Zəngilanlılar doğma torpaqlarının həsrəti ilə yaşayırlar

Zəngilanlılar 1993-cü il oktyabrın 29-nu kədərli və qəmli gün, başlarının üstünü qara bulud almış kimi xatırlayırlar. Həmin gün Zəngilanın tarixinə qara hərflərlə yazılıb. O anları xatırlayarkən insanların mərdliyinin, doğma torpaqlara bağlılığının, onu son dəqiqəyədək qorumaq niyyətinin şahidi olursan. Məhz həmin gün 35 min nəfərə yaxın zəngilanlı öz dədə-baba yurdlarından ayrı düşdü, üstündən keçən 23 il onların doğma torpaqlara qayıtmaq arzusunu bir qətrə qədər də azaltmayıb.

Zəngilan rayonu 1930-cu ildə təşkil olunmuşdur. Rayonun ərazisi 707 kvadratkilometr idi və bunun böyük hissəsini meşə və yaşıl zolaq təşkil edirdi. Rayonda bir şəhər, bir şəhər tipli qəsəbə, bir qəsəbə, 81 kənd var idi. Rayonun əsrarəngiz təbiəti buraya təşrif buyuran hər bir kəsin marağına səbəb olur, bu gözəllikləri seyr etməkdən doymurdular. Sovet dönəmində Zəngilan turistlərin ən çox gəldiyi ərazilərdən idi. Onun ərazisi ən qədim insanların yaşayış məskənlərindən hesab olunur. Sovet arxeoloqları bura ekspedisiyalar təşkil edir, insanın yaranışı barədə maraqlı məlumatlar toplayırdılar. Həmin dövrlərdə keçmiş SSRİ-nin müxtəlif ali məktəblərində Zəngilanın tarixinə həsr olunan tədbirlər, konfranslar keçirilmişdir. Bölgə ərazisində mövcud olan bir neçə mağara da (Əsgülüm və Süsən dağlarında) qədim insan qalıqlarının tapılması barədə xüsusi kitablar yazılmışdı. Adları çəkilən ərazilərdə ibtidai insanların yaşayışı, adət-ənənələri barədə məlumatlar Zəngilanın qədim tarixindən xəbər verir.

Rayonun bərəkətli düzləri, dağları, kəndləri, yaşayış evləri, səhiyyə, ticarət, mədəniyyət, idman obyektləri düşmənin işğalı altındadır. Burada dünyada ikinci, Avropada birinci olan nadir çinar meşələri var (hazırda həmin ağaclar erməni qəsbkarları tərəfindən kəsilir, məhv edilir). 67 məktəb, 56 kitabxana, 34 klub, 9 mədəniyyət evi, 7 xəstəxana düşmən tapdağı altındadır. Ölkə iqtisadiyyatının vacib sahələrindən olan 6 iri dəmir yolu stansiyası, 2 şərab zavodu, Dağlıq Qarabağın ən iri dəmir yolu deposu... Bu siyahını nə qədər desək uzada bilərik. Hazırda rayonun yeraltı, yerüstü sərvətləri erməni işğalçıları tərəfindən talan, tar-mar edilməkdədir.

Düşmənlə üz-üzə dayanan Zəngilan müharibə alovunu 1990-cı ildən hiss etməyə başladı. Vaxtaşırı ermənilər dəmir yolunu bağlayır, qatarları saxlayır, adamları girov götürürdülər. Elə həmin günlərdən rayonun sərhəd kəndləri döyüş zonasına çevrilmişdi. Yerli əhali ov tüfəngləri ilə torpaqlarımızı qoruyurdular. Ermənilər isə xarici havadarlarının köməyi ilə mükəmməl silahlanmışdılar. Zəngilanın işğalı artıq 1992-ci ildə faktiki olaraq reallaşmışdı. Hərbi işdən az-çox başı çıxan adam bu reallığı görürdü. İlk günlər heç kim inanmırdı ki, ermənilər yedikləri duz-çörəyi yadlarından çıxara bilərlər. Amma sonralar baş verən hadisələr göstərdi ki, namərdlər onlara edilən yaxşılıqları unudublar. Buna görə yerli camaat dinclik üzünə həsrət qaldı. İstili-soyuqlu səngərlərə sinə gərdilər. Ancaq yurd, el-oba qeyrətini çəkən insanların, təəssüf ki, düşmənə cavab vermək üçün silahsursatı yox idi. Ermənilər müasir raketlərdən atəş açır, kompüterlə idarə olunan tanklarla hücuma keçir, zəngilanlıların özünümüdafiə dəstələri isə ov tüfəngi ilə cavab verməyə çalışırdılar.

1993-cü ilin oktyabrında vəziyyət daha da gərginləşdi. Həmin ayın 29-da Zəngilan erməni qəsbkarlar tərəfindən işğal edildi. 35351 nəfər zəngilanlı məcburi köçkün həyatı yaşamağa məhkum oldu.

