədi və artan qeyri-müəyyənlik xüsusilə maliyyə bazarlarına mənfi təsir göstərdi.

Mənfi qlobal meyillər, təbii ki, Azərbaycan iqtisadiyyatı qarşısında da mühüm çağırışları daha da aktuallaşdırır. Bunlar neftin dünya bazar qiymətinin aşağı və dəyişkən olması şəraitində büdcənin qeyri-neft kəsirlərinin tədricən azaldılması, bu məqsədlə pul və fiskal siyasətin sərtləşdirilməsi, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, qeyri-neft ixracının artırılması, idxalın əvəzləşdirilməsi imkanlarından tam istifadə etmək məqsədilə struktur və institusional islahatların sürətləndirilməsi, sosial baxımdan həssas əhali qruplarının sosial təminatının gücləndirilməsi və digər bu kimi məsələlərdir.

Bunu nəzərə alaraq növbəti il və sonrakı 3 ildə fiskal yığcamlaşdırma siyasətlərinin davam etdirilməsi, dövlət büdcəsi xərclərinin optimallaşdırılaraq daha qənaətlə icra edilməsi, xərclərin səmərəliliyinin daha da artırılması, dövlətin borc və öhdəliklərinin vaxtında və tam həcmdə yerinə yetirilməsi, dövlət büdcəsinə Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondundan transfertin az proqnozlaşdırılması və növbəti illərdə tədricən azaldılması, qeyri-neft sektoru və onun aparıcı sahələrində qabaqlayıcı iqtisadi artımın, qeyri-neft ixracına əsaslanan iqtisadi artım modelinə keçidin dəstəklənməsi istiqamətində siyasət davam etdiriləcək.

Elə 2017-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsi hazırlanarkən də bu amillər nəzərə alınıb. Beynəlxalq maliyyə qurumları tərəfindən növbəti il üçün xam neftin 1 barelinin 50 ABŞ dolları ətrafında proqnozlaşdırılmasını və digər qlobal amilləri nəzərə almaqla 2017-ci ilin dövlət büdcəsi gəlirlərinin hesablanması zamanı neftin ixrac qiyməti 40 ABŞ dolları səviyyəsində nəzərdə tutulur. Bu mənada dövlət və icmal büdcələrin gəlirlərinin hazırlanmasında makroiqtisadi proqnozlara uyğun olaraq hesablamalar aparılıb. Qeyd olunanlar nəzərə alınaraq dövlət büdcəsinin gəlirləri 15 milyard 955 milyon, xərcləri isə 16,6 milyard manat proqnozlaşdırılır.

Gələn ilin dövlət büdcəsinin layihəsi qlobal iqtisadiyyatda baş verən başlıca meyillər və çağırışlar, Azərbaycan Respublikasının strateji inkişaf prioritetləri, dünya iqtisadiyyatında mövcud olan risklərin Azərbaycana ehtimal olunan təsirləri ilə yanaşı, neftin dünya bazar qiymətinin aşağı olması şəraitində qeyri-neft kəsirlərinin azaldılması, pul və fiskal siyasətlərin sərtləşdirilməsi, iqtisadiyyatın şaxələnməsi, qeyri-neft ixracının artırılması, idxalın əvəzləşdirilməsi imkanlarından tam istifadə etmək məqsədilə struktur və institusional islahatların sürətləndirilməsi, gəlir və xərclərin optimallaşdırılması, xərclərin səmərəliliyinin daha da artırılması, daxili əmtəə bazarlarının stimullaşdırılması, kənd təsərrüfatının aparıcı sahələrinin, sənayenin, regionların sosial-iqtisadi inkişafı kimi strateji və taktiki hədəflər nəzərə alınmaqla hazırlanıb.

Gəlirlərin vəziyyətinə uyğun olaraq 2017-ci ilin dövlət büdcəsinin xərcləri sosialyönlü olmaqla büdcə xərclərinin strukturunun, səmərəliliyinin və ünvanlılığının artırılması diqqətdə saxlanılıb. Büdcə layihəsi hazırlanarkən mövcud makroiqtisadi mühitə uyğun olaraq ölkənin uzunmüddətli inkişafının təminatı, regionların inkişafına yönəlmiş tədbirlərin, kənd təsərrüfatının stimullaşdırılmasının və inkişaf etdirilməsinin, təhsil, səhiyyə, sosial, mədəniyyət, idman və fiziki infrastruktur layihələrinin maliyyə təminatı diqqətdə saxlanılıb.

