Getdikcə təkmilləşdirilən və daha çox fayda gətirən strategiya

Son 14 ildə Azərbaycan neft-qaz sahəsində misilsiz nailiyyətlər əldə edib

Dünyada iqtisadi böhranların, maliyyə çətinliklərinin hələ də səngimədiyi müasir dövrdə Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafı davam edir. İqtisadiyyat getdikcə şaxələndirilir. Neft-qaz layihələrinin uğurla reallaşması ilə yanaşı, qeyri-neft sektorunun inkişafı gündən-günə yüksək sürət götürür. Genişmiqyaslı infrastruktur yaradılır, tikinti-quruculuq, abadlıq işləri aparılır. Son illərdə simasını yaxşılığa doğru dəyişərək az qala tanınmaz olmuş şəhər və kəndlərimizdə yaşayış evləri tikilir, yeni müəssisələr istifadəyə verilir. Yollar çəkilir. Görülən işlər xalqın gündəlik həyatında, güzəranında özünü göstərir. Əhalinin elektrik enerjisi ilə təminatında heç bir problem qalmayıb. Ölkədə qazlaşma 93 faizə çatıb. Su təchizatı üçün çoxsaylı layihələrin həyata keçirilməsi davam edir.

Bütün bunlar ölkədə aparılan düzgün, məqsədyönlü və uzaqgörən siyasətin nəticəsidir. Azərbaycanın dünyanın mötəbər iqtisadi qurumları tərəfindən də qeyd edilən və dəyərləndirilən inkişafı Prezident İlham Əliyevin 2003-cü ildən üzü bəri qurduğu çoxşaxəli iqtisadi strategiyaya əsaslanaraq baş verir.

Danılmaz həqiqətdir ki, Azərbaycanın bugünkü inkişafının bünövrəsi ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş və 14 ildir Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında uğurla davam etdirilən enerji strategiyasından qaynaqlanıb.

Yüksəlişə doğru...

Azərbaycan 1991-ci ildə müstəqilliyə qovuşduqdan sonra çox ağır problemlərlə üzləşmişdi. İqtisadi tənəzzül, sənaye potensialının azalması, inflyasiyanın getdikcə artması ölkəni dərin uçurumun astanasına gətirib çıxarmışdı. Digər tərəfdən də torpaqlarımızın 20 faizinin erməni qəsbkarları tərəfindən zəbt edilməsi, bir milyondan çox soydaşımızın öz ata-baba yurdundan, ev-eşiyindən didərgin salınması... Belə bir vəziyyətdə Azərbaycanın inkişafı üçün xarici sərmayə lazım idi və onun məhz neft sənayesinə qoyulması məqsədəuyğun idi.

Bu çətin vəziyyətdə xarici neft şirkətlərini Azərbaycana cəlb etmək, onları görəcəkləri işin uğur gətirəcəyinə inandırmaq böyük müdriklik tələb edirdi. Ümummilli lider Heydər Əliyev bunu öz bacarığı, səriştə və təcrübəsi, dünyadakı siyasi nüfuzu sayəsində həll etdi. Başqa sözlə, ulu öndər əslində, mümkün olmayan bir işi mümkünləşdirdi.

1994-cü il sentyabrın 20-də Xəzərin Azərbaycan sektorundakı “Azəri-Çıraq-Günəşli” yataqlarının tammiqyaslı işlənməsi və Hasilatın Pay Bölgüsü Sazişi (HPBS) imzalandı.

“Əsrin müqaviləsi” gözlənilən və gözlənilməyən maneələr dəf edərək uğurla irəlilədi və ölkənin sosial-iqtisadi yüksəlişinin təməl daşı oldu.

Azərbaycanın sürətli inkişafına yönəlmiş bu hərtərəfli strateji kurs sonrakı illərdə Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında uğurla davam etdirildi. Azərbaycan dünyada alternativ karbohidrogen mənbəyi, transmilli neft-qaz şirkətlərinin etibarlı tərəfdaşı, qlobal enerji təhlükəsizliyi sistemində əvəzolunmaz yeri olan bir ölkə kimi tanındı. Dünya iqtisadiyyatına sürətlə inteqrasiya olunan ölkəmiz enerji daşıyıcılarının beynəlxalq bazarlara nəql edilməsi istiqamətində möhtəşəm layihələr həyata keçirdi. Xəzər hövzəsi ölkələri ilə Qərbin enerji korporasiyaları arasında əməkdaşlığın başlanğıcını qoymuş “Əsrin müqaviləsi” çərçivəsində qazanılan nailiyyətlər xarici neft və qaz şirkətlərinin Azərbaycanın zəngin karbohidrogen ehtiyatlarına marağını daha da artırdı.

