Ana dilimiz milli sərvətimizdir

1 avqust Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günüdür

Ana dili qeyri-maddi irsin qorunması, inkişafı istiqamətində ən güclü vasitələrdən biridir. Ən başlıcası, dil fərdə, cəmiyyətə, sosial inteqrasiyaya, təhsil və inkişafa təsir gücünə görə bəşəriyyət üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir.

Ölkəmizin zaman-zaman müxtəlif imperiyalar tərkibində yaşamasına baxmayaraq, ana dilimiz milli məfkurənin, milli şüurun və milli-mədəni dəyərlərin yaşamasını və inkişafını təmin etmişdir. Hələ XVIII əsrdə Qafqaza səfər etmiş məşhur fransız yazıçısı və səyyahı Aleksandr Düma yol qeydlərində yazırdı: “Avropada fransız dili necə əhəmiyyətə malikdirsə, Qafqazda da Azərbaycan dili o cür əhəmiyyətə malikdir”. Ulularımızın bizə müqəddəs qoyub getdikləri ana dilimiz ağız ədəbiyyatından, bayatılardan, dastanlardan süzülərək İmadəddin Nəsimi, Şah İsmayıl Xətai, Məhəmməd Füzuli, Molla Pənah Vaqif, Mirzə Fətəli Axundzadə, Cəlil Məmmədquluzadə, Vəli Xuluflu, Bəkir Çobanzadə, Səməd Vurğun, Üzeyir bəy Hacıbəyli, Mirzə İbrahimov və digər bu kimi dühaların zəngin irsi və dəstəyi ilə qorunub saxlanılıb. Əcdadlarımızdan bizə miras qalmış, dahilərin diqqətini çəkmiş, əsrlərin sınağından şərəflə çıxmış ana dilimizin bu gün dövlət dili kimi işlənməsindən böyük qürur hissi keçiririk. Bu dilin qorunması və qayğı ilə əhatə olunması müstəqil Azərbaycanın hər bir vətəndaşının müqəddəs borcudur.

Sovetlər dönəmində yaranmış müəyyən maneələrə baxmayaraq, sarsılmaz milli təməlləri olan Azərbaycan dili mövcudluğunu qoruya bilib. Ümummilli lider Heydər Əliyev hakimiyyətdə olduğu hər iki dövrdə Azərbaycan dilinə həmişə böyük diqqət və qayğı göstərib. Birmənalı şəkildə deməliyik ki, respublikamızda dil siyasətinin formalaşdırılması, ana dilinin dövlət dili kimi tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi, dünya azərbaycanlılarının ünsiyyət vasitəsinə çevrilərək milli həmrəyliyin göstəricisi olması, beynəlxalq aləmdə rolunun və nüfuzunun yüksəlməsi ulu öndər Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Azərbaycan hələ 1977-ci ildə sovetlər birliyinin tərkibində olarkən SSRİ-nin yeni Konstitusiyası təsbit edilən zaman oraya dövlət dili haqqında maddənin salınmaması ilə heç cür razılaşmayan böyük rəhbər bu məsələdə öz prinsipial mövqeyini göstərib. 1978-ci il aprelin 2-də doqquzuncu çağırış Ali Sovetin Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası Konstitusiyası layihəsi və onun ümumxalq müzakirəsinin yekunlarına həsr olunmuş yeddinci sessiyasında məruzə ilə çıxış edən Heydər Əliyevin təkidi ilə 73-cü maddəni yeni dəyişikliklə vermək qərara alınır. Bu dəyişiklik Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının dövlət dilinin Azərbaycan dili olduğunu əks etdirir. Yaşlı nəsil yaxşı bilir ki, bu, o dövr üçün həlli çox çətin olan məsələ idi. Amma bütün çətinliklərə baxmayaraq, ümummilli liderin uzaqgörən siyasəti və bu tarixi qərara nail olması mənəvi varlığımızın əsası sayılan ana dilimizin inkişafında böyük dönüş oldu.

