Prezident İlham Əliyev
Münxen Təhlükəsizlik Konfransı çərçivəsində
keçirilən panel-müzakirədə iştirak edib
Xəbər verdiyimiz kimi, fevralın 18-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Münxen Təhlükəsizlik Konfransı çərçivəsində Avrasiyada əməkdaşlıq və problemlər məsələlərinə həsr olunan panel-müzakirədə iştirak edib.
Tədbirdə Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyeva və Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyeva da iştirak ediblər.
Panel-müzakirənin moderatoru, Avrasiya Qrupunun sədri və təsisçisi Yan BREMMER Avrasiya regionunun əhəmiyyəti və bu regionda gedən proseslər barədə məlumat verdikdən sonra tədbirin qonaqlarını təqdim edərək dedi:
-Mən böyük məmnuniyyətlə çox mötəbər şəxslərdən ibarət bir qrupu sizə təqdim etmək istəyirəm. Burada toplaşmağımızın əsas məqsədi məlumdur. Münxen Təhlükəsizlik Konfransı xüsusilə qeyri-müəyyənlik və suallar ilə doludur.
Avrasiya bizim daha sabit
regionlarımızdan biridir. Ancaq bu, heç də
hər zaman belə olmamışdır. Panel
iştirakçılarını təqdim etməzdən əvvəl
bir neçə məqamı diqqətinizə
çatdırmaq istəyirəm.
Məni heyrətləndirən
odur ki, bu gün Avrasiyaya nəzər saldıqda, biz gələcəkdə
dünyanın digər regionlarında vəziyyətin necə
olacağını sanki görmüş oluruq. Birincisi,
ümumilikdə dövlətlər daxili işləri ilə
məşğul olurlar. Digərlərinin
daxili işlərinə ideoloji müdaxilə aşağı
səviyyədədir. Məsələn,
Qazaxıstan Rusiyaya islahatların necə aparılmalı
olduğunu bildirmir. Azərbaycan
Gürcüstanın daxili işləri ilə bağlı hər
hansı münasibət bildirmir. Eyni
zamanda, biz Rusiya və Çinin mehriban qonşuluq şəraitində
yaşadığını, bəzən isə Şanxay
Əməkdaşlıq Təşkilatının timsalında
Qərb dünya nizamına alternativin dəstəklənməsində
bir yerdə çalışdıqlarının şahidi
oluruq. Nəhayət, qloballaşmaya gəldikdə
çox maraqlı bir məqam ortaya çıxır. Təchizat zəncirinin artıq qlobal deyil, daha
çox dövlətlərarası ticarət qovşaqları
modeli üzərində qurulduğunun şahidi oluruq. Xüsusilə də “Bir kəmər-Bir yol”
konsepsiyasını qeyd etmək istərdim.
Yəni, əsas sual
Avrasiyanın gələcək dünyanın mənzərəsini
nə dərəcədə müəyyən edəcəyi
ilə bağlıdır. İstər müsbət,
istərsə də mənfi mənada. Bu,
çox maraqlı sualdır. Təbii ki,
müəyyən risklər var. Şübhəsiz, dövlətlərin
digərlərinin işlərinə ideoloji müdaxilə etməməsi
o demək deyil ki, onların maraqları toqquşmur. Bu, Rusiya-Ukrayna məsələsində, Özbəkistanın
bəzi qonşuları ilə münasibətlərində
aydın görünür. Eyni zamanda, bizi
düşündürən ən vacib məsələlərdən
biri Rusiya-Çin münasibətlərinin uzun müddətə
davamlı olub-olmamasıdır.
Nəhayət, siyasi
baxımdan davamlılıq sualı var. Artan populizm, neftin qiymətinin
aşağı olması, İŞİD, terrorçuluq,
radikalizm və sair. Avrasiyada da müəyyən mənada
siyasi davamlılıq sualları meydana gələcəkmi?
Yəni, gələcəyin dünya nizamı
baxımından təhlükəsizlik, ticarət və siyasi
mandatla bağlı suallar məhz Avrasiyada yaranır.
Məmnunam ki, bu kontekstdə bizim bu
gün Münxen Təhlükəsizlik Konfransı çərçivəsində
olduqca bənzərsiz panelimiz var. Panelimizin
iştirakçılarını təqdim etmək istəyirəm:
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Estoniya Prezidenti
xanım Kersti Kalyulayd, Gürcüstanın Baş naziri Giorgi
Kvirikaşvili, Qazaxıstan Senatının sədri, ölkənin
keçmiş Baş naziri Kasım-Jomart Tokayev və
Ukraynanın keçmiş Baş naziri və hazırda
Narodniy Front Partiyasının sədri Arseni Yatsenyuk.
Eyni zamanda, auditoriyada da bir
çox tanınmış şəxsləri və söz
sahiblərini də görürəm və onların da
Avrasiyada qırılma xətləri və regionun qlobal
kontekstdə hansı istiqamətdə irəliləməsi ilə
bağlı fikirlərini eşitmək istərdik.
İlk olaraq, sözü Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevə vermək
istəyirəm.
Azərbaycan Prezidenti İlham ƏLİYEV çıxış edərək
dedi:
- Azərbaycan Asiya ilə
Avropa arasında yerləşir və bizim coğrafi
mövqeyimiz, əslində, regionumuzda geosiyasi vəziyyəti
müəyyən edir. Azərbaycan əsrlər boyu
sivilizasiyaların qovuşduğu bir məkan, ölkə
olmuşdur və bu gün biz tarixi irsimizi qoruyub
saxlayırıq. Biz dünyanın
multikulturalizm mərkəzlərindən birinə çevrilməyimizlə
qürur duyuruq. Coğrafi mövqeyimiz, eyni zamanda,
qonşularımızla yaxşı münasibətlərimiz
bizə regionumuzda yaşayan insanların mənafeyinə xidmət
edən təşəbbüslər irəli sürülən
bölgədə çox etibarlı tərəfdaş olmaq
imkanını verdi.
Azərbaycan beynəlxalq
arenada etibarlı tərəfdaşdır. Biz gənc
ölkəyik. Ötən il müstəqilliyimizin
bərpasının 25-ci ildönümünü qeyd
etmişik. Bu qısa müddət ərzində
hesab edirəm ki, bu gün Azərbaycan dünyada hörmət
edilən ölkədir. Bunun ən yaxşı nümunəsi
bir neçə il bundan əvvəl Birləşmiş
Millətlər Təşkilatında nümayiş
olunmuşdur. O zaman Azərbaycan 155 ölkənin dəstəyi
ilə BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının
qeyri-daimi üzvü seçilmişdir. Beləliklə,
bu, beynəlxalq ictimaiyyətin mütləq əksəriyyətinin
bizim fəaliyyətimizə verdiyi həqiqi qiymət, bizə
göstərilən etimad və hörmət əlaməti
idi.
Biz islahatlar aparmaqla
iqtisadiyyatımızı planlı iqtisadiyyatdan bazar
iqtisadiyyatına keçirdik. Bu gün
iqtisadiyyatın özəl sektorunun ümumi daxili məhsulda
payı 80 faizdən artıqdır. Azərbaycan
qonşularla regional əməkdaşlığın yeni
formatını tətbiq etdi. Eyni zamanda, 20
ildən də artıq müddətdən əvvəl təşəbbüskar
qismində çıxış etdiyimiz enerji və nəqliyyat
layihələri bu gün nəinki təkcə bizim
üçün, həmçinin region üçün də
yaxşı nəticələr verir. Bu
gün enerji təhlükəsizliyi məsələlərinə
milli təhlükəsizlik məsələsindən ayrı
baxıla bilməz. Siyasətimiz birinci
növbədə qonşularımızla, eyni zamanda, müsəlman
dünyası, - biz müsəlman dünyasının bir hissəsiyik,
- və Avropa ilə əməkdaşlığın gücləndirilməsi
məqsədini daşıyır. Biz bu
yaxınlarda Avropa İttifaqı ilə bir çox əməkdaşlıq
sahələrini əhatə edəcək yeni razılaşma
üzərində danışıqlara
başlamışıq.
Biz çox nadir ölkələrdən
biriyik ki, eyni zamanda, həm İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının,
həm də Avropa Şurasının üzvüyük. 2015-ci ildə
biz ilk Avropa Oyunlarını təşkil etdik. Bu il biz IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarına ev
sahibliyi edəcəyik. Beləliklə, bu, bizim
niyyətlərimizi göstərir və biz sivilizasiyalar, mədəniyyətlər
arasında dialoqa çoxlu töhfə veririk.
Üzləşdiyimiz problemlərdən
ən böyüyü Ermənistan tərəfindən Azərbaycan
ərazisinin davamlı işğalıdır. Bu da Ermənistan
tərəfindən etnik təmizləmə və ərazimizin
20 faizinin işğalı ilə nəticələnmişdir.
BMT Təhlükəsizlik Şurası Ermənistan
qoşunlarının ərazimizdən dərhal və
qeyd-şərtsiz çıxarılmasını tələb
edən dörd qətnamə qəbul etmişdir. Bu qətnamələr iyirmi ildən artıqdır
ki, kağız üzərində qalmaqdadır. Bütün münaqişələrin həlli eyni
prinsipə, eyni yanaşmaya əsaslanmalıdır. Hər bir ölkənin ərazi
bütövlüyünə hörmət edilməlidir, onu
pozmaq olmaz. Beynəlxalq səviyyədə
tanınan sərhədlər güc yolu ilə dəyişdirilə
bilməz. Ermənistan və Azərbaycan
arasında münaqişə, həmçinin region
üçün ən böyük təhlükədir.
Bizim konstruktiv siyasətimiz münaqişənin
BMT Təhlükəsizlik Şurasının və digər
vacib təşkilatların qəbul etdiyi qətnamələr əsasında
sülh yolu ilə ən tez nizamlanması məqsədini
daşıyır.
İndi isə
sözümü bitirirəm, çünki mənə ilkin təqdimat
üçün 5 dəqiqə vaxtın ayrılacağı
söylənilmişdir və sonra suallarınızı məmnuniyyətlə
cavablandıracam. Sağ olun.
X X X
Moderator Yan BREMMER: Sağ olun, cənab
Prezident. Gəlin, regionla bağlı müzakirələrimizi
davam etdirək və Gürcüstana keçək.
İndi isə sözü
Gürcüstanın Baş naziri Giorgi Kvirikaşviliyə
verirəm.
Gürcüstanın
Baş naziri Giorgi
KVİRİKAŞVİLİ dedi:
-Təşəkkür edirəm. Əvvəlcə, Avropa İttifaqı
qarşısında olan çağırışlara toxunmaq
istəyirəm. Ümumilikdə biz burada
Avrasiyada olan təhlükələrdən bəhs edirik.
Çağırışlar fərqli və
müxtəlif istiqamətlidir. Burada qaynar və
dondurulmuş münaqişələr mövcuddur və bu fonda kiçik dövlətlərin sabitliyi
olduqca vacib məsələdir. Bu səbəbdən
istərdim, Gürcüstanı misal gətirim. Biz bütün çox ciddi
çağırışlara baxmayaraq, Avropa və Avratlantik
ailənin üzvü olmağa və sabit gələcək
qurmağa çalışan ölkəyik və bu
çağırışlar kifayət qədər ciddidir.
Gürcüstanın ərazi
bütövlüyü pozulub, tarixi ərazilərimizin ikisi
Rusiya tərəfindən işğal edilib. Lakin bunlara baxmayaraq, biz ilk olaraq xarici siyasət hədəflərimizlə
bağlı ardıcıl mövqe tutmağa və problemlərimizin
uzunmüddətli həllinin təməlinin qoyulması
üçün konstruktivlik nümayiş etdirməyə
çalışırıq.
Gürcüstan bu
yaxınlarda Avropa İttifaqı ilə Assosiasiya Sazişini
imzalayıb və həmin sənədin bir hissəsi hərtərəfli
azad ticarət sazişinin dərinləşdirilməsidir. Bizim NATO
strukturları ilə inteqrasiyamız artmaqdadır, biz
Əfqanıstandakı sülhməramlı əməliyyatlarda
iştirak edirik və buna ən böyük töhfə verən
dövlətlərdənik. Bununla
yanaşı, biz Avropa İttifaqı ilə birlikdə Mərkəzi
Afrikada sülhməramlı əməliyyatlarda iştirak
edirik. Yəni, biz tədricən Avropa
nizamının tərkib hissəsinə çevrilirik. Bu, sadəcə söz xatirinə deyilmir. Gürcüstan Avropa standartlarına çox
uyğun olan sistem yaratmaqdadır.
Bununla belə, regional əməkdaşlıq
Cənubi Qafqazın sabitliyinin təməl daşıdır. Burada Azərbaycan,
Gürcüstan və Türkiyəni birləşdirən
Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu layihəsi kimi gözəl layihələrimiz
var. Bizim Avropanı Asiya ilə birləşdirən İpək
Yolu İqtisadi Kəməri – “Bir kəmər-Bir yol” təşəbbüsündən
qaynaqlanan imkanlarımız var.
Onu da qeyd etməliyəm ki,
Gürcüstan Avropa İttifaqının və Avropanın ən
şərqində yerləşən xristian ölkəsidir. Biz tarixən
Avropa ölkəsi olmuşuq. Biz
bütün qonşularımız və Avropa İttifaqı
ilə azad ticarət haqqında sazişlər
imzalamışıq. Bu yaxınlarda isə
Çin ilə azad ticarət haqqında
danışıqları yekunlaşdırmışıq.
Bizim əhalimizin sayı 3,8 milyondur və azad, açıq iqtisadiyyata
malik ölkəyik. Bir neçə gün bundan
əvvəl “İrs Fondu” reytinqlə bağlı yeni hesabat dərc
etmişdir. Həmin hesabata görə,
Gürcüstan dünyada ən azad iqtisadiyyata malik olan
dövlətlər sırasında 13-cü yerdədir. Dünya Bankının “Doing business” reytinqinə
görə, biz 16-cı yerdəyik. Demokratiya
sahəsində də reytinqlə bağlı biz güclü
mövqeyə malik ölkəyik. Biz
Assosiasiya Sazişindən irəli gələn tövsiyələrə
uyğun olaraq, göstəricilərimizi tədricən
yaxşılaşdırırıq.
Başlıcası isə
odur ki, bizim xarici siyasətlə bağlı məqsədlərimiz
daxili islahatlara dair gündəliyimizi də müəyyənləşdirir. Bu gündəlik
olduqca genişdir. Ölkəmiz
üçün təhsil bir nömrəli prioritetdir. Bu sahədə tələb və təklif
arasındakı fərqi aradan qaldırmağa
çalışırıq. Biz peşə
təhsilinə böyük əhəmiyyət verir və bu
sahəni Almaniya-İsveç-Avstriya modeli üzrə ikili təhsil
sistemi əsasında inkişaf etdiririk.
İdarəçilik sahəsində
islahatların aparılması ən mühüm prioritetlərdən
biridir. “Elektron hökumət” sahəsində Estoniyanın təcrübəsindən
istifadə edirik, “bir pəncərə” konsepsiyasını tətbiq
etmişik. Vergi sistemimizi
liberallaşdırmışıq, cari il
yanvarın 1-dən biz vergi gəlirlərini ləğv
etmiş və yalnız dividendlərə olan vergini qüvvədə
saxlamışıq.
İnfrastrukturun müasirləşdirilməsinə
böyük sərmayələr qoymuşuq və təbii ki,
vacib regional layihələri bir daha qeyd etmək istərdim. Çünki
biz Şərq ilə Qərbin kəsişməsində,
Rusiya və Yaxın Şərq arasında yerləşirik.
Yəni, regional əməkdaşlıq və
regional sabitlik bölgəmizin sabitliyinin təməl
daşı olmaqda davam edir. Çağırışların
fonunda biz mövcud resurslardan istifadə edərək kifayət
qədər sabitlik və ölkələrimiz
üçün uzunmüddətli inkişaf perspektivlərinin
yaradılması nümunəsini nümayiş etdiririk.
Çox sağ olun.
Moderator
Yan BREMMER: İndi isə sözü cənab Tokayevə
verirəm.
Qazaxıstan Senatının sədri
Kasım-Jomart TOKAYEV dedi:
-Təşəkkür edirəm. Qazaxıstan postsovet məkanında ikinci ən
böyük iqtisadiyyata malik, beynəlxalq əməkdaşlığa
açıq olan ölkədir. Biz
yaxın qonşularımızla – Rusiya və Çin ilə
gözəl münasibətlərə malik
olmağımızla fərəhlənirik. Bu, bizim üçün təhlükəsizlik və
uğurlu iqtisadi inkişafla bağlı olan məsələdir.
Biz yaxın qonşularımızla yaxşı,
proqnozlaşdırıla bilən və dost münasibətlərin
əhəmiyyətini tam olaraq anlayırıq. Qazaxıstanın
Rusiya ilə ən uzun quru sərhədlərinin
demarkasiyası başa çatdıqdan və hər iki
ölkənin parlamenti tərəfindən ratifikasiya edildikdən
bəri bizim bütün qonşularımızla heç bir ərazi
problemimiz yoxdur. Eyni məsələni bizim
Çin və Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə sərhədlərimiz
haqqında da demək olar. Biz islahatları
davam etdiririk. Qazaxıstan islahatçı
dövlət olaraq inanır ki, biz cəmiyyətimizin iqtisadi və
siyasi sahələrdə transformasiyası prosesini
dayandırmamalıyıq. Əminik,
struktur islahatları istənilən halda davam etdirilməlidir
ki, Qazaxıstan dünyanın 30 ən inkişaf etmiş
ölkəsi sırasına daxil olsun. Qazaxıstan
BMT Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi
üzvüdür. Biz dünyanın
universal və əvəzolunmaz təşkilatı olan BMT ilə
əməkdaşlığa xüsusi əhəmiyyət
veririk.
BMT çərçivəsində
bizim prioritetlərimizə nüvə materiallarının və
silahların yayılmasının qarşısının
alınması daxildir. Çünki biz nüvə
silahlarının terrorçuların əlinə keçə
bilməsindən narahatıq. Əgər
nüvə materialları və hətta silahları “Boko Haram”
və ya digər bir terror təşkilatı tərəfindən
ələ keçirilsə, hazırkı dünya nizamı
tamamilə dağıla bilər. Bu səbəbdən
ən azı bizim regionumuzda təhlükəsizliyin təmin
edilməsi prioritetlərdən biridir. Qazaxıstan
Asiyada Etimad Tədbirlərinin Artırılması Təşkilatında
və Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatında
da olduqca fəaldır.
Avrasiyada iqtisadi əməkdaşlıq
məsələsinə gəldikdə, mən Çinin “Bir kəmər-Bir
yol” konsepsiyasını vurğulamaq istərdim. Bu konsepsiya
Çinin Sədri Si Cinpin tərəfindən 2013-cü ildə
Astanada elan edilmişdir. Biz hesab edirik ki,
bu, çox perspektivli konsepsiyadır. Çünki
bu, Avrasiyada, Çinin ətrafında olan dövlətlərə
Qazaxıstan ərazisindən öz mallarının nəqli
üçün geniş imkanlar verəcək. Yəni, Qazaxıstanın tranzit dövlətə
çevrilməsi gözlənilir.
Hazırkı iqtisadi əməkdaşlıq
şəraitində tranzit dövlət olmaq çox vacib və
perspektivli məsələdir. Bu, neft və qaz ixrac
etməkdən də sərfəlidir. Bu
gün bir çox dövlətlər öz ərazisi ilə
müxtəlif mal və əmtəə məhsullarının
nəqlinə çalışırlar. Hesab edirik ki,
növbəti beş il ərzində
Çin Qazaxıstan ərazisi ilə Avropaya 100 mindən
artıq konteyner nəql edəcəkdir. Təbii
ki, bu, ticarət zənciridir. “Bir kəmər-Bir
yol” konsepsiyası çərçivəsində Rusiyanın
rolu çox böyük olacaqdır. Bu, mənim
qısa qeydlərim idi. Çox sağ
olun.
Moderator Yan
BREMMER: Minnətdaram. İndi isə
sözü Ukraynadan Arseni Yatsenyuka verirəm.
Ukraynanın
keçmiş Baş naziri Arseni YATSENYUK dedi:
-Mən Avrasiyada
qırılma xətləri mövzusuna qayıtmaq istəyirəm. Xatırlatmaq istərdim ki,
10 il bundan öncə Prezident Putin
Münxen Təhlükəsizlik Konfransında
özünün çağırışlarla dolu məşhur
çıxışını etmişdir. Azad
dünyada bəziləri bunun sadəcə bir
çıxış olduğunu zənn etdilər. Lakin
görün, nələr baş verdi. Rusiya Federasiyası Gürcüstanın ərazisinin
bir hissəsini işğal etdi. Rusiya
Avropada Adi Silahlı Qüvvələr Haqqında Sazişin həyata
keçirilməsini dayandırdı və daha sonra bu
sazişdən imtina etdi. Rusiya beynəlxalq
səviyyəli cinayət törədərək Krımı
ilhaq etdi, Donetskə və Luqanska öz ordusunu yeritdi. Rusiya azad dünyaya qarşı kibermüharibə
aparır. O, təbliğat müharibəsi aparaq
seçkilərə müdaxilə edir və bunu Avropada
keçiriləcək seçkilərlə də
bağlı edəcək.
Yəni, biz olduqca təhlükəli
dünyada yaşayırıq və qırılma xətti məhz
Rusiyadan keçir. Mən ukraynalılar adından deyə bilərəm
ki, bizim ölkəmiz Rusiya tərəfindən
başlanılan müharibə vəziyyətindədir. Biz on min insanı və Ukrayna iqtisadiyyatının
20 faizini itirmişik. Biz Krımı,
praktiki olaraq, Donetski və Luqanskı itirdik. Biz Rusiya
ordusunun qarşısını alan yeganə
dövlət olduq. Bu gün söhbət azad
dünyanın dəyərləri və təkcə
Ukraynanın deyil, bu masa ətrafında təmsil olunan hər
bir ölkənin müstəqilliyinin və ərazi
bütövlüyünün taleyindən gedir.
Burada nə edilməlidir? Ən
yaxşı seçim bizim bir olmağımız və
demokratiya, azad dünya, azad media kimi dəyərlərimizə
sadiq qalmağımızdır. Biz hər
bir ölkəni dəstəkləməli, birgə cavab tədbirləri
görməli və səylər göstərməliyik.
Ukrayna xalqı olaraq, biz
çağırışlarla dolu dönəmdə
yaşayırıq. Rusiyanın hərbi təcavüzünə
baxmayaraq, biz böyük iqtisadi islahatlar həyata
keçiririk. Biz bir il ərzində
büdcə kəsirini 10 faizdən 3 faizə endirə
bilmişik. Biz dörd qənaət paketini qəbul
etmişik ki, onlar hətta Yunanıstanda qəbul edilənlərdən
daha sərt olmuşdur.
Bu gün
iqtisadiyyatımız yenidən dirçəlir. Lakin bu gün
mənim ölkəm və azad dünyanın hər bir
üzvü üçün ən vacib məsələ
Rusiyanın təkcə əməkdaşlığa sövq
edilməsi deyil, öz üzərinə
götürdüyü beynəlxalq öhdəliklərə əməl
etməyə məcbur olunmasıdır. Rusiya
qonşularını hədələməməli, BMT Nizamnaməsinə
və Ukraynanın simasında müstəqil dövlətlərə
hörmətlə yanaşmalıdır.
Moderator Yan
BREMMER: Təşəkkür edirəm. Buyurun,
nəhayət, Estoniya Prezidenti xanım Kalyulayd.
Estoniya Prezidenti xanım Kersti KALYULAYD
dedi:
-Cənab Bremmer, çox maraqlı
giriş nitqinizə görə təşəkkür edirəm.
Burada qeyd etdiniz ki, Avrasiyada xalqlar mehriban
qonşuluq şəraitində yaşamağı öyrəniblər
və qonşuları ilə münasibətləri
normaldır. Avrasiya deyiləndə Avropa və
Asiya nəzərdə tutulur. Burada isə
Gürcüstan və Ukrayna təmsil olunur və mənə
maraqlıdır ki, mehriban qonşuluq deyəndə bu ölkələrin
timsalında bunu demək olarmı? Bu ölkələrə
gəldikdə nələr baş verdi. Bu dövlətlər çox vacib xətdə yerləşirlər,
bilmirəm, bu, qırılma xətti idi, yoxsa yox. İstənilən halda bu xalqlar Qərbə,
demokratik dəyərlərə sadiq sistemə mənsub olmaqla
bağlı demokratik iradələrini ifadə etdilər və
nəticədə hər iki ölkə buna görə cəzalandırıldı.
Bax, bu, əsl qırılma xəttidir və
onun yenidən geri çəkilməsi üçün nələr
etməli olduğumuz üzərində diqqətlə
düşünməliyik.
Bu masa ətrafında olan ölkələr
Baltik dənizindən Pamir dağlarına qədər olan
coğrafiyanı əhatə edir və dünən NATO-ya həsr
olunmuş paneldə iştirak edən Brüsseldən gəlmiş
beş Avropa ölkəsinin müdafiə
nazirlərinin iki gün ərzində məşq etdikləri
bənzər çıxışlarının səsləndiyi
tədbirdən daha fərqlidir. Əminəm ki,
bu paneldə səslənən fikirlər tamamilə fərqli
olacaq.
Hesab edirəm ki, bazar iqtisadiyyatı
və qanunun aliliyinin təmin edilməsi müəyyən mənada
xarici sərmayələrin cəlb olunmasına imkan
yaradır. Lakin bundan sonra dövlət daha da dərindən
inkişaf etməli, insanlara söz azadlığı verilməli,
insan hüquqları və ölkədə korrupsiyanın
aşağı səviyyədə olması təmin edilməlidir.
Mən bunu öz təcrübəmizdən irəli
gələrək deyirəm. Çünki
Sovet İttifaqı adlanan həbsxanadan azad olan digər ölkələr
kimi bizim də yardıma ehtiyacımız var idi. Lakin son 25 ildə demokratik dövlətlər bizə
maliyyə yardımları etdi, zəruri institutların
yaradılmasında kömək göstərdi. Onlar təsəvvür edə bilməzdilər ki, 25
ildən sonra Estoniya rəqəmsal ölkə olaraq artıq həmin
Qərbi Avropa dövlətlərinə nə isə öyrədəcək.
Bizim üçün borcu qaytarmağın
zamanıdır.
Bir neçə onillik ərzində
Sovet İttifaqının tərkibində yaşamış
müxtəlif dövlətlərin inkişaf yoluna nəzər
saldıqda belə bir nəticə hasil olur. İnsanlar tam
azadlığa malik olduqlarını nə qədər tez dərk
etsələr, heç şübhəsiz ki, ölkədəki
vəziyyət bir o qədər yaxşı olar. Bilmirəm, bu, niyə belədir? Ola bilsin, bizim tariximizə görə. Ancaq biz Sovet İttifaqından yalnız müstəqil
olmağımız üçün mübarizə
aparmamışıq. Biz söz
azadlığı hüququ uğrunda mübarizə
aparmışıq. Sovet dönəmində
bu, yox idi. Biz biznesin inkişaf etdirilməsi
hüququ uğrunda mübarizə aparmışıq. Sovet dönəmində bu da yox idi. Biz bunların uğrunda sülh yolu ilə mübarizə
aparmışıq. Mən “sülh” ifadəsinə
görə burada üzr istəyirəm. Çünki
burada mənim qonşularım sözün əsl mənasında
döyüşüblər. Biz
unutmamalıyıq ki, qırılma xətti daimi deyil və o,
dəyişə bilər. Lakin istənilən
halda inkişaf istiqaməti ilə bağlı son söz
xalqın olmalıdır.
Moderator Yan BREMMER: Şadam ki,
müzakirələr üçün kifayət qədər
vaxtımız və müzakirə olunası çoxlu məsələlərimiz
var. Panel iştirakçılarının təqdimatları
çox fərqli oldu və bu mövzuları daha da dərindən
müzakirə etmək istərdim. Xanım
Prezidentin dediyinə cavab olaraq, bildirmək istərdim ki, mən
ölkələrin ideoloji olaraq digərlərinə hansı
sistemi seçməklə bağlı təzyiq etməməsini
müsbət məqam kimi qeyd etdim. Ancaq
bununla yanaşı, qeyd etdim ki, müharibələr,
müdaxilələr və digər hallar təəssüf ki,
mövcuddur. Lakin mən yenə də
müsbət məqamdan başlayacağam. Hesab edirəm ki, biz Rusiya haqqında mütləq
danışmalıyıq. Çünki
paneldə iştirak edənlərin bu mövzuda olduqca əhəmiyyətli
şəxsi fikirləri var.
Mən cənab Tokayevə
müraciət etmək istəyirəm. Sayca ən
çox rus əhalisi məhz sizin ölkədə
yaşayır. Bununla yanaşı, siz istər
daxildə, istərsə də Rusiya ilə münasibətlərdə
mehriban birgəyaşayışı təmin edə bilmisiniz.
Burada Rusiya ilə daha mürəkkəb
münasibətlərə malik olan həmkarlarınızın
fikirlərini eşidəcəyik, lakin Qazaxıstanın buna
necə nail olması ilə bağlı sizin təcrübəniz
haqqında eşitmək istərdik.
Qazaxıstan Senatının sədri
Kasım-Jomart TOKAYEV: Biz tarixən müxtəlif mədəniyyətlərə
və dinlərə qarşı tolerant olmuşuq. Biz fərqli mədəniyyətlərin heç
birinə etinasız yanaşmırıq. Dil
məsələsinə gəldikdə, biz ilk gündən bəyan
etdik ki, ölkədə dövlət dili qazax dili
olacaqdır. Prezidentimiz konstitusiyamızda
rus dilinin rəsmi dil kimi qəbul edilməsi fikrini irəli
sürdü. Çünki rus dili ölkəmizdə
olduqca geniş yayılıb və bunun bizim üçün
bir sərvət olduğunu düşünürəm. Fikrimcə, istənilən dilə qarşı
mübarizə aparmaq çox ağılsız bir işdir.
Özümüz, əhalimiz nə qədər
çox dil bilsə, bir o qədər yaxşıdır.
Bu gün biz ölkədə
ingilis dilini üçüncü qeyri-rəsmi dil kimi təşviq
edirik. Ancaq gələcəkdə
ola bilsin ki, o, Qazaxıstanın rəsmi
dillərindən biri olsun. Biz anlayırıq ki,
gənc nəsil üçün ingilis dilini bilmək
çox vacibdir. Beləliklə,
müdriklik, tolerantlıq və dərrakə ölkədə
sabitliyin qorunması üçün təminatlardan biridir.
Ölkədə sabitlik olmasa, iqtisadi
islahatların aparılması mümkün olmaz. Hesab edirik ki, Qazaxıstanda olan dini anlaşma da
çox vacibdir. Çünki iqtisadi
islahatların irəliləməsi üçün
bütün imkanlardan istifadə edilməsi çox vacibdir.
Bu səbəbdən Qazaxıstan ənənəvi
dünya dinlərinin rəhbərlərinin zirvə
görüşlərini təşkil edir ki, həm din xadimləri,
həm də siyasətçilər bir araya gələrək
qlobal müstəvidə sülh və tolerantlığı
müzakirə etsinlər.
Sonuncu belə zirvə
toplantısında BMT-nin baş katibi, İordaniya Kralı,
Finlandiya Prezidenti və mühüm beynəlxalq təşkilatların
rəhbərləri iştirak etmiş, Avrasiya və daha
geniş coğrafiyada sülh, təhlükəsizlik və
sabitlik məsələləri ətrafında müzakirələr
aparmışlar.
Moderator Yan BREMMER: Bu, yaxşı xəbərlər
kateqoriyasına daxil olanlar idi. Bütün digər
iştirakçılar bu və ya digər mənada müdaxilə
ilə üzləşmiş, bəzi hallarda isə Rusiya ilə
bilavasitə müharibə şəraitində olmuşlar.
Sualım belədir – təhlükənin səbəbləri
nədir? Ötən il ərzində
bir çoxları Putini geosiyasi qalib hesab etdilər. Onun təsir imkanlarının genişləndiyi iddia
edilir. Həqiqətənmi Putin fərd
olaraq güclənib, yoxsa Rusiyanın iqtisadiyyatı zəifləyib?
Bəlkə bu, sovet dönəmindən qalma
imperialist ab-havasıdır? Fikrinizcə,
regionda Rusiya ilə bağlı
çağırışların kökündə nə
dayanır? Bəlkə kənardan kifayət
qədər beynəlxalq dəstək yoxdur? Gəlin, ən çox
çağırışlarla üzləşmiş şəxs
kimi sözü keçmiş Baş nazir Yatsenyuka verək.
Ukraynanın keçmiş Baş
naziri Arseni YATSENYUK: Gəlin, açıq danışaq,
Prezident Putin dünyanı idarə etmək istəyir, ən
azından onun bir hissəsini. O, açıq şəkildə
bəyan etmişdir ki, Rusiya Federasiyası təsir dairələrini
bərpa etmək istəyir. Zənnimcə,
Rusiya Prezidenti Sovet İttifaqına bənzər bir birlik və
ya imperiyanın yaradılması arzusu ilə yaşayır.
Bu səbəbdən Putin Ukraynanı
işğal etmək qərarına gəldi. Bu, dil məsələsi deyil. Mənim
ölkəmdə hər kəs rus dilində
danışır, ancaq heç əmin deyiləm ki, hər
bir rus Ukrayna dilini bilir.
Bu, geosiyasət məsələsidir. O, azad dünyaya meydan oxuyur.
Burada söhbət Putinin gücündən
deyil, dünyanın zəifliyindən gedir. Mən bir daha əvvəlki fikrə qayıtmaq istəyirəm.
Biz nə qədər güclü, bir olsaq, o qədər
gec-gec NATO-nun köhnəlmiş olduğunu söyləmiş
və daha az BREXİT ilə üzləşmiş
olarıq. Beləliklə, azad dünyanın və
demokratiyanın inkişaf etmək imkanı olar.
Prezident Putinin geosiyasi məqsədi
qonşular və digər dövlətlər, hətta Avropa
İttifaqı üzərində təsir imkanları əldə
etməkdir.
Onlar Avropa İttifaqı daxilində parçalanmaya nail olmaq və
Avropa İttifaqı ilə ABŞ arasında birliyi
sarsıtmaq üçün əllərindən gələni
edirlər. Ancaq mənim ölkəm
böyük əzmkarlıq nümayiş etdirdi. Biz müstəqilliyimiz uğrunda
döyüşürük. Biz gələcəyimizə,
suverenliyimizə, xalqımıza və həqiqi dəyərlərimizə
inanırıq. Biz bütün dünyaya
Ukrayna xalqının Avropa bayrağı altında, Avropa dəyərləri
naminə necə mübarizə aparmağa qadir olduğunu
nümayiş etdirdik və biz bunu qanımız bahasına
etdik.
Moderator
Yan BREMMER: Bu konfransda amerikalıların və
avropalıların, azad dünyanın liderlərinin səsləndirdikləri
fikirlər Ukraynanın gələcək mövqeyinə təsir
etdimi? Putinin nəyə nail olub-olmayacağı ilə
bağlı hansı qənaətə gəldiniz?
Ukraynanın keçmiş Baş
naziri Arseni YATSENYUK: Birmənalı demək çətindir. Əvvəlcə, ABŞ-ın yeni
administrasiyasından başlamaq istərdim. Yaxşı xəbər ondan ibarətdir ki, Prezident
Tramp Krımın Rusiya tərəfindən qeyri-qanuni
işğalını şəxsən
tanımışdır. ABŞ-ın
müdafiə naziri Mettis Ukraynanı dəstəklədiyini
açıq bəyan etmiş, NATO-nun baş katibi də eyni
mesajı səsləndirmişdir. Avropa
İttifaqında demokratiyanın güclü mərkəzini təmsil
edən və nüfuzlu dünya liderlərindən olan Kansler
Merkel Rusiyanı Minsk razılaşmasına tam əməl etməyə
təkidlə və açıq şəkildə
çağıranlardandır. Yəni, atəşkəsə
tam riayət olunması, Rusiya qoşunlarının
çıxarılması, Ukrayna sərhədlərinin və
Ukraynanın müstəqilliyinin bərpası. Yəni, müsbət məqam ondan ibarətdir ki,
ABŞ və Avropa İttifaqı, zənnimcə, eyni
mövqedən çıxış edir və əvvəlki
siyasəti davam etdirir. Bu siyasət Ukrayna
kimi müstəqil ölkələrin müdafiəsidir.
Moderator Yan BREMMER: Sualım Estoniya
Prezidentinədir. Rusiyanın sizin ölkə ilə
bağlı hansı təhlükələr,
çağırışlar yaratdığına nəzər
saldıqda biz tarixən daha çox NATO tərəfindən
daha güclü zəmanətin verilməsinə ehtiyacın
olduğunu, Rusiyaya məxsus anklavın mövcudluğunu,
silahlı qüvvələr, işğal kimi məsələləri
görürük. Bu gün isə
kibermüharibə, Avropada seçkilər zamanı
ultrasağçı siyasi qüvvələrin dəstəklənməsi
kimi məsələlər meydana gəlir. Rusiya ilə bağlı
çağırışlar texnoloji imkanların
artmasından qaynaqlanırmı? Onlar dəyişir,
inkişaf edirmi? NATO belə bir
çağırışa cavab vermək
iqtidarındadırmı? Bu, bütün
avropalıların qəbul etdiyi vahid amal anlamına gəlirmi?
Çünki onların çoxu belə bir
potensial təhlükəni görürlər. Yəni, ruslar Fransada seçkilərə müdaxilə
edəcəklərsə, bununla mübarizə aparmaq Estoniya ilə
digər Avropa dövlətləri arasında vahid amal
yaradırmı? 2017-ci ildə bununla
bağlı nə düşünməliyik?
Estoniya Prezidenti xanım Kersti
KALYULAYD: Mənə söz verdiyinizə görə təşəkkür
edirəm. Siz qeyd etdiniz ki, buradakıların hər
biri Rusiya tərəfindən müxtəlif müdaxilənin
qurbanı olub. Bizim bu mənada bəxtimiz
gətirib, 2007-ci ildəki kiberhücumdan başqa hər
hansı bir müdaxiləyə məruz qalmamışıq.
Bunun səbəbi bizim NATO-ya üzv dövlət
olmağımızdır və təşkilata üzv olan
heç bir ölkə hərbi hücumun qurbanı ola bilməz. Mən əminəm
ki, bu, belə olaraq qalır. Həqiqətən
NATO regionda mövcud risklərlə bağlı adekvat
addımlar atmalıdır. Bildiyiniz kimi,
Varşava zirvə görüşü, qəbul edilmiş qərarlar
və onların icrası bu gün özümüzü
coğrafi baxımdan təhlükəsiz hiss etməyimizə
və diqqətimizi digər risklərə yönəltməyimizə
kifayətdir. Bayaq da söhbət etdiyimiz
kimi, maraqlıdır ki, builki Münxen Təhlükəsizlik
Konfransının əsas mövzusu Baltik regionu ölkələri
və həmin regiona qarşı bilavasitə Rusiya təhlükəsi
deyil. Hər halda bu, məhz belədir və
bu region ön cəbhə hesab edilmir. Ümumiyyətlə,
ön cəbhə məfhumu prinsipcə aradan qalxıb. Bu gün biz artıq kibertəhlükə
haqqında danışırıq. Hətta
bu anlam da iki yerə bölünür - ənənəvi
kiberhücumlar, yəni, sistem və serverlərə
qarşı və daha çox qeyri-fiziki hücumlar, bir də
media müharibəsi və mediaya qarşı kiberhücumlar.
Bu haqda konfrans zamanı
çox danışıldı. Zənnimcə, belə
bir təhlükə qarşısında insanlar özlərini
olduqca aciz hiss edirlər. Çünki
onunla mübarizə aparmaq üsullarını bilmirik. Hər bir məsələ strateji informasiya və
kommunikasiya hesab oluna bilər. Lakin vaxt gəlir
ki, bu, heç də belə olmur. Ancaq
bununla vəziyyətin mürəkkəbliyi heç də
azalmır. Məsələn, seçkilərin
keçirildiyi şəraitdə. 2017-ci
ildə Avropada vacib seçkilər keçiriləcək.
Estoniyanın rəqəmsal təcrübəsindən
çıxış edərək deyə bilərik ki, hər
hansı bir ciddi təhlükə varsa nə etməlisiniz?
Burada hər hansı bir kompüter
proqramını işə salmaq olarmı? Bəlkə də olar, ancaq daha sonra bunun sistemli
üsulu müəyyənləşdirilməlidir.
Bu gün bununla bağlı
nələr etməliyik? İnsanlar seçkilərdə
iştirak edərkən həmin risklərdən xəbərdar
olmalıdırlar və məncə, Almaniyada bu, məhz belədir.
Mən Almaniya Müdafiə Nazirliyi
binasının divarında ölkənin
azadlığının gələcəkdə həm də
kibermüstəvidə müəyyən ediləcəyi ilə
bağlı şüarı oxudum. Bu, o deməkdir
ki, siz bu riskləri anlayırsınız.
Bu halda - kiberhücum, uydurma
xəbərlər, kompromatların yayıldığı
halda ilk müdafiə xətti belə bir təhlükənin
səmimi etiraf olunmasıdır. Ancaq bu gün kompromata
nə gərək var ki? Bu gün bir namizədlə
bağlı qorxunc uydurma məlumatın yayılması həmin
namizədin gələcəyini məhv edə bilər. Özünüz bu prosesin daxilindəsinizsə, siz
artıq hansısa mövzunun yalan olması ilə
bağlı mübahisəyə başlayırsınız.
Ona görə də artıq bu gün biz
demokratiyamızı qorumaq üçün razılığa
gələrək vəd etməliyik ki, opponentim hücuma məruz
qalanda mən kənara çəkilməyəcəyəm.
Opponentimlə birgə bu hücumu pisləyəcəyəm
və ondan seçki kampaniyası zamanı öz mənafeyim
naminə istifadə etməyəcəyəm. Əvvəlcədən belə bir vəd verilmiş
olsa, belə bir kompüter proqramı meydana gəlir. Ola
bilsin ki, bu mükəmməl proqram deyil, çünki bəzən
ən inanılmaz xəbər doğru ola
bilər. Bəzi insanlar özləri hücumun
qurbanı olmayana qədər bu üsulu dəstəkləməyə
bilərlər. Ancaq sonra belə olan halda
onlara sual verilməlidir ki, niyə bu yanaşmanı əvvəldən
dəstəkləmirdiniz?
Moderator Yan BREMMER: Xanım Prezident,
bunu özlərinə bilavasitə təhlükə hesab edən
avropalıların və amerikalıların reaksiyasını
görəndən sonra Rusiyanın da bu mövzuda mövqeyi
qeyri-müəyyəndir. Kibertəhlükə
ilə bağlı mübarizə yalnız NATO çərçivəsində
olmalıdır, yoxsa səmərəli, birgə, ümumavropa
tədbirlərinə ehtiyac vardır?
Estoniya Prezidenti Kersti KALYULAYD:
Çıxışımda məsələnin hərbi
aspektini kənara qoyaraq, daha çox mülki fəsadlardan
danışdım. Ancaq NATO və Avropa
razılaşır ki, burada o qədər də böyük fərq
yoxdur. Biz bir yerdə işləməliyik.
NATO-nun Riqada Strateji Kommunikasiya üzrə Təlim
Mərkəzi və Tallində Kibertəhlükəsizlik
üzrə Təlim Mərkəzi fəaliyyət göstərir.
Avropa İttifaqının da strateji kommunikasiya
üzrə Şərq və Qərb mərkəzləri
mövcuddur. Bu problemlə hamı məşğul
olur. Bu problem hər yerdə, bütün
azad cəmiyyətlərdə var. Bu gün virtual müstəvidə
hər yerdə müharibə var. Müharibə aparmaq
üçün kifayət qədər virtual meydan tapmaq olar.
Zənnimcə, Almaniyanın
müdafiə naziri xanım Leyen çıxışında
məhz bu mesajı çatdırmaq istəyirdi. O, bir növ əks-hücuma
keçərək Almaniya qoşunlarının Şərqdə
yerləşdirilməsinin mümkünlüyü iddiasına
cavab verdi. Yəni, siz
özünüz şəffaf şəkildə bu mövzudan
sui-istifadə oluna biləcəyini bəyan edirsiniz, lakin buna
yol vermirsiniz.
Moderator Yan BREMMER: Cənab
Kvirikaşvili, NATO sualını sizə də aid etmək
olar. Sizin də bu təşkilata qoşulmaqda
çoxdan marağınız var. Bu, sizin üçün də
çağırışlarla dolu bir prosesdir. Bu mövzu bu gün nə dərəcədə
aktualdır və Rusiya ilə münasibətlərin gələcəyini
necə görürsünüz?
Gürcüstanın Baş naziri
Giorgi KVİRİKAŞVİLİ: Əvvəlcə,
Gürcüstanın Rusiya ilə beşgünlük
müharibəsinin tarixinə qayıtmaq istərdim. Bu hadisə 2008-ci ildə baş vermişdir. Minlərlə hərbçimiz həlak oldu. Biz mövqeyimizi qoruduq, ancaq kiçik ölkə
olduğumuzdan nəticədə ərazimizdə yenidən
Rusiya hərbi bazaları peyda oldu. Cenevrə
Beynəlxalq Müzakirələr Formatı
yaradılmışdır, ATƏT, Avropa İttifaqı, BMT
kimi təşkilatlar həmin formatda təmsil olunur. Təəssüflər ki, bir neçə ildə
demək olar, heç bir irəliləyiş əldə edilməmişdir.
Altı il sonra -
2014-cü ildə Rusiya bu hərəkətlərini Ukraynada təkrar
etdi. Burada dərs ondan ibarətdir ki, təkcə
regionumuzda deyil, bütün qitədə sabitliyin və təhlükəsizliyin
bərqərar olunmasının təməl daşı ərazi
bütövlüyü məsələsidir. Ölkələrin dövlət sərhədlərinin
yenidən nəzərdən keçirilməsi çox təhlükəli
haldır.
Bu gün biz elə bir vəziyyətdəyik
ki, ərazimizdə sədlər yaradılıb, etnik
gürcülər gündəlik əsasda qondarma sərhədləri
pozduqlarına görə həbs olunur, onlar ana dilində təhsil
almaq hüququndan məhrum ediliblər. İqtisadi sahədə
müəyyən irəliləyiş istisna olmaqla, 2012-ci ildən
etibarən bizim çox ardıcıl və çox konstruktiv
mövqeyimizə baxmayaraq, heç bir siyasi irəliləyiş
əldə edilməmişdir. Qondarma Abxaziya və Cənubi
Osetiya ilə inteqrasiya sazişləri bağlanılır,
onların silahlı qüvvələri və hüquq
mühafizə orqanları Rusiyanın müvafiq inzibati məkanına
daxil edilir, strukturları tərəfindən
özününküləşdirilir və bu proses davam etməkdədir.
Bunun həlli yolu nədir? Təəssüf
ki, bu suala cavabım yoxdur. Verə biləcəyim yeganə
cavab da virtualdır: bu cür təhlükələrə
qarşı sivil dünyanın birliyi.
NATO-ya üzvlük məsələsi
bizim xalqımız üçün ən əhəmiyyətli
məsələ deyil. Lakin bu, müəyyən dəyər və
prinsiplərə malik olan ölkələrdən ibarət bir
ailədir və Gürcüstan hesab edir ki, onun yeri məhz
oradadır. Dediyim kimi, bu, bizim xarici siyasət
hədəflərinə daxil olan məsələ deyil, ancaq
bu, Gürcüstanın mövcudluğu ilə bağlı
ehtiyacları və daxili islahatların təbiətini müəyyən
edir. Biz hesab edirik ki, NATO və Avropa bizim mənsub
olduğumuz ailədir. Bu məsələdə
biz olduqca tədricən hərəkət edir və çox
ardıcıl addımlar atırıq. Eyni
zamanda, biz çox səbirliyik. Hesab edirik
ki, bu yolda ardıcıl, ideyaya sadiq və həmçinin
konstruktiv olduğumuz halda bir gün Gürcüstan
üçün belə bir imkan yaranacaqdır.
Biz mesaj verməyə
çalışırıq ki, heç bir üzvlük
müqabilində düşmənçilik istəmirik. Biz ərazi
bütövlüyümüzün və suverenliyimizin
reallaşdırılmasını istəyirik. Suverenlik isə bu və ya digər kluba üzv olmaqla
bağlı xalqın suveren qərarıdır. Biz isə artıq qərarımızı
vermişik.
Moderator Yan BREMMER: Sualım Prezident
Əliyevədir. Aylardır ki, bu sualı Sizə
vermək istəyirəm. Siz ən qeyri-mümkün ola biləcək geosiyasi vəziyyətdən
çıxdınız. Söhbət Türkiyənin
rus təyyarəsini vurması və ruslarla türklərin
bir-birinin yaxasından yapışmasından gedir. Sonra isə demək olar ki, bir gecədə bu
münasibətlər çox sıx oldu. Azərbaycan
Prezidenti olaraq, bu təcrübəni yaşamaq necə idi?
Buradakı hər bir kəslə rəsmi Bakının
mövqeyindən irəli gələrək bu proses haqqında
fikirlərinizi paylaşa bilərsinizmi? Çünki
hesab edirəm ki, hər kəs bunu bilmək istəyir.
Prezident İlham ƏLİYEV:
Bilirsiniz, biz beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətinə, ola bilsin, o qədər də çarpmayan belə
bir vəziyyətlə üzləşirik. Bu,
bizim coğrafiyamızdır. Giriş
çıxışımda qeyd etdim ki, bizim
coğrafiyamız Asiya, Avropa və regionda ənənəvi
qüvvələr arasındadır. Azərbaycan
Fars imperiyasının, Rusiya imperiyasının, qismən
Osmanlı imperiyasının bir hissəsi olmuşdur. Bu gün bu üç ölkə bizim birbaşa
qonşularımızdır. Bu üç
ölkə ilə bizim çox yaxşı münasibətlərimiz
var. Bu münasibətlər birinci növbədə
qarşılıqlı hörmət, daxili işlərimizə
qarışmama və praqmatizmə, bizim milli
maraqlarımıza əsaslanır. Buna
görə də Azərbaycan üçün ən pis
ssenari qonşularımız arasında hansısa bir pis hadisənin
baş verməsidir. Məsələn,
2008-ci ildə Rusiya-Gürcüstan müharibəsi baş
verdikdə və ya bu yaxınlarda qeyd etdiyiniz həmin hadisə
zamanı olduğu kimi. Biz bunu regional
sabitliyə ciddi bir təhlükə hesab edirik. Bizə sabitlik lazımdır. Bizim
ölkəmizin daxilində sabitlik var və biz ətrafımızda
da sabitlik istəyirik. Çünki biz ada
deyilik. Xoşumuza gəlib-gəlməsindən
asılı olmayaraq, sərhədlərimiz xaricində baş
verənlər bizə də təsir edə bilər, müsbət
və ya mənfi şəkildə. Buna
görə biz qonşularımıza bu böhrandan
çıxış yolunu tapmağa kömək etmək
üçün bütün səylərimizdən istifadə
etdik, lakin bunu çox ehtiyatla etdik.
Azərbaycanın Rusiya ilə
Türkiyə arasında münasibətlərin
normallaşmasına kömək etmiş ölkələr
arasında olması da açıqlanmışdır. İstənilən
halda ölkə ilə nə dərəcədə sıx
münasibətlərimizin mövcudluğundan asılı
olmayaraq, biz həmişə əsas prinsipləri rəhbər
tuturuq. Bu prinsiplər beynəlxalq
hüquqdur. Beynəlxalq hüquqa əməl
olunmalıdır. Beynəlxalq hüququ
pozanlar yanlış hərəkət edirlər və biz bunu
həmişə vurğulayırıq. Biz ətrafımızda
olan və bu masada təmsil olunan
bütün ölkələrin ərazi
bütövlüyünü tamamilə dəstəkləyirik.
Biz özümüz ərazi
bütövlüyünün pozulmasından əziyyət
çəkirik. Buna görə də ərazi
bütövlüyü məsələsi bizim
üçün toxunulmazdır. Eyni
zamanda, biz riskləri azaltmaq üçün hansı işlərin
görülə biləcəyini nəzərdən
keçirdik. Buna görə Rusiya ilə
Türkiyə arasında gərginlik çox ciddi geosiyasi bir
risk idi və regionumuz üçün birbaşa risk idi.
Bu iki ölkə bizim əsas iqtisadi tərəfdaşımız
və qonşumuzdur. Əgər, onlara bu
çətinliklərin öhdəsindən gəlməyə
kömək etmişiksə, düşünürəm ki, biz
buna görə təqdir olunmalıyıq.
Lakin sizə deyə bilərəm
ki, sabitləşdirici amil kimi Azərbaycanın rolu get-gedə
beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən daha da çox
tanınır.
Sizə bu yaxınların misalını çəkə
bilərəm. Sadəcə iki gün
bundan əvvəl Bakıda ABŞ ordusunun baş qərargah rəisi
cənab Dənford və Rusiya ordusunun baş qərargah rəisi
cənab Gerasimovun görüşü olub. Onlar ilk dəfə bizim ölkədə
görüşdülər. Bakının
seçilməsi qərarı bizim deyildi. Biz
bu qarşılıqlı əlaqənin təşəbbüskarı
kimi çıxış etməmişdik. Bizə yaxınlaşaraq buna razı
olub-olmamağımız soruşuldu. Biz
dedik ki, əlbəttə, buna razıyıq. Bəs nəyə görə Azərbaycan
seçildi? Mən bu sualı özümə
verdim. Avrasiyanın xəritəsinə baxaraq
gördüm ki, ola bilsin, Azərbaycan
onların görüşə biləcəyi yeganə məkandır.
Biz NATO-nun üzvü deyilik. Biz Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının
üzvü deyilik. Biz güclü beynəlxalq
nüfuza malik ölkəyik. Biz ABŞ,
Avropa və qonşularımız, Rusiya ilə çox
yaxşı münasibətləri olan və onların
hörmət bəslədiyi ölkəyik. Buna görə də artıq nəinki təkcə
bizim regionda, həm də geniş miqyasda Azərbaycanın
sabitləşdirici amil kimi rolu artacaqdır. Bu, bizim regional sabitliyə verdiyimiz töhfədir.
Burada artıq qeyd olunmuşdur ki, sabitlik istənilən
növ inkişaf üçün ən vacib amildir. Sabitliyiniz olmasa sərmayələri, həyat şəraitinin
yaxşılaşdırılmasını və əməkdaşlığı
unudun.
Bizim siyasətimiz həmişə
layihələr vasitəsilə əməkdaşlığa sərmayə
yatırmaq idi.
Bizim uzun illərdir ki, mövcud olan və
çox səmərəli regional əməkdaşlıq
formatımız da var. Bu, Azərbaycan, Gürcüstan və
Türkiyədir. Biz birlikdə enerji, nəqliyyat
və digər layihələri icra edirik və biz güclü
müttəfiqlərik. Eyni zamanda, bu
gün bizim digər regional əməkdaşlıq
formatımız var. Bu, Azərbaycan, İran və
Rusiyadır. Azərbaycan dünyada, eyni
zamanda, İran və Rusiya ilə sərhədi olan yeganə
ölkədir. Onlar ticarət, nəqliyyat,
iqtisadi inkişaf və təhlükəsizliklə
bağlı sahələrdə bizim təbii tərəfdaşlarımızdır.
Buna görə də ümid edirəm, elə
bir vaxt gələcək ki, biz bu mövcud regional əməkdaşlığı
daha böyük əməkdaşlığa inteqrasiya edə
biləcəyik və bu da bütün insanların xeyrinə
olacaqdır. Bu, riskləri azaldacaq və əməkdaşlıq
üçün daha çox imkanlar yaradacaqdır.
Moderator Yan BREMMER: Bu, çox
yaxşı cavab idi və mən buna görə Sizə minnətdaram.
Lakin Sizdən şəxsən soruşmaq istəyirəm.
Çünki mən bilirəm, Siz uzun müddətdir
ki, Ərdoğan ilə necə yaxınsınız və
yaxın olmusunuz. İlkin olaraq, demək
olar ki, o, hirsli idi. O, heç kimdən üzr istəmək
istəmirdi, turizm və ticarət tənəzzüldə idi.
Bu, ölkə iqtisadiyyatına çox pis təsir
edirdi. Qəfildən olan bu dəyişikliyi
Siz nə dərəcədə tez görə bildiniz? Sizcə, onu tanıdığınız qədər
bu dəyişiklik uzunmüddətlidirmi,
davamlıdırmı və yaxud, bu, instinktiv emosional bir
addım idi. Sizin təcrübənizdə bu, necə
oldu?
Prezident İlham ƏLİYEV: Fikrimcə,
Türkiyə və Rusiya prezidentləri baş verənləri
qiymətləndirərək çox düzgün və
müdrik bir qərar qəbul etdilər. Çünki bu proses
daha çox uzana bilərdi. Əgər proses daha çox
uzansaydı, onun əvvəlcədən
proqnozlaşdırılması mümkün olmayan nəticələri
ola bilərdi. Çünki
hərarət çox yüksək idi. Mənim
Prezident Ərdoğan ilə söhbətim oldu. Mənim Prezident Putinlə söhbətim oldu. Bilirəm ki, Prezident Nazarbayev çox böyük
müvəffəqiyyətlə bu vasitəçilik prosesində
fəal iştirak edirdi. Əlbəttə,
bu məlumat ictimaiyyətə açıqlanmaq
üçün nəzərdə tutulmayıb. Lakin mən şəxsən onlar üçün
barışığa getməyin necə çətin
olduğunu bilirəm. Bunun baş verməsi
faktı onu göstərir ki, bu siyasətçilər öz
fəaliyyətində emosiyaları yox, praqmatizmi rəhbər
tuturlar. Prezident qismində vəzifəyə
keçən kimi siz emosiyalarınızı kənara
qoymalısınız. Əgər vəzifəyə
emosiyalarla keçsəniz, siz uğur qazanmayacaqsınız,
ölkənizdə və regionunuzda bir
qarışıqlıq yaradacaqsınız.
Moderator Yan BREMMER: Bundan əvvəl,
siz Qazaxıstanı qeyd etdiniz və sədr Tokayev müdaxilə
edərək, “mən əlavə edə bilərəm” dedi. Buyurun söz sizindir.
Qazaxıstan Senatının sədri
Kasım-Jomart TOKAYEV: Sadəcə demək istəyirdim ki, Azərbaycan
bu münaqişənin həllində olduqca mühüm rol
oynadı. Prezident Əliyevin rəhbərlik
etdiyi bu ölkənin coğrafi və ya etnik baxımdan
Türkiyəyə və Rusiyaya yaxınlığı Rusiya
və Türkiyə prezidentlərinin bir araya gətirilməsində
kifayət qədər vacib amil oldu. Eyni
zamanda, cənab Prezident, Siz qeyd etdiyiniz kimi, məhz Prezident
Nazarbayev cənab Ərdoğanı Rusiya Prezidentinə
üzrxahlıq etməsində dilə gətirdi. Nəticə isə tam aydın oldu. Bölgədəki bütöv vəziyyət,
xüsusən də Suriyadakı vəziyyət, həmin
olduqca mühüm vaxtda müvafiq liderlərin birgə vasitəçilik
səylərinin nəticəsində kəskin şəkildə
dəyişdi.
Moderator Yan BREMMER: Faktiki olaraq, siz
mübahisə edə bilərdiniz ki, fikrimcə, bu, dünyada
ən vacib konstruktiv geosiyasi kursun dəyişməsi oldu. Yəni,
Rusiya ilə Türkiyə... Beləliklə,
Qazaxıstan mühüm geosiyasi rol oynamaqdadır.
Qazaxıstan Senatının sədri
Kasım-Jomart TOKAYEV: Biz geosiyasi rol
oynadığımızı iddia etmək istəməzdik,
çünki Qazaxıstan regional qüvvədir. Lakin, eyni zamanda, əlbəttə, biz Suriyaya gəldikdə
sülh səylərinə töhfə vermək
arzusundayıq. Astana Cenevrədə
danışıqların siyasi baxımdan davam etdirilməsi
üçün əsas qoymaq məqsədilə aparılan
işin uğurlu olması üçün Suriya
danışıqlarına ev sahibliyi etdi. Bu, bizim kiçik töhfəmizdir, çünki
inanırıq ki, dünya get-gedə daha da bütövləşir.
Suriya bizdən, Mərkəzi Asiyadan o qədər
də uzaq deyil. Bu fürsətdən
istifadə edərək, mən əhəmiyyəti get-gedə
artan Mərkəzi Asiyanın geosiyasi və qlobal rolunu qeyd etmək
istərdim. Hesab edirəm ki, Mərkəzi
Asiya və daha geniş miqyasda, Avrasiya gələcəkdə
həm iqtisadi, həm siyasi sahədə beynəlxalq
münasibətlərdə olduqca mühüm rol oynayacaq.
Moderator
Yan BREMMER: Mən yenə də bu mövzuda qalmaq istəyirəm.
Üzrlü hesab edin, lakin Suriya məsələsinə
varmayacağam, çünki panel müzakirəsini bu mövzu
ilə bitirmək istəmirəm. Lakin, əlbəttə
ki, Çin mövzusuna toxunmaq istərdim. Mən
cənab Yatsenyukdan başlamaq istəyirəm, çünki
maraqlıdır, biz burada geosiyasi maraqların birləşməsi
haqqında danışdıqda, sizin üzləşdiyiniz vəziyyətin
inanılmaz dərəcədə ağır olduğunu da
anlayırıq. Bununla belə, Çin
yaxın gələcəkdə dünyada ən böyük
iqtisadiyyat olacaq. Onların Ukraynada
böyük sərmayələri var, hətta kənd təsərrüfatı
sahəsində də. Onlar Suriyaya gəldikdə,
daha çox konstruktiv diplomatik rollar haqqında
danışırlar. Bilmək istərdim
ki, Ukrayna Çinin bu roluna necə baxır və onların
maraqları ayırıcı və ya sabitləşdirici
amildir və ya onlar sizin ölkədə ruslarla müqayisədə
ən azı daha potensial konstruktiv yanaşmanı tətbiq edə
bilər?
Ukraynanın keçmiş Baş
naziri Arseni YATSENYUK: Mövzu belədir: Çin Ukraynadan bir az uzaqdadır. Bu, məsələnin
bir hissəsi. Onun digər hissəsinə
gəldikdə, biz Çindən daha çox sərmayə
almaqda şad olardıq. Biz Çini real tərəfdaş
hesab edirik. Çinin bir sıra beynəlxalq
təşkilatlarda çox güclü səsi var. Çin nəhəng
potensiala malikdir. Biz qətiyyətlə inanırıq
ki, çinli tərəfdaşlarımız və
dostlarımızla bir sıra razılaşmalara nail ola bilərik. Bir sözlə,
şübhəsiz ki, Çinlə apardığımız əməkdaşlıq
ölkəmizə daha çox investor və sərmayələr
cəlb edə, Ukrayna iqtisadiyyatını gücləndirə
və ukraynalıların həyat standartlarını
yaxşılaşdıra bilər. Lakin
burada əsas maneə var. Bunu Prezident Əliyev dəfələrlə
qeyd etdi. Sabitliyin çox böyük əhəmiyyəti
var. Bizim üçün sabitlik və təhlükəsizlik
eyni məna daşıyan sözlərdir. Beləliklə,
inanmıram ki, Çin Minsk razılaşmasının Rusiya tərəfindən
icra olunması ilə bağlı hər hansı
razılığı təmin edə bilər. Lakin xatırlamıram, Çin BMT-nin Baş məclisində
Krımın qeyri-qanuni anneksiyası ilə bağlı qərarı
dəstəklədi, yoxsa yox? (Zaldan səs: bitərəf
qaldı). Bəli, onlar bitərəf
qaldılar. Ola bilsin, bəlkə gələn
dəfə, Çin aydın şəkildə Ukraynanın ərazi
bütövlüyünü dəstəkləyəcək.
Lakin bir daha iqtisadi məsələyə
qayıdaraq deməliyəm ki, Çin əməkdaşlıq
üçün gözəl ölkədir.
Moderator Yan BREMMER: Çinə gəldikdə,
əlbəttə, biz Qazaxıstana müraciət etməliyik
və sizin üçün ən mühüm xarici iqtisadi təkan
kimi Çin haqqında danışaq. Bilmək istərdim,
fikrinizcə, cənab Yatsenyukun dediyi kimi, Rusiya tarixən
öz təsir sferası hesab etdiyi yerlərdə Çin
aparıcı iqtisadi iştirakçı ola
bilərmi? Siz bunu rəqabəti
qızışdıran amil, gec və ya tez partlaya biləcək
vaxt bombası kimi hesab edirsinizmi?
Qazaxıstan Senatının sədri
Kasım-Jomart TOKAYEV: Səkkiz il Çində,
dörd il isə Sinqapurda yaşamış bir
çinşünas kimi mən Çində baş verənləri
diqqətlə izləyirəm. Qətiyyətlə inanıram
ki, Çin Mərkəzi Asiya ilə bağlı, xüsusən
də iqtisadi sahəyə gəldikdə, çox
yaxşı perspektivləri var. Məsələn, Çin 51
müəssisəsini öz ərazisindən Qazaxıstana
köçürməyi planlaşdırır. Mən
burada Sədr Si Cinpinin irəli sürdüyü “Bir kəmər
- Bir yol” adlı konsepsiyanı qeyd etdim. Fikrimcə,
bu, çox perspektivli konsepsiyadır. Nəzərə
alsaq ki, bu konsepsiya Mərkəzi Asiya ölkələri,
Avrasiya İqtisadi İttifaqı tərəfindən dəstəklənəcək
və istifadə ediləcək, o, Mərkəzi Asiya ölkələrinin,
o cümlədən Rusiyanın iqtisadi inkişafının əsas
amillərindən biri olacaq. Çin iqtisadi nəhəngə
çevrilib. Hesab edirəm ki, Çinin
iqtisadi artım sürəti kifayət dərəcədə
davam edəcək. Altı faizlik iqtisadi artım
Mərkəzi Asiyada əsas sərmayədarlardan biri olmaq
üçün kifayətdir. Beləliklə,
Çinin iqtisadi gücü kifayət qədər
böyükdür. Lakin, eyni zamanda, hesab
edirik ki, Qazaxıstanla siyasi əməkdaşlıq da kifayət
qədər uğurla inkişaf edir. Hər il iki ölkənin lideri üç-dörd dəfə
görüşür və bir sıra mühüm məsələləri,
ilk öncə, ikitərəfli əməkdaşlığı
müzakirə edirlər. Onlar nəinki söhbət
edirlər, o cümlədən razılaşmaların və
danışıqların praktiki işlərə hansı
şəkildə çevrilməsi haqqında
düşünürlər. Bir sözlə,
əgər belə demək olarsa, Çin Mərkəzi
Asiyada get-gedə öz mövqeyini gücləndirir. Çin, əlbəttə ki, Qazaxıstanın əsas
tərəfdaşı olacaq. Burada
şübhə yoxdur.
Moderator Yan BREMMER: Bəs ruslara gəldikdə?
Qazaxıstan Senatının sədri
Kasım-Jomart TOKAYEV: Bizim çox yaxşı münasibətlərimiz
var.
Moderator Yan BREMMER: Xeyr, mən əvvəlki
məqama qayıtmaq istərdim. Bu, yekun nəticədə
Rusiya ilə Çin arasında toqquşmaya gətirəcəkmi?
Bu problemdən necə qurtulmaq olar?
Qazaxıstan Senatının sədri
Kasım-Jomart TOKAYEV: Rusiya ilə Çin arasında rəqabət
haqqında danışmağa dəyməz. İqtisadi
baxımdan, Çin regionda ən böyükdür. O,
dünyanın ikinci ən böyük iqtisadiyyatıdır və
ən uğurlu iqtisadiyyatdır. Çin öz
iqtisadiyyatını dəyişir və bu, çox vacibdir.
Onlar kiber qüvvəyə malik dövlət olmaq
istəyirlər. Bu yaxınlarda mən
Çinin ən inkişaf etmiş şəhərlərindən
birində - Şençen şəhərində oldum. Mən daha çox inanmağa başlayıram ki,
Çin heç şübhəsiz, öz məqsədlərinə
nail olacaq.
Moderator Yan BREMMER:
Gürcüstanın Baş naziri hava limanına getmək
üçün bir neçə dəqiqədən sonra bizi
tərk edəcək. Ona yekun söz vermək
istərdim. Buyurun, söz sizindir.
Gürcüstanın Baş naziri
Giorgi KVİRİKAŞVİLİ: Əvvəlcə, mən
fürsətdən istifadə edərək, regiona
böyük inkişaf gətirəcək “Bir kəmər -
Bir yol” layihəsi haqqında bir neçə söz söyləmək
istərdim. Burada yeni sərmayələrdən,
nəinki fiziki infrastruktura, o cümlədən xidmətlər
sahəsinə də sərmayələrdən söhbət
gedir. Söhbət insanların səfərlərindən
gedir. Daha çox səfərlər
insanların qarşılıqlı ünsiyyətini
artırır və beləliklə, daha çox sabitlik gətirir.
Bir sözlə, bu, olduqca vacib layihədir.
Bu, bütün qitədə istehsalat sahələrinin
yenidən paylanmasıdır. Biz hər
imkanımızdan yararlanmağa çalışırıq.
Prezident Əliyevin qeyd etdiyi kimi, biz
Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti layihəsində
iştirak edirik. Biz öz
yollarımızı müasirləşdiririk, yeni enerji sahələrini
tikirik. Çindən gələn yeni sərmayələrimiz
var. Bu, daha çox dostluq, nəinki rəqabət məsələsidir.
Bir sözlə, biz bundan tam məmnunuq. Mən fürsətdən istifadə edərək,
bu panelə məni dəvət etdiyinizə görə təşəkkürümü
bildirmək istəyirəm. Biz çox
ümid edirik ki, Avrasiya qitələrində daha çox
sabitlik olacaq. Çox sağ olun.
Moderator Yan BREMMER: Tbilisiyə
qayıdarkən sizə xoş uçuş arzulayırıq.
Biz Çin mövzusunu müzakirə edirik və
icazə verin, Prezident Kalyulayda müraciət edim. Çünki siz əvvəldə dəyərlər
haqqında danışdınız və liberal dəyərlərin,
insan hüquqlarının vacibliyini qeyd etdiniz. Əlbəttə, sədr Tokayev indicə Çini
qeyri-adi nəhəng adlandırdıqdan sonra Çinin iqtisadi
sisteminin artan cəlbedici mahiyyəti, həmçinin göz
qarşısındadır. Bu, tarixən
amerikalılar və avropalıların dəstəklədiyi dəyərlərdən
xeyli fərqlənən dəyərlərdir. Dəyişkən qloballaşma baxımından,
Estoniyanın rolunu necə görürsünüz? Bu, sizin ölkə, siyasi, iqtisadi modeliniz
üçün nə məna verir? Bunu
digər ölkələrə gəldikdə, necə
görürsünüz?
Estoniya Prezidenti Kersti KALYULAYD: Sağ
olun. Əvvəlcə, mən qeyd etdiyiniz məsələyə
qayıtmaq istərdim və onu hələ şərh etmək
imkanım olmadı. Siz bildirdiniz ki,
geosiyasi kursun dəyişməsi və kursdan kənara
çıxaraq geriyə qayıtmaq anları olmuşdur.
Heç kəsin planında olmayan, potensial
qaydada çox ağır nəticələrin aradan
qaldırılması üçün bu cür kəskin
şokdan çıxmağı bacarmış bütün tərəfləri
təbrik edirəm. Lakin hesab etmirəm ki,
bu, geosiyasi kursun dəyişməsi oldu. Hiss
etdiyimiz geosiyasi kursun dəyişməsini artıq 2008-ci ildə
gördük. 2008-ci ildə Rusiya Helsinki
Yekun Aktının müddəalarına, oradakı təriflərə
yenidən baxmaq təklifi ilə çıxış etdi.
Bir azdan sonra biz münaqişələrin
şahidi olduq. 2008-ci il geosiyasi kursun
dəyişməsi, sonradan Ukraynada vəziyyətin alt-üst
olması ilə yadda qaldı.
İndi isə biz sabitlik
haqqında danışırıq. Əgər ölkədə
fəal münaqişə gedirsə, sabitlik çox
lazımlıdır, çünki münaqişə olmayanda,
sabitliyi qoruyub saxlamaq üçün çox böyük səylər
göstərilməlidir. Çünki dəyişikliklər
baş verdiyi, qeyri-sabit yerdə heç kəs yeni, təhlükəsizlik
durumu qurmağa çalışmır. Hesab
edirəm, bunu yadda saxlamaq çox vacibdir. Burada
düşündüyüm sabitliyin digər aspekti
işğal ilə bağlıdır. Mən
Sovet İttifaqında, Estoniyanın işğal olunmuş ərazisində,
Tallində böyümüşəm. Bilirəm
ki, bir çox insanlar sabitliyi qiymətləndirir. Həmçinin bilirəm, bəzi insanlar, bir
çox şəxslər və hökumətlər var ki,
işğal olunduğumuzu hələ də tanımır.
Fikrimcə, sabitlik, təhlükəsizlik
haqqında yenidən danışdıqda, yeni quruluşu dəyişərək
öz demokratik iradəsini vurğulamaq istəyən bir
dövlətin hesabına bu dəyişiklikləri etmək cəhdlərini
nəzərdən keçirdikdə tarixin bu faktlarını
xatırlatmaq çox vacibdir.
İndi isə Çin
mövzusuna gəlirəm. Biz, Estoniyada, əlbəttə,
bilirik ki, Çinlə müqayisə oluna bilmərik.
Lakin maraqlı məsələ ondan ibarətdir ki, azad bazar
iqtisadiyyatı kimi, biz bu məqsədləri
bölüşürük: dünya açıq ticarət
aparmalı və qloballaşmaya qarşı azad paylaşma
olmalıdır. Məsələn, Avropa
İttifaqının genişlənməsindən, Asiyada
mövqelərin yenidən bölüşdürülməsindən
hər bir hökumət faydalanmalıdır və heç kəs
digər tərəfə kənardan baxmalı deyil. Bəlkə
müəyyən məsələlər səhv ola bilər. Lakin Qərb
dünyasında bu, qeyri-sabitlik, o cümlədən
qeyri-müəyyənlik yaradır. Biz
bundan kənar olmalıyıq və bu məsələ
haqqında düşünməliyik. Bir
daha bildirirəm ki, bunları etdikdə biz liberal dəyərlərimizi,
o cümlədən azadlıqları, qloballaşmanı,
güclülərin zəiflərə dəstək verməsini
düşünməliyik.
Moderator Yan BREMMER: Bundan sonra suallara
keçəcəyik. Əminəm ki, kifayət
qədər sual və vaxtımız var. Ancaq bundan öncə
Prezident Əliyevə Çin məsələsi ilə
bağlı danışmaq imkanı vermək istəyirəm.
Burada Sizdən soruşmaq istəyirəm. Əlbəttə ki, Çin tamamilə fərqli bir
qüvvədir. O, nəhəng bir iqtisadi qüvvədir.
Rusiya nəhəng təhlükəsizlik
qüvvəsidir. Kollektiv Təhlükəsizlik
Müqaviləsi Təşkilatının arxitekturası
üzə çıxır. Bəziləri
bunun uzunmüddətli perspektivdə NATO-ya qarşı
potensial tarazlaşdırıcı qüvvə rolunu
oynayacağını bildirir. Siz bunu
inteqrasiyanın meydana gəlməkdə olan daha güclü
qüvvəsi kimi görürsünüzmü? Bunu gördüyünüz təqdirdə, onun rəqabətli
olduğunu hesab edirsinizmi?
Prezident İlham ƏLİYEV: Biz
Çini özümüzə yaxşı tərəfdaş
hesab edirik. Bizim siyasi, iqtisadi səviyyədə
yaxşı qarşılıqlı əlaqələrimiz var.
Lakin əlbəttə ki, bizi birləşdirəcək və
çox fəal tərəfdaşlara çevirəcək
layihə “İpək Yolu”nun bərpası layihəsidir.
Bu gün burada Çinin Sədrinin təşəbbüskarı
olduğu “Bir kəmər - Bir yol” layihəsi haqqında
danışıldı. Sadəcə xatırlatmaq istəyirəm
ki, 2007-ci ildə Azərbaycan Gürcüstan və Türkiyə
ilə birlikdə bu il tamamlanmasına
ümid etdiyim layihənin təşəbbüskarı
olmuşdur. Bu, üç ölkə
arasında dəmir yolu əlaqəsinin yaradılması idi.
Biz bunu Azərbaycan, Gürcüstan və
Türkiyə üçün Avropa bazarlarına daha qısa
yolla çıxış imkanını əldə etmək
üçün edirik. Eyni zamanda, biz
Çinin bu əlaqəyə potensial töhfəsini
hesablayırdıq. Bu il bu dəmir
yolu əlaqəsi layihəsi başa çatdırılacaq və
beləliklə, siz Azərbaycandan qatar ilə Avropaya, Qərbi
Avropaya gedə biləcəksiniz. Biz Çin ilə
onların təşəbbüslərini artıq mövcud
olan infrastruktura necə inteqrasiya edilməsi yollarını
müzakirə etdik və bunun üçün çoxlu
imkanlar gördük. Ümid edirik ki, Azərbaycandan,
Xəzər dənizi üzərindən keçən
yükdaşımalarının artımı bizim
iqtisadiyyatımız üçün çox vacib
olacaqdır.
Cənab Tokayevin söylədiyi
kimi, bir çox ölkələr tranzit ölkə olmaq istəyirlər. Əlbəttə
ki, tranzit təbii sərvətlərlə müqayisədə
qat-qat qiymətlidir. Çünki təbii
sərvətlər gec və ya tez tükənəcəkdir.
Tranzit üçün etibarlı və
müasir infrastrukturunuz varsa, siz ərazinizdən və
yatırdığınız sərmayələrdən
faydalanaraq pul qazanacaqsınız. Buna
görə nəqliyyat infrastrukturunun birləşdirilməsi
bizim üçün ən vacib
çağırışlardan biridir. Yeri
gəlmişkən, biz indi Xəzər dənizində ən
böyük limanın inşasını aparırıq.
Onun yükaşırma gücü 25 milyon ton və
1 milyon konteynerdir. Biz dəmir
yollarımızı təmir edirik. Biz
Bakı gəmiqayırma zavodunda artıq bütün növ gəmiləri
istehsal edirik ki, təkcə öz ehtiyaclarımızı
deyil, o cümlədən Xəzəryanı ölkələri
müasir avadanlıqla təmin edə bilək. Biz limanın yaxınlığında xüsusi azad
zona yaratmışıq və bu coğrafi yerləşmədən
istifadə edərək şirkətləri sərmayə yatırmağa
dəvət edirik.
Xəzər dənizindən
keçən marşrut Çin, Qazaxıstan, Azərbaycan,
Gürcüstan və Türkiyəni birləşdirən
mövcud marşrutdan 15 gün daha qısadır. Bu, ən ucuz
marşrut deyil, lakin tarifləri vahid səviyyəyə gətirərək,
- biz artıq Gürcüstan və Türkiyə ilə bunun
üzərində işləyirik, - xərcləri
azaldacağıq. Beləliklə, biz
marşrutu kommersiya nöqteyi-nəzərdən də
çox cəlbedici edəcəyik və yüklərini ən
qısa müddətdə çatdırmaq istəyən
şirkətlər, əlbəttə ki, bu marşrutdan istifadə
edəcəklər.
Moderator Yan BREMMER: Sual-cavab
üçün hələ 30 dəqiqəmiz var və təşkilatçılar
mənə bildirirlər ki, Dmitri Androsovun sualı var. Bu şəxs
Moskvadan gəlib və o, öz sualını verəcək.
Dmitri ANDROSOV: Mən Rusiya
Federasiyasının Xalq Azadlığı Siyasi
Partiyasının Federal Siyasi Şurasının üzvüyəm.
Mənim bir-biri ilə bağlı olan iki
sualım var və suallarımı Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti cənab Əliyevə
ünvanlamaq istəyirəm. Lakin digər
natiqlər bu mövzu ilə bağlı öz fikirlərini
müəyyən dərəcədə bildirsələr
yaxşı olardı. Beləliklə, cənab Prezident,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi mövcuddur, bu
münaqişə artıq 25 ildən çoxdur ki, davam edir və
bu məsələdə mənim ölkəm olan Rusiyanın
oynamış olduğu və bu gün də
oynadığı rol barədə də məlumatımız
var. Beləliklə, sualım belədir. Fikrinizcə,
hazırkı Rusiya hökumətinin bu münaqişənin həqiqətən
də həll olunmasında hər hansı marağı
varmı? İkinci sualım isə odur ki,
Sizcə, Qarabağ problemi həll olunmayana qədər Azərbaycanın
Avrasiya İttifaqının üzvü olması
mümkündürmü? Təşəkkür
edirəm.
Prezident İlham ƏLİYEV: Rusiya,
sizin də bildiyiniz kimi, Amerika Birləşmiş
Ştatları və Fransa ilə yanaşı, ATƏT-in Minsk
qrupunun həmsədrlərindən biridir. Qrupun
mandatı münaqişənin həll olunmasına kömək
etməkdir. Ümid edirik ki, ATƏT-in Minsk
qrupu, onun həmsədrləri bu gün ilə müqayisədə
daha da fəal olacaqlar. Əlbəttə
ki, Azərbaycan cari vəziyyətlə razılaşa bilməz.
BMT Təhlükəsizlik Şurasının Ermənistan
qoşunlarının dərhal və qeyd-şərtsiz
çıxarılmasını tələb edən qətnamələri
20 ildən də artıq müddətdən əvvəl qəbul
olunmuşdur və onlar kağız üzərində
qalmaqdadır. ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədri
olan bu üç ölkə, eyni zamanda, BMT Təhlükəsizlik
Şurasının daimi üzvüdür. Bu isə o deməkdir ki, bu qətnamələr
onların iştirakı ilə qəbul olunmuşdur. Onlar bu qətnamələrin qəbul olunmasına
etiraz etməyiblər. Lakin qətnamələr
icra olunmayıb və dünyanın bu aparıcı ölkələri
işğal olunmuş ərazilərdən geri çəkilmək
üçün təcavüzkar Ermənistana kifayət qədər
təzyiq göstərə bilmirlər. Lakin
biz ümid edirik ki, münaqişə qətnamələr əsasında
həll olunacaqdır. Bunu etmək
üçün yeganə yol bu cürdür. Çünki siz təcavüzə bəraət
qazandıra bilməzsiniz. Ermənistan təkcə
Dağlıq Qarabağı yox, həmçinin Qarabağın
ətrafındakı yeddi rayonu da işğal etmişdir.
Həmin yerlərdə heç vaxt erməni əhalisi
yaşamayıb. Dağlıq
Qarabağın özündə əhalinin 30 faizi Azərbaycan
mənşəli idi. Onların
hamısı torpaqlarından qovulublar. Bundan
sonra isə Dağlıq Qarabağda onlar dırnaqarası
referendumlar keçiriblər. Daha biri isə
bir neçə gün sonra keçiriləcəkdir. Bu da tamamilə qanunsuzdur və dünyanın
heç bir ölkəsi tərəfindən tanınmır.
Yeri gəlmişkən, Rusiya, ABŞ, Fransa və
Avropa İttifaqı Dağlıq Qarabağı müstəqil
bir subyekt kimi və bu referendumun nəticələrini
tanımadığını bildirən bəyanatlarla
artıq çıxış ediblər.
Rusiya Azərbaycanın
qonşusudur.
Ermənistanın birbaşa qonşusu deyil,
lakin, həmçinin regional qonşu ölkədir. Buna görə də düşünürəm ki,
münaqişənin həll olunması Rusiyanın da marağındadır.
Çünki münaqişə daimi təhlükə
və qeyri-sabitlik mənbəyidir. Əlbəttə
ki, vəziyyət nəzarət altından çıxsa,
regionun bütün ölkələrində problemlər
olacaqdır.
Azərbaycanın müxtəlif
qurumlara potensial qoşulmasına gəldikdə, mən sizə
belə bir cavab verə bilərəm. Biz özümüzü cari
mövqeyimizdə çox rahat hiss edirik. Azərbaycan
özünü təmin edən iqtisadiyyatı olan bir ölkədir.
Davos Dünya İqtisadi Forumunun hesablamalarına
görə iqtisadiyyatın rəqabətqabiliyyətliliyinə
görə 37-ci yerdəyik, MDB məkanında isə birinci
yerdəyik. Bu il Davos İqtisadi Forumu
inkişaf edən ölkələrin inkişafı barədə
hesabat dərc etmişdir. Biz Litva ilə birinci və
ikinci yerləri bölüşürük. Buna görə də Azərbaycandakı iqtisadi vəziyyət
müsbətdir. Xarici borcumuz çox
azdır. Bu, ümumi daxili məhsulun 20
faizindən azdır. Bizim mövcud valyuta
ehtiyatlarımız xarici borcumuzdan beş dəfədən
də çoxdur. Başqa sözlə, biz
bütün borclarımızı bir həftəyə ödəyə
bilərik və bu, iqtisadi imkanların göstəricisidir.
Buna görə bu gün bizim
qarşımızda harasa qoşulmaq məqsədi durmur.
Qoşulanda siz daha yaxşı nəticələr
əldə etmək üçün qoşulursunuz. Siz daha çox üstünlüklər, daha
çox inkişaf imkanları əldə etmək
üçün qoşulursunuz. Biz özümüzü
bu mövqedə rahat hiss edirik.
Eyni sözləri Avropa təsisatları
ilə əməkdaşlığımıza dair söyləyə
bilərəm.
Biz “Şərq tərəfdaşlığı proqramı”nın altı ölkəsindən biriyik və
biri olmaqda davam edirik. Lakin biz Ukrayna,
Gürcüstan və Moldovadan fərqli olaraq, Assosiasiya
sazişini imzalamadıq. Lakin indi nə
baş verir? Biz fevralın 7-də Avropa
Komissiyasına etdiyimiz layihə təklifi əsasında həmin
qurumla danışıqlara başladıq. Avropa Komissiyasının tarixində ilk dəfə
idi ki, layihə təklifi Komissiya tərəfindən yox,
ölkə tərəfindən irəli sürülür və
mandat da verilmişdir. Ümid edirəm ki, bu
razılaşma tezliklə tamamlanacaq. O, Avropa
İttifaqına üzv olan ölkələr ilə artıq qəbul
olunmuş və imzalanmış 9 razılaşma və
memoranduma əsaslanır. Başqa sözlə,
Avropa İttifaqına üzv ölkələrin üçdəbiri
ilə Azərbaycanın strateji tərəfdaşlıq
haqqında razılaşma və ya memorandumu var. Bu, nadir bir vəziyyətdir.
Biz gələcək iqtisadi
planlarımızı milli maraqlarımıza görə
qururuq. Buna görə də hazırda
bizim hər hansı bir digər beynəlxalq təşkilata
qoşulmaq planlarımız yoxdur. Lakin gələcəkdə
nə baş verəcəyini həyat göstərəcəkdir.
Moderator Yan BREMMER: Təşəkkür
edirəm. Növbəti sualımız var.
Orxan SƏTTAROV: Mən “Vestnik Kavkaza”
xəbər agentliyindənəm. Mənim
sualım cənab Prezident İlham Əliyevədir. Siz ərazi bütövlüyü prinsipinin ən əsas
və başlıca prinsiplərdən biri olduğunu qeyd
etdiniz. Eyni fikri bu gün Almaniya Kansleri
Angela Merkel də söylədi. O, Avropanın
başlıca prinsip kimi bu prinsipdən vaz keçməyəcəyini
bildirdi. Avropanın Dağlıq Qarabağ
münaqişəsinin nizamlanmasında rolu ilə bağlı
gözləntiləriniz nədir və bu münaqişədə
Avropanın hansı addımlar atacağını gözləyirsiniz?
Təşəkkür edirəm.
Prezident İlham ƏLİYEV: Əvvəlcə
qeyd etdiyim kimi, danışıqların aparılması və
münaqişənin nizamlanması ilə bağlı mandat
ATƏT-in Minsk qrupuna aiddir. Bu qrupa ABŞ, Fransa
və Rusiya həmsədrlik edir. Əlbəttə
ki, biz Avropa İttifaqının danışıqlar prosesinə
birbaşa cəlb olunmasını gözləmirik. Baxmayaraq ki, Avropa Komissiyası münaqişənin həlli
ilə məşğul olan Cənubi Qafqaz üzrə
xüsusi nümayəndəsini təyin edib. Biz Avropadan və hər bir ölkədən postsovet
məkanında olan bütün münaqişələrə
dair vahid standart yanaşmanı gözləyirik. Biz bu gün xanım Merkelin ərazi
bütövlüyü ilə bağlı söylədiklərini
yüksək qiymətləndiririk. Lakin biz
bu prinsipin seçmə üsulla yox, bütün
münaqişələrə tətbiq olunmasını istəyirik.
Fikrimizcə, baxmayaraq, Azərbaycanın Avropa İttifaqı
ilə Assosiasiya Sazişi sazişdən çox birtərəfli
təlimatlar siyahısına bənzəyirdi, onun
imzalanmamasının səbəblərindən biri də, hətta
əsas səbəbi onunla bağlı idi ki, onlar Ermənistan
ilə Azərbaycan arasında münaqişənin Azərbaycanın
ərazi bütövlüyü əsasında həll
olunması ilə bağlı dəqiq ifadə edilmiş mətnin
bu Sazişə daxil edilməsini istəmirdilər. Onların Gürcüstan və Moldova ilə
razılaşmalarında bu müddəa var idi. O zaman Ukraynanın
belə bir problemi yox idi. Lakin Azərbaycana gəldikdə,
ikili standartlar üzə çıxır. Ukraynada baş verənlərlə bağlı
Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq olunmuşdur. Dağlıq Qarabağda baş verənlərlə
bağlı Ermənistana qarşı sanksiyalar tətbiq
olunmamışdır. Bu ikili standartlı
yanaşma aradan qaldırılmalıdır. Əlbəttə ki, bu, dərhal münaqişənin
həllinə gətirib çıxarmayacaqdır. Lakin biz səylərimizi birləşdirsək və
təcavüzkar Ermənistana torpaqları boşaltmaq
üçün təzyiq göstərsək,
düşünürəm ki, onda münaqişə daha tez həll
olunacaq. Çünki bizim məsələyə
gəldikdə, dəfələrlə bu auditoriyada qeyd etdiyim
kimi, BMT Təhlükəsizlik Şurasının dörd qətnaməsi
var. Ermənistan qoşunlarının
çıxarılmasını tələb edən
aparıcı beynəlxalq təşkilatların qətnaməsi
var və bu qətnamələr icra olunmalıdır. Beləliklə,
biz ümid edirik ki, əfsuslar olsun, bəzi postsovet ölkələrində
ərazi bütövlüyünün pozulması ilə
bağlı vəziyyət bütün münaqişələrə,
o cümlədən Ermənistan ilə Azərbaycan
arasında münaqişəyə tətbiq olunacaq vahid
qeyri-selektiv, təkstandartlı yanaşmanın
formalaşmasına gətirib çıxaracaq.
Moderator Yan BREMMER: Mən bu mövzunu
davam etdirmək istərdim. Siz ərazi
bütövlüyü prinsipinin universallığı məsələsini
bir neçə dəfə qabartdınız. Əlbəttə ki, rusların bununla bağlı
öz fikirləri var. Biz bunu çox eşidirik. Biz Ukraynanın acığını ruslardan
çıxdıq. Lakin Kosovo timsalında
amerikalılar ərazi bütövlüyünün o qədər
də böyük əhəmiyyətə malik
olmadığını nümayiş etdirdilər. Amerikalılar rusların Suriyada mülki əhalini və
xəstəxanaları bombardman etməsindən daha çox
danışmağa meyillidirlər. Lakin
ABŞ tərəfindən Yəmənə pilotsuz
uçuş aparatları ilə bombalar atıldıqda,
onların Səudiyyə Ərəbistanına dəstək
verməsi qabardıldıqda onlar danışmaq istəmirlər.
Maraqlıdır. Mən bu
sualı Estoniyaya və Ukraynaya ünvanlamaq istəyirəm.
Panel-müzakirənin
iştirakçıları bu halların oxşar hallar
olduğunu düşünürlərmi? Sizcə
nəinki təkcə bu prinsipə mane olan, hətta ruslara
manevr etmək üçün yer verən Amerika
riyakarlığının burada yeri varmı? Yoxsa siz belə bir müqayisənin
aparılmasını və Putinin sadəcə təbliğatla
məşğul olduğunu düşünürsünüz?
Bu barədə nə
düşündüyünüzü eşitmək istərdim.
Sözü cənab Yatsenyuka vermək istəyirəm.
Ukraynanın keçmiş Baş
naziri Arseni YATSENYUK: Ukrayna Kosovonu tanımayıb. Mən həmin vaxt xarici işlər naziri idim və
bildirdik ki, biz BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının
qətnaməsi əsasında bunu etməkdən şad
olardıq. Bu, Ukrayna tərəfinin verdiyi
çox aydın bəyanat idi. Lakin
bilirsiniz, mən hər zaman postfaktum dünyasına istinad edirəm.
Gəlin, yalnız faktları nəzərdən
keçirək və diqqətimizi onlara yönəldək.
Fakt ondan ibarətdir ki, Rusiya Federasiyası
qeyri-qanuni olaraq Krımı ilhaq edib. Onlar
öz hərbçilərini göndərdilər. Onlar dırnaqarası referendum keçirdilər.
Bundan əlavə, onlar Krımı ilhaq etdilər
və həmin bölgəni Rusiya Federasiyasının bir hissəsi
kimi tanıdılar. Fakt ondan ibarətdir
ki, Rusiya Federasiyası öz hərbçilərini, FTB-ni,
xüsusi xidmət orqanlarının və silahlı qüvvələrin
nümayəndələrini Donetsk və Luqanska göndərdi.
Onlar həm Krımda, həm Donetsk və
Luqanskda beynəlxalq cinayət törətdilər. Fakt ondan ibarətdir ki, Rusiya raketi MH-17-ni vurub
saldı. Bu, faktdır. Fakt ondan ibarətdir ki, onlar MH-17 reysi ilə
uçan yüzdən artıq insanı, Ukraynada on mindən
artıq şəxsi qətlə yetirdilər. Beləliklə, əgər biz bir standartı tətbiq
etsək, mən məmnun olardım. Bir sözlə, mənim
nüvə silahına malik, başdan ayağa
silahlanmış böyük dövlətə - Rusiya
Federasiyasına olan mesajım belədir: Ukraynadan
çıxın! Müstəqil ölkələrə
müdaxilə etməyin! Beynəlxalq hüquqa hörmət
edin! Hər halda, biz eyni standartı Ukraynaya,
Gürcüstana, Moldovaya tətbiq etməliyik. Mən digər münaqişələrin təfərrüatlarına
varmaq istəmirəm, bir halda ki, çox hörmətli şəxslər
bunu məndən qat-qat yaxşı qeyd etdilər. Bu halda, bütün həmin dondurulmuş
münaqişələrin ən tez həlli qonşumuzdan
asılıdır.
Moderator Yan BREMMER: Xanım Prezident,
bununla bağlı Sizin rəyinizi öyrənə
bilərəmmi?
Estoniya Prezidenti Kersti KALYULAYD:
Artıq bir dəfə istinad etdiyim beynəlxalq təhlükəsizlik
durumu tərifi var. Buna riayət etmək lazımdır. Əvvəllər, məsələn Ukraynaya gəldikdə,
beynəlxalq sazişlər əsasında əlavə vədlər
verilmişdir. Həmin vədlər yerinə
yetirilməmişdir. Mən bundan artıq
söyləyə bilmərəm. Söyləyəcəyim
bu qədər.
Qazaxıstan
Senatının sədri Kasım-Jomart TOKAYEV: Məsələ
burasındadır ki, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının
nizamnaməsində iki əsas prinsip – dövlətlərin ərazi
bütövlüyü və xalqların öz müqəddəratını
təyin etmək hüququ – bir-birinə ziddir. Beləliklə,
bu, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının
nizamnaməsindən gələn böyük ikimənalılıqdır
və ayrı-ayrı hallara gəldikdə,
çaşqınlıqlar yaradır. Kosovo
xüsusi hal kimi hesab edildi. Xalqların
öz müqəddəratını təyin etmək
hüququ Kosovo kimi, necə deyərlər, “xüsusi hal”da tətbiq
edildi. Sonra başqa hallar üzə
çıxdı və biz hamımız dövlətlərin
ərazi bütövlüyü haqqında danışmağa
başladıq. Hesab edirəm ki, biz Birləşmiş
Millətlər Təşkilatının həmin iki əsas
prinsipinə gəldikdə, prioritetin seçilməsində
çox aydın olmalıyıq. Mən
ölkələrin ərazi bütövlüyünə
hörmətlə yanaşmanı olduqca aydın şəkildə
qeyd edən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının
baş katibi cənab Quterreşin bu yaxınlarda verdiyi bəyanatına
diqqətinizi yönəltmək istərdim.
Prezident İlham ƏLİYEV:
Ərazi bütövlüyü prinsipi üstünlük təşkil
edən prinsipdir. İstər bu, BMT-nin Nizamnaməsi
olsun, istərsə Helsinki Yekun Aktı olsun. Helsinki Yekun Aktında ərazi
bütövlüyünün və öz müqəddəratını
təyinetmə hüququnun çox aydın tərifi var.
Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ
ölkələrin ərazi bütövlüyünü
pozmamalıdır. Beynəlxalq hüququn məhz
həmin başlıca prinsipi pozulub. Lakin
sizin sualınıza qayıtmaq istəyirəm. Əslində, siz riyakarlıq haqqında
sualınıza özünüz cavab verdiniz. Əlbəttə ki, biz ikili standartları hər həftə,
hər gün görürük. Sanki
qaydalar, normalar və qətnamələr kiçik ölkələr
üçün yazılıb. Onlar qanuna əməl
etməlidirlər. Onlar qətnamələri
icra etməlidirlər. Böyük super
dövlətlər öz milli maraqlarına əsasən beynəlxalq
hüququ şərh etməkdə azaddırlar. Öz maraqlarına uyğun olaraq, gah ərazi
bütövlüyünü, gah da öz müqəddəratını
təyinetmə hüququnu dəstəkləyirlər. Bu da beynəlxalq təsisatların, Birləşmiş
Millətlər Təşkilatının deqradasiyasına gətirib
çıxarır. Əgər BMT Təhlükəsizlik
Şurasının üç daimi üzvü özləri
1990-cı illərin əvvəlində Ermənistan
qoşunlarının çıxarılmasını tələb
edən qətnamələri qəbul edibsə, sonra da bu qətnamələri
icra etmək üçün təcavüzkara təzyiq
göstərmirsə, biz onların davranışını
necə başa düşə bilərik? Bu
davranış yalnız onların maraqlarına xidmət edir və
beynəlxalq hüquqa əsaslanmır. Burada
biz XXI əsrin ən vacib məsələsinə gəlib
çıxırıq. Bizdə beynəlxalq
təşkilatların potensialının gücləndirilməsinə
aparan mexanizmlər var, yoxsa yoxdur? Hesab edirəm
ki, bu da bir müzakirə mövzusu olmalıdır. Əgər hamımız beynəlxalq öhdəliklərdən
azadıqsa, onda kiçik ölkələrə bu və ya digər
qərarların yerinə yetirilməsini məcbur edən
hücumlar edilməməlidir. Qərar
hamı üçündür və hər bir kəsə
eyni qaydada yanaşılmalıdır.
Moderator Yan BREMMER: Prezident Əliyev,
beynəlxalq hüququn bu məsələlərinə və
böyük strategiyaya toxunduğunuza görə Sizdən
soruşmaq istəyirəm, çoxqütblü dünyaya
doğru addım bu problemi aradan qaldıracaq, yoxsa
daha da pisləşdirəcək?
Prezident
İlham ƏLİYEV: Bu, çoxqütblüyün hara
aparmasından asılıdır. Əlbəttə
ki, super dövlət olmayan, böyük dövlət olmayan
ölkə üçün çoxqütblük
üstünlükdür. Çoxqütblü dünyada
sizin manevr etmək üçün daha çox yeriniz ola bilər. Lakin, eyni zamanda,
çoxqütblük pərdəarxası razılaşmalara
gətirib çıxara bilər. Biz bunu
XX əsrin tarixindən bilirik. O zaman dünya
aparıcı ölkələrin kabinetlərində
bölüşdürülmüşdür. Buna
görə də çoxqütblüyə necə
yanaşmadan asılıdır. Burada təkcə
maraq sahələri, bu və ya digər maraq naminə bəzi
ölkələrin hökmranlığı nəzərdə
tutulur? Yoxsa çoxqütblülük
qarşılıqlı əlaqədir, proqnozlaşdırılan
mühitdir, kiçik ölkələrə, zəif ölkələrə
hörmətdir? Buna görə də bu, məsələyə
necə yanaşılmasından asılıdır. Lakin düşünürəm ki, bu vaxtadək bu vəziyyətdən
narahat olmaq üçün bizdə kifayət qədər əsas
var.
Moderator Yan BREMMER: Fikrimcə,
“Böyük Oyunu” ən yaxşı şərh edən azərbaycanlılar
ola bilər.
Estoniya Prezidenti Kersti KALYULAYD: Sadəcə
bildirmək istəyirəm ki, biz təkqütblü,
ikiqütblü və çoxqütblü dünya
prinsipləri üzərində razılığa gəlməmişik.
Lakin, ümumiyyətlə, hesab edirəm ki,
hazırkı iqtisadi mühit, texnoloji inkişaf,
bütövlükdə, bizi kiçik və çevik
iştirakçılara çevirir. Lakin
bir şərtlə ki, beynəlxalq təhlükəsizlik və
durum qorunub saxlansın.
Moderator Yan BREMMER: Cənab Yatsenyuk,
sizi eşidək.
Ukraynanın keçmiş Baş
naziri Arseni YATSENYUK: Sizin və cənab Prezidentin qeyd etdiyi
riyakarlığa qayıtmaq istərdim. İndicə
mətbuatda xəbər oxudum. Bilirsiniz nə
baş verib? Prezident Putin bir neçə dəqiqə
əvvəl qondarma Donetsk və Luqansk respublikalarının
verdiyi bütün sənədlərin tanınması
haqqında qərar qəbul edib. Bir
sözlə, bu, tamamilə başqa aləmdir. Cənab Lavrov Münxen Təhlükəsizlik
Konfransındakı nitqində qeyd etdi ki, onlar Minsk sazişinə
və digər məsələlərə riayət edəcəklər.
Bəs, bunun sonu nə oldu? Sonda,
bu gün, Rusiya Prezidentinin qərarından sonra onlar praktiki
olaraq Minsk formatından çıxırlar. Axı, bu, nə deməkdir?
Moderator Yan BREMMER: İlkin qənaətim
Münxen Təhlükəsizlik Konfransında BMT-nin və
Rusiyanın nümayəndələrini dinləməkdir və
əlavə olaraq, bu prinsiplə bağlı Vaşinqton və
Moskva ilə yenidən əlaqə saxlamaq daha məqsədəuyğun
yanaşma olardı. Lakin aydındır ki, əgər
bu, həqiqətə uyğundursa, bu, hamı
üçün çətin xəbər olacaq. Xahiş edirəm, gəlin biz qeyri-adi panel-müzakirənin
iştirakçılarını birlikdə alqışlayaq.
X X X
Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Almaniya
Federativ Respublikasına işgüzar səfəri fevralın
19-da başa çatıb.
AZƏRTAC
Azərbaycan.-
2017.- 21 fevral.- S. 2, 3, 4.