Azərbaycanlı qəhrəman Fransanın da fəxri oldu

Müharibə qanlı-qadalı bir tarixdir. Bu tarixdə hər qəhrəman öz igidlik salnaməsini yazır. Göstərdikləri şücaət onları unudulmaz edir. Azərbaycanın qəhrəman oğlu Fransa Müqavimət Hərəkatının qəhrəmanı Əhmədiyyə Cəbrayılovun rəşadətli döyüş yolu bu gün də yaddaşlardadır.

Əhmədiyyə Cəbrayılov 1920-ci ildə Azərbaycanın ən gözəl guşələrindən birində - Şəki rayonunun Oxud kəndində dünyaya göz açıb. Uşaqlıqdan ağlı, düşüncəsi, fərasəti ilə tay-tuşlarından seçilib. 1935-ci ildə Şəki Kənd Təsərrüfatı Texnikumuna daxil olub. Aqronom ixtisasına yiyələnib. Texnikumu bitirdikdən sonra təyinatla Qubaya, kolxozda işləməyə göndərilib.

Bir müddət sonra hərbi xidmətə çağırılıb. Nevinnomısk təyyarəçilik məktəbinə göndərilib. Bir neçə ay hazırlıq kursu keçdikdən sonra kiçik leytenant rütbəsi alıb. Artıq hərbi xidmətinin bitməsinə sayılı günlər qalırmış. Ancaq İkinci Dünya müharibəsinin başlaması xəbəri onun vətənə gedən yoluna sədd çəkir. Müharibə illərində doğmaları yalnız onun intizarını çəkmədilər. Cəbrayılovlar ailəsindən cəbhəyə 5 nəfər - Paşa, Abdulsalam, Məmmədiyyə, Məmmədsadıq və Əhmədiyyə yollanmışdı. Onlardan ikisi sağ qaldı.

Qanlı-qadalı müharibənin sərt üzünü gördü, ölüm qoxusunu dönə-dönə hiss etdi gənc Əhmədiyyə. Bir gün Xarkovdan 200 kilometr aralıda yerləşən, olduqca mühüm strateji mövqeyə malik olan bir şəhərə göndərilmişdi. Şəhər üç dəfə almanlar tərəfindən işğal olunsa da, sovet ordusu onu geri qaytara bilmişdi. 1942-ci ilin aprelində isə tapşırığa əsasən, Ukraynanın Donbas şəhərinə yollanmış və 350-ci alayda siyasi rəhbər köməkçisi təyin edilmişdi. Alayın tərkibində Ukraynanın Barvinki-Lozovaya-İzyum rayonu ətrafındakı döyüşlərdə vuruşmuşdu. Fərqləndiyinə görə baş leytenant rütbəsi almışdı.

Həmin ilin aprel-may aylarında Ukraynada ağır döyüşlərdə iştirak edib. Əməliyyat zamanı təyyarəsi Kursk ətrafındakı döyüşlərdə vurulmuşdu. Əhmədiyyə Cəbrayılov İzyum çayı yaxınlığında ağır yaralı vəziyyətdə almanlara əsir düşmüşdü, Barbinka və Lvovdakı həbs düşərgələrinə göndərilmişdi. Onu yoldaşları ilə birlikdə vaqonlara mindirib əvvəlcə Polşaya, sonra Almaniyaya aparıblar. Əsirlərin sayı həddən artıq çox olub. Ona görə onların bir hissəsini Fransaya göndəriblər.

Əsirlik həyatının məşəqqətli günlərini yaşayıb. Bir qrup əsirlə 1943-cü ildə Dahau ölüm düşərgəsinə aparılıb. Onları qaz kamerasına salıblar. Bir müddət sonra qarovulçular kameranın qapısını açıblar. Əsirlərdən bircə nəfər sağ qalıb. O, Əhmədiyyə Cəbrayılov olub. 1943-cü ilin sonunda göndərildiyi Rodezdəki Bürlup kazarmasında vərəm xəstəliyinə yoluxub. Ölümlə yenə üz-üzəydi. Ancaq görünür tale onu unutmamışdı. Gözəl bir insanla rastlaşmışdı. Bu, gestaponun xadiməsi işləyən Janna adlı yunan qadını idi. Müharibə Jannaya da çox faciələr yaşatmışdı. Həyat yoldaşını və oğlunu faşistlər asmışdı. Bədbəxt qadın qızı ilə birgə baş götürüb Fransaya qaçmışdı. Əhmədiyyəni vəfat etmiş oğluna bənzədən Janna ona əlindən gəldiyi qədər kömək etmişdi. Təmizlik işi apararkən gizlicə çörək də gətirib ki, Əhmədiyyə sağ qalsın.

