Görkəmli pediatr-kardioloq, ictimai xadim...

Akademik Adilə Namazova – 90

Pediatriya üzrə doktorluq dissertasiyası müdafiə edən ilk azərbaycanlı qadın kimi onun adı tibb tarixinə əbədi həkk olunub

İctimai xadim, “Şöhrət” və “Şərəf” ordenli, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, Rusiya Elmlər Akademiyasının akademiki, Dövlət mükafatı laureatı, Azərbaycan Tibb Universitetinin I uşaq xəstəlikləri kafedrasının müdiri, əməkdar elm xadimi, tibb elmləri doktoru, professor Adilə Namazova bu günlərdə ölkə başçısı İlham Əliyevin sərəncamı ilə Azərbaycanda tibb elminin inkişafında xidmətlərinə və tibb kadrlarının yetişdirilməsində uzunmüddətli fəaliyyətinə görə “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri diplomu” ilə təltif edilmişdir.

Azərbaycanda səhiyyənin, tibb elminin inkişafında və tibb kadrlarının hazırlanmasında xüsusi xidmətləri olan Adilə Namazova 1926-cı il sentyabrın 9-da Qarabağın dilbər guşələrindən olan Ağdam rayonunun Seyidli kəndində dünyaya göz açıb. Adilə xanım 23 ildir ki, düşmən tapdağı altında qalan Ağdamda - qədim tarixə, milli dəyərlərə, zəngin ənənələrə malik bir şəhərdə orta məktəbi bitirdikdən sonra Bakıya gəlib və istəyində olduğu Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun (indiki Azərbaycan Tibb Universiteti) pediatriya fakültəsinə daxil olub. 1949-cu ildə bu ali tibb ocağını əla qiymətlərlə bitirən məzun-həkim bir müddət Ağdam şəhər Səhiyyə Şöbəsinin uşaq məsləhətxanasının müdiri vəzifəsində çalışıb, sonra isə arzularının qanadında tibb elminin ənginliklərinə baş vurmaq, zəkasının gücünü, qüdrətini çətinliklər qovşağında sınaqdan keçirmək, özünü nəyə qadir olduğunu göstərmək məqsədilə elmi və əmək fəaliyyətini keçmiş SSRİ-nin paytaxtı Moskva şəhərində davam etdirib.

Adilə xanım 1954-1957-ci illərdə Moskva şəhərində SSRİ Səhiyyə Nazirliyinin Mərkəzi Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun pediatriya kafedrasının aspirantı olub. O, burada “Uşaqlarda kəskin revmatizm zamanı ürək qan-damar sisteminin funksional fəaliyyəti” mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək tibb elmləri namizədi elmi dərəcəsinə layiq görülüb.

Tibb elminin çətin yollarında inamla addımlayan gənc alim bundan sonra Bakıya qayıdıb və 1958-ci ildə Azərbaycan Tibb Universitetinin I uşaq xəstəlikləri kafedrasında assistent vəzifəsində işə qəbul edilib. Burada onun potensial imkanlarının açılmasına əlverişli mühit yaranıb. Belə ki, o, Moskvada namizədlik dissertasiyası müdafiə etdikdən sonra adı çəkilən kafedrada əvvəlcə assistent, sonra isə professor və 1966-cı ildə isə kafedra müdiri vəzifələrinə seçilib.

Bir müddət ATU-da çalışdıqdan sonra Adilə xanım 1960-cı ildə İ.M.Seçenov adına I Moskva Dövlət Tibb İnstitutunun pediatriya kafedrasına və SSRİ Tibb Elmləri Akademiyasının Elmi-Tədqiqat Pediatriya İnstitutuna doktoranrt qismində elmi ezamiyyətə göndərilib. İstedadlı alim yenidən möhkəm iradə və əzmkarlıq səriştəsi nümayiş etdirərək məqsədinə nail olub: 1965-ci ildə orada “Uşaqlarda ürək arakəsməsinin anadangəlmə qüsurlarının kliniki əlamətləri, diferensial diaqnozu, cərrahi əməliyyata göstəriş və əksgöstərişləri” mövzusu üzrə doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək tibb elmləri doktoru elmi dərəcəsinə yiyələnib. Biliyi və qabiliyyəti bu yüksək şərəfli adla təsdiqlənən alim bundan sonra yenidən vətənə qayıdıb, ATU-nun uşaq xəstəlikləri kafedrasının professoru vəzifəsində çalışıb. Beləliklə, Adilə xanım Namazovanın adı pediatriya üzrə doktorluq dissertasiyası müdafiə edən ilk azərbaycanlı qadın kimi tarixin səhifələrinə əbədi həkk olunub.