Müstəqilliyimizin bərpasından sonra Azərbaycan dilinin qloballaşma dövrünün mənfi təsirlərindən qorunması və inkişaf etdirilməsi istiqamətində ulu öndərin səyi xalqımız üçün əvəzedilməz töhfədir. “Millətin milliliyini saxlayan onun dilidir. Şübhəsiz ki, musiqi də, ədəbiyyat da, ayrı-ayrı tarixi abidələr də millətin milliliyini təsdiq edir. Amma millətin milliliyini ən birinci təsdiq edən onun dilidir. Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi yaşaması, möhkəmlənməsi, inkişaf etməsi də bizim ən böyük nailiyyətlərimizdən biridir. Bu, təkcə dil məsələsi deyil, həm də azərbaycançılıq məsələsidir” - deyən ümummilli liderin 2001-ci il iyulun 18-də imzaladığı “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” və həmin il avqustun 9-da imzaladığı “Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Gününün təsis edilməsi haqqında” fərmanlar ana dilimizin qorunması və inkişafı baxımından göstərdiyi misilsiz xidmətlərdəndir. Hər il avqustun 1-i ölkəmizdə Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü təntənə ilə qeyd edilir. 2003-cü il yanvarın 2-də isə ulu öndər Heydər Əliyevin fərmanı ilə “Azərbaycan Respublikasında Dövlət dili haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qüvvəyə minib. Qanunda dövlətin ana dilinə qayğısı istiqamətində əsas vəzifələr dəqiq göstərilib.

Təsadüfi deyil ki, ulu öndər Heydər Əliyevin dövlətçilik ənənələrini və siyasi kursunu uğurla davam etdirən Prezident İlham Əliyevin dövlət başçısı kimi imzaladığı ilk sənədlərdən biri də Azərbaycan və dünya klassiklərinin ən məşhur əsərlərinin latın qrafikalı əlifba ilə kütləvi nəşrinin həyata keçirilməsi haqqındakı sərəncamı olmuşdur. Ölkə rəhbərinin “Azərbaycan Milli Ensiklopediyasının nəşri haqqında” 2004-cü il 14 yanvar, “Dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin Azərbaycan dilində nəşri nəzərdə tutulan əsərlərinin siyahısının təsdiq edilməsi haqqında” 2007-ci il 30 dekabr tarixli sərəncamları ana dilimizin həyatımızın bütün sahələrində tam və müfəssəl tətbiqini gerçəkləşdirmişdir. Bu sırada dövlət başçısının “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında” 2012-ci il 23 may və “Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi haqqında” 2012-ci il 29 may tarixli sərəncamları dilimizə, mədəniyyətimizə, zəngin mənəvi dəyərlərimizə böyük hörmət və ehtiramın bariz nümunəsidir.

Dövlət proqramı 2013-2020-ci illər ərzində bu istiqamətdə bir sıra zəruri tədbirlərin həyata keçirilməsində böyük rol oynayır. Proqram çərçivəsində Azərbaycan dilinin istifadəsi və tətbiqinə dövlət qayğısı artırılmış, Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsi zənginləşdirilmiş, ölkədə dilçilik araşdırmaları əsaslı surətdə yaxşılaşdırılmışdır.

Prezident İlham Əliyev daim dilimizin cəmiyyətdə rolunun daha da möhkəmlənməsi istiqamətində uğurlu siyasət aparmaqla yanaşı, ana dilimizin qorunmasının vacibliyini də daim diqqətdə saxlayır. 2015-ci il oktyabr ayının 9-da və AMEA-nın 70 illik yubileyinə həsr olunmuş ümumi yığıncaqda çıxış edərkən Prezident İlham Əliyev bəzi hallarda Azərbaycan dilinə xaricdən müdaxilələr edildiyini və bu müdaxilələrin Azərbaycanda da dəstək qazandığını görəndə çox narahat olduğunu bildirib: “Azərbaycan dili bizi bir xalq, millət kimi qoruyub. Əsrlər boyu biz başqa ölkələrin, imperiyaların tərkibində yaşadığımız, müstəqil olmadığımız dövrdə milli dəyərlərimizi, ana dilimizi qoruya, saxlaya bilmişik”.

Ədəbiyyat və incəsənət xadimləri, ədəbiyyatşünas və dilçilərlə görüşlərində, bölgələrə səfərləri zamanı ictimaiyyətin nümayəndələri və ziyalılarla söhbətlərində dövlət başçısı dəfələrlə Azərbaycan dilinin zənginliyini önə çəkərək onun heç bir xarici kəlməyə ehtiyacı olmadığını deyib: “Azərbaycan dili o qədər zəngindir ki, heç bir xarici kəlməyə ehtiyac yoxdur. Bir daha demək istəyirəm ki, biz əsrlər boyu dilimizi qorumuşuq. Bu gün də qorumalıyıq. Biz Azərbaycan dilinin saflığını təmin etməliyik. Əlbəttə, bizim vətəndaşlar, xüsusilə gənc nəsil nə qədər çox xarici dil bilsələr, o qədər yaxşıdır. Ancaq ilk növbədə, öz ana dilini bilməlidirlər. Digər tərəfdən, imkan verməməlidirlər ki, ana dilimizə yad kəlmələr daxil olsun”.

Ölkə Prezidenti çıxışında son dövrlər müasir Azərbaycan ədəbi dilinin tükənməz imkanlarından lazımınca və düzgün istifadə edilməməsini də diqqətə çatdıraraq bildirib ki, imkan verilməməlidir ki, ana dilimizə yad kəlmələr daxil olsun: “Buna ehtiyac yoxdur. Ancaq biz bunu görürük. Bəzi ictimai xadimlərin, hökumət üzvlərinin çıxışlarında, bəzi televiziya verilişlərində, Milli Məclisdə eşidirəm ki, kənar kəlmələrdən istifadə edilir. Buna ehtiyac yoxdur. Əlbəttə, mən bu sahədə mütəxəssis deyiləm, ancaq bir vətəndaş kimi hesab edirəm ki, yeni kəlmələrin icad edilməsinə heç bir ehtiyac yoxdur. Lüğətimiz o qədər zəngindir ki, bunu qorusaq və gələcək nəsillərə əmanət kimi təhvil versək, bu, bizim bu sahədəki ən böyük nailiyyətimiz olacaqdır”.

Dilimizin saflığının qorunması, eyni zamanda, özünəməxsus cəhətlərinə xələl yetirilmədən zənginləşdirilməsi hazırda aktual məsələlərdəndir. Xüsusilə yeni və təkmilləşdirilmiş, fərqli formatlarda lüğətlərin hazırlanması, dünyanın tanınmış yazıçılarının əsərlərinin, önəmli nəşrlərin Azərbaycan dilinə tərcümə edilməsi, televiziya və radiolarda verilişlərin yayımı, filmlərin nümayişi zamanı ana dilimizin bütün xüsusiyyətlərinə riayət olunması müvafiq istiqamətdə həyata keçirilən önəmli tədbirlərdir. Ana dilimizin hərtərəfli inkişafı, dövlət dilinə çevrilməsi, diplomatiya aləminə yol açması, dünyanın ən mötəbər tədbirlərində eşidilməsi hamımız üçün qürurvericidir.

Azərbaycan dili milli sərvətimizdir. Bu dilin qorunub inkişaf etdirilməsində dövlətlə yanaşı, xalq da yaxından iştirak etməlidir. Ulu babalardan bizlərə miras qalan bu milli sərvəti hər bir azərbaycanlı göz bəbəyi kimi qorumalı, onun qayğısını çəkməlidir.

Rəhman SALMANLI,

Azərbaycan.- 2017.- 1 avqust.- S.5.