Bir gün gestapoda onu yenə vəhşicəsinə döyüblər. Öldüyünü güman edib zirzəmiyə atıblar. Janna Əhmədiyyənin hələ sağ olduğunu görüb. Faşistlər onu basdırmaq istəyiblər. Janna əsirin oğluna oxşadığını söyləyib və onu öz adəti ilə dəfn etmək üçün gestapodan izn istəyib. Bir gün qabaq qazdırdığı məzarda hava keçməsi üçün yer qoyub. Səhəri gün alman zabitlərinin müşayiəti ilə Əhmədiyyə dəfn edilib. Jannanın planını başa düşməyiblər. Tabutun aralı olduğunun fərqinə varmasalar da, əsirin öldüyünə əmin olmaq üçün ona atəş açıblar. Bu dəfə də taleyi ondan birdəfəlik üz çevirməyib, güllə Əhmədiyyənin ayağına dəyib.

Janna alman əsgərləri gedənədək gözləyib. Sonra Əhmədiyyəni məzardan çıxarıb evindəki zirzəmiyə aparıb. Gənc döyüşçüyə qayğı göstərib. Əhmədiyyə tezliklə sağalıb. Faşistlərdən qisas almaq üçün yenidən döyüş meydanlarına qayıtmaq üçün planlar qurub. Əvvəlcə fransız dilini öyrənib. Partizan hərəkatına qoşulub. Əhmədiyyə Cəbrayılova “Xarqo” ləqəbi verilib.

1944-cü ilin 22 mayında Kaberta partizan dəstəsinə, sonra Düma ləqəbli kapitan Delplankın gizli ordusuna qoşulub. İlk vaxtlar partizanlar Əhmədiyyə Cəbrayılova o qədər də etibar etmir, öz aralarına buraxmaq istəmirdilər. Onu sınamaq üçün bir neçə dəfə kəşfiyyata yolladılar. Əməliyyatlardan uğurla döndü. Həmin dəstənin tərkibində Tarn və Qaronun azad edilməsi uğrunda döyüşlərdə iştirak etdi. Artıq Əhmədiyyə partizanların inamını qazanmış, onların sevimlisinə çevrilmişdi.

Partizan Xarqonun dəstəsinə ən çətin, mühüm tapşırıqlar verilirdi. Onların bəzisi almanların hücum planını öyrənmək məqsədi daşıyırdı. Kəşfiyyat tapşırıqlarını yerinə yetirmək üçün çox zaman tanınmasın deyə görkəmini, qiyafəsini, adını dəyişməli olurdu. O, “Armed Mişel”, “Fraji”, “Xarqo” və digər adlarla Fransanın azadlığı uğrunda döyüşlərin iştirakçısı oldu. Alman faşistləri Əhmədiyyə Cəbrayılovun başına 10 min alman markası məbləğində mükafat təyin etdilər.

Bir dəfə də Almaniyaya əsir aparılanların ailələrini xilas etmək tapşırığı aldılar. Əməliyyat zamanı faşistlər məsələni anladılar. Atışma başladı. Yaralanmış Əhmədiyyə yoldaşlarının köməyi ilə qaçsa da, çox uzağa gedə bilmədi. Huşsuz vəziyyətdə səhərədək dəmir yolu ilə şose yolun arasında qaldı. Gündüz saat 3-də maşınla yoldan keçən general Javerin onu gördü. Maşını saxlatdırdı. Oberleytenant formalı zabitin üstündə sənəd yox idi. Onun alman zabiti olduğunu güman etdilər. Maşına qoyub hospitala gətirdilər. General həkimlərə nəyin bahasına olursa-olsun onu sağaltmalarını əmr etdi. Alman faşistləri özləri də bilmədən hər yerdə axtardıqları partizan Xarqonu həyata qaytardılar.

Əhmədiyyə sağaldıqdan sonra özünü “ober-leytenant Hofman” kimi təqdim etdi. General Javer onu öz yanında işə götürdü. Daha sonra o, Albi şəhər komendantı təyin olundu. Həmin günlərdə düşərgədən qaçmalarına imkan yaratdığı əsirlərin arasında həmyerliləri də var idi.

Əsirlikdən xilas etdikləri yerlərdə bu müəmmalı qəhrəman haqqında danışırdılar. Onun kimliyini öyrənmək üçün kəşfiyyata çıxan əsgər qarşısında partizan Xarqonu görəndə heyrətləndi. Yoldaşları ölmüş bildiklər Əhmədiyyənin sağ olduğunu eşidəndə çox sevindilər.

Döyüş yolu uzanırdı. 1944-cü ilin 17 avqustunda Montobanın 18-ci kilometrliyində yerləşən “La Tangin” adlı yerdə, Kossad və Realvil arasında gedən vuruşmalarda 6-cı briqada tərkibində vuruşdu. Avqustun 19-da Montoban azad olundu.

Əməliyyatların birində qəhrəman “Mixaylo” - Mehdi Hüseynzadə ilə görüşüb.

Əhmədiyyə Cəbrayılov partizan dəstəsi tərkibində Paris şəhərinin azad olunmasında da iştirak etdi. Həmin gün general Şarl de Qolla tanış olur.

1944-cü ilin 28 avqustunda Əhmədiyyə Montobanda yaradılan 3-cü briqadaya daxil olaraq Vozj və Alzasdakı döyüşlərdə iştirak etdi. 1945-ci ilin 13 martında Montoban şəhər bələdiyyə idarəsinin başçısı Trankunun təsdiqlədiyi sənəddə onun Fransa müqavimət hərəkatında fəal iştirak etdiyi göstərilib.

Müharibə başa çatdı. Armed Mişel kimi tanınan Əhmədiyyə də bir çoxları kimi əsl qəhrəmana çevrildi. Haqqında minnətdarlıqla, sevgi ilə danışırdılar. Çoxları Əhmədiyyənin onun ölkəsinin vətəndaşı olmasını arzulayırdı. Şarl de Qoll da dəfələrlə Armed Mişelə Fransada qalıb yaşamağı, Amerika səfırliyi isə ona ABŞ vətəndaşı olmağı təklif etdi. Hərbi şücaətləri layiqincə qiymətləndirildi. Fransanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülən Əhmədiyyə Cəbrayılov hamının qəlbini fəth etdi. O, həm də “Fəxri legion” ordeni ilə təltif olundu. Bu orden hərbi paradlarda, rəsmi keçidlərdə ona generallardan qabaqda getmək hüququ verirdi.

Vətən sevgisi qəlbində elə yer tutmuşdu ki, başqa ölkədə yaşaya bilməzdi. Şəkinin, orda qalan doğmalarının həsrəti Əhmədiyyə Cəbrayılovu rahat buraxmırdı. 1946-cı ilin 25 noyabrında, nəhayət, arzusuna çatdı. Fransa prezidenti Şarl de Qollun köməyi ilə vətənə döndü.

Burada “KQB”çilər onu rahat buraxmadılar. Moskvada yoxlama zamanı mükafatlarının bir hissəsini əlindən aldılar. Onu hətta “vətən xaini” adlandırdılar.

1966-cı ildə Fransa prezidenti Şarl de Qoll SSRİ-yə səfər etdi. Keçmiş dostu ilə Moskvada görüşən Əhmədiyyə bundan sonra Sovetlər İttifaqında da Fransanın Milli Qəhrəmanı kimi tanındı.

Həyatı axarına düşdü. 1947-ci ildə ailə qurmuşdu. Yeddi uşaq atası idi. 1970-ci ildə Şəki rayonu N.Nərimanov adına kolxozda baş aqronom kimi işə başladı. Əməkdə fərqləndiyinə görə 1971-ci ildə “Qırmızı Əmək Bayrağı” ordeninə layiq görüldü.

II Dünya müharibəsinin əfsanəvi qərhəmanı Əhmədiyyə Cəbrayılovun keçdiyi döyüş yolu unudulmadı. 1986-cı ildə o, 5 fransız mükafatına - “Müharibə xaçı”, “Hərbi şücaət xaçı”, “Fransa Müqavimət hərəkatı medalı”, “İgidliyə görə medal”, “Yaralanmağa görə medal”a layiq görüldü.

1994-cü il oktyabrın 10-da Əhmədiyyə Cəbrayılov Şəkidə yol-nəqliyyat qəzasında dünyasını dəyişdi.

Cəbrayılovlar ailəsi Dağlıq Qarabağ müharibəsinə də bir rəşadət səhifəsi yazdılar. Əhmədiyyə Cəbrayılovun oğlu, polis leytenantı Mikayıl ermənilərə qarşı döyüşlərdə qəhrəmanlıqla vuruşdu. 1992-ci ildə şəhid oldu. Mikayıl Əhmədiyyə oğlu Cəbrayılova ölümündən sonra Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adı verildi.

Rafiq HÜSEYNOV,

texnika elmləri doktoru, professor,

“Şəki ziyalıları” Xeyriyyə Cəmiyyətinin sədri

Azərbaycan.- 2017.-11 may.- S.15.