Azərbaycanda referendum azad, ədalətli və şəffaf keçirildi

Bunu ümumxalq səsverməsinə dair beynəlxalq müşahidəçilərin verdikləri müsbət rəylər bir daha təsdiqlədi

Azərbaycanda keçirilən hər bir seçki müstəqil dövlətimizin seçki təcrübəsində mühüm irəliləyişlərlə yadda qalır. 1993-cü ilin iyun ayından etibarən ölkəmizdə keçirilən prezident, parlament, bələdiyyə seçkiləri, o cümlədən referendumlar Azərbaycan Respublikasında seçki praktikasının təkmilləşdirilməsi baxımından da böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu sahədə qazandığımız nailiyyətlər əməkdaşlıq münasibətlərini getdikcə inkişaf etdirdiyimiz aparıcı dövlətlərdə, dünyanın ən nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlarında da rəğbətlə qarşılanır.

Sentyabrın 26-da Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavə və dəyişikliklər edilməsi məqsədilə ümumxalq referendumu da azad, demokratik və şəffaf şəraitdə yekunlaşdı. Səsverənlərin yüksək fəallığı ilə müşayiət olunan bu seçkilər, eyni zamanda ölkənin demokratik inkişafında keyfiyyətcə yeni mərhələ açaraq Azərbaycanın beynəlxalq imicinin daha da yüksəlməsində mühüm rol oynayacaq.

Ölkə vətəndaşları Konstitusiya islahatlarına müsbət münasibət bildirdilər

Konstitusiyanın daha da təkmilləşdirilməsinə və müasirləşdirilməsinə xidmət edən əlavə və dəyişikliklərə ölkə vətəndaşları müsbət münasibət bildirdilər. Əsas Qanunun 23 maddəsində dəyişikliyin, həmçinin 6 yeni maddənin əlavə edilməsi çox mütərəqqi addım oldu. Bu dəyişikliklər bir sıra reallıqlarla şərtlənir. İnkişaf etmiş dövlətlərin də təcrübəsi göstərir ki, Konstitusiya ali qanun kimi uzunmüddətli qüvvədə olması nəzərdə tutulan, məzmun sabitliyi ilə səciyyələnən əsas normativ-hüquqi aktdır. Bununla belə, Konstitusiyanın ümumxalq referendumu ilə qəbul olunması və sabitliyi onun daimi dəyişməzliyi anlamına da gəlmir. Konstitusiya qəbul olunduğu andan onun tənzimləmə predmetini təşkil edən ictimai münasibətlərin inkişafı, sosial, iqtisadi və siyasi şəraitin xarakterində pozitiv dəyişikliklərin baş verməsi Əsas Qanuna müvafiq dəyişiklik və əlavələri zərurətə çevirir. Azərbaycan Respublikasında insan hüquq və azadlıqlarının həyata keçirilməsinin təmin olunması, ölkədə məhkəmə-hüquq islahatlarının həyata keçirilməsi, Azərbaycan Milli Məclisinin fəaliyyətinin və seçki sisteminin daha da təkmilləşdirilməsi ilə bağlı müddəaların Azərbaycan Konstitusiyasında təsbit edilməsi məqsədilə hələ 24 avqust 2002-ci il və 18 mart 2009-cu il tarixlərində ümumxalq referendumunun keçirilməsi də məhz dövrün reallıqları ilə şərtlənmişdir. Son dərəcə mütərəqqi xarakter daşıyan bu əlavə və dəyişikliklər ölkədə insan hüquq və azadlıqlarının daha yüksək səviyyədə təmini məqsədinə xidmət etmiş, demokratikləşmə prosesinə yeni nəfəs vermişdir.

26 sentyabrda Konstitusiyaya edilən əlavə və dəyişikliklər də mütərəqqi xarakter daşıyır. İnsan hüquq və azadlıqlarından sahibkarlıq fəaliyyətinə, qanunverici hakimiyyətdən ali icra strukturunda yeni yüksək postun yaranmasınadək çoxsaylı sahələrə aid əlavə və dəyişikliklər ölkəmizdə inkişafın davamlılığına təminat yaradacaq. Əsas Qanunda edilən dəyişikliklərin başlıca hədəfi dövlət idarəetmə sistemini daha da təkmilləşdirmək, mərkəzi icra hakimiyyətinin səmərəli fəaliyyətini təmin etmək, iqtisadi sahədə islahatlar kursuna uyğun yeni çevik və effektiv idarəetmə mexanizmi formalaşdırmaqdır.