Bölgələrin dotasiyadan imtinası prosesi sürətlənir

Qeyd edildiyi kimi, qarşıda duran vəzifələrdən biri büdcə xərclərinin səmərəliliyinin artırılması və optimallaşdırılmasıdır. Bu sırada artıq neçə ildir ki, qarşıya qoyulan vəzifələrdən biri də şəhər və rayonların dövlət büdcəsindən maliyyələşməsinin azaldılması və tədricən dayandırılmasıdır. Fərəhli haldır ki, regional inkişaf proqramlarının nəticəsi olaraq ötən illərdə bu istiqamətdə mühüm irəliləyiş baş verib.

Prezident İlham Əliyev noyabrın 12-də Füzuli rayon ictimaiyyətinin nümayəndələri və məcburi köçkünlərlə görüşdə bu barədə deyib: “Gələcəkdə bizim planlarımız ondan ibarətdir ki, hər bir rayon özünü təmin edə bilsin. Yəni bu gün rayonların bir çoxu dotasiya ilə yaşayır. İndi Azərbaycan dövlətinin gücü, maddi imkanları var, biz bunu edirik və edəcəyik. Ancaq hər bir rayon çalışmalıdır ki, öz hesabına yaşasın. Buna imkan var”.

Ötən illərdə büdcədən dotasiya alan rayonların sayının xeyli azalması göstərir ki, bütün bölgələrin özünümaliyyələşdirmə prinsipləri əsasında yaşaması mümkündür. Bunun üçün sadəcə hər bir şəhər və rayon özünün potensial imkanlarından düzgün yararlanmalıdır. Son illərdə bəzi rayonların təcrübəsində bunun nə qədər real olduğunu görmək olar. Məsələn, Prezident İlham Əliyevin təsdiq etdiyi dövlət proqramlarının uğurlu nəticəsi və yerli imkanlardan səmərəli istifadənin nəticəsi olaraq artıq İmişli rayonu neçə ildir ki, dövlət büdcəsindən dotasiya almır. Qeyri-neft sektorunun inkişafı ilə əlaqədar olaraq rayonun iqtisadi imkanları artdıqca yerli gəlirləri də ilbəil çoxalıb və nəticə etibarilə İmişli dövlət büdcəsinin yardımından imtina edib.

Əgər İmişli rayonu dotasiyadan imtina etməyə nail olubsa, digər rayonların da öz hesabına yaşaması tamamilə mümkündür. Ələlxüsus Azərbaycanın bütün rayonlarının özünəməxsus iqtisadi potensialı, təbii imkanları, ən əsası ölkədə əlverişli biznes mühiti var. Neftin qiymətinin aşağı düşdüyü və xərclərin optimallaşdırılmasının vacib olduğu indiki şəraitdə isə rayonlar buna daha tez nail olmalıdırlar.

Fərəhli haldır ki, gələn ilin dövlət büdcəsinin layihəsi ilə tanışlıq dövlət büdcəsinin dotasiyasından imtina edən şəhər və rayonların sayının artdığını göstərir. Bakı, Gəncə, Sumqayıt, Lənkəran, Şəki, Yevlax, Naftalan, Mingəçevir və Şirvan şəhərləri ilə yanaşı Abşeron, Ağcabədi, Qəbələ, Sabirabad, Biləsuvar, Göyçay, Hacıqabul, Xaçmaz, İsmayıllı və digər rayonlar da büdcə dotasiyasından azaddır. Ümumilikdə gələn il 34 şəhər və rayon dövlət büdcəsindən dotasiya almadan özünü tam maliyyələşdirəcək.

Onu da əlavə edək ki, 2017-ci ildə yerli xərcləri tənzimləmək üçün dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş xərclərindən ayrılan dotasiyanın yerli xərclərin tərkibində xüsusi çəkisi cəmi 10,6 faiz təşkil edəcəkdir ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 743,5 mln. manat və ya 42,7 faiz azdır.

Təbii ki, regionların dövlət büdcəsi dotasiyasından tam azad olunması üçün zaman lazımdır. Amma vaxtilə yalnız Bakının dotasiya almadığını, gələn il isə öz yerli xərcləri hesabına maliyyələşən şəhər və rayonların sayının 34-ə çatacağını nəzərə alsaq görərik ki, bu sahədə qarşıya qoyulan məqsədlər reallaşır. Bunun da əsas səbəblərindən biri ölkədə həyata keçirilən düşünülmüş iqtisadi siyasətdir. Məhz bu siyasətin və onun tərkib hissəsi olan regional inkişaf strategiyasının uğurlu nəticələr verməsi büdcə dotasiyalarının həcmini azaldıb. Bu da, öz növbəsində, imkan verir ki, həmin vəsaitlər ölkənin inkişafı ilə bağlı digər istiqamətlərə yönəldilsin.

Rəşad CƏFƏRLİ,

Azərbaycan.- 2016.- 17 noyabr.- S. 1.