Akademik A.Namazova 1966-cı ildə N.Nərimanov adına Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun (indiki Azərbaycan Tibb Universitetinin) uşaq xəstəlikləri kafedrasının müdiri vəzifəsinə seçilib. Artıq 50 ildir ki, həmin vəzifəni müvəffəqiyyətlə, peşəsinə məhəbbət dolu bir həvəslə yerinə yetirir.

Görkəmli alimin elmi-tədqiqat işləri, əsasən uşaqlarda revmatizmin, anadangəlmə və qazanılmış ürək qüsurlarının, eləcə də digər uşaq xəstəliklərinin etio-patogenezinin öyrənilməsinə, onların diferensial diaqnostikasına, kliniki təzahürlərinə, müalicəsi və cərrahi korreksiyasına, profilaktik tədbirlərinə və xəstələrin reabilitasiyasına həsr olunub. İlk dəfə uşaqlarda ürək üzərində aparılmış cərrahi əməliyyatların yaxın və uzaq dövrlərdəki nəticələrini elmi cəhətdən əsaslandıran məhz Azərbaycan alimi Adilə xanım Namazova olub. O, Azərbaycanda pediatriya elmi məktəbinin ilk yaradıcılarındandır. Onun qələminin məhsulu olan 350-dən çox elmi əsər, o cümlədən SSRİ Dövlət Kəşf və İxtiralar Komitəsi tərəfindən təsdiq edilən 5 ixtira, 30 monoqrafiya, dərslik və dərs vəsaitləri, çoxsaylı elmi-kütləvi kitab və məqalələri həm ölkəmizin, həm də dünyanın bir çox elmi məcmuələrində işıq üzü görüb, müəllifinə beynəlxalq miqyasda nüfuz qazandırıb.

Akademikin rəhbərliyi və məsləhətçiliyi ilə 60-dan artıq alimin doktorluq və namizədlik dissertasiyası müdafiə etməsi onun yaratdığı elmi məktəbin bariz göstəricilərindəndir. Adilə xanımın rəhbərliyi və elmi məsləhətçiliyi ilə elm aləminə həyat vəsiqəsi almış onlarla, yüzlərlə alim təkcə Azərbaycanda deyil, bir sıra xarici ölkələrdə də həkimlik və elmi fəaliyyətlərini uğurla davam etdirirlər.

Akademik A.Namazova 67 ildir ki, özünün həkimlik, 60 ildən artıqdır ki, elmi-pedaqoji fəaliyyətini yüksək səviyyədə davam etdirir, vətənə ləyaqətlə, şərəflə xidmət edir. Onun təcrübə dərsləri və mühazirələri həmişə xəstələrin nümayişi ilə aparılır və bu da təbii ki, tələbələrin, rezidentlərin, dinləyicilərin böyük marağına səbəb olur.

Akademik A.Namazovanın yerinə yetirdiyi elmi-tədqiqat işlərinin nəticələri Yaponiya, ABŞ, İngiltərə, Hindistan, Əlcəzair, Avstriya, İtaliya, Türkiyə, Fransa, Almaniya, Rusiya, İsrail, Kipr, Argentina, Belçika, İspaniya, Misir və digər xarici ölkələrdə keçirilən elmi konqres və konfranslarda dinlənilərək yüksək qiymətləndirilib. Alimin beynəlxlaq forumlarda etdiyi çıxışlar əsasında tərtib etdiyi məqalə və tezislər həmin ölkələrin elmi məcmuələrində çap olunub.

Fərəhli haldır ki, ümummilli lider Heydər Əliyevin ölkəmizdə siyasi rəhbərliyə gəldiyi ilk vaxtlardan o dövrün istedadlı gənc alimlərinə və elm adamlarına göstərdiyi dövlət qayğısı və elm adamlarına yaratdığı əlverişli şəraitdən lazımınca bəhrələnən Adilə xanım Namazova elmi axtarışlarının nəticələrinə, səhiyyə sahəsindəki xidmətlərinə, dünya elminə verdiyi töhfələrinə görə 45 il bundan əvvəl - 1971-ci ildə keçmiş SSRİ Tibb Elmləri Akademiyasının müxbir üzvü seçilmiş ilk azərbaycanlı qadın-alim olub. Bu yüksək qiymət təkcə Adilə xanımın əməyinə verilən mükafat deyil, eyni zamanda, bütövlükdə Azərbaycan tibb elminə, səhiyyəsinə ünvanlanan şərəf idi. 1989-cu ildə ABŞ-da çap olunan “Dünyanın ulduz qadınları” adlı ensiklopedik nəşrə keçmiş SSRİ üzrə adı düşən qadın-alimlərdən birinin də akademik Adilə xanım Namazovanın olması hər bir azərbaycanlının qəlbini qürur hissilə doldurur.

Adilə xanım Namazova tibb elminin inkişafındakı xidmətlərinə, beynəlxalq miqyasda yüksək ixtisaslı kadrların yetişdirilməsində göstərdiyi fəaliyyətinə görə 1981-ci ildə əməkdar elm xadimi fəxri adına layiq görülüb. 1983-cü ildə o, Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının (indiki AMEA-nın) həqiqi üzvü, SSRİ-nin süqutundan sonra isə - 1992-ci ildə Rusiya Tibb Elmləri Akademiyasının, 2014-cü ildə Rusiya Elmlər Akademiyasının üzvü seçilib. Geniş dünyagörüşünə malik alim, ictimai xadim, bacarıqlı pedaqoq Adilə xanım Namazova 1982-ci ildə “Uşaqlarda hipertoniya və hipotoniya xəstəliklərinin epidemiologiyası, təzahür formaları, təsnifatı, profilaktikası, müalicə üsulları”na aid problemlərin ilk dəfə həllinə görə Azərbaycanın Dövlət mükafatına layiq görülüb.

Akademik A.Namazovanın beynəlxalq aləmdə görkəmli ictimai xadim kimi tanınması onun vətənpərvər bir övlad olaraq qəlblərə nüfuz etməsinin nümunələrindəndir. Son dərəcə sadə, səmimi və təvazökar olan Adilə xanım həm də xalq tərəfindən böyük məhəbbətlə sevilən bir mütəxəssisdir.

Məhz buna görədir ki, 1989-cu ildə SSRİ xalq deputatı, SSRİ Ali Sovetinin, SSRİ Millətlər Sovetinin üzvü, SSRİ Ali Sovetinin Azərbaycan və Orta Asiya Qadınları Komitəsinin sədri vəzifələrini yerinə yetirib.

Adilə xanım 1972-ci ildə Azərbaycan Pediatrlar Assosiasiyasının prezidenti, 1995-ci ildə Türkdilli Ölkələrin Pediatrlar Assosiasiyasının vitse-prezidenti, Ümumdünya Pediatrlar Assosiasiyası İdarə Heyətinin üzvü seçilib, 1997-ci ildə Türkiyə, Azərbaycan, Mərkəzi Asiya və başqa Türkdilli ölkə Pediatrlarının IV Beynəlxalq Konqresinin prezidenti olub. Hələ keçmiş SSRİ dövründə bir çox görkəmli alimlərlə, o cümlədən dünya şöhrətli alim-pediatr, Ümumdünya Pediatrlar Cəmiyyətinin sədri, türk dünyasının böyük oğlu, Azərbaycan xalqının yaxın dostu professor İhsan Doğramacı ilə sıx dostluq əlaqələri Azərbaycanda pediatriya elminin inkişafına əlverişli zəmin yaratmışdır.

Ölkəmizin ictimai həyatında yaxından iştirak edən akademik Adilə Namazova Azərbaycan torpaqlarının erməni vandalları tərəfindən işğalı, bunun nəticəsində bir milyondan artıq soydaşımızın qaçqın və məcburi köçkün vəziyyətinə düşdüyü dövrdə keçmiş SSRİ-nin sonuncu millət vəkili kimi yüksək kürsülərdə öz sözünü demişdir. O, erməni işğalçılarının Dağlıq Qarabağla bağlı əsassız iddialarının puçluğunu tutarlı faktlarla sübuta yetirməyə səy göstərmişdir. Ermənistanın Azərbaycana qarşı apardığı işğalçı, qanlı müharibəyə son qoyması barədə dəfələrlə SSRİ-nin prezidenti Mixail Qorbaçovla, digər dövlət rəhbərləri və deputatlarla görüşüb tələbkar söhbətlər aparmışdır.

Keçmiş sovet ordusunun 1990-cı il yanvar ayının 19-dan 20-nə keçən gecə Bakıda və ətraf bölgələrdə amansız vəhşiliklər, qırğınlar törətdiyi zaman Adilə xanım Namazova qaniçənlərə qarşı fəal mübarizə aparmışdır. O, xalq artisti bəstəkar Arif Məlikov və fəhlə Sara Vəzirova ilə birlikdə “Salyan” kazarmasına və digər yerlərə gedərək sovet ordusu komandirləri tərəfindən tərksilah edilərək zirzəmilərə salınan 300-dən çox Azərbaycan əsgərinin azad edilmələrinə nail olmuşdu.

Adilə xanım Namazova uzun illər Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyası Rəyasət Heyətinin üzvü kimi fəaliyyət göstərib. 20 il Azərbaycan Səhiyyə Nazirliyinin Elmi-Tibbi Şurasının, eləcə də uzun müddət Azərbaycan Respublikası “Bilik” Cəmiyyətinin tibb bölməsinin sədri olub. O, “SOS Kinderdorf” - Uşaq-Kəndlərinin Azərbaycan Assosiasiyası İdarə Heyətinin, Bakı şəhəri Nəsimi rayon Qadınlar Şurası İdarə Heyətinin, AMEA-nın Tibbi Bioetika Komitəsinin, ATU-nun Tibbi Bioetika Komitəsinin üzvü kimi öhdəsinə düşən ictimai işləri də bacarıqla yerinə yetirir. Görkəmli alim bir sıra tibb jurnallarının redaksiya heyətinin üzvü kimi də fəaliyyətini davam etdirir.

Akademik Adilə Namazovanın vətən qarşısındakı xidmətləri dövlət tərəfindən lazımınca qiymətləndirilib, ən yüksək titullara layiq görülüb. Ulu öndər Heydər Əliyevin sərəncamı ilə (1996) “Şöhrət”, ölkə Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə (2011) “Şərəf” ordenlərinə layiq görülüb. Görkəmli alim və ictimai xadim Adilə xanım Namazova kimsəsiz, yetim və xəstə uşaqlara göstərdiyi qayğı və yardıma görə Beynəlxalq Uşaq Fondunun prezidenti, Bütün Rusiyanın və Moskvanın Patriarxı II Aleksiy tərəfindən “Müqəddəs Çar Dmitriy Ordeni” ilə təltif olunub. O, həmçinin Azərbaycan Uşaq Fondunun, Respublika Milli Mükafat Fondunun “Ziyalı Azərbaycan Qadını Simvolu” ali dərəcəli diplomuna, Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin, AMEA-nın prezidentinin, ATU-nun rektorluğunun fəxri fərmanları və təşəkkürnamələrinə, “Akademik M.Topçubaşov Mühazirələri Müsabiqəsi”nin qalibi mükafatına və diplomuna, AMEA-nın 70 illiyi münasibətilə təsis edilmiş (2015) “Akademik M.Mirqasımov” mükafatına, “SSRİ Səhiyyə Əlaçısı” döş nişanına, ilk dəfə tibbi etikanın tibb universitetlərində və orta tibb məktəblərində tədris edilməsi proqramını tərtib etdiyinə görə “SOROS Qrantı”na layiq görülüb. Bu tədris proqramı Parlamentlərarası Konqresdə qəbul edilərək tədrisdə istifadəyə tövsiyə olunub.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin akademik Adilə xanım Namazovanın yüksək erudisiyasını, öz işinə məsuliyyətlə yanaşmasını, ali tibb ocağında böyük pedaqoji təcrübəyə, insanpərvər və vətənpərvər bir alim səriştəsinə malik olmasını nəzərə alaraq ona Naxçıvan Dövlət Universiteti nəzdində yeni açılmış tibbi-pediatriya fakültəsini hamiliyə götürməsini təklif etdikdə o, bundan çox məmnun olduğunu bildirmiş və dərhal həmin missiyanı yerinə yetirməyə başlamışdır. Adilə xanım hər şeydən əvvəl, Naxçıvan Dövlət Universitetinin tibbi-pediatriya fakültəsində zəngin tibbi kitabxana yarada bildi. Fakültə üçün tədris proqramı tərtib etdi. Uzun illərdir ki, bu proqramın yerinə yetirilməsinə bilavasitə özü nəzarət edir. Tədris ili ərzində bir neçə dəfə Naxçıvana gedir və orada elmi-tibbi mühazirələr oxuyan, müəllimlərə dəyərli məsləhətlər verən, tələbələrlə səmimi söhbətlər aparan akademik məxsusi olaraq həmin fakültə üçün metodiki tövsiyələr çap etdirib və onlara bağışlayıb. Həmin fakültədə dərs deyən müəllimlər və orada təhsil alan tələbələr daim Adilə xanıma razılıqlarını bildirir, minnətdarlıq edirlər. Onlar akademik Adilə Namazovanı, obrazlı şəkildə desək, Naxçıvan Dövlət Universitetinin tibbi-pediatriya fakültəsinin “Mənəvi Anası” adlandırırlar.

Adilə xanımın maraqlı və mənalı ömür yolu şairlərin, jurnalistlərin, digər qələm sahiblərinin də diqqətindən yan keçməmişdir. Onlar Adilə xanım haqqında bir-birindən maraqlı oçerklər, məqalələr, şeirlər, kitablar yazmışlar.

Sevindirici haldır ki, akademik bu gün də fəaliyyətini gənclik həvəsi ilə davam etdirir, yorulmadan elmi axtarışlar aparır, hər gün neçə-neçə ailəyə sevinc bəxş edir, gənc pediatrlar nəslinin yetişməsi üçün qüvvə və bacarığını əsirgəmir.

90-illik ömrünün 70 ildən artıq bir hissəsini pediatriya elminin incə məqamlarının öyrənilməsinə və qazandığı parlaq nəticələri körpələrimizin sağlamlığına sərf edən, tibb aləmində görkəmli nailiyyətlər qazanan, daim dövlət qayğısı və el məhəbbəti ilə əhatə olunan, minlərlə anaya öz körpələri ilə birlikdə şəfa verən Adilə xanım Namazova kimi bir həkim, bir alim, bir ana özünü xoşbəxt hesab etməyə bilməz. Akademik Adilə Namazova təkcə görkəmli alim, tanınmış elm xadimi və ictimai xadim deyil, həm də xilaskarlarına çevrildiyi minlərlə uşağın ən xoşbəxt anası, ən xoşbəxt təbibidir. Onun üzündən-gözündən ətrafına, dövrəsinə, təsir dairəsinə işıqlı bir nur çilənir. Bu nurun işığında o, şəfqətli işlərini bacarıqla, zəka zənginliyi ilə davam etdirir.

Adilə xanımın yaşadığı həyat həqiqətən də əsl xoşbəxtlik yolu, əsl bəşəri duyğular çələnginin çiçəkləndiyi, bar-bəhər verdiyi uğur yoludur.

Adilə xanım Namazova Azərbaycan Tibb Universiteti rektorluğunun, professor-müəllim heyəti və çoxminli tələbələrinin dərin hörmət və rəğbətini qazanıb. Onun yubileylərinin həmişə dövlət tərəfindən yüksək səviyyədə qeyd olunması tibb aləmində böyük bayrama çevrilir. Azərbaycan Tibb Universitetinin rəhbərliyi və kollektivi adından akademik Adilə Namazovanı 90 illik yubileyi münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edir, ona uzun ömür, cansağlığı, elmi-pedaqoji fəaliyyətində yeni-yeni nailiyyətlər arzulayırıq.

Sabir ƏLİYEV,

ATU-nun tədris işləri üzrə prorektoru,

əməkdar elm xadimi, professor

Azərbaycan.- 2016.- 9 sentyabr.- S. 11.