Konstitusiya islahatının mütərəqqi xarakter daşıdığı, beynəlxalq hüquq normalarına tamamilə uyğun olduğu, insan və vətəndaş hüquq, azadlıqlarının təminatına yönəldiyi ilk baxışda qabarıq görünür. Əsas Qanunda 23 dəyişikliyin 16-sının, yəni dörddən üçünün sırf insan hüquq və azadlıqlarının qorunması ilə əlaqədar olması deyilənlərə əyani misaldır.

Mərkəzi Seçki Komissiyasının (MSK) sentyabrın 26-da keçirilən referendumun ilkin yekunları ilə bağlı elan etdiyi nəticələrə əsasən dəyişikliklərə rəy verənlər 91,2 faiz, seçici fəallığı isə 69,7 faiz olub. Referendum günü səsvermənin gedişini Avropa Şurası Parlament Assambleyasının, MDB Parlament Assambleyasının, Türkdilli Ölkələrin Parlament Assambleyasının müşahidə missiyaları, Böyük Britaniya, İtaliya, Türkiyə, Fransa, Avstraliya və digər dövlətlərin parlamentariləri, xarici ölkələrin ali seçki qurumlarının nümayəndə heyətləri daxil olmaqla, 18 beynəlxalq qurumdan 117 beynəlxalq müşahidəçi izləyib. Bunlar 33 ölkənin vətəndaşlarıdır. Səsvermə prosesinin müşahidəsinə öz təşəbbüsləri ilə və siyasi partiyaların, qeyri-hökumət təşkilatlarının, referendum üzrə təşviqat qruplarının təşəbbüsü ilə akkreditasiyadan keçmiş 53 min 531 yerli müşahidəçi qatılıb. Ümumxalq səsverməsinin gedişini çox sayda həm yerli, həm də xarici KİV nümayəndələri ətraflı işıqlandırıblar.

Səslərin sayılması şəffaf həyata keçirilib

Referenduma dair beynəlxalq müşahidəçilərin verdikləri müsbət rəylər də tam təsdiqləyir ki, Azərbaycanda vətəndaşların siyasi şüuru və seçki mədəniyyəti kifayət qədər yüksəlmişdir. Prezident İlham Əliyev sentyabrın 26-da Avropa Seçkilərin Müşahidəsi Akademiyası Missiyasının prezidenti, AŞPA-nın fəxri üzvü Goris Emiel Stefaanın başçılıq etdiyi, Malta parlamentinin spikeri, Avropa Seçkilərin Müşahidəsi Akademiyası Missiyası müşahidə missiyasının rəhbəri Farrugia Angelonun, eləcə də Malta, Serbiya, İtaliya, Fransa, Monteneqro, Bosniya və Herseqovina, Rumıniya parlamentləri deputatlarının və Avropa Şurası Parlament Assambleyası üzvlərinin daxil olduğu nümayəndə heyətini qəbul edib.

Dövlət başçısı Avropa Seçkilərin Müşahidəsi Akademiyası Missiyası kimi önəmli bir qurumu təmsil edən böyük nümayəndə heyətinin ölkəmizə səfər etməsindən və referendumun monitorinqi prosesində iştirakından məmnunluğunu ifadə edib. Referendum zamanı müşahidələr aparmaq üçün 30-dan çox dövlətdən, həmçinin mühüm beynəlxalq təşkilatlardan çoxlu sayda müşahidəçinin Azərbaycana gəldiyini vurğulayan Prezident İlham Əliyev onların səsvermənin gedişini izləmələrinin önəmini vurğulayıb. Dövlət başçısı səsverməyə çıxarılan hər bir məsələ ilə bağlı ayrılmış müddət ərzində əhali arasında maarifləndirmə işlərinin aparıldığını, referendumun yüksək səviyyədə təşkil olunması istiqamətində bütün lazımi tədbirlərin görüldüyünü bildirdi. Prezident İlham Əliyev Avropa Seçkilərin Müşahidəsi Akademiyası Missiyasının təkcə Bakıda deyil, bölgələrdə də müşahidələr aparmasının əhəmiyyətini qeyd edib.