Hazırda quruda və dənizdə yerləşən əməliyyat sahələrində 17 layihə üzrə imzalanmış Hasilatın Pay Bölgüsü Sazişi uğurla həyata keçirilməkdədir. Xarici tərəfdaşlarla yaradılmış 35 birgə müəssisə, 6 alyans, müxtəlif ölkələrdə çoxsaylı törəmə şirkətlər müasir neft və qaz sənayesinin demək olar ki, bütün sahələrini əhatə edir. Ölkə iqtisadiyyatının, xüsusən sənayenin, o cümlədən neft sektorunun şaxələndirilməsi, beynəlxalq standartlara uyğun yenidən qurulması, innovativ texnologiyalarla təchiz olunması, yeni idarəçilik metodlarının mənimsənilməsi üçün geniş imkanlar yaranıb.

“Əsrin müqaviləsi”nin kulminasiya nöqtəsi

Son 14 ildə Azərbaycanın neft-qaz sektorunda saysız-hesabsız yeniliklər, hadisələr baş verib. Hərəsi də öz əhəmiyyəti, öz mahiyyəti ilə fərqlənib. 2005-ci ilin fevral ayında “Azəri” yatağının mərkəzi hissəsindən hasilata başlandı. Fevralın 18-də “Mərkəzi Azəri” platformasında bu münasibətlə keçirilən tədbirdə Prezident İlham Əliyev çıxış edərək dedi: “Bu gün “Azəri” yatağından ilk neftin çıxarılması bir daha onu göstərir ki, qarşıya qoyulmuş bütün vəzifələr, planlar həyata keçirilir. Bütün çətinliklərə, maneələrə baxmayaraq, çətin geosiyasi vəziyyətdə Azərbaycan Xəzər dənizinin özünə məxsus olan sektorunda uğurla işləyibdir, qarşıda duran bütün vəzifələr həyatda öz əksini tapıbdır”.

Xatırladaq ki, “Azəri” təkcə Xəzərdə deyil, bütün dünyada istismar edilməkdə olan ən böyük neft yataqlarından biridir. Əslində, “Azəri” öz daxilində üç yatağı birləşdirir. “Qərbi Azəri” 2006-cı ilin ilk günlərində işə düşmüşdür. “Şərqi Azəri” isə həmin ilin oktyabrında - vaxtından dörd ay tez istismara daxil olmuşdur.

“Azəri”nin işlənməsi “Əsrin müqaviləsi”nin mühüm bir mərhələsidir. Odur ki, bu yataqdan ilk neftin alınması “Əsrin müqaviləsi”nin kulminasiya nöqtəsi sayılır.

2008-ci ilin aprel ayında “Dərinsulu Günəşli” və 2014-cü ilin əvvəlində “Qərbi Çıraq” platformaları da neft verib. Beləliklə, indi AÇG müqavilə sahəsində 8 platforma istismar olunur ki, bunların da 6-sı hasilat platformasıdır.

AÇG yataqlarından hər gün neftlə birlikdə səmt qazı da hasil olunur.

AÇG-nin “ilkin”i olan “Çıraq” platformasından çıxarılan səmt qazı 20 ildir sualtı xətlərlə Neft daşlarındakı qurğulara çatdırılır. “Azəri” yatağından da uzun müddətdir xeyli səmt qazı alınıb. “Azəri”nin səmt qazının bir hissəsi 28 düymlük sualtı xətlərlə Səngəçal terminalına gətirilir. Buradan isə mavi yanacaq SOCAR-a məxsus kəmərlə “Azəriqaz” şəbəkəsinə ötürülür. “Azəri”nin səmt qazının digər hissəsi yataqlarda təzyiqin saxlanılması üçün yenidən laylara vurulur.

AÇG-dəki digər hasilat platformalarından “Dərinsulu Günəşli”dən və “Qərbi Çıraq”dan əldə olunan səmt qazından da bu qaydada istifadə olunur.

İndiyədək Azərbaycan dövlətinə AÇG tərəfindən təhvil verilən səmt qazının ümumi həcmi 30 milyard kubmetrdən çoxdur. Səmt qazı Azərbaycan dövlətinə təmənnasız olaraq verilir ki, bu da ölkənin başdan-başa qazlaşdırılması hədəfinə daha tez çatmasına bir töhfədir.

Üçüncü minilliyin nəhəng mühəndis qurğusu

Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac neft kəməri 11 ildən çoxdur ki, fasiləsiz və təhlükəsiz fəaliyyət göstərir. BTC də ulu öndərin möhtəşəm əsərlərindən biridir.

Bu layihə öz tarixi boyu çox böyük maneələrdən keçib. Lakin ümummilli lider Heydər Əliyevin müdrikliyi və dünyadakı siyasi nüfuzu sayəsində reallaşıb. Nəhayət, 2002-ci il sentyabrın 18-də Səngəçal terminalında ulu öndərin, Gürcüstanın və Türkiyənin dövlət başçılarının, Azərbaycanda çalışan dünya şöhrətli neft-qaz şirkətlərinin rəhbərlərinin, xarici ölkələrdən gəlmiş hörmətli qonaqların iştirakı ilə kəmərin təməli qoyulub.