Məcburi köçkünlərə yüksək dövlət himayəsini artıq 23 ildir doğma torpaqlarının həsrəti ilə yaşayan Zəngilan sakinləri öz üzərlərində hiss edirlər. Prezident İlham Əliyev ölkənin artan iqtisadi imkanları fonunda qaçqın və məcburi köçkünlərin yaşayış səviyyəsinin daha da yaxşılaşdırılması istiqamətində genişmiqyaslı fəaliyyət göstərir.

Məcburi köçkünlərin sosial problemlərinin həlli, mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması ilə yanaşı, onların məşğulluq məsələləri istiqamətində də komplesk addımlar atılır. Bu kontekstdə Prezident İlham Əliyevin müvafiq sərəncamları ilə məcburi köçkünlərin sosial durumunun, yaşayış şəraitinin daha da yaxşılaşdırılması məqsədilə xeyli sayda tədbirlər həyata keçirilib. 2013-cü ildə ölkə başçısının birbaşa diqqət və qayğısı nəticəsində Abşeron rayonunda zəngilanlı məcburi köçkünlər üçün qəsəbə salındı. Hazırda 760 ailə həmin yaşayış massivində yaşayır. Rayonun icra strukturları, dövlət təşkilatları da burada fəaliyyət göstərirlər.

Hazırda zəngilanlılar respublikanın 46 rayon və şəhərində, əhalinin əksər hissəsi isə Bakı və Sumqayıt şəhərlərində məskunlaşıb. Belə bir böyük əraziyə səpələnmiş zəngilanlıların sosial, kommunal, səhiyyə, təhsil və digər məsələləri ilə məşğul olmaq, onların üzləşdikləri problemləri vaxtında həll etmək üçün icra strukturları xüsusi iş rejimi ilə işləyirlər. İndi respublika sənayesinin müxtəlif sahələrində - tikinti, neft sektoru, kənd təsərrüfatında və digər istehsalat müəssisələrində çalışan xeyli zəngilanlı soydaşımız var. Sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olanların sayı da ilbəil artır. Bunlar sözün həqiqi mənasında onların həyat səviyyəsinə müsbət mənada təsir edir.

Hazırda rayonun 33 məktəbi fəaliyyət göstərir ki, onlardan yalnız biri orta məktəbdir. 31 tam orta məktəbin demək olar ki, hamısı respublikamızda sayılıb-seçilən təhsil ocaqlarındandır. 4937 şagirdin təlim-tərbiyəsində 840 nəfər müəllim çalışır. Bu il tələbə adını qazanan 192 nəfərin 17-si 600-dən yuxarı bal toplayıb. Ləman Həsənli, Məhyəddin Qasımzadə, Cəlal Məmmədli, Pakizə Əliyeva, Turqay Həsənzadə, Vüsal Əlili kimi gənclərin adları zəngilanlıların fəxr duyduqları imzalardır.

23 illik zaman kəsiyi aranı kəssə də zəngilanlılar öz tarixi torpaqlarını unutmur, oralara qayıdacaqları günü səbirsizliklə gözləyirlər. Azərbaycanın qədim yaşayış məskənlərindən olan Zəngilanın tarixi bu gün məcburi köçkünlük şəraitində belə öyrənilir, araşdırılır.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2004-cü ildə imzaladığı “Qaçqınların və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması və məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət Proqramı”na uyğun olaraq Abşeron rayonunun Masazır qəsəbəsində əsasən Zəngilan rayonundan olan ailələr üçün yeni salınmış şəhərcikdə tarix muzeyinin fəaliyyəti bərpa olunub.

Respublikanın müxtəlif ərazilərinə səpələnmiş zəngilanlılardan eksponatların yığılmasına başlanıldı. Sakinlərin köməyi nəticəsində az bir vaxtda muzeyə xeyli maraqlı şəkillər, əşyalar toplamaq mümkün oldu. Hazırda burada uzaq keçmişdən bu günümüzə yol açan, əhalinin həyat tərzi, məişəti və mədəniyyətini özündə yaşadan 181 ədəd əsas fonda daxil olan eksponat var. Onlar iki geniş və işıqlı otaqda yerləşdirilib.

Muzeyin dəhlizində rayonun inzibati xəritəsi, kəndlərin, sosial müəssisələrin, ecazkar təbiət nümunələrinin şəkilləri asılıb. Buraya daxil olan hər kəs həmin şəkillər vasitəsilə sanki Zəngilana səyahət edir, rayon barədə qiyabi təəssürata malik olur. Burada həmçinin ümummilli lider Heydər Əliyev və Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin apardıqları siyasət və respublikamızın inkişafında əvəzsiz xidmətlərini əks etdirən foto qalereya da var. Ölkə başçısının qaçqınların və məcburi köçkünlərin həyat şəraitinin yaxşılaşdırılmasına xidmət edən sərəncam və fərmanları da tamaşaçıların diqqətinə çatdırılır.