Avropa Seçkilərin Müşahidəsi Akademiyasının Missiyasının Azərbaycanda keçirilmiş Konstitusiya referendumunun nəticələri ilə bağlı yekun bəyanatı açıqlanıb. Missiyanın rəhbəri, Malta parlamentinin spikeri Anglu Farrugia keçirdiyi mətbuat konfransında bildirib ki, 12 Avropa ölkəsindən olan 35 parlamentari və ekspert Avropa Seçkilərin Müşahidə Akademiyası beynəlxalq qeyri-hökuməti təşkilatının nümayəndəsi qismində referendumu müşahidə edib. O deyib ki, referendum səsvermənin azad və ədalətli keçirilməsini təmin edən Azərbaycan qanunvericiliyinə əsasən təşkil edilib: “Referendum günündən 1 ay əvvəl 29 düzəlişin hamısı poçt kuryeri vasitəsilə bütün Azərbaycan vətəndaşlarına çatdırılıb. Müşahidəçilər Bakıda və ətrafda 20 dairə üzrə müşahidə aparıb. Seçkilər dinc keçirilib və səsvermə məntəqələrinə sərbəst və maneəsiz giriş təşkil olunub. Polis və yerli icra nümayəndələrinin müdaxiləsi baş verməyib. Səsvermə gizli keçirilib və bununla bağlı problem müşahidə edilməyib. Barmaqların mürəkkəblənməsi prosesi düzgün qaydada keçirilib, müşahidə kameraları səsvermənin onlayn izlənməsinə şərait yaradıb. Ümumilikdə səsvermə beynəlxalq standartlara müvafiq olaraq təyinatlı heyət tərəfindən peşəkarcasına və mütəşəkkil aparılıb. Bir neçə seçki məntəqəsində cüzi texniki problemlər olsa da, bu, səsverməyə təsir göstərməyib. Səsvermədə xeyli sayda yerli müşahidəçi iştirak edib. Səslərin sayılması azad və şəffaf həyata keçirilib”.

A. Farrugia bəyan edib ki, Azərbaycan xalqı güclü icra hakimiyyətinə dəstəyini açıq-aydın nümayiş etdirib: “Bu, referendum günü beynəlxalq müşahidəçilərə müraciət edən bir çox seçicilər tərəfindən ifadə olunub”.

Avropa Şurası Parlament Assambleyasının Azərbaycanda keçirilmiş referendumla bağlı qiymətləndirmə missiyasının rəhbəri Aleksandr Nikoloski də heyətin ilkin rəyini açıqlayıb: “Biz Azərbaycan xalqını sakit keçən səsvermə günü ilə bağlı təbrik etmək istəyirik. AŞPA nümayəndə heyəti belə nəticəyə gəlib ki, referendum milli qanunvericiliyə uyğun keçirilib. Azərbaycan Konstitusiyası qanuni və legitim hesab olunur. Səsvermə prosesi yaxşı təşkil olunub, şəffaf, səmərəli və sakit keçib. Səslərin sayılması zamanı ciddi pozuntular qeydə alınmayıb. Biz Azərbaycan xalqının iradəsinə hörmətlə yanaşırıq. Referendumun nəticələri Azərbaycan xalqının iradəsini əks etdirir”.

Azərbaycan xalqı öz iradəsini müstəqil və azad şəkildə ifadə etdi

Avropa İttifaqının (Aİ) Regional Komitəsinin üzvlərindən ibarət müşahidə qrupu Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına təklif olunan əlavə və dəyişikliklərlə bağlı keçirilən ümumxalq səsverməsi (referendum) ilə əlaqədar bəyanat yayıb. Qrupun rəhbəri, Finlandiyadan olan Paulina Haijanen sentyabrın 26-da Azərbaycanda keçirilən referendumda müşahidə apardıqlarını deyib. O bildirib ki, müşahidə qrupu səfər öncəsi referenduma çıxarılan Konstitusiya dəyişikliklərinin məzmununu araşdırıb, sentyabrın 26-da ümumxalq səsverməsi günü 2 seçki dairəsinin 10 seçki məntəqəsində səsvermə prosesinin müşahidəsini aparıb. Qrup apardığı araşdırmalar və müşahidələr əsasında referendumun keçirilməsinin suveren Azərbaycan dövlətinin səlahiyyətlərinə aid və bu barədə qərarın verilməsinin milli qanunvericiliyə uyğun olduğu qənaətinə gəlib. Həmçinin referenduma çıxarılan məsələlər ölkədə idarəetmə sisteminin gücləndirilməsinə, insan hüquqlarının müdafiəsinin rəsmiləşdirilməsinə xidmət edir.

P.Haijanen deyib: “Qrupun üzvləri olduqları məntəqələrdə çoxsaylı müşahidəçinin səsvermə prosesinin gedişini müşahidə etdiklərinin şahidi olublar. Səsvermə prosesi texniki və təşkilati baxımdan çox yaxşı təşkil edilmişdi. Məntəqələrdə seçici fəallığı yüksək idi və səsvermə prosesi dinc şəraitdə keçdi. Hər hansı bir zərurət olmadan polisin və ya yerli icra hakimiyyəti orqanının nümayəndələrinin seçki məntəqələrinə daxil olmalarını və səsvermə prosesinə müdaxilə etmələrini müşahidə etmədik. Səs verənlər müstəqil və heç bir kənar müdaxilə olmadan səsvermə prosesində iştirak edərək öz iradələrini ifadə etdilər”.

Qrupun rəhbəri əlavə edib ki, səsvermə prosesi başa çatdıqdan sonra müşahidə qrupunun üzvləri bir məntəqədə bülletenlərin sayılması prosesini izləyib və digər müşahidəçilərə də bülletenlərin sayılması prosesini izləməyə hər hansı maneçiliyin törədilmədiyinin şahidi olublar. Müşahidə qrupu belə bir qənaətə gəlib ki, sentyabrın 26-da Konstitusiyaya dəyişiklərlə bağlı referendum tam şəffaf şəraitdə keçib. Referendumun nəticələri Azərbaycan xalqının öz iradəsini müstəqil və azad şəkildə ifadə etdiyini əks etdirir.

Avropa Xalq Partiyasının müşahidə missiyası Azərbaycanda keçirilən referendumla bağlı bəyanat verib. Bəyanatda bildirilir ki, sentyabrın 26-da Konstitusiyaya təklif edilən əlavə və dəyişikliklərlə bağlı ümumxalq səsverməsi azad, sərbəst, açıq və ən mütərəqqi beynəlxalq standartlara uyğun keçirilib.

“26 sentyabrda keçirilmiş referendum Azərbaycan xalqının iradəsini əks etdirir. Referendum zamanı bütün prosedurlar beynəlxalq standartlara uyğun olub. Avropa Xalq Partiyasının nümayəndələri 20-yə yaxın məntəqədə səsvermə prosesini müşahidə ediblər” - deyə bəyanatda qeyd olunub.

Bəyanatda bildirilir ki, nümayəndə heyəti səsvermə günündən əvvəl bəzi seçki məntəqələrində hazırlıq işləri ilə tanış olub və Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının rəhbərliyi ilə görüşüb: “Mərkəzi Seçki Komissiyası vətəndaşların ətraflı məlumatlandırılması, eləcə də səsvermə günü üçün nəzərdə tutulmuş prosedurlarla bağlı bütün hazırlıq işlərindən ibarət geniş təhlil təqdim edib. Nümayəndə heyəti səsvermə məntəqəsində açılış prosedurlarında iştirak etdi və səsvermə müddətində digər məntəqələrə baş çəkdi, eləcə də səsvermə məntəqələrindən birinin bağlanması prosesini müşahidə etdi. Baş çəkilən bütün məntəqələrdə prosedurlar beynəlxalq normalara uyğun idi, seçicilərə müvafiq kömək göstərilirdi, əksəriyyət prosesin mahiyyəti və səsvermə proseduru barədə yaxşı məlumatlanmışdı, eyni zamanda hərbçilər, yaxud polis işçilərinin olmadığı qeydə alındı”.

Azərbaycanda Konstitusiyada dəyişikliklər üzrə ümumxalq səsverməsini (referendum) müşahidə edən Türkdilli Dövlətlərin Parlament Assambleyasının (TürkPA) Beynəlxalq Müşahidə Missiyası mətbuat konfransı keçirib. TürkPA-nın baş katibi Jandos Asanov deyib ki, TürkPA Azərbaycanda dördüncü dəfədir ki, səsvermə prosesini izləyir.

Müşahidə missiyasının üzvü Haluk İpək missiyanın hesabatını təqdim edib. H.İpək referendumun yüksək səviyyədə təşkil olunduğunu, səsvermənin nəticələrinin xalqın iradəsini əks etdirdiyini bildirib: “Referendumun nəticələrinə təsir edəcək hər hansı pozuntu müşahidə olunmayıb. Bəzi texniki çatışmazlıqlar qeydə alınıb, bu da referendumun nəticələrinə təsir etməyib. Referendum beynəlxalq standartlara uyğun keçirilib”. Müşahidə missiyasının tərkibinə Qazaxıstan, Türkmənistan, Türkiyə, Qırğızıstan millət vəkilləri daxil idi.

Avropa Strateji Kəşfiyyat və Təhlükəsizlik Mərkəzi və Polis üzrə Araşdırma Mərkəzinin üzvlərindən ibarət müşahidə qrupu Azərbaycanda keçirilən referendumla bağlı birgə bəyanatla çıxış ediblər. Avropa Strateji Kəşfiyyat və Təhlükəsizlik Mərkəzinin vitse-prezidenti Villyam Rasimora ölkəmizdə keçirilən ümumxalq səsverməsini Azərbaycanda siyasi sabitliyin zəmanəti kimi dəyərləndirib. Diqqətə çatdırıb ki, Konstitusiyaya ediləcək əlavə və dəyişikliklər vətəndaş azadlıqlarını gücləndirəcək və demokratiyanı müdafiə edəcək. Bu yeni mərhələdə ölkədə fərqli institutların sabitliyi təmin ediləcək.

V.Rasimora vurğulayıb ki, Avropa İttifaqının tərəfdaşı olan bir ölkədə siyasi sabitliyin hökm sürməsi və vətəndaş azadlıqlarının qorunması beynəlxalq əlaqələrin inkişafının mühüm elementidir. O deyib: “Müşahidə apardığımız bütün məntəqələrdə səsvermənin ədalətli və düzgün keçirildiyinin şahidi olduq. Səslərin hesablanması zamanı heç bir qanun pozuntusuna rast gəlmədik. Hesab edirik ki, referendum Azərbaycan vətəndaşlarının gözləntilərini doğruldub. Digər tərəfdən, referendum günü ölkədə ümumi vəziyyətin sakit olduğunu müşahidə etdik”.

“Azərbaycanda ümumxalq səsverməsi olduqca şəffaf keçdi. Hər dəfə Azərbaycana gələndə məcburi köçkünlərə baş çəkirəm”. Bu sözləri isə sentyabrın 26-da ölkəmizdə keçirilən ümumxalq səsverməsində müşahidəçi qismində iştirak edən Fransa Senatının üzvü Natali Qule jurnalistlərə açıqlamasında deyib.

Natali Qule deyib: “Azərbaycanda görülən işlər məni çox sevindirir. Hər dəfə Bakıya gələndə yeniliklərin şahidi oluram. Azərbaycan Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə uğurla inkişaf edir. Bilirəm ki, ölkənizin uğurlarında birinci xanım Mehriban Əliyevanın da xidmətləri çoxdur”.

“Məntəqələrdə səsvermə prosesi yüksək səviyyədə təşkil olunub və deyə bilərəm ki, Azərbaycanda səsvermə İtaliyadakından da intizamlı keçir”. Bu fikri isə ölkəmizdə keçirilən ümumxalq səsverməsində müşahidəçi qismində iştirak edən İtaliya parlamentinin üzvü Divina Sergio jurnalistlərə açıqlamasında deyib.

D.Sergio bildirib ki, səhər saatlarından səs verməyə gələn vətəndaşların sayı kifayət qədər olub. O bildirib: “Biz ATƏT, Avropa Şurasının nümayəndəsi kimi, müxtəlif ölkələrdə seçkiləri müşahidə etmişik. Azərbaycanda da bundan əvvəl seçki proseslərini izləmişəm. Azərbaycanda keçirilən səsvermə Avropa standartlarına daha çox uyğun gəlir. Hətta bəzən Avropa standartlarını da ötüb keçir”.

Cəmiyyətdə siyasi sabitliyin, ictimai sülhün, ümumi razılığın, bəzi hallarda hətta milli barışın təminatçısı kimi çıxış edən Konstitusiya dövlətin gələcək inkişaf prioritetlərini, şəxsiyyət, cəmiyyət və dövlət arasındakı münasibətlərin sivil çərçivələrini müəyyənləşdirir. Əsas Qanun bütün hüquq sisteminə xas olan hüquqi tənzimləmə funksiyasını yerinə yetirməklə yanaşı, sosial, siyasi, humanist funksiyaları da həyata keçirir. Dövlət quruluşunun təməl prinsiplərini müəyyənləşdirən Konstitusiya həm də cəmiyyət həyatının başlıca sahələrinə dövlətin müdaxiləsinin meyarlarını, yol verilən həddini dəqiqləşdirir, bu sahədəki dövlət siyasətinin ümumi istiqamətlərini təsbit edir. Ölkə Konstitusiyasına edilən əlavə və dəyişikliklər məhz vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının genişləndirilməsinə, qanuni mənafelərinin səmərəli təminatına xidmət edir. Konstitusiya islahatları həm də dövlətimizin insan və vətəndaş amilinə böyük həssaslıqla yanaşdığını və yüksək dəyər verdiyini bir daha təsdiqləyir.

Elnur HACALIYEV,

Azərbaycan.-2016.- 30 sentyabr.- S.9.