Lakin bundan sonra da BTC-nin əleyhdarları sakitləşə bilmirdilər. Bir sıra qeyri-hökumət təşkilatları kəmərin tikintisinə mane olmaq üçün onun ətraf mühitə ekoloji zərbə vuracağı fikrini ortaya atırdılar. İş o yerə çatdı ki, müxtəlif qruplar layihəni maliyyələşdirəcək beynəlxalq qurumların ofisləri qarşısında toplaşaraq kəmərin çəkilişinin irəliləməsinə əngəl törətməyə cəhd edirdilər. 2003-cü ilin fevral ayında Vaşinqtonda keçirilən “Şərq-Qərb enerji dəhlizi reallıqdır” beynəlxalq konfransında iştirak edən ümummilli lider bu məsələni gündəmə gətirdi. Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyasının, kredit verəcək digər şirkətlərin rəhbərləri ilə görüşdü. Beləliklə, BTC bu çətinlikdən də çıxdı.

Üçüncü minilliyin nəhəng mühəndis qurğusu olan bu kəmərin işə düşməsini görmək ulu öndərə qismət olmadı. Layihə ilə bağlı qalan işləri Prezident İlham Əliyev böyük cəsarət və qətiyyətlə davam etdirdi.

2004-cü ilin fevral ayında Bakıda, “Gülüstan” sarayında Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə BTC-nin maliyyələşməsinə aid son sənədlər imzalandı və kəmərin tikintisinə sərf olunacaq vəsaitlə bağlı problem tamamilə həll olundu.

2005-ci ilin may ayında Səngəçal terminalındakı baş nasos stansiyasından kəmərə ilk neftin vurulması təntənəli surətdə qeyd edildi. Tədbirdə Azərbaycanın dövlət başçısı İlham Əliyevlə yanaşı, Gürcüstanın, Türkiyənin və Qazaxıstanın prezidentləri də qatıldı.

2006-cı ilin iyulunda BTC tam bir sistem kimi işə salındı. Bu münasibətlə Türkiyədə keçirilən təntənələrdə iştirak edən Azərbaycan Prezidenti kəmərin uğurlu fəaliyyət göstərməsi üçün xeyir-dua verdi.

Prezident İlham Əliyev BTC-yə çox yüksək dəyər verir. Bu kəmərin sonrakı ixrac layihələri üçün möhkəm təməl olduğunu qeyd edir. Həqiqətən də BTC tikilməsəydi, çox hissəsi bu kəmərlə eyni dəhliz boyu uzanan Bakı-Tbilisi-Ərzurum xətti də olmazdı. Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəməri isə əslində, “Cənub qaz dəhlizi”nə yol açıb.

Beləliklə, BTC gətirdiyi gəlirlərdən, Azərbaycanın və regionun iqtisadi həyatında daşıdığı mühüm əhəmiyyətdən əlavə, həm də ölkəmizlə Avropa arasında daha geniş əlaqələrin yaranmasında, gələcək planların qurulmasında böyük rol oynayıb. Odur ki, Prezident İlham Əliyev bu kəməri belə səciyyələndirir: “Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin tikilməsi nəticəsində biz artıq pəncərədən başlayaraq böyük qapı açdıq. Azərbaycanı beynəlxalq enerji ailəsinə daxil etdirə bildik. Həm siyasi, həm iqtisadi baxımdan böyük uğurlar əldə edə bilmişik”.

Azərbaycan neftçisinə qayğı və ehtiram

Prezident İlham Əliyev ölkənin neft-qaz sənayesində həyata keçirilən bütün işləri nəzarətdə saxlayır, reallaşmaqda olan layihələrin gedişini şəxsən izləyir. Azərbaycanla tərəfdaşlıq edən beynəlxalq şirkətlərin hansının səlahiyyətli nümayəndələri işgüzar səfərlə Bakıda olarsa, onları qəbul edir, eləcə də həmin kampaniyaların buradakı təmsilçiləri ilə görüşür, işlərin gedişi ilə maraqlanır. Bu illər ərzində dövlətimizin başçısının BP, “Statoyl”, “Total” və digər dünya şöhrətli şirkətlərin rəhbərləri ilə çoxsaylı söhbətləri və görüşləri olub ki, bu da sözügedən sahədə iş birliyinin möhkəmlənməsinə, yeni-yeni nailiyyətlərin qazanılmasına stimul və təkan verib.

Ötən illər ərzində Prezident İlham Əliyev dəfələrlə yeni dəniz qurğularının tikildiyi, neft və qazın hasil və ixrac edildiyi obyektlərdə, o cümlədən Heydər Əliyev adına Bakı Dərin Özüllər Zavodunda, Bibiheybət ərazisindəki “AMEK-Tekfen-Azfen” tikinti-quraşdırma sahəsində, Səngəçal terminalında, Bakı Gəmiqayırma Zavodunda olub. Dövlət başçısı Xəzərin qoynundakı “Möcüzələr adası”na - Neft daşlarına gedərək dünyadakı ilk dəniz şəhərinin 55 və 60 illik yubileylərində iştirak edib.

Yeri gəlmişkən, son illərdə Azərbaycan neftçisinin əmək və məişət şəraiti də xeyli yaxşılaşıb ki, bu da dövlətin onlara qayğısından qaynaqlanır. Elə Neft daşlarının özündə neftçilərin yaşadıqları yataqxanalarda yaradılan şərait, onların qidalanması və işdən sonrakı asudə vaxtlarının səmərəli keçirməsi, yaxşı istirahət etməsi üçün görülən tədbirləri xatırlatmaq kifayətdir.

Azərbaycan o ölkədir ki, burada 1846-cı ildə dünya miqyasında sənaye üsulu ilə ilk neft hasil edilmişdir. Birinci neft buruğu artıq tarixi abidə kimi qorunur və şəhərimizin mərkəzində yerləşir. Dövlət başçısı həmin abidənin açılışında da iştirak etmişdir.

Buna görə də Azərbaycan Prezidenti ilə Azərbaycan neftçisi arasında qarşılıqlı hörmət və etimad, bir-birinə rəğbət hissləri hökm sürür. Dövlət başçısı neftçi əməyini həmişə yüksək qiymətləndirir: “Azərbaycan neftçilərinin fəaliyyətini xüsusi qeyd etmək istəyirəm... Azərbaycan neftçiləri bütün dövrlərdə öz fədakarlığı, peşəkarlığı ilə cəmiyyətdə çox böyük hörmət qazanmışlar. Azərbaycanda neftçi peşəsi çox hörmətli peşədir. Bütün bu uğurlarımızın əldə edilməsində Azərbaycan neftçilərinin çox böyük xidməti, zəhməti, böyük payı var. Ona görə mən Dövlət Neft Şirkətində 9 il çalışmış bir insan kimi özümü də müəyyən dərəcədə neftçi hesab edirəm”.

Xatırladaq ki, böyük perspektivlərə malik olan, Azərbaycanı dünyada qaz ixrac edən ölkə kimi tanıdan və “Cənub qaz dəhlizi”nin ehtiyat mənbəyi olan “Şahdəniz” yatağı da məhz Prezident İlham Əliyevin SOCAR-ın birinci vitse-prezidenti işlədiyi dövrdə kəşf olunub və işlənməyə başlayıb. “Şahdəniz”in bugünkü uğurları məhz o illərdə layihənin araya-ərsəyə gəlməsi üçün çəkilən böyük zəhmətdən qaynaqlanır.

Dəniz yataqlarının “şah”ı - “Şahdəniz”

Dünyanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində qaz amili mühüm rol oynayır. Bu baxımdan Azərbaycanda son illərdə kəşf olunmuş qaz yataqlarının dünyanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə sanballı töhfə verəcəyi şəksizdir. Sözügedən yataqlar sırasında böyük potensiala malik olan “Şahdəniz” xüsusi yer tutur.

“Şahdəniz” son dövrlərdə təkcə Xəzər regionunda deyil, bütün dünyada kəşf olunmuş ən zəngin qaz-kondensat yataqlarından biridir. Onun 1,2 trilyon kubmetr qaz, 240 milyon tondan çox kondensat ehtiyatları var. “Cənub qaz dəhlizi”nin əsas ehtiyat bazası da “Şahdəniz”dir.

Yatağın işlənməsinin birinci mərhələsi çərçivəsində hasil olunan qaz 2006-cı ilin sonundan Cənubi Qafqaz Boru Kəməri vasitəsilə Azərbaycana və Gürcüstana çatdırılır. 2007-ci ilin ortalarından isə mavi yanacaq Bakı-Tbilisi-Ərzurum marşrutu ilə Türkiyəyə də nəql edilir. Beləliklə, qədim zamanlardan neft diyarı kimi tanınan Azərbaycan son illərdə “Şahdəniz”in sayəsində qaz ixrac edən ölkəyə çevrilib.

Hazırda “Şahdəniz”in ikinci mərhələsinin işə düşməsinə hazırlıq işləri görülür. Bu layihə üçün nəzərdə tutulan iki platformanın hər ikisinin Heydər Əliyev adına Bakı Dərin Özüllər Zavodunda inşa edilmiş dayaq blokları artıq dənizdədir. Birinci blok keçən il sentyabrın 1-də Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə Xəzərdəki daimi yerinə yola salındı. Zavodun yanalma körpüsündə STB-1 daşıma barjına yüklənmiş qurğu yataqda uğurla quraşdırıldı. İkinci dayaq bloku isə “Şahdəniz”in ərazisinə bu il martın 15-də göndərildi.

Layihənin növbəti uğuru bu il iyunun 1-də platformanın birinin üst modullarının Bibiheybətdəki “AMEK-Tekfen-Azfen” tikinti-quraşdırma sahəsindən Xəzərə yola salınması oldu. Yolasalma mərasimində Prezident İlham Əliyev iştirak etdi. İkinci platformanın üst hissəsinin tikintisi isə ATA-da başa çatmaq üzrədir.

“Şahdəniz-2” ilə bağlı işlərin qrafikə uyğun davam etməsi “Cənub qaz dəhlizi”nin uğurla fəaliyyətə başlaması üçün ən vacib şərtlərdəndir.

Bu ilin fevral ayında “Cənub Qaz Dəhlizi” Məşvərət Şurasının Bakıda keçirilən üçüncü toplantısı layihənin inkişafında yeni bir mərhələ açdı. Toplantı iştirakçılarının qəbul etdikləri bəyannamədə Azərbaycanın Avropaya əlavə qaz verə biləcək işlənməmiş əhəmiyyətli qaz ehtiyatlarının olduğu da göstərildi. Qeyd edildi ki, “Abşeron”, “Ümid”, “Babək”, “Qarabağ”, “Dan Ulduzu”, “Əşrəfi”, “Şahdəniz-3” və digər yataqlar “Cənub qaz dəhlizi”nin növbəti inkişaf mərhələsində ehtiyat mənbəyi ola bilərlər. Bu yataqlar sırasında “Abşeron”un xüsusi yeri var.

Ümumiyyətlə, Azərbaycanın təsdiq edilmiş qaz ehtiyatları 2,6 trilyon kubmetrdir. Bu isə o deməkdir ki, gələcək onilliklər ərzində Azərbaycan həm regionun, həm də Avropa ölkələrinin qaza tələbatının ödənilməsində əhəmiyyətli rol oynayacaq.

Ölkədə qazlaşmanın səviyyəsi 93 faizi ötüb

Qaz hasilatının artımı Azərbaycanda əhalinin və sənayenin təbii qaz təminatında ciddi dönüş etmək üçün əsas amil olmuşdur. Son illərdə Azərbaycanda qaz hasilatının artaraq ildə 29 milyard kubmetri ötməsi ölkə əhalisinin bu yanacaq növünə olan ehtiyacının daha dolğun ödənilməsinə imkan verir. 2014-2018-ci illərdə regionların sosial-iqtisadi inkişafını əhatə edən üçüncü Dövlət Proqramında qarşıya qoyulan vəzifələrə uyğun olaraq qaz təsərrüfatı durmadan inkişaf etdirilir, yeni yaşayış məntəqələrinin qazlaşdırılması, təchizat şəbəkəsinin əsaslı təmiri üzrə göstəricilər ilbəil artır. Beləliklə, mavi yanacaq almayan kəndlərə bir-birinin ardınca qaz xətlərinin çəkilişi davam edir. İndi hətta sovet dönəmində mavi yanacaq görməyən ucqar dağ kəndlərinə də qaz çəkilib.

Təkcə keçən il quraşdırılan yeni qaz kəmərlərinin ümumi uzunluğu 7800 kilometri ötüb. Bundan əlavə, 279,4 kilometr uzunluğunda kəmərlər əsaslı təmir edilib. İl ərzində 209 yaşayış məntəqəsinə təbii qaz verilib. Cari ilin 9 ayı ərzində 50-dən çox yaşayış məntəqəsinə təbii qazın verilməsinin özü diqqətçəkən faktdır. Hazırda bir sıra digər kəndlərə də qaz xətlərinin çəkilişi davam edir və onlar da tezliklə mavi yanacaq alacaqlar.

Bu il avqustun 4-də Qaxda keçirilən barama, tütün və fındıq istehsalının inkişafı məsələlərinə dair respublika müşavirəsində Prezident İlham Əliyev hazırda Azərbaycanda qazlaşdırmanın artıq 93 faiz səviyyəsində olduğunu vurğulamaqla yanaşı, qeyd etmişdir ki, indi biz dünya, Avropa və qonşu ölkələr üçün də qaz təchiz edən etibarlı ölkəyə çevrilmişik.

