Mixaylonun qisası, yaxud Mehdi
Hüseynzadə olduğu kimi
Yeni nəşrlər
Onun haqqında az yazılmayıb. Qısa, lakin şərəfli ömrü örnəyə çevrilib. Əlimiz yetməyən uzaq sahillərdən xalqımızın bu qəhrəman övladı barədə indi də xoş soraqlar gəlir. Bilmədiyimiz, bələd olmadığımız ali insani keyfiyyətləri ilə yanaşı, istedadı, mədəniyyət və incəsənətə, həyata bağlılığı, sevgiyə əbədi ehtiramı olan qəhrəmanımızı nəinki biz, faşistlərdən xilas etdiyi digər xalqların nümayəndələri də yaxşı tanıyır və sevir.
Belə olmasaydı, Sloveniya yazıçısı, şair, musiqiçi və bəstəkar Peter Amalietti Azərbaycanın cəsur, mərd oğlu, "Uzaq sahillərdə”n tanıdığımız Mixaylo - Mehdi Hüseynzadənin uşaqlıq, gənclik illərini, Böyük Vətən müharibəsində onunla bağlı və indiyədək qaranlıq qalan qəhrəmanlıq səhifələrindən ibarət "Bir nəfər hamı üçün, yaxud Mixaylonun qisası” adlı publisistik romanı qələmə almaz və o, müxtəlif dillərdə özünə milyonlarla oxucu qazanmazdı.
Söhbət keçmiş sovetlər dövründə hamının sevimlisi "bizim Mixaylo”dan gedir. Azərbaycan Tərcümə Mərkəzinin yeni nəşrlərindən biri, Fərhad Abdullayevin tərcüməsi və Mahir Qarayevin redaktorluğu ilə işıq üzü görən, sloven yazıçısı Peter Amaliettinin "Bir nəfər hamı üçün, yaxud Mixaylonun qisası” romanı xalqımızın igid oğlu, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Mehdi Hüseynzadənin (partizan Mixaylo) 100 illik yubileyinə layiqli töhfədir. 352 səhifədən ibarət kitabda Mehdi Hüseynzadə haqqında bugünədək xalqımıza məlum olmayan bir-birindən dəyərli məlumatlar, xatirələr özünə yer alıb: "...Tiflis hərbi məktəbini əla qiymətlərlə bitirdim. Dünən silah və hərbi forma verdilər. Bilmirəm, bu silahla adam öldürməyə əlim gələcək, ya yox... Ömrümdə toyuq başı da kəsməmişəm. Neyləyim, belə tərbiyə almışam. Allah qoysa, tezliklə görüşərik! Sabah yola düşürük, çatan kimi yazaram”.
Mehdi Hüseynzadənin məktublarının birindən götürülmüş bu sətirlər sonralar Sovet İttifaqı Qəhrəmanı kimi faşistlərin qəniminə çevriləcək partizan Mixaylonun cəbhəyə yola düşdüyü saatlarda doğmalarına yazılıb.
"Ey Vətən!
Bu çətin,
ağır zamanda
Qoynunda böyüdüb
bəslədin məni!
Vəfalı oğlunam,
ana torpağım,
Düşmən tapdağında
qoymaram səni!
Mehdinin mahnısından
bir parça olan bu Vətən
sevgisi sanki Milli qəhrəmanlarımızın
- Mübarizlərimizin, Fəridlərimizin...
dilindən eşidilən,
erməni vəhşilərini
vahiməyə salan bir hayqırtıdır! Ana Vətən uğrunda
canı-qanı ilə
savaşmaq və qələbə əzmi ilə düşmənə
zərbələr endirməyin
sözlə ifadəsinin
o ağır döyüşlərdə
Mehdi Hüseynzadənin
dilindən səslənməsi
təsadüfi deyildi.
Kitabın ön sözündə
publisistik dillə qələmə alınmış
romanın məziyyətləri,
Mixaylonun cəbhədə
indiyə kimi açılmayan bir çox qəhrəmanlıqlarına,
vətənpərvərliyinə, eləcə də sevgi dolu ömür
yoluna aydınlıq gətirən müəllif
sanki doğma sloveniyalı igidi tərənnüm edir.
Əlbəttə, doğma xalqı da öz qəhrəman
oğlunun xatirəsini
daim əziz tutub. Dövlət tərəfindən
öz layiqli qiymətini alan
Mehdi Hüseynzadənin
adını daşıyan
qəsəbə də
var, küçə də, məktəb də, gəmi də. 1973-cü ildə
ulu öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə
Bakıda qəhrəmanın
heykəli ucaldılıb.
Bu münasibətlə keçirilən
açılış mərasimində
ozamankı Azərbaycan
KP MK-nın birinci katibi Heydər Əliyev qəhrəmanın
şücaətini yüksək
qiymətləndirərək deyib: "...Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun tələbəsi Mehdi Hüseynzadə hərarətli
qəlbinin çağırışı
ilə ölkəmizin
müdafiəsinin sıralarına
qoşuldu. Stalinqrad ətrafındakı vuruşmada ağır yaralanan Mehdi əsir düşdü.
Lakin nə tikanlı məftil, nə Hitler həbs düşərgəsinin
azğın keşikçiləri
cəsur döyüşçünün
iradəsini qıra bilmədi. O, faşist
zindanından qaçdı
və Yuqoslaviya partizanları sırasında
düşmənlə mübarizəni
davam etdirdi...”
Əsərdə uzun illər ərzində toplanmış
nadir faktlar əsasında
əfsanəvi partizanın
keçdiyi döyüş
yolu geniş işıqlandırılır, onun silah və
əqidə dostlarının
fəaliyyətindən söz
açılır.
Burada qəhrəman Mixaylo barədə bilmədiyimiz
bir çox məqamlar öz əksini tapıb. Yazıçı qəhrəmanının obrazında
Azərbaycanla Sloveniya
arasında tarixi paralellik aparır, hər iki xalqın
təcavüzə, soyqırımına
məruz qaldığına,
azadlıq və müstəqillik uğrunda
mücadiləsinə dair
konkret faktlar təqdim edir.
Əfsanəvi qəhrəmanın dəfn
mərasimində komandir
Dulenin vida nitqi həm olduqca təsirli, həm də qürurvericidir. Müəllif ondan da bəhrələnib
yazır: "...Özünü
ölüm mələyi
- Əzrayıl adlandırırdı.
Amma bizim üçün bu şən və istiqanlı oğlan dostluq, yoldaşlıq, qardaşlıq və sevgi mələyi idi...”
Roman Azərbaycan
Respublikası Mədəniyyət
Nazirliyinin dəstəyi
ilə 2013-cü ildə
rus dilində işıq üzü görsə də, Azərbaycan Tərcümə
Mərkəzinin təşəbbüsü
nəticəsində bu
günlərdə ana
dilimizə çevrilərək
yenidən nəşr
edilib. Onu da qeyd edək ki, kitabın
ərsəyə gəlməsində
Azərbaycan Respublikasının
Ukraynadakı fövqəladə
və səlahiyyətli
səfiri Azər Xudiyevin böyük rolu olub.
Məhəmməd NƏRİMANOĞLU,
Azərbaycan.- 2018.- 28 dekabr.- S. 11.