“Yeni Şuşa”da Şuşa həsrəti

Şuşanın işğalından 25 il ötür

Şuşanın dağları başı dumanlı,

Qırmızı qoftalı yaşıl tumanlı,

Dərdindən ölməyə çoxdur gümanlı...

Bu mahnını hər dəfə eşidəndə dərindən köks ötürüb qüssələnirik. Düz, 25 ildir Şuşanın havasına, suyuna, füsunkar, göz oxşayan təbiətinə həsrət qalmışıq və bu həsrəti heç nə ilə ovundura bilmirik. Çünki bu gün Şuşa dağlarının üzərində qara buludlar dolanır, “Qafqazın konservatoriyası”nda indi nisgilli, kədərli hava çalınır.

Xarabazara çevrilən, viran qoyulan “Qafqazın cənnəti”

Müstəqillik tariximizdə şərəfli hadisələr də çox olub, faciəli məqamlar da. Sonuncular sırasında Şuşanın itirilməsi tariximizə qara hərflərlə yazılıb. 1992-ci il mayın 7-dən 8-nə keçən gecə erməni silahlı dəstələri böyük hərbi qüvvə ilə Şuşaya hücum edərək alınmaz qalanı, Azərbaycanın qədim mədəniyyət mərkəzini ələ keçirdi. 241 tarixi abidə, 8 muzey, 31 kitabxana, 17 klub, 8 mədəniyyət evi, 25 orta məktəb, 40 tibb müəssisəsi, 6 karvansara, 2 mədrəsə, 2 qəsr və qala divarları, 9 tarixi-dini ziyarətgah və 5 mindən çox eksponatı olan Şuşa canlı muzeyi ermənilər tərəfindən dağıdılaraq viran qoyuldu. Təkrarolunmaz təbiətinə görə “Qafqazın cənnəti” adlandırılan yerlər xarabazara çevrildi.

Şuşa hər bir azərbaycanlının genetik yaddaşının silinməz səhifəsi, əsrarəngiz, ecazkar mədəniyyətimizin parlaq rəmzi idi. Şuşa unikal Azərbaycan musiqisinin beşiyi, musiqi akademiyası, şeir-sənət mərkəzi, açıq səma altında muzey, canlı tarix, kurort şəhəri idi.

Çadırlardan, yataqxanalardan yeni qəsəbələrə

Bu gün işğalda olan Şuşanın əhalisi ölkənin 58 rayonunda məskunlaşıb. Bir vaxtlar çadır şəhərciklərində, sanatoriya və yataqxanalarda qalan şuşalılar indi müasir qəsəbələrdə yaşayırlar. Onlardan biri də Bakının Sabunçu rayonunun Ramana qəsəbəsində inşa edilmiş “Yeni Şuşa”dır. Bu qəsəbə 2007-ci ilə qədər Xəzər rayonundakı “Zuğulba” sanatoriyasında, yaşayış üçün tam yararsız, heç bir kommunal şəraiti olmayan binalarda müvəqqəti məskunlaşmış 450 məcburi köçkün ailəsi üçün inşa edilib. Artıq 10 ildir ki, burada məskunlaşan şuşalılar nə qədər rahat şəraitdə yaşasalar da, gözləri yolda, qəlbləri həsrət içində qovrulur. Kədər bölüşəndə azalar deyiblər. 25 ildir acılarını bölüşə-bölüşə, bir-birinə təskinlik verə-verə yaşayır şuşalılar...

Qərara gəldik ki, Şuşanın işğalının 25-ci ildönümündə qəsəbəyə yollanıb həm məcburi köçkün soydaşlarımızın yaşayış şəraiti ilə maraqlanaq, həm də ağrı-acılarını paylaşaq.

Səksən hektar ərazidə salınmış “Yeni Şuşa”

Bu yol “Şuşa”ya gedir. Amma yollar, küçələr dolanbac deyil, ətrafı uca dağ zirvələri ilə yox, neft buruqlarıyla əhatəlidir. Bu yol dəniz səviyyəsindən 1800 metr hündürlükdə yerləşən Qalaya yox, şəhərdən 17 kilometr aralıda, şuşalılar üçün müvəqqəti inşa olunmuş “Yeni Şuşa”ya aparır...

10 il öncə, 2007-ci il may ayının 4-də Prezident İlham Əliyevin və Mehriban xanım Əliyevanın iştirakı ilə açılış mərasimi keçirilən qəsəbə indi daha da böyüyüb, müasirləşib. 80 hektar ərazidə salınmış qəsəbənin tikintisinə 2006-cı ildə başlanılıb. 450 yaşayış evinin 90-ı birotaqlı (46,7 kvadratmetr), 222-si ikiotaqlı (63,1 kvadratmetr), 134-ü üçotaqlı (77,8 kvadratmetr), 4-ü dördotaqlı (91 kvadratmetr) mənzillərdən və hər biri 12 sot torpaq sahəsindən ibarət olub. Sonradan kimisi bu torpaqda fərdi təsərrüfat yaradıb, kimisi də əlavə yaşayış evi inşa edib. 2007-ci ildə qəsəbəyə 1500 nəfərdən ibarət 450 ailə köçürülmüşdüsə, indi burada 1869 nəfərdən ibarət 576 şuşalı ailəsi yaşayır. Ümumilikdə isə qəsəbədə bu gün 3 min nəfərə yaxın məcburi köçkün məskunlaşıb.

Burada iki məktəbin - Xankəndi şəhər 4 saylı tam orta məktəbin və Malıbəyli kənd 1 saylı tam orta məktəbin binaları, musiqi məktəbi, ambulatoriya, poçt şöbəsi, inzibati bina da var. 16 kilometr asfalt yol, 21 kilometr su, 19 kilometr elektrik, 27 kilometr qaz, 34 kilometr kanalizasiya və drenaj xətləri çəkilib. 400 və 250 kilovatlıq 10 ədəd və 10 meqavat gücündə 1 ədəd yüksəkgərginlikli transformator quraşdırılıb, həcmi 500 kubmetr olan iki su anbarı və bir nasosxana tikilib.

Təbii artım məktəblərdə sıxlıq yaradıb

Əlbəttə ki, 10 il az müddət deyil. Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən yeni inşa olunmuş beşmərtəbəli yaşayış binalarına məcburi köçkün ailələrinin köçürülməsi və təbii artım prosesi bəzi çətinliklər də yaradıb. Bu əsasən, məktəblərlə bağlıdır. Belə ki, 360 şagirdlik Malıbəyli kənd 1 saylı tam orta məktəbində hazırda 956 şagird, 300 şagirdlik Xankəndi şəhər 4 saylı tam orta məktəbində isə 750 şagird təhsil alır. Bu sıxlıq təbii ki, ilk olaraq təhsilin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir və bu səbəbdən də yeni korpusların tikilməsinə ehtiyac duyulur.

Qəsəbədəki Malıbəyli kənd uşaq musiqi məktəbində isə iki şöbə - fortepiano və xalq çalğı alətləri şöbəsi fəaliyyət göstərir. 38 müəllimin çalışdığı musiqi məktəbində 195 uşaq təhsil alır. Onlar respublikamızda keçirilən müxtəlif festival və müsabiqələrdə fəal iştirak edir, Qarabağın qədim musiqi ənənələrini yaşadırlar.

6500 nəfərə xidmət göstərən Malıbəyli tibb məntəqəsi

2007-ci ilə qədər “Zuğulba” sanatoriyasında 15 işçi ilə bir otaqda fəaliyyət göstərən Malıbəyli kənd tibb məntəqəsinin indi yeni binası mövcuddur. 10 otaqlı yeni binada Şuşa təcili yardım bölməsi və həkimlərin, tibb bacılarının rahat işləməsi üçün lazımi şərait var. Qəsəbədə məskunlaşmış 6500 nəfər məntəqədə qeydiyyatdadır. Onların 4500 nəfəri məcburi köçkün, 2000 nəfəri isə qəsəbədən kənarda yaşayanlardır. Malıbəyli kəndinin sakinləri ilə yanaşı, Aşağı və Yuxarı Quşçular kəndinin əhalisinə də məntəqədə tibbi yardım göstərilir. Burada əhalinin pulsuz müayinəsi aparılır və 14 yaşa qədər uşaqlar peyvənd olunur. Ağır xəstələrə ilkin tibbi yardım göstərildikdən sonra təcili yardım maşını ilə yaxınlıqdakı xəstəxanalara çatdırılır.

Həmçinin məktəblərdə sanitariya nəzarəti və profilaktiki tibbi müayinələr aparılır, ana və körpələrə tibbi xidmətlər göstərilir.

Dərdi böyük, köksü yaralı şuşalılar

Qəsəbə ilə ümumi tanışlıqdan sonra sakinlərlə görüşüb söhbətləşdik. 2007-ci ildən burada məskunlaşan Malıbəyli kənd Ağsaqqallar Şurasının sədri Rafael Teymurlu deyir ki, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Ordusunun aprel zəfəri bütün şuşalıların doğma torpaqlarına qayıdacaqlarına inam hissini daha da artırıb: “Bu gün Cəbrayıl rayonunun Cocuq Mərcanlı kəndində aparılan tikinti-quruculuq işləri bir daha göstərir ki, tezliklə bu tikinti Xankəndidə, Şuşada aparıla bilər. Biz Prezidentə, Baş Sərkərdəmizə inanırıq və əminik ki, bir gün bayrağımız Şuşada dalğalanacaq”.

Rafael Əlixanov Malıbəylinin işğalı nəticəsində iki qardaşını itirib: “Qardaşımın biri Nazim Əlixanov kəndin özünümüdafiə taborunda post komandiri idi. Gecə ermənilər kəndə hücum etdilər. Biz müdafiə olunurduq. Qardaşım Nazim xalam oğlu Haqverdi ilə birgə döyüşürdü. Birdən Nazim vurulur və ona yardım etmək mümkün olmur. Onun ölümü 30 yaşlı Haqverdiyə necə təsir edirsə, silahı götürüb səngərin üstünə çıxaraq qışqıra-qışqıra atəş açmağa başlayır. Döyüş yoldaşları nə qədər çalışırlarsa, onu səngərə sala bilmirlər. Xalası oğlunun ölümünə dözə bilməyən Haqverdi də düşmənin snayperi ilə vurulur. Nə qardaşımın, nə də xalam oğlunun nəşini səngərdən çıxarıb basdıra bildik. Elə məni 25 ildir yandırıb-yaxan da budur. Hər ikisi ailəli idi və iki övladları vardı. Böyük qardaşım Rahil isə ayağından yaralanmışdı. Onu yaralı halda Ağdama, sonra da Bakıya gətirdik. Nə qədər müalicə etdiksə, xeyri olmadı və dünyasını dəyişdi”.

R.Əlixanov deyir ki, ermənilər Malıbəylidə dəhşətli soyqırımı aktı həyata keçirmək istəyirdilər. Məqsədləri baş tutmayandan sonra Xocalını yerlə yeksan edib misli görünməmiş vəhşilik etdilər: “Artıq 25 ildir bu acını qəlbimizdə daşıyırıq. Biz doğma yurdumuzu qoyub gələndə heç nəyimiz yox idi. Hətta sanatoriyada məskunlaşanda su içməyə stəkan tapmırdıq. Bir otaqda üç ailə qalırdı. Ancaq bu gün bir milyon qaçqın və məcburi köçkün normal yaşaya bilir. Çünki Prezident İlham Əliyev və Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanın diqqəti daim üzərimizdən əskik olmur. Bu qəsəbə analoqu olmayan bir məkandır. Biz burada çox rahat şəkildə yaşayırıq və buna görə də ölkə rəhbərinə minnətdarıq”.

Dörd bacının məzarsız qardaşı...

Xalası oğlunun ölümünə dözməyib özünü ölümün ağuşuna atan 30 yaşlı Haqverdinin bacısı Almaz Kərimova qardaş itkisi ilə indiyədək barışa bilmir. Nə qədər ağrılı olsa da, kədərini bölüşən Almaz xanım deyir ki, Malıbəylinin müdafiəsi uğrunda qəhrəmancasına döyüşən Haqverdi dörd bacının tək qardaşı olub: “Atamla anam və biz bacılarımız onu göz bəbəyimiz kimi qoruyurduq. Evimizin sonbeşiyi idi. Amma o, hamımızdan tez köçdü dünyadan. Şəhid oldu, amma məzarı belə yoxdur. Bizi 25 ildir gözüyaşlı qoyan da budur. Qardaşımızı dəfn etməyə macal da olmadı. Atamla anam onun yoxluğuna dözə bilmədi. 2000-ci ildə atam, 6 ay sonra isə anam dünyasını dəyişdi. Haqverdidən bizə qalan iki bala yadigarı oldu”.

Ancaq Almaz Kərimova inanır ki, tezliklə Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə müzəffər ordu işğal altında olan torpaqlarımızı düşmən tapdağından təmizləyəcək və vətən uğrunda canını fəda etmiş bütün şəhidlərimizin xatirəsi əbədiləşdiriləcək.

Son 15 ildə 95 qəsəbə, 151 məktəb, 58 mədəniyyət, 59 səhiyyə ocağı tikilib

10 il öncə, bu qəsəbənin açılışında məcburi köçkünlər qarşısında çıxış edən dövlət başçısı qeyd etmişdi ki, torpaqlarımız işğalçılardan azad olunandan sonra orada ən müasir, baş plana uyğun şəkildə binalar tikiləcək: “Biz tarixi yerlərimizi mütləq bərpa edəcəyik, maddi imkanlarımız da var”.

Dövlət başçısının fikri bu gün bir daha təsdiqini tapır. Həm qaçqın və məcburi köçkünlərin mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində böyük layihələrin həyata keçirilməsi, həm də Cocuq Mərcanlı kəndinin yenidən qurulması bu reallığı əks etdirir.

Məcburi köçkünlərin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi, yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı ardıcıl və məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirən Prezident İlham Əliyev tərəfindən 2003-2017-ci illərdə 96 fərman və sərəncam verilib.

Müasir standartlara cavab verən, 3,2 milyon kvadratmetr sahəsi olan 95 yaşayış kompleksi tikilib, 50 min ailə və ya 250 min nəfərdən çox qaçqın və məcburi köçkün yeni mənzillərlə təmin olunub. Yeni yaşayış məntəqələrində bütün texniki infrastrukturla yanaşı, 151 məktəb, 58 mədəniyyət mərkəzi, 60 uşaq bağçası, 59 səhiyyə ocağı, 2 olimpiya idman kompleksi və min kilometrlərlə yol, su, qaz, elektrik xətləri çəkilib. Bakı şəhərində və Abşeron rayonu ərazisində 3 qəsəbə, 9 məhəllə salınıb, 6500 ailə, 29 min nəfər yeni mənzillərə köçürülüb. Heydər Əliyev Fondunun bilavasitə təşəbbüsü və dəstəyi ilə Xırdalan şəhərində 600 məcburi köçkün üçün yeni yaşayış binası inşa edilib. Son 13 ildə məcburi köçkünlərə aylıq yemək xərci üçün verilən müavinətin məbləği 4 dəfə, kommunal xidmətlərə görə vəsaitin miqdarı 4,5 dəfə artırılıb.

Ümumilikdə qaçqınların və məcburi köçkünlərin problemlərinin həllinə 6,2 milyard manatdan çox vəsait sərf olunub. Ondan 2,8 milyard manatı dövlət büdcəsinin, 2 milyard manatı Dövlət Neft Fondunun, 1,4 milyard manatı isə beynəlxalq maliyyə qurumları və ölkəmizdə fəaliyyət göstərən beynəlxalq humanitar təşkilatların vəsaitidir.

Görülmüş bütün işlərin və sərf olunmuş vəsaitlərin 90 faizi dövlət başçısının son 13 ildəki prezidentlik fəaliyyəti dövründə icra edilib.

Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyevanın keçirdiyi ilk müşavirənin məhz bu təbəqədən olan insanların mənzil-məişət məsələlərinin həllinə həsr edilməsi də bir daha təsdiqləyir ki, məcburi köçkünlərin sosial problemlərinin həlli Mehriban xanımın fəaliyyətinin ən prioritet istiqamətidir.

“Xanın səsi”, “Qarabağın şikəstəsi” havalanacaq

Təqdirəlayiq haldır ki, bu gün ölkədəki, bütün qaçqın və məcburi köçkünlər dövlət təminatındadır və onların problemlərinin həlli dövlət başçısının gündəlik nəzarətindədir. Elə bunlara görədir ki, uğurlu sosial-iqtisadi göstəriciləri ilə dünyanın nüfuzlu maliyyə qurumlarının hesabatlarında birinciliyini qoruyan Azərbaycanda insan amilinə, o cümlədən qaçqın və məcburi köçkün həyatı yaşayan vətəndaşlarına verilən dəyər, onların problemlərinin həlli istiqamətində atılan addımlar hər zaman təqdir olunur.

Bu gün böyükdən-kiçiyə hər kəs, xüsusən də şuşalılar inanırlar ki, yaxın zamanlarda bu qədim yurdumuzun başı üzərindəki qara buludlar çəkiləcək, elindən-obasından didərgin düşən qaçqın və məcburi köçkünlər yenidən öz doğma torpaqlarına qayıdacaqlar.

Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ordumuz Şuşaya zəfər yürüşü edəcək. Prezidentin söylədiyi kimi, bayrağımız Şuşada, Xankəndidə dalğalanacaq. Beləcə, Şuşa köhnə yaralara məlhəm qoya-qoya yenə nəğməli-sözlü ömrünü yaşayacaq, “Xanın səsi”, “Qarabağın şikəstəsi” yenə də havalanacaq.

Rəşad BAXŞƏLİYEV,

Elgün MƏNSİMOV,

Azərbaycan.- 2017.- 7 may.- S. 14.