Xəzərdən uzaq sahillərədək

Azərbaycanın təşəbbüsü və liderliyi ilə həyata keçirilən növbəti qlobal layihə - “Cənub qaz dəhlizi” uğurla icra edilir. Dəhliz bir-birinə calanaraq 3500 kilometr məsafə boyu uzanan üç boru kəmərindən ibarətdir. Azərbaycanın və Gürcüstanın ərazisində qazı başlanğıcını Səngəçaldan götürən və hazırda genişləndirilməsi başa çatmaqda olan Cənubi Qafqaz Boru Kəməri nəql edəcək. “Cənub qaz dəhlizi”nin “onurğa sütunu” adlandırılan TANAP (Transanadolu Qaz Boru Kəməri) Azərbaycan qazını Türkiyədəki istehlakçılara çatdıracaq. Türkiyə ilə Yunanıstanın sərhədindən başlanan TAP-la (Transadriatik Qaz Boru Kəməri) isə mavi yanacaq Avropaya ixrac ediləcək. TANAP-ın gələn il, TAP-ın isə 2020-ci ildə fəaliyyətə başlayacağı gözlənilir.

İlkin mərhələdə ildə 16 milyard kubmetr qaz ixrac olunacaq ki, bunun da 6 milyard kubmetri Türkiyə, 10 milyard kubmetri isə Avropa üçün nəzərdə tutulub. Sonrakı mərhələlərdə bu həcmlərin xeyli artırılacağı istisna deyil.

Azərbaycan “Cənub qaz dəhlizi” layihəsini tərəfdaşlıq etdiyi ölkələrlə, dünyanın tanınmış şirkətləri ilə, beynəlxalq təşkilatlarla birlikdə icra edir. Başqa sözlə, Azərbaycan dünyada nadir və nümunəvi beynəlxalq əməkdaşlıq formatı yaradıb.

Hazırda “Cənub qaz dəhlizi” layihəsinin icrasında 7 ölkə - Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə, Bolqarıstan, Yunanıstan, Albaniya və İtaliya iştirak edirlər. Gələcəkdə layihəyə 3 Balkan ölkəsinin qoşulacağı da gözlənilir. Azərbaycan bu layihənin təşəbbüsçüsü və aparıcı qüvvəsidir.

Prezident İlham Əliyev Xəzər dənizini beynəlxalq əməkdaşlıq məkanına çevirə bildi və dünyanın əsas neft-qaz şirkətləri buraya çox böyük həcmdə sərmayələr yatırdı. Azərbaycanın bugünkü nailiyyətləri həmin siyasətin nəticəsidir. Odur ki, ölkəmiz dövlətlər və şirkətlər arasında beynəlxalq əməkdaşlığa böyük dəyər verir və dünyada etibarlı tərəfdaş kimi tanınır. Bunun əsas səbəblərindən biri Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi, ölkəmizdə bütün sərmayələrin zəruri səviyyədə qorunmasıdır: “Hasilatın pay bölgüsünə dair Azərbaycanın beynəlxalq neft şirkətləri ilə imzaladığı bütün müqavilələr parlamentimiz tərəfindən ratifikasiya olunur və qanun formasında Prezident tərəfindən imzalanır”.

Bu, həmin müqavilələrin mətninin bir sözünün belə dəyişdirilməyəcəyi ilə bağlı 100 faiz zəmanətdir. Belə zəmanət sərmayəçilərdə inam, əminlik yaradır və Azərbaycanın etibarlı tərəfdaş kimi tanınmasında mühüm rol oynayır.

Dövlətimizin başçısı Azərbaycanın digər ölkələrlə əməkdaşlıq və tərəfdaşlığının iki mərhələdən ibarət olduğunu qeyd edərək onların hər birini yüksək dəyərləndirir. Regional əməkdaşlıq dedikdə, Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə arasında uzun illərdir mövcud olan uğurlu qarşılıqlı əlaqələr nəzərdə tutulur. Bu əməkdaşlığın nəticəsində Xəzərdən Qara dənizədək uzanan Bakı-Supsa kəməri inşa edilib. Sonra sözügedən üç ölkəni birləşdirən Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac neft kəməri çəkilib. Daha sonra “Şahdəniz” qazını daşıyan Bakı-Tbilisi-Ərzurum xətti istifadəyə verilib. Beləliklə, daha böyük layihələrə, daha geniş dəhlizlərə yol açılıb.

“Cənub Qaz Dəhlizi”nin Məşvərət Şurasının indiyədək baş tutan üç iclasının hamısının Bakıda keçirilməsi də layihənin təşəbbüsçüsünün, liderinin və aparıcı qüvvəsinin məhz Azərbaycan olduğunu təsdiqləməklə yanaşı, həm də iştirakçılar arasında etibarlı tərəfdaşlığın yarandığını sübut edir. “XXI əsrin layihəsi”, “Avropanın enerji xəritəsini dəyişdirəcək layihə” adlandırılan “Cənub qaz dəhlizi” hər bir ölkəyə fayda gətirəcək. İştirakçı olan bütün ölkələr və şirkətlər qazanc əldə edəcəklər.

“Cənub qaz dəhlizi” layihəsi Prezident İlham Əliyevin dərin bilik və təcrübəyə malik, praqmatik və uzaqgörən rəhbər olduğunu bir daha təsdiq etdi. Çünki bu layihəni tərəfdaşlarla birlikdə icra etmək üçün Azərbaycan dövlətinin təkcə maliyyə resursları deyil, güclü siyasi iradəsi də var. Əgər Azərbaycan dövləti “Cənub qaz dəhlizi”nin seqmentlərini təşkil edən dörd nəhəng layihəyə - “Şahdəniz” yatağının ikinci mərhələsinin işlənməsinə, CQBK-nın genişləndirilməsinə, TANAP-ın və TAP-ın çəkilişinə sərmayə qoymasaydı, digər investorlar da bu işə qoşulmazdı.

Dövlət başçısı qeyd edir ki, bu layihələrə sərmayə qoyulmasaydı, biz öz enerji resurslarımızı heç bir yerə ixrac edə bilməzdik. Çünki biz qapalı bir ərazidə yaşayırıq. Okeanlara, açıq dənizlərə çıxışımız yoxdur. Belə olan halda, neft-qaz kəmərləri ilə resurslarımız xarici bazarlara çıxır. Həm Azərbaycanın, həm də digər iştirakçı tərəflərin maraqları təmin olunur.

“Yeni əsrin müqaviləsi” – çoxşaxəli inkişafın yeni nümunəsi

1994-cü il sentyabrın 20-də “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması ilə Azərbaycanın yeni neft strategiyası və doktrinasına start verilmişdir. Zaman göstərdi ki, bu həm də gələcək əsrlərə hesablanmış bir sazişdir. AÇG-nin birgə işlənməsi və hasilatın pay bölgüsü haqqında dəyişdirilmiş və yenidən işlənmiş sazişin imzalanması deyilənlərin əyani təsdiqidir.

2017-ci il sentyabrın 14-də imzalanmış saziş Azərbaycan dövlətinin ulu öndər Heydər Əliyev iqtisadi və siyasi kursuna sədaqətini, ölkə iqtisadiyyatının çoxşaxəli variantda inkişaf etdiyini əyani göstərdi. Prezident İlham Əliyevin Azərbaycana dünyada böyük hörmət və nüfuz qazandırdığını sübut etdi.

1994-cü ildə AÇG-nin tammiqyaslı işlənməsi üçün saziş 30 il müddətinə imzalanmışdı. İndi dəyişdirilmiş və yenidən işlənmiş sazişin imzalanması vaxtilə başlanan möhtəşəm işlərə mane olmaq istəyənlərə - xaricdəki əleyhdarlarmıza və daxildə aranı qarışdıran, “sapı özümüzdən olan baltalara” tutarlı cavabdır. Onlar: “Azərbaycanda neft yoxdur, olmayacaq” - deyirdilər. Gələcəkdə nefti nəql edəcək infrastrukturun qurulmasına hər vəchlə mane olmağa can atırdılar.

Azərbaycanda neft olub və var. Yeni müqavilə isə göstərdi ki, hələ bundan sonra da olacaq və hasil ediləcək.

İndiyədək AÇG-dən 3,2 milyard barel (təqribən 440 milyon ton) neft çıxarılıb. 23 ildə layihəyə 33 milyard dollar sərmayə qoyulub. Azərbaycan 125 milyard dollardan çox birbaşa mənfəət əldə edib.

AÇG üzrə HPBS-dən əldə olunan bilavasitə gəlirlərə Azərbaycan Respublikasına bonus ödənişləri, mənfəət neftindən pay, vergilər, təmənnasız səmt qazı, SOCAR-ın mövcud infrastrukturunun (gəmilər, qazma qurğuları, tikinti-quraşdırma sahələri və s.) modernləşdirilməsi, icarə haqları, məşğulluq fonduna, sosial və digər fondlara ödənişlər daxildir.

“Əsrin müqaviləsi”nin imzalanmasından keçən 23 il tarix üçün böyük zaman kəsiyi deyil. Bununla belə, həmin qısa dövr ərzində Azərbaycan bir sıra qlobal layihələr həyata keçirmişdir.

Beləliklə, AÇG-dən növbəti illərdə çıxarılacaq neftdən gələn gəlirlər ölkəmizin maddi imkanlarının genişləndirilməsinə daha bir təkan verəcək. Çünki AÇG potensialı böyük olan yataqlar blokudur. Hesablamalara görə, burada bir milyard ton neft ehtiyatı var. Deməli, imzalanan saziş - onu haqlı olaraq “Yeni əsrin müqaviləsi” adlandırırlar - 1994-cü ildə imzalanmış sazişdən daha böyük miqyaslıdır. Başqa sözlə, növbəti 32 il ərzində AÇG-nin ölkəmizə gətirdiyi iqtisadi mənfəətlər maksimuma çatdırılacaq.

Yeni müqavilənin şərtləri Azərbaycanın və SOCAR-ın son 23 ildə artan maliyyə və texnoloji potensialını əks etdirməklə yanaşı, həm də xarici tərəfdaş şirkətlərin Azərbaycan iqtisadiyyatına olan inamını da göstərir. Yəni, ölkəmizin yaratdığı tərəfdaşlıq formatını yeni müstəviyə qaldırır.

Neft kapitalı insan kapitalına çevrilir

Prezident İlham Əliyevin düşünülmüş və sabaha hesablanmış iqtisadi siyasəti sayəsində neft gəlirləri Azərbaycanın gələcəyini təmin edəcək qeyri-neft sektorunun genişləndirilməsinə və şaxələndirilməsinə yönəldildi. Dünyada maliyyə böhranının hökm sürdüyü, neftin qiymətinin bir neçə dəfə aşağı düşdüyü şəraitdə belə, Azərbaycan bir sıra ölkələr qədər çətinlik çəkmədi. Zaman göstərdi ki, Azərbaycan dövləti karbohidrogenlərin ixracından əldə olunan gəlirləri iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinə yönəltməklə düzgün addım atıb.

Hələ 1999-cu ildə ulu öndər Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti sayəsində Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondu (ARDNF) yaradılmışdır. Sonrakı illərdə ölkənin sosial-iqtisadi inkişafına sərf olunan daxili investisiyaların xeyli hissəsi məhz bu fondun hesabına formalaşmışdır. Ulu öndər Heydər Əliyev düzgün və uzaqgörən siyasət həyata keçirərək neftdən əldə olunan gəlirləri xalqın ən ümdə problemlərinin qısa müddətdə həllinə yönəltmişdir. Bu uğurlu xətt indi Prezident İlham Əliyev tərəfindən ardıcıllıqla həyata keçirilir və günün tələbləri baxımından daha da inkişaf etdirilir.

Ölkəmizdə neft gəlirlərindən məqsədyönlü şəkildə istifadə olunur. ARDNF dünyadakı ən şəffaf neft fondlarındandır.

Azərbaycanın həyata keçirdiyi neft-qaz layihələri ölkənin böyük həcmdə valyuta ehtiyatları əldə etməsinə imkan verdi. Dövlət bu ehtiyatlardan səmərəli istifadə edərək onları ölkənin əsas inkişaf istiqamətlərinə yönəltdi. Beləliklə, Azərbaycanın iqtisadi inkişafı təmin edildi. İnsanların rifah halı yüksəldi. Eyni zamanda, çoxsaylı infrastruktur layihələri icra edildi, sosial məsələlər öz həllini tapdı.

Azərbaycan Prezidentinin götürdüyü xətt düzgün, Azərbaycanın inkişafı davamlıdır. Özü də hər sahədə! Prezident İlham Əliyevin yeni müqavilənin imzalanmasında dediyi kimi: “Bizim çox böyük maliyyə resurslarımız var. Artıq 1999-cu ildən fəaliyyətə başlamış Azərbaycan Dövlət Neft Fondu bizim üçün çox önəmli bir amildir. Biz valyuta ehtiyatlarımızı artırırıq, hətta neftin qiymətinin aşağı düşməsi ilə əlaqədar yaranmış bəzi çətinliklər də bizi bu yoldan döndərə bilmədi. Biz hətta bu illərdə öz valyuta ehtiyatlarımızı artırmışıq, artıracağıq. Əlbəttə ki, “Əsrin kontraktı”nın uzadılması və “Şahdəniz” layihəsinin, “Cənub qaz dəhlizi”nin icrası nəticəsində bizim maddi imkanlarımız daha da genişlənəcək”.

Neft-qaz gəlirlərinin hesabına ölkədə yeni müasir yollar və möhtəşəm körpülər salınıb. Qaçqın və məcburi köçkünlər üçün yeni qəsəbələr tikilib. Bütün sahələrdə yeni infrastruktur qurulub. Bölgələrimiz abadlaşıb, paytaxtımız dünya meqapolisləri sırasına çıxıb. Azərbaycanda tikilən 3 mindən artıq məktəb, 600-dən çox xəstəxana, bölgələrdə inşa edilən 50-dən çox olimpiya mərkəzi, çəkilən 11 min kilometrdən çox yollar, enerji infrastrukturu, şaxələndirilmiş iqtisadiyyat... Bir sözlə, ölkənin bütün inkişafının təməlində neftdən əldə edilən gəlirlərdən səmərəli istifadə olunması faktoru dayanır. Azərbaycan neft kapitalını insan kapitalına çevirə bilmişdir.

Flora SADIQLI

Azərbaycan.- 2017.-17 oktyabr.- S.3.