Həyat formulu: Görkəmli bakılılar
- Solomon Qusman və
Lola Barsuk haqqında kitab
Dərin düşünən insan
həmişə həyat,
tale, bu dünyada qismətinə düşən
günləri necə
yaşaması barədə
fikirləşir. Elə nümunə varmı ki, ona istinad
edə biləsən,
elə bir yol varmı ki, səni əsaslanacağın
prinsiplərə yönəltsin...
Həyat
formulunu tapmaq, təəssüf ki, heç də hamıya nəsib olmur. Bu formul
fərdi, unikaldır.
Lakin elə insanlar var ki,
onların həyatı
yol göstərən
ulduz ola
biləcək həmin
nümunə, həmin
formuldur.
Məşhur bakılı,
Rusiyanın TASS informasiya
agentliyinin baş direktorunun birinci müavini Mixail Qusmanın “Həyat formulu: atam və
anam haqqında kitab”ı məhz bu cür insanlara
həsr edilib. Xatırladaq ki, Mixail Qusman
məşhur “Hakimiyyət
formulu” televiziya verilişinin müəllifidir;
prezidentlər, öz həyat tarixçəsi,
taleyi ilə tanınmış dövlət
xadimləri bu verilişin qonağı olublar. Onun kitabı da
verilişi kimi maraqlı və cəlbedici alınıb.
M.Qusman kitabı
öz valideynlərinə,
məşhur bakılılar,
görkəmli şəxsiyyətlər
- professor Solomon Qusmana və
filoloq, pedaqoq, professor
Lola Barsuka həsr edib. “Bu kitab
onlar haqqında və onların dövrü haqqında, onların yaşadıqları
həmin parlaq, namuslu, qüsursuz həyat haqqındadır”
- deyə müəllif
“Ön söz”də yazır. Bəli,
Solomon Qusman və Lola
Barsuk öz həyat formulunu yaradıblar: sadəlik, təvazökarlıq, vicdanlılıq,
borc hissi və məsuliyyət üstə gəl bir-birinə, övladlarına,
doğmalarına və
yaxınlarına, insanlara
böyük məhəbbət.
Oxucu elə ilk səhifələrdən
bu kitabın qəhrəmanlarının təkcə
övladları Mixail Qusmana və Yuli Qusmana deyil,
həm də bu kitab sayəsində
çoxlarına miras
qoyduqları həyat formulunu duyacaq.
Biz kitabda
Qusmanların nəsli
haqqında məlumat alırıq; onların sırasında ədəbiyyatçılar,
neftçilər, musiqiçilər,
inşaatçılar, həkimlər...
var. Onların hamısı
əsl bakılı kimi öz şəhərlərini
seviblər, onun rifahı naminə çalışıblar. Məsələn, Mixail Qusmanın babasının qardaşı
inqilaba qədər Dənizkənarı bulvarın
direktoru olub. Müəllif doğmaları haqqında
xatirələrində yazır
ki, o zaman bu bulvar dənizin
sahilində botanika bağını xatırladırdı.
Vurğulamaq lazımdır ki, bu kitab keçən
əsrin 40-70-ci illər
Bakısının özünəməxsus
tarixidir. Bu tarixi
indi o qədər də çox insan xatırlamır, lakin onun ruhu
Bakının dar küçələrində və
həyətlərində yaşayır.
O səs-küylü, bir-birinin
köməyinə yetişməyə
hər zaman hazır olan xeyirxah qonşuların olduğu həyətlərdə
yaşayır. Mixail Qusmanın
kitabında Bakı, bax, bu cür
canlandırılır.
Mixail Qusmanın
atası Solomon Qusman
1904-cü il mayın 9-da, anası Lola Barsuk 1916-cı il aprelin 7-də dünyaya gəlib. Solomon Qusman
uzun illər Bakıda Xəzər donanmasında həkim işləyib, Böyük
Vətən müharibəsi
cəbhələrində həkim
kimi fəaliyyət göstərib. Hərbi xidmətini
başa vurduqdan sonra ömrünün sonunadək ona doğma olan Sabunçu xəstəxanasında
işləyib. Solomon Qusman həm də Bakıda tanınmış alim idi. O, professor olaraq Tibb İnstitutunda dərs deyib və kafedra müdiri olub. Lola Barsuk 20 il
Xarici Dillər İnstitutunda elmi işlər üzrə prorektor işləyib, sonra M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Dillər İnstitutunda xarici dillərin tədrisi metodikası və ingilis dilinin leksikası kafedralarına rəhbərlik
edib.
Onlar cəmiyyətdə mühüm
yer tutublar. Lakin bu ailə öz sadə, təvazökar həyatı ilə fərqlənib. O zaman
Qusmanlar Pyotr Montin küçəsində
üçotaqlı mənzildə
yaşayırdılar. Namuslu həyat
onlar üçün
hər şeydən üstün idi. Məsələn, tədbirlərin
birində Lola Barsukla görüşərkən Heydər
Əliyev özü onun işini qiymətləndirmişdi: “Bilirsiniz,
Lola Yuryevna, mənim bundan əvvəlki vəzifəmdə (DTK rəhbərliyini
nəzərdə tutur)
mənə ali
məktəb müəssisələrinin
demək olar ki, bütün rəhbərləri barədə
müxtəlif arayışlar,
bəzən iftiralar, hətta donoslar gətirirdilər. Onları çox
ağır günahlarda,
lakin hər şeydən əvvəl,
əlbəttə ki, rüşvətxorluqda ittiham
edirdilər. Bəzən ədalətli,
daha çoxu ədalətsiz olurdu.
Siz isə Bakıda ali
məktəbin yeganə
rəhbərisiniz ki, haqqınızda heç vaxt bu cür
sənəd daxil olmayıb”.
Professor Lola Barsukun
tələbələri sırasında
həyatda uğur qazanan çoxsaylı insanlar, tanınmış
jurnalistlər, professorlar,
diplomatlar var. Mədəniyyət
və turizm naziri Əbülfəs Qarayev, peşəkar diplomat
Fəxrəddin Qurbanov
və bir çoxları onun tələbələri olublar.
Kitabda Qusmanlar ailəsi ilə bağlı maraqlı hadisələr təsvir edilib. Solomon Qusman
Bakıya tez-tez gələn Vladimir Mayakovski və
Sergey Yeseninlə tanış idi. Yesenini elə həkim Qusman Sabunçu xəstəxanasında müalicə
etmişdi. Bir dəfə
isə o, gəmi təmiri zavodunun xəstəxanaya çox ağır zəhərlənmə
ilə gətirilmiş
137 fəhