Pərakəndə ticarət fəaliyyəti sahəsində
vergitutma məqsədləri üçün gəlirlərin
və xərclərin uçotunun aparılması Qaydası
Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin 2017-ci il 19 aprel
tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmişdir
1. Ümumi
müddəalar
1.1. Bu Qayda Azərbaycan
Respublikası Vergi Məcəlləsinin 130.1-1-ci maddəsinə
əsasən hazırlanmışdır və pərakəndə
ticarət fəaliyyəti sahəsində vergitutma məqsədləri
üçün gəlirlərin və xərclərin
uçotunun aparılması ilə bağlı münasibətləri
tənzimləyir.
1.2. Bu Qaydanın məqsədi
pərakəndə ticarət sahəsində fəaliyyət
göstərən vergiödəyicilərinin gəlirlərinin
və xərclərinin müəyyən edilməsi ilə
bağlı malların mədaxilinin və məxaricinin sənədləşdirilməsini,
habelə bu sahədə şəffaflığın,
uçot və hesabatlılığın artırılmasını
təmin etməkdən ibarətdir.
1.3. Bu Qaydada istifadə olunan əsas
anlayışlar aşağıdakı mənaları ifadə
edir:
1.3.1. pərakəndə
satış - malların alıcıya son istehlak məqsədilə
və yalnız qəbz və ya nəzarət-kassa
aparatının çeki (sahibkarlıq fəaliyyətini həyata
keçirən hüquqi və fiziki şəxslərə
onların tələbi ilə qaimə-faktura, yaxud elektronqaimə-faktura
və ya elektron vergi hesab-fakturası) təqdim edilməklə
satışının (təqdim edilməsinin) həyata
keçirildiyi ticarət fəaliyyəti;
1.3.2. təhtəlhesab
şəxs - inzibati-təsərrüfat fəaliyyəti və
əməliyyatlar üzrə hesablaşmaları, o cümlədən
mal və xidmətlərin alışını həyata
keçirən şəxs;
1.3.3. kommersiya
(satış) təmsilçisi - hazır məhsulların
sifarişçilərə çatdırılması ilə
bağlı sahibkarı təmsil edən və onun adından
müqavilə bağlayan şəxs;
1.3.4. ticarət
(xidmət) obyekti - ticarət fəaliyyətini həyata
keçirmək məqsədilə istifadə edilən,
vergiödəyicilərinə mülkiyyət və ya digər
əşya hüququ əsasında məxsus olan əmlak.
1.4. Bu Qaydada istifadə olunan
digər anlayışlar Azərbaycan Respublikasının Vergi
Məcəlləsi, Azərbaycan Respublikasının
Gömrük Məcəlləsi, “Mühasibat uçotu
haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu və Azərbaycan
Respublikasının digər qanunları ilə müəyyənləşdirilmiş
mənaları ifadə edir.
2. Gəlir və
xərclərin uçotunun aparılması
2.1. Azərbaycan Respublikasının
Vergi Məcəlləsinə uyğun olaraq, pərakəndə
ticarət sahəsində fəaliyyət göstərən
vergiödəyiciləri gəlirlərinin və xərclərinin
vaxtlı-vaxtında dəqiq uçotunu aparmağa, həmin Məcəlləyə
əsasən tətbiq edilən uçot metodundan asılı
olaraq, gəlirlərini və xərclərini onların əldə
edildiyi və ya çəkildiyi müvafiq hesabat dövrlərinə
aid etməyə və bu fəaliyyətlə bağlı
bütün əməliyyatların başlanmasını,
gedişini və başa çatmasını müəyyənləşdirməyə
imkan verən uçot aparılmasını təmin etməyə
borcludurlar.
2.2. Pərakəndə ticarət sahəsində
fəaliyyət göstərən vergiödəyiciləri
mühasibat uçotunun, gəlirlərin (xərclərin) və
vergitutma obyektlərinin, o cümlədən əmtəə-material
ehtiyatlarının uçotunun aparılması, habelə
uçot sənədlərinin tərtib edilməsi və
saxlanması ilə bağlı Azərbaycan
Respublikasının Vergi Məcəlləsi və
“Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan
Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilmiş vəzifələri,
habelə onlara uyğun qəbul edilmiş digər qanunvericilik
aktlarının tələblərini yerinə yetirməyə
borcludurlar.
3. Pərakəndə
ticarət sahəsində malların mədaxilinin sənədləşdirilməsi
3.1. Pərakəndə ticarət sahəsində
fəaliyyət göstərən vergiödəyicilərinin
bu fəaliyyətin həyata keçirilməsi
üçün vergiödəyicisi kimi uçotda olan şəxslərdən,
o cümlədən istehsalçılardan və
topdansatış fəaliyyəti göstərən şəxslərdən
satın aldıqları mallar aşağıdakı qaydada sənədləşdirilir:
3.1.1. pərakəndə
ticarət sahəsində fəaliyyət göstərən
vergiödəyiciləri malları əlavə dəyər
vergisinin (ƏDV-nin) məqsədləri üçün
qeydiyyata alınmayan vergiödəyicilərindən
aldıqda, bu malların alışına dair Azərbaycan
Respublikasının Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən
edilmiş qaimə-faktura və ya elektronqaimə-faktura tələb
edilir və belə malların anbara təhvil verilməsi
“Malların təhvil-qəbul aktı” ilə sənədləşdirilir;
3.1.2. pərakəndə
ticarət sahəsində fəaliyyət göstərən
vergiödəyiciləri malları ƏDV-nin məqsədləri
üçün qeydiyyata alınmış vergiödəyicilərindən
aldıqda, bu malların alışına dair qaimə-faktura və
ya elektronqaimə-faktura ilə yanaşı, elektron vergi
hesab-fakturasının da verilməsi tələb edilir və
belə malların anbara təhvil verilməsi “Malların təhvil-qəbul
aktı” ilə sənədləşdirilir.
3.2. Mallar vergi orqanında uçotda
olmayan şəxslərdən alındıqda, “Malların
alış aktı” tərtib edilir. “Malların
alış aktı”nda satıcının şəxsiyyətini
təsdiq edən sənədin məlumatlarının
(FİN, seriyası və nömrəsi) göstərilməsi
mütləqdir. Belə malların anbara təhvil
verilməsi “Malların təhvil-qəbul aktı” ilə sənədləşdirilir.
3.3. Vergiödəyicisi malları təhtəlhesab
şəxs vasitəsilə aldıqda, təhtəlhesab şəxsə
vəkalətnamə (etibarnamə) verir. Malların
alışı zamanı təhtəlhesab şəxs
satıcıya vəkalətnamə (etibarnamə) təqdim
etdikdən sonra satıcı vəkalətnamə (etibarnamə)
verən vergiödəyicisinin adına sənədləşdirilmiş
malların satışına dair qaimə-fakturanı və ya
elektronqaimə-fakturanı, yaxud elektron vergi
hesab-fakturasını və ya “Malların alış
aktı”nı təhtəlhesab şəxsə təqdim edir. Təhtəlhesab şəxsin malları anbara təhvil
verməsi “Malların təhvil-qəbul aktı” ilə sənədləşdirilir.
3.4. İdxal mallarının anbara mədaxili
alış dəyərini təsdiq edən sənəd və
malların anbara təhvil verilməsi ilə bağlı tərtib
olunan “Malların təhvil-qəbul aktı” ilə sənədləşdirilir.
İdxal malları uçota alınarkən həmin
malların idxalına dair gömrük bəyannaməsi,
faktura (invoys) və müqavilə əsas
götürülür. Həmin sənədlərə
idxal mallarının daşınmasına dair müqavilə,
gömrük təmsilçiliyi birbaşa, yaxud dolayı yolla
həyata keçirildikdə - müvafiq səlahiyyətin
verilməsini təsdiq edən sənəd, əmtəə-nəqliyyatqaiməsi,
gömrük ödənişlərinin ödənilməsini
və ya gömrük borcuna görə təminatın verilməsini
təsdiq edən sənədlər əlavə edilir. İdxal malları uçot sənədlərində
qeydiyyata alınarkən həmin malların alış qiymətinin
(faktura qiyməti), nəqliyyat xərclərinin, malların
yüklənmə, boşaldılma, yenidən yüklənmə,
saxlanma xərclərinin və sığorta xərclərinin
cəmi nəzərə alınır.
3.5. Pərakəndə ticarət fəaliyyəti
göstərən vergiödəyicisinə məxsus
malların təsərrüfatdaxili hərəkəti (bir
anbardan digər anbara, bir ticarət obyektindən digər ticarət
obyektinə) “Malların təsərrüfatdaxili yerdəyişməsi
qaimə-fakturası” ilə sənədləşdirilir. Pərakəndə ticarət fəaliyyəti
göstərən vergiödəyicisinin bu fəaliyyətlə
yanaşı, istehsal (o cümlədən kənd təsərrüfatı
məhsullarının istehsalı) və topdansatış fəaliyyəti
üzrə təsərrüfat subyektləri (obyektləri)
mövcud olduqda, həmin təsərrüfat subyektlərindən
(obyektlərdən) malların pərakəndə satış
fəaliyyətində istifadə üçün
götürülməsi və ya qaytarılması
“Malların təsərrüfatdaxili yerdəyişməsi qaimə-fakturası”
ilə sənədləşdirilir.
3.6. Vergiödəyicisinə məxsus
anbarlar və ya təsərrüfat subyektləri (obyektlər)
pərakəndə ticarət fəaliyyəti həyata
keçirilən təsərrüfat subyektinin (obyektin)
hüdudlarından kənarda yerləşdikdə və
malların daşınması nəqliyyat vasitəsilə həyata
keçirildikdə, həmin nəqliyyat vasitəsinə, əlavə
olaraq, “Yük avtonəqliyyatı üçün yol vərəqi”
verilir.
3.7. Pərakəndə ticarət fəaliyyəti
göstərən vergiödəyicisinin təqdim etdiyi mallar
Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi,
“İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi
haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu və Azərbaycan
Respublikasının digər qanunları ilə müəyyən
edilmiş hallarda geri qaytarıldıqda, həmin mallar anbara və
ya malların saxlandığı digər təsərrüfat
subyektlərinə (obyektlərə) yenidən mədaxil edilir
və onların dəyərinin alıcıya
qaytarılması uçot sənədlərində nəzərə
alınır.
3.8. Pərakəndə ticarət fəaliyyəti
göstərən vergiödəyicisinin mədaxil etdiyi mallar,
həmin malların alqı-satqısına dair müqaviləyə
uyğun olaraq, yararlılıq müddətinin bitməsinə
və ya digər səbəblərə görə geri
qaytarıldıqda, tərəflər arasında “Malların
qaytarılması aktı” tərtib edilir.
3.9. Pərakəndə ticarət fəaliyyəti
göstərən şəxslər komissiyaya və ya məsuliyyətli
mühafizəyə qəbul edilmiş malları “Malların təhvil-qəbul
aktı” ilə sənədləşdirir və həmin sənədlərdə
göstərilən qiymətlərlə uçota alırlar.
Malların komissiyaya qəbul edilməsi ilə
bağlı tərəflər arasında müqavilə
bağlanır.
3.10. Malların anbara mədaxilinin
uçotu məsul şəxslər, malların adları
(növləri, partiyaları və s.), miqdarı və ya digər
kəmiyyət göstəriciləri və saxlanma yerləri
üzrə aparılır.
3.11. Mallar alış və ya
satış qiyməti ilə uçota alınmalıdır. Mallar satış qiyməti ilə uçota
alındıqda, alış dəyəri ilə satış
qiyməti arasındakı fərq ticarət əlavəsi
hesabında ayrıca uçota alınmalıdır.
3.12. Vergiödəyicisi pərakəndə
ticarətlə yanaşı, digər fəaliyyət növlərini
həyata keçirdikdə, alınmış malları təyinatına
uyğun olaraq ayrıca uçota almalıdır. Bu zaman həmin
mallar “anbarda olan mallar”, “pərakəndə ticarətdə
olan mallar”, “dolu və boş taralar”, “satınalınan məmulatlar”,
“kirayə (yolda olan) mallar” və digər təyinatlar üzrə
mədaxil edilir.
4. Pərakəndə
ticarət sahəsində malların təqdim edilməsinin sənədləşdirilməsi
4.1. Pərakəndə ticarət fəaliyyəti
göstərən təsərrüfat subyektlərində
(obyektlərdə) malların təqdim edilməsi
(satışı) nəzarət-kassa aparatı və
POS-terminal tətbiq edilməklə həyata keçirilir. Belə təsərrüfat subyektlərində
(obyektlərdə) malların təqdim edilməsi
(satışı) zamanı alıcıya
(istehlakçıya) nəzarət-kassa aparatının
çeki (sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirən
hüquqi və fiziki şəxslərin tələbi ilə
qaimə-faktura və ya elektronqaimə-faktura və ya elektron
vergi hesab-fakturası) verilir. Malların dəyəri
nağdsız qaydada (POS-terminal vasitəsilə) ödənildikdə,
alıcıya (istehlakçıya) nəzarət-kassa
aparatının çeki (sahibkarlıq fəaliyyətini həyata
keçirən hüquqi və fiziki şəxslərin tələbi
ilə qaimə-faktura və ya elektronqaimə-faktura, yaxud
elektron vergi hesab-fakturası) ilə yanaşı, POS-terminaldan
çıxarış verilir.
4.2. Vergiödəyicisinin təsərrüfat
subyektində (obyektdə) mallar pərakəndə və
topdansatış qaydasında təqdim edildikdə, bu fəaliyyətlər
üzrə malların mədaxilinin və məxaricinin
(satışının) uçotu ayrılıqda
aparılır.
4.3. Pərakəndə ticarət fəaliyyəti
ilə məşğul olan vergiödəyicisinin
anbarlarında olan malların ticarət obyektlərinə verilməsi
“Malların təsərrüfatdaxili yerdəyişməsi qaimə-fakturası”
ilə sənədləşdirilir.
4.4. Təhtəlhesab şəxsin
aldığı malları və idxal mallarını anbara təhvil
verməsi, habelə pərakəndə ticarət fəaliyyətində
malların itməsi, əskik gəlməsi, xarab olması, zay
olması və oğurlanması “İtmiş, əskik gəlmiş,
xarab və ya zay olmuş və oğurlanmış mallar barədə
akt”la sənədləşdirilir. Həmin akt
vergiödəyicisinin (və ya onun səlahiyyətli nümayəndəsinin),
maddi məsul şəxsin və malları anbara təhvil verən
şəxsin imzaları ilə təsdiqlənir.
4.5. Malların itməsi, əskik gəlməsi
və xarab və ya zay olması fövqəladə hal nəticəsində
baş verdikdə, aidiyyəti dövlət orqanlarının
verdikləri arayışlar əsasında həmin mallar maddi
məsul şəxslərin hesabından silinə bilər. Bu zaman “Fövqəladə hallarda malların itməsi,
əskik gəlməsi və xarab və ya zay olması barədə
akt” tərtib olunur.
5. Pərakəndə
ticarət fəaliyyəti göstərən vergiödəyicisinin
gəlirlərinin və xərclərinin müəyyən
edilməsi
5.1. Pərakəndə ticarət fəaliyyəti
göstərən vergiödəyicisinin malları bu Qaydada nəzərdə
tutulan sənədləşdirilmiş məlumatlar əsasında
alıcılara təqdim etdiyi üzrə dövriyyə bu fəaliyyəti
həyata keçirən şəxsin gəlirlərinə aid
edilir.
5.2. Vergitutma məqsədləri
üçün gəlirin əldə edilmə vaxtı Vergi
Məcəlləsinin 132-ci və 135-ci maddələri ilə
müəyyən olunur.
5.3. Pərakəndə ticarət fəaliyyəti
göstərən vergiödəyicisinin təqdim etdiyi
malların satışı üzrə məsrəflər, o
cümlədən bu malların dəyəri, tədavül xərcləri
(hesabat dövrünün sonuna mal qalıqları arasında
bölüşdürülən məbləğlər
istisna olmaqla) bu fəaliyyəti həyata keçirən şəxsin
xərclərinə aid edilir.
5.4. Vergitutma məqsədləri
üçün xərclərin çəkilmə vaxtı
Vergi Məcəlləsinin 133-cü və 136-cı maddələri
ilə müəyyən olunur.
6. Pərakəndə
ticarət fəaliyyəti göstərən vergiödəyicisinin
anbarlarında mal qalığının müəyyən
edilməsi
6.1. Pərakəndə ticarət fəaliyyəti
göstərən vergiödəyicisinin anbarlarında
malların qalığı hər bir məsul şəxs
üzrə ayrılıqda inventarizasiya aparılmaqla müəyyən
edilir.
6.2. Məsul şəxslərin maddi
məsuliyyətində qalan malların miqdarı müəyyənləşdirilərkən,
bu Qayda ilə müəyyən edilmiş mədaxil və məxaric
sənədləri əsasında malların mühasibat
uçotu üzrə qalıqları inventarizasiya nəticəsində
aşkar edilən faktiki qalıqlarla tutuşdurulur və nəticəsindən
asılı olaraq, malların uçotunda düzəlişlər
edilir.
7. Yekun müddəalar
Bu
Qaydanın 1.3.1-ci, 3.1.1-ci, 3.1.2-ci yarımbəndlərində,
3.3-cü və 4.1-ci bəndlərində nəzərdə
tutulan qaimə-faktura, 3.1.1-ci, 3.1.2-ci, 3.2-ci, 3.3-cü,
3.4-cü və 3.9-cu bəndlərində nəzərdə
tutulan “Malların təhvil-qəbul aktı”, 3.2-ci və
3.3-cü bəndlərində nəzərdə
tutulan “Malların alış aktı”, 3.3-cü bəndində
nəzərdə tutulan vəkalətnamə (etibarnamə),
3.5-ci və 4.3-cü bəndlərində nəzərdə
tutulan “Malların təsərrüfatdaxili yerdəyişməsi
qaimə-fakturası”, 3.6-cı bəndində nəzərdə
tutulan “Yük avtonəqliyyatı üçün yol vərəqi”, 3.8-ci bəndində nəzərdə
tutulan “Malların qaytarılması aktı”, 4.4-cü bəndində
nəzərdə tutulan “İtmiş, əskik gəlmiş,
xarab və ya zay olmuş və oğurlanmış mallar barədə
akt”, 4.5-ci bəndində nəzərdə tutulan “Fövqəladə
hallarda malların itməsi, əskik gəlməsi və
xarab və ya zay olması barədə akt” ciddi hesabat
blanklarıdır və onların formasını Azərbaycan
Respublikasının Maliyyə Nazirliyi təsdiq edir.
Azərbaycan.- 2017.-23 aprel.- S.3.