Problemlərin həllində uğurlu nümunə

Qaçqın və məcburi köçkünlərə qayğı dövlət siyasətinin əsas prioritetlərindəndir

Bu gün Azərbaycanın müəllifi olduğu uğurlu inkişaf modelinə dünya miqyasında maraq daha da artır. Bunun ümdə səbəblərindən biri də odur ki, dünya iqtisadiyyatını cənginə alan qlobal böhrana baxmayaraq, Azərbaycan dayanıqlı tərəqqisini uğurla təmin edir. Yaşanan inkişaf ilk olaraq ölkə vətəndaşlarının maddi rifah halının daha da yüksəlməsində, sosial problemlərinin uğurla həllində özünü qabarıq surətdə büruzə verir. Azərbaycan bunlara o şəraitdə nail olur ki, hələ də ərazilərinin 20 faizi işğal altındadır, ölkədə bir milyondan artıq qaçqın və məcburi köçkün var. Buna rəğmən, yürüdülən məqsədyönlü siyasət nəticəsində Azərbaycan daha da güclənir, sosial inkişaf proqramları, infrastruktur layihələrinin icrası uğurla davam etdirilir, əhalinin sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması istiqamətində zəruri addımlar atılır.

Bütün bunlar qaçqın və məcburi köçkünlərin həyatında da özünü qabarıq surətdə büruzə verir. Qeyd edilənlərin daha bir real təsdiqi Qaradağ rayonunun Lökbatan qəsəbəsinin şimal-şərqində Lökbatan-Qobu yolunun 3 kilometr şərq hissəsində məcburi köçkünlər üçün salınacaq yeni müasir yaşayış kompleksinin təməlqoyma mərasimi ilə bir daha özünü göstərdi.

Sosial problemlərin həlli Birinci vitse-prezidentin xüsusi diqqət mərkəzindədir

Sözügedən təməlqoyma mərasimini əvvəlkilərdən fərqləndirən ən ümdə cəhətlərdən biri burada ölkənin Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyevanın iştirakı oldu. Ümumiyyətlə, Birinci vitse-prezident kimi fəaliyyətə başlayan Mehriban xanım Əliyevanın diqqət mərkəzində məcburi köçkünlərin sosial problemlərinin həlli ön planda yer alır. Bunu Birinci vitse-prezident kimi onun ilk müşavirəni Bakı və Sumqayıt şəhərlərində qəzalı binalarda ağır şəraitdə yaşayan 4 min məcburi köçkün ailəsinin mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılmasına həsr etməsi də aydın surətdə nümayiş etdirir. Məhz ölkənin Birinci vitse-prezidentinin verdiyi tapşırıqlara əsasən, məcburi köçkünlərin sosial problemlərinin həlli istiqamətində genişmiqyaslı işlərə başlanıldı.

Həmin müşavirənin nəticəsi və hazırlanan tədbirlər planına uyğun olaraq birinci mərhələdə ən qəzalı binalarda yaşayan 4 min ailə yeni yaşayış yerlərinə köçürüləcək. Hazırda bu plana uyğun olaraq Abşeron rayonunun Masazır qəsəbəsində 3 bina, Sabunçu rayonunun Ramana qəsəbəsində 1 bina inşa olunur. Sumqayıt şəhərində qaçqın və məcburi köçkün ailələri üçün 5 binanın tikintisi başlayıb və digər 5 binanın inşası üçün yer ayrılıb, yaxın zamanda tikinti işlərinə başlanılacaq. Bununla yanaşı, həm Bakı şəhərində, həm də Sumqayıtda tikilmiş hazır binalarda həmin məqsəd üçün dövlət tərəfindən mənzillər də alınır.

Görülən işlərin daha bir məntiqi nəticəsi kimi Lökbatan-Qobu yolunun 3 kilometr şərq hissəsində 1026 məcburi köçkün ailəsi üçün yaşayış kompleksinin təməlinin qoyulması isə bu qədər sayda ailənin tezliklə yeni rahat mənzillərdə yaşayışını davam etdirməsinə gətirib çıxaracaq. Təməlqoyma mərasimində çıxışı zamanı məsələnin bu tərəfinə toxunan Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva qeyd edib: “Təqdim etdiyimiz layihə, təməlini qoyduğumuz müasir yaşayış kompleksi ölkəmizin özəl sektorunun bu nəcib işə töhfəsidir. Burada, Qaradağ rayonunda 6 hektardan çox ərazidə yeni yaşayış kompleksi yaradılacaq, ümumilikdə, 1026 ailə üçün 9 mərtəbəli 11 bina inşa olunacaq. Qəsəbənin bütün lazımi infrastrukturu olacaq, 220 nəfərlik uşaq bağçası, 624 şagird yerlik orta məktəb binası tikiləcək. Əminəm ki, çox yaxın gələcəkdə - 1 il ərzində insanların rahat yaşaması üçün burada yeni bir qəsəbə salınacaq”.

Məcburi köçkünlər də onlara bu böyük qayğını yüksək qiymətləndirirlər. Yaxşı bilirlər ki, dünyanın heç bir yerində məcburi köçkünlər üçün mənzillər tikilib istifadəyə verilməyib, bu qəbildən olan insanlara belə qayğı göstərilməyib. Onlar həm də tam əmindirlər ki, atılan addımlar, görülən işlər tezliklə doğma yurd həsrətlərinə də son qoyulması ilə nəticələnəcək.

55 fərman və sərəncam, 11 qanun, 32 görüş

Ümumiyyətlə, qaçqın və məcburi köçkünlərin üzləşdiyi problemlərin çözümündə, onların cəmiyyətə inteqrasiyasında Azərbaycan artıq dünya miqyasında nümunə yaradacaq işlərin müəllifinə çevrilib. Birmənalı həqiqətdir ki, qaçqın və məcburi köçkünlərə diqqət və qayğı daim dövlət siyasətinin əsasında dayanan başlıca amillərdən biri kimi çıxış edib.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin təməlini qoyduğu bu siyasət onun ideyalarını layiqincə yaşadan Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Dövlət başçısı qaçqın və məcburi köçkünlərin problemlərini hər zaman xüsusi diqqət mərkəzində saxlayır, mütəmadi olaraq onlarla görüşür, bu insanların maddi rifah halının daha da yaxşılaşması üçün zəruri addımlar atır.

2003-2017-ci illərdə qeyd olunan istiqamətdə görülən işlərin statistikasına nəzər salsaq, bunların əyani şahidi olarıq. Belə ki, həmin dövr ərzində ölkə Prezidenti tərəfindən sözügedən məsələ üzrə 55 fərman və sərəncam imzalanıb, Nazirlər Kabineti 204 qərar və sərəncam verib, Milli Məclis isə 11 qanun qəbul edib. Dövlət başçısı 2003-2016-cı illərdə məcburi köçkünlərlə yeni salınmış qəsəbələrdə 32 dəfə görüş keçirib. Məhz bu rəqəmlər bir daha məcburi köçkünlərə yüksək dövlət qayğısının real təzahürüdür.

Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, Azərbaycanın bu sahədə gördüyü işlər dünya miqyasında da xüsusi diqqətlə izlənir və təqdir olunur. Eləcə də Azərbaycan qaçqın və məcburi köçkünlərin probleminin beynəlxalq diqqət mərkəzində olması üçün zəruri addımlar atır. Belə ki, ötən dövr ərzində ölkəmizdə sırf bu problemə həsr olunmuş bir beynəlxalq konfrans və iki geniş müşavirə keçirilib. Eyni zamanda Prezident İlham Əliyevin uğurlu siyasəti nəticəsində Azərbaycan BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının İcraiyyə Komitəsinin üzvü seçilib.

95 müasir qəsəbə məcburi köçkünlərin ixtiyarına verilib

Daha bir vacib məqam ondan ibarətdir ki, ötən illərdə Azərbaycanın dinamik sosial-iqtisadi inkişafı qaçqın və məcburi köçkünlərin sosial problemlərinin həlli üçün böyük imkanlar yaradıb. Bu hal həm də onların mənzil-məişət şəraitlərinin yaxşılaşdırılması, məşğulluğunun artırılması istiqamətində görülən işlərin miqyasını daha da artırıb. Özü də bu işlər proqramlı şəkildə həyata keçirilib. Belə ki, Prezident İlham Əliyevin 2004-cü il 1 iyul tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Qaçqınların və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması və məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət Proqramı”nın və sonradan həmin proqrama edilmiş əlavələrin icrası bu qəbildən olan insanların mənzil problemlərinin həllində mühüm rol oynayıb.

Görülən işlər nəticəsində 2007-ci ildə 12 çadır düşərgəsinin və dəmir yolu üzərindəki yük vaqonlarından ibarət qəsəbələrin ləğvi, 2016-cı ildə 16 fin tipli qəsəbənin ləğvi başa çatdırılıb və orada müvəqqəti məskunlaşmış məcburi köçkün ailələrinin yeni salınmış qəsəbələrə köçürülməsi təmin edilib.

Ümumiyyətlə, 2001-2016-cı illər ərzində qaçqın və məcburi köçkünlər üçün respublikanın 30-dan artıq şəhər və rayonunda Dövlət Neft Fondundan və digər mənbələrdən ayrılmış vəsait hesabına 3,2 milyon kvadratmetr sahəsi olan, bütün sosial-texniki infrastruktura malik 95 müasir qəsəbə salınıb. Bunun da 3 milyon kvadratmetr yaşayış sahəsinə malik 90-ı, yaxud 95 faizi son 13 ildə inşa edilib.

Yeni yaşayış komplekslərində 151 məktəb, 58 mədəniyyət, 59 səhiyyə müəssisəsi, 60 uşaq bağçası, 2 olimpiya idman kompleksi tikilmiş, 730 kilometr yol, 965 kilometr su, 1625 kilometr hava elektrik, 465 kilometr qaz xətti çəkilib.

Son 20 ildə həcminə görə ən böyük məktəb - 1300 şagird yerlik təhsil müəssisəsi 2012-ci ildə məcburi köçkünlər üçün Qaradağ rayonunun Müşfiqabad qəsəbəsində, gücünə görə ən böyük elektrik yarımstansiyası 280 meqavat olmaqla 2007-ci ildə Ağcabədi rayonunda istifadəyə verilib.

Yeni qəsəbələrin salınmasına ümumilikdə 2,3 milyard manat vəsait sərf olunub. Bu vəsaitin 2 milyard manatı Dövlət Neft Fondunun vəsaitidir və bunun da 1,95 milyard manatı, yaxud 97 faizi son 13 ildə istifadə olunub. Beləliklə, indiyədək 50 min ailə və ya 250 min nəfər qaçqın və məcburi köçkünün mənzil-məişət şəraiti yaxşılaşdırılıb ki, ondan da 46 min ailə, yaxud 230 min nəfər son 13 ilin payına düşür.

Böyük qayıdışa sayılı günlər qalır

Bu gün məcburi köçkünlərlə bağlı mühüm yeniliklərdən biri də ondan ibarətdir ki, bu qəbildən olan şəxslər təkcə onlar üçün salınmış yeni qəsəbə və binalarda məskunlaşmır. Artıq işğaldan azad olunmuş ərazilərdə də məcburi köçkünlərin yerləşdirilməsi istiqamətində genişmiqyaslı işlər görülməkdədir. Qeyd olunan xüsusda Prezident İlham Əliyevin “İşğaldan azad edilmiş Cəbrayıl rayonunun Cocuq Mərcanlı kəndinin bərpası ilə bağlı tədbirlər haqqında” sərəncamı müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Çünki bununla məcburi köçkünlərin mənzil-məişət problemlərinin həlli istiqamətində tamam yeni bir mərhələ başlanır və işğaldan azad olunan ərazilərə qayıdışa start verilir. Bu mənada sözügedən sərəncam kifayət qədər böyük önəmə malikdir.

Prezident İlham Əliyev “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nın icrasının üçüncü ilinin yekunlarına həsr olunan konfransda çıxışı zamanı deyib: “Biz kənd sakinlərini işğaldan azad edilmiş kəndə qaytarırıq. Mən çox şadam ki, Cocuq Mərcanlı kəndinin sakinləri buna çox böyük həvəslə, maraqla yanaşırlar. Əminəm ki, onlar indi səbirsizliklə o günü gözləyirlər. Əminəm ki, qısa müddət ərzində Cocuq Mərcanlı kəndini yenidən quracağıq”.

Baş nazirin müavini, Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Əli Həsənovun sədrliyi ilə Nazirlər Kabinetinin müvafiq şöbəsinin, Milli Məclisin deputatlarının, əraziləri işğal olunmuş rayonların icra hakimiyyəti başçılarının və müavinlərinin, Məcburi Köçkünlərin Sosial İnkişaf Fondunun və Dövlətqaçqınkomun əməkdaşlarının iştirakı ilə keçirilən geniş müşavirədə də bu məsələyə xüsusi toxunulub.

Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Azərbaycan Prezidentinin Cəbrayıl rayonunun Cocuq Mərcanlı kəndinin bərpası ilə bağlı sərəncamı xalqımız, həmçinin beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən yüksək qiymətləndirilib. Məsələn, BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının Avropa bürosunun direktoru Vinsent Koçetel də Prezident İlham Əliyevin son günlər məcburi köçkünlərlə bağlı imzaladığı fərman və sərəncamları dəstəklədiklərini bildirir. O, Cocuq Mərcanlı kəndinin sakinlərinin geriyə qayıdışı prosesində BMT Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının yaxından iştirak etmək və bu sahədə öz təcrübələrini bölüşmək istədiklərini də qeyd edir.

Cocuq Mərcanlı kəndinə qayıdış həm də bütün cəmiyyətdə, o cümlədən ordumuzda böyük ruh yüksəkliyi yaradıb. Ermənistanda isə bunun tamam əksi müşahidə olunur. İşğalçı ölkə bilir ki, məcburi köçkünlər təkcə Cocuq Mərcanlı kəndinə yox, yaxın tezlikdə işğaldan azad olunacaq digər bölgələrə də qayıdacaq və Azərbaycan bu yerlərdə də böyük abadlıq-quruculuq işlərinə başlayacaq.

6 milyard manatdan çox vəsait sərf olunub

Ümumilikdə qaçqın və məcburi köçkünlərin sosial problemlərinin həllinə 6,2 milyard manat həcmində vəsait sərf olunmuşdur. Ondan 2,8 milyard manat dövlət büdcəsinin, 2 milyard manat Dövlət Neft Fondunun və 1,4 milyard manat isə beynəlxalq maliyyə qurumlarının və ölkəmizdə fəaliyyət göstərən beynəlxalq humanitar təşkilatların vəsaitidir.

Bu vəsaitin də 85 faizi, yaxud 5,2 milyard manatı son 13 ildə istifadə olunub. Bütün bunlar həm də onu təsdiq edir ki, Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycan torpaqlarına hərbi təcavüzü nəticəsində doğma ocaqlarından didərgin salınmış soydaşlarımızın bütün problemləri Azərbaycan dövlətinin gündəlik qayğısına çevrilib. Bu qayğıdan irəli gələrək doğma torpaqlarından qovulmuş və didərgin salınmış insanların taleyi, mənzil-məişət vəziyyətinin yaxşılaşdırılması və sosial müdafiəsinin təmin edilməsi daim dövlətimizin diqqət mərkəzində olub. Ölkədə bu istiqamətdə böyük layihələr həyata keçirilib, yeni qəsəbələr salınaraq qaçqınların və məcburi köçkünlərin istifadəsinə verilib. Proses indinin özündə də uğurla davam etdirilir.

Məşğulluq problemi uğurlu həllini tapır

Məcburi köçkünlərə dövlət qayğısı təkcə qeyd edilənlərlə məhdudlaşmır. Onların məşğulluq probleminin həlli istiqamətində də mühüm addımlar atılır. Bunun nəticəsidir ki, son 13 ildə 380 min nəfər əmək qabiliyyətli məcburi köçkündən 161 min nəfəri büdcə təşkilatlarında və digər sahələrdə daimi işlə, 200 min nəfəri isə müvəqqəti işlə təmin olunub. Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun xətti ilə son 13 ildə 2 min nəfərdən çox məcburi köçkün sahibkarlıq subyektinin investisiya layihəsinin maliyyələşdirilməsinə 44 milyon manat güzəştli kredit verilib.

Məcburi köçkünlərin sıx müvəqqəti məskunlaşdığı obyektlərdə infrastrukturun yaxşılaşdırılması məqsədilə Dünya Bankı və Azərbaycan hökuməti arasında bağlanmış kredit sazişi üzrə 610 min nəfərin faydalandığı və dəyəri 85,6 milyon manat təşkil edən 910 mikrolayihə icra edilib. Həmçinin onların məşğulluğunun artırılması üçün 11 min nəfər məcburi köçkünə 7,7 milyon manat məbləğində mikrokredit verilib. 2016-cı ildə Dünya Bankı ilə 78,5 milyon ABŞ dolları dəyərində, məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması, gəlir imkanlarının dəstəklənməsi komponentlərini özündə əks etdirən yeni saziş imzalanıb.

Həyata keçirilmiş tədbirlər nəticəsində məcburi köçkünlər arasında yoxsulluq həddi son 13 ildə 75 faizdən 12 faizədək azalıb, 2016-cı ildə hər bir nəfər məcburi köçkünə 750 manat vəsait sərf olunub.

Sosial vəziyyət təkmilləşdirilir

Göstərilən qayğının daha bir təzahürü də odur ki, Prezidentin sərəncamlarına əsasən dövlət ali və orta ixtisas təhsili müəssisələrində ödənişli formada təhsil alan məcburi köçkünlər təhsil haqqını ödəməkdən azaddırlar. Digər tərəfdən, son 13 ildə məcburi köçkünlərə aylıq yemək xərci üçün verilən müavinətin məbləği 4 dəfə, kommunal xidmətlərə görə vəsaitin miqdarı 4,5 dəfə artıb. Amma dövlət əldə olunan nailiyyətlərlə kifayətlənmir və məcburi köçkünlərə yüksək qayğı davam edir.

Bunun daha bir real təsdiqi Prezident İlham Əliyevin məcburi köçkünlər və onlara bərabər tutulan şəxslər üçün vahid aylıq müavinətin müəyyən edilməsi haqqında fərmanıdır. Dövlət büdcəsindən məcburi köçkünlərin və onlara bərabər tutulan şəxslərin sosial müdafiəsi üçün ayrılan vəsaitin ünvanlılığının təmin edilməsi və çatdırılma mexanizminin sadələşdirilməsi məqsədilə imzalanan fərmana əsasən, məcburi köçkünlər və onlara bərabər tutulan şəxslər üçün yemək xərci müavinəti, habelə kommunal və digər xidmətlər üzrə dövlət büdcəsindən ödənişlər əvəzinə 2017-ci il yanvarın 1-dən hər bir məcburi köçkün və onlara bərabər tutulan şəxslər üçün 36 manat məbləğində vahid aylıq müavinət müəyyən edilib.

Nazirlər Kabineti bu fərmanda göstərilən vahid aylıq müavinətin şamil ediləcəyi kontingenti və müavinətin ödənilməsi qaydasını müəyyən edib. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Şirkəti, “Azərişıq” Açıq Səhmdar Cəmiyyəti və “Azərsu” Açıq Səhmdar Cəmiyyəti isə məcburi köçkünlərin məskunlaşdığı yerlərdə sayğacların quraşdırılmasını qısa müddətdə təmin etməlidir. Qarşıya qoyulan vəzifələrin həlli üçün məcburi köçkünlər və onlara bərabər tutulan şəxslər üçün yemək xərci müavinəti, kommunal və digər xidmətlər üzrə dövlət büdcəsindən ödənişlər əvəzinə vahid aylıq müavinətin ödənilməsi qaydaları artıq Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyən olunub.

Beləliklə, qaçqın və məcburi köçkünlər üçün nəzərdə tutulan bəzi güzəştlər pul ödənilməsi ilə əvəz olunub və sosial müavinət şəklində onlara verilir. Konkret olaraq enerji daşıyıcılarının xərcləri və un məmulatları ilə bağlı xərcləri 36 manatlıq aylıq sosial müavinətlə əvəz olunub. Bu da həmin insanların dövlətin onlara olan qayğısından daha konkret ünvanlı şəkildə istifadə etməsinə səbəb olacaq. Əvvəllər də uzun illər onlar bu güzəştlərə, imtiyazlara malik olublar, sadəcə həmin vəsait onda dövlətin büdcəsindən müvafiq qurumlara ayrılıb, indi isə onun forması dəyişib, müvafiq qurumlar əvəzinə vətəndaşın özünə verilir və onu xərcləmək istiqaməti də vətəndaşın öz seçimindən asılı olacaq. Sosial müdafiənin bu şəkildə təmin olunması ünvanlılıq prinsipinə də uyğundur.

Bu il də görüləcək işlər çoxdur

Məcburi köçkünlərə dövlət qayğısı davamlı olduğundan cari il ərzində də qeyd edilən istiqamətdə genişmiqyaslı işlər görüləcək. Belə ki, hazırda Tərtər rayonunda 1170 məcburi köçkün ailəsi üçün bütün zəruri sosial-texniki infrastruktur obyektləri ilə birlikdə hündürmərtəbəli binalardan ibarət yaşayış kompleksinin tikintisi aparılır. Eyni zamanda uğurlu Horadiz əməliyyatı nəticəsində işğaldan azad olunmuş Cəbrayıl rayonunun Cocuq Mərcanlı kəndində Prezidentin 2017-ci il 23 yanvar tarixli sərəncamı ilə ayrılmış 4 milyon manat vəsait hesabına birinci mərhələdə 50 fərdi yaşayış evinin və məktəb binasının tikintisi yekunlaşıb.

Bununla yanaşı, Bakı şəhərində qəzalı vəziyyətdə olan 115 obyektdən birinci mərhələdə ən təhlükəli 2 obyektdə yaşayan 260 məcburi köçkün ailəsinin Prezidentin 2017-ci il 23 yanvar tarixli sərəncamı ilə ayrılmış 15 milyon manat vəsait hesabına mövcud qəsəbələrdə yeni hündürmərtəbəli binalar tikilməklə və 5 milyon manat vəsait hesabına isə 85 ailənin hazır mənzillər alınmaqla köçürülməsi təmin ediləcək.

Yenə də Prezidentin tapşırığı ilə 2017-ci ildə məcburi köçkünlər üçün salınmış Biləsuvar rayonu ərazisində 4450 ailəlik 11 (21680 nəfər), Saatlı rayonu ərazisində 100 ailəlik 1 (400 nəfər), Sabirabad rayonu ərazisində 161 ailəlik 1 (750 nəfər) və Ağdam rayonunun Ergi qəsəbəsində 150 ailəlik 1 (500 nəfər) yaşayış qəsəbələrinin qazlaşdırılması başa çatdırılacaq (ümumilikdə 4861 ailə, 23330 nəfər).

Bütün bunlar məcburi köçkünlərə yüksək qayğının real təsdiqi olmaqla yanaşı, onların doğma torpaqlara qayıdacaqları günə olan əminliklərini də artırır. Onlar bu istiqamətdə aparılan dövlət siyasətinə tam dəstək verirlər.

Elçin CƏFƏROV,

Azərbaycan.- 2017.-2 iyun.- S. 1; 8.