Virtual ensiklopediya

Vikipediya qlobal məlumat bazasına və sosial şəbəkəyə çevrilib

Daim yeni məlumat axtarışındayıq. Ancaq müraciət etdiyimiz mənbənin də mötəbərliyi mütləqdir. Ona görə də bütün dünyada insanların ilkin mənbə olaraq müraciət etdiyi vikipediyanın mövqeləri daha da möhkəmləndirilir. Vikipediya istənilən mövzuda müzakirə aparmaq, bildiklərini paylaşmaq, məsləhət almaq, yeniliklərdən xəbərdar olmaq və milyonlarla insanın yaradıcılığını izləmək, yaşadığın ölkəni tanıtmaq üçün asan vasitədir. Ən əsası isə artıq internetin ən böyük mənbə və məlumat bazasına çevrilir.

Cəld və bildiyimiz qədər...

Dünyanın 300-ə yaxın dilində yayımlanan vikipediya virtual, açıq ensiklopediyadır. Könüllülər tərəfindən zənginləşdirilən bu resursa dünyada internetə çıxışı olan hər bir kəs daxil olaraq səhifələrdə dəyişiklik apara bilər. Vikipediya yalnız bilik mənbəyi deyil, həm də nəhəng sosial şəbəkədir. Və beləliklə, dünyada yeni bir cəmiyyətin - vikicəmiyyətin yaranmasına təkan verib.

Vikipediyanın yaradıcıları Cimmi Ueyls və Larri Sanger biliklərini paylaşmaq istəyən insanların birgə təşəbbüsü ilə dünyanın ən dolğun internet ensiklopediyasını yaratmaq qərarına gəlirlər. 2001-ci ilin yanvar aynın 10-da vikipediyanın ilk bölməsi işıq üzü görür. Bundan 5 gün sonra vikipediya müstəqil sayt kimi fəaliyyətə başlayır.

Qısa müddətdə dünyanın ən məşhur 25 internet saytı sırasına daxil olan vikipediya 100-dən çox dildə olan "Vikimedia Fondu” tərəfindən yaradılmış onlayn ensiklopediyadır. Onun əsas tələbi yazılan məqalələr və əlavə edilən məlumatların qərəzsiz olmasıdır.

Vikipediya sözünün mahiyyəti barədə bir neçə versiya var. Bəzi iddialara görə, havaylıların dilində "wiki” (wihiwihi) sözü "tez”, "cəld” mənasını verir. Bəziləri isə deyir ki, "wiki” sözü "What I Know Is..” ifadəsinin baş hərfləridir. Mənası "bildiyim qədər” deməkdir.

300-ə yaxın dil qrupu arasında Azərbaycan Vikipediyası 52-cidir

Azərbaycanca vikipediya 2004-cü ildən etibarən fəaliyyət göstərir və artıq 140.093 məqalə dərc edib.

Bəs Azərbaycan vikipediyası necə zənginləşdirilir? Bu işlə kimlər məşğuldur? Bizi maraqlandıran bu və ya digər suallara cavab tapmaq üçün Azərbaycan vikipediyasının "qərargah”ı olan AMEA-nın Mərkəzi Elmi Kitabxanasına yollandıq.

Gün ərzində vikipediyanın Azərbaycan bölməsində 60-a yaxın məqalə hazırlanıb yerləşdirildiyini deyən Milli Elmlər Akademiyasının Mərkəzi Elmi Kitabxanasının (MEK) Sərbəst elektron resursları şöbəsinin müdiri Elnur Eltürk bildirir ki, iş fəaliyyətlərinin əsası Azərbaycan dilində olan materialları zənginləşdirməkdir.

İşçi heyətinin bütünlüklə vikipediyanın milli versiyasının inkişafı üçün çalışdığını diqqətə çatdıran Elnur Eltürkün sözlərinə görə, Azərbaycan bölməsində fəaliyyət göstərən idarəçilər, istifadəçilər tərəfindən istər azərbaycanca vikipediyada, istərsə də digər dillərdə olan bu resursda ölkəmizlə bağlı maraqlı məqalələr hazırlanır: "Gündəlik olaraq bir çox sahələri əhatə edən məqalələr yazılır, yarımçıq məqalələr redaktə edilir, ingilis-rus dillərindən Azərbaycan dilinə məqalələr tərcümə edilir. Vikipediyanın 300-dən artıq dil qrupu var ki, Azərbaycan bölməsi hazırda məqalələrin sayına görə bu siyahıda 52-ci yerdədir və bu, böyük uğur sayılır. AMEA MEK Vikipediya Metodik Mərkəzinin könüllüləri tərəfindən xaricidilli vikipediyalarda məqalələrin yaradılması prosesi sürətlə davam edir. Onlarla məqalə tərcümə olunaraq vikipediyalara yerləşdirilir”.

İstənilən şəxs vikipediyada məqalə yerləşdirə bilər

Elnur Eltürk qeyd edir ki, Azərbaycan Vikipediyasına öz töhfəsini vermək arzusunda olanlara da təlimlər keçilir. AMEA-nın müxtəlif institutlarının əməkdaşları, ali təhsil müəssisələrinin tələbələri, QHT təşkilatlarının nümayəndələri üçün təlimlər təşkil olunur. Onlar da burada öyrəndiklərini tətbiq edərək maraq dairələrinə uyğun məqalələr hazırlaya bilərlər:

"Bu gün Azərbaycan Vikipediyasında böyük işlər görülür. AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanasında vikipediyanın şərtləri və prinsipləri, həmçinin məqalə yaradılması ilə bağlı təlimlər keçilir. 2015-ci ildən etibarən 40-dan çox təlim keçilib. Sonda onlara sertifikatlar verilir. Təlim iştirakçıları sistemli şəkildə məqalələr hazırlayırlar, yarımçıq materialları redaktə edib genişləndirirlər. Fəaliyyətlərini daim izləyirik. İstənilən şəxs vikipediya üçün məqalə hazırlaya bilər. Burada əsas şərt məqalənin ensiklopedik olmasıdır. Əgər məqalə şərtlərə cavab vermirsə, müzakirəyə çıxarılır və səsvermə yolu ilə silinir”.

Mənbə mötəbər olmalıdır

Mərkəzi Elmi Kitabxananın Sərbəst elektron resursları şöbəsinin təlimlər üzrə bölmə rəhbəri Günay Məmmədova isə bildirir ki, məqalə yaradarkən istinad etdikləri əsas mənbə ensiklopediyadır. Bundan başqa, rəsmi qəzet, sayt, kitab, jurnal, akademik kitablardan da mənbə kimi istifadə edilir.

Günay Məmmədova deyir ki, hər şəxs haqqında vikipediyada məqalə yerləşdirilə bilməz. O, müəyyən şərtləri ödəməli və ən əsası, ensiklopedik şəxs olmalıdır: "Ən başlıcası, həmin şəxsin tanınmış olmasına diqqət edirik. Alimdirsə, elmi dərəcəsi, məqalələri, kitabları olmalıdır. Xalq arasında, beynəlxalq aləmdə tanınmış olmalıdır. Onunla bağlı məlumatları toplayarkən sağdırsa, lazımi məlumatları özündən soruşuruq, həyatda deyilsə, kitablardan, haqqında çıxan materiallardan, bəzən gərəkdirsə, ailə üzvlərindən toplayırıq. Məqaləni yerləşdirdikdən sonra onun fəaliyyətini izləməliyik ki, yeni bir məlumat olduğu halda məqaləyə düzəliş edək. Dünyasını dəyişərsə, ölümü barədə informasiya yayılarsa, dəqiqləşdirib biz də məqaləyə əlavə edirik”.

Məqalələrə necə nəzarət edilir?

Bəzən məqalələrə qərəzli müdaxilələr edildiyini vurğulayan Günay Məmmədova deyir ki, belə halda 16 nəfərdən ibarət idarə heyəti tərəfindən məsələ müzakirəyə çıxarılır, aydınlaşdırılır. Düzəlişin istinad edildiyi doğru mənbə tapılarsa, redaktə saxlanılır, əks halda isə düzəliş silinir. Əgər vandalizm törədilibsə, o halda həmin material mühafizəyə alınır. Yəni bundan sonra ancaq məqalənin müəllifi və idarə heyətinin üzvləri həmin məqaləyə daxil olub redaktə edə bilər.

Vikipediyanın prinsiplərini sadalayan Günay Məmmədova deyir ki, burada məqalə hazırlayarkən obyektiv olmaq lazımdır. Digər prinsip isə məqalənin vikiləşdirilməsidir. Həmçinin istinadlara diqqət yetirilməlidir.

Mövzular maraq dairəsinə uyğun seçilir

Azərbaycanın Milli qəhrəmanları haqqında ingilisdilli vikipediyada məqalələrin yaradılması prosesi də davam edir. Bu işdə Sərbəst elektron resursları şöbəsinin əməkdaşı olan Jalə Babazadənin böyük töhfəsi var.

İş prosesi, gördüyü işlə bağlı məlumat verən Jalə indiyə qədər ingilisdilli vikipediyada Əliyar Əliyev, Səfiyar Behbudov, Şikar Şikarov, Raquf Orucov, Fərid Əhmədov və digər azərbaycanlı qəhrəmanlar haqda 37 məqalə hazırlayıb. Onun sözlərinə görə, bu fəaliyyət artıq daha intensivliklə davam edəcək.

Jalə deyir ki, bəzən ermənilər Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair ingilisdilli vikipediyada yerləşdirilən məqalələrə müdaxilə də edirlər.

"Yanlış məlumatların qarşısını almağa çalışırıq”

Gülarə Səbzəliyeva isə əsasən ədəbiyyat sahəsində məqalələr hazırlayır. Mövzuları maraq dairəsinə uyğun seçir. Hazırda Azərbaycanda XX əsr repressiya qurbanı olan şəxslər haqda məqalələrin redaktəsi ilə məşğuldur. Fərqli mənbələrdən istifadə edərək mövcud məqalələri daha da dolğun vəziyyətə gətirir. Gülarə deyir ki, vikipediya nə qədər açıq ensiklopediya olsa da, müəyyən qaydaları var və o qaydalar pozulduğu halda xəbərdarlıq edilir. Xəbərdarlığa əməl edilmədikdə isə həmin istifadəçi sistemdən çıxarılıb bloka atılır: "Məqsədimiz bizi oxuyanların düzgün məlumatlanmasıdır. Yanlış məlumatların qarşısını almağa çalışırıq. İşimiz buna görə daha məsuliyyətlidir”.

Məqalə yazarkən bir neçə kitabdan mənbə kimi istifadə edilir

Təlimçi Sura Məmmədova məqalələri redaktə etməklə məşğuldur. Dediyinə görə, işinin maraqlı tərəfi odur ki, həm özü öyrənir, həm də oxucuları məlumatlandırır. Məqalə hazırlayarkən bir neçə kitabdan mənbə kimi istifadə edir: "Yaxşı məqalə hazırlanması bir neçə gün çəkir. Mənbələrin əldə olunması, onu araşdırmaq, istifadə etmək çox vaxt tələb edir. Daha çox filologiya, siyasətçilər, aktyorlar haqqında məqalələr yazıram. Geniş məqalə olanda bir ay ərzində 30-35, kiçik ölçüdə olanda isə 50-ə qədər məqalə hazırlayıram”.

Azərbaycana dair məqalələr müxtəlif dillərə tərcümə edilir

Bakı Dövlət Universitetinin Hüquq fakültəsi üzrə magistr təhsili alan Firuzə Nəsibli elə öz sahəsinə uyğun da məqalələr hazırlamaqla məşğuldur. Azərbaycandilli vikipediyada hüquqla bağlı məqalələrin məhdud olduğunu deyən Firuzə təxminən 100-ə yaxın məqalə hazırlayıb.

Səbinə Abizadə və Nuray Tanrıverdiyeva da Azərbaycanı rus və ingilisdilli vikipediyalarda təbliğ etməyə çalışır. Səbinə əsasən tarix, coğrafiya mövzularında məqalələr yazır. Nuray isə Azərbaycana dair məqalələri rusdilli vikipediyada yerləşdirir. Bununla yanaşı, yüzlərlə məqalədə dəyişikliklər edib zənginləşdirməklə məşğuldur.

Mahirə Niftullayeva isə Azərbaycan və dünya tarixinə dair müxtəlif məqalələr hazırlayıb. Hazırda isə Macarıstan tarixi ilə bağlı məqalələrin həm yaradılması, həm də redaktəsi ilə məşğuldur. Fəaliyyəti dövründə tarixi şəxsiyyətlər, tarixi hadisələr, dövlət adamları, o cümlədən incəsənət xadimləri ilə bağlı 30-a yaxın məqalə hazırlayıb. Məqsədi Macarıstanla bağlı məqalələrin sayını daha da artırmaqdır.

Qulamhüseyn Məmmədov işə qəbul olunduğu müddətdən indiyədək 600-ə yaxın tarixi məqalə yazıb, redaktə edib. Xüsusən Azərbaycan tarixinə dair məqalələr yaradıb. Dediyinə görə, təkcə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti mövzusunda 150 məqaləsi var. 10 məqaləni isə əsaslı formada redaktə edib. Bundan başqa, Qarabağın qədim dövr tarixi ilə bağlı müxtəlif məqalələr hazırlamaqla da məşğuldur.

Vikipediya artıq gündəlik müraciət etdiyimiz, məlumat aldığımız, biliyimizi zənginləşdirdiyimiz qlobal şəbəkəyə çevrilib. Bu ümumdünya informasiya bazasının təkmilləşdirilməsində, orada Azərbaycanın mövqeyinin möhkəmləndirilməsində isə hamımız iştirak edə bilərik. Vikipediya bu imkanı bizə verir.

Fərizə ƏHMƏDOVA

Azərbaycan.- 2018.- 9 dekabr.- S. 1; 5.