Onu da bildirək ki, ətraf şəhər və rayonların nümayəndələri də muzeyə gəlir, ecazkar təbiətə malik olan Zəngilanla yaxından tanış olurlar. Burada 117 hektar möhtəşəm çinar meşəsi, açıq səma altında sərgilənən daş heykəllər muzeyi barədə fotolar, videoçarxlar nümayiş olunur. Bu ilin aprelində ordumuzun uğurlu əməliyyatından sonra muzeyə gələnlərin sayı fərqli şəkildə artıb.

Tariximizin yaşadılması və unudulmamasında gənc nəslin rolu xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Rayon təhsil şöbəsi ilə birlikdə xüsusi proqram da hazırlanıb. Muzeyin kollektivi rayon məktəblərində açıq dərslər təşkil edir, Zəngilanın keçmişi və bu günü barədə informasiyalarla insanların yaddaşlarını zənginləşdirirlər.

Bu gün zəngilanlılar köçkünlük dövrü yaşasalar da, ölkənin iqtisadi-sosial həyatında fəal iştirak edirlər. Respublika iqtisadiyyatının elə bir sahəsi yoxdur ki, orada zəngilanlılar çalışmasın, öz köməklərini əsirgəməsinlər. Bu baxımdan rayon gəncləri xüsusi fəallıq göstərirlər. Rayon icra hakimiyyətində vətənpərvərlik ruhunun gənclər arasında yüksəldilməsi sahəsində aparılan işlərlə bağlı xüsusi proqram da hazırlanıb.

Zəngilanlı gənclərin idmana marağı böyükdür. Boks, voleybol, karate, yunan-roma güləşi, taekvando, futbol və şahmat üzrə 599 nəfər məşğul olur. Rayon idmançılarının qazandıqları uğurları sadalamaqla bitmir. Səyavuş Bayramov 5 qat Avropa çempionu, əməkdar məşqçidir. Keçmiş idmançı bu gün karatenin sirlərini gənclərə öyrədir. Xasay Məmmədov, İmdad Tanrıverdiyev, Asiman Qurbanlı, Elşən İbrahimov və digərləri təmsil etdikləri idman növünü Avropa və dünya çempionatlarında qalib kimi fərqlənmiş, Azərbaycan bayrağını ən yüksək zirvədə dalğalandırmışlar.

Gələcəyimiz olan gənclik böyük enerji, axtarış, həyata yeni baxış deməkdir. Onlar bizim adət-ənənələrimizin daşıyıcısı, milli-mənəvi dəyərlərimizin gələcəyə nizamlanmış yaşam qüvvəsidir. Gələcəyin varlığı gənclərin çiyninə düşdüyü üçün sözün əsl mənasında onlara diqqət və qayğı ilə yanaşılması tələb olunur. Bu gün Azərbaycanın hansı bölgəsində yaşamasından asılı olmayaraq zəngilanlı gənclərin problemləri araşdırılır, yerindəcə həmin məsələlərin həlli yolları

axtarılır.

Bir məqamı da xüsusilə vurğulamaq vacibdir. Respublikamızda gənclər arasında bağlanan nikahın ən az pozulması məhz Zəngilan rayonuna mənsubdur. Bu da ailənin onlar üçün müqəddəs olduğunu sübut edən göstəricidir.

Müasir dövrdə ən çətin və əsas məsələlərdən biri müalicə, insanların sağlamlığı məsələləridir. “Qaçqınların və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması və məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət Proqramı”nda bu sahəyə geniş yer verilmiş, uğurlu nəticələr əldə edilmişdir. Zəngilan Rayon Mərkəzi Poliklinikasında 5 həkim kabineti fəaliyyət göstərir. Daha bir həkim məntəqəsi Sabirabad rayonunda yaradılan Zəngilan qəsəbəsində insanların sağlamlığının keşiyində durur.

Onu da qeyd edək ki, bu il 27470 nəfər rayon sakini tibbi müayinədən keçmişdir. Rayon üzrə 167 şəkərli diabet xəstəsinə dərman vasitələri pulsuz paylanır və onların müalicəsi üçün bütün şərait yaradılıb.

Prezident İlham Əliyevin daxili və xarici siyasətini birmənalı şəkildə dəstəkləyən zəngilanlılar doğma torpaqlarına qayıdacaqları günün də uzaqda olmadığını yaxşı bilirlər.

Ölkə başçısının ətrafında sıx birləşən zəngilanlılar qarşıya qoyulan vəzifələrin uğurla yerinə yetrilməsində öz sözlərini deməyə hazırdırlar. Onların qəlblərindəki vətən sevgisi, dövlətimizə olan inam, bir də torpaq həsrəti zəngilanlıların qələbə əzmindən xəbər verir.

Akif ƏLİYEV,

Azərbaycan.- 2016.- 29 oktyabr.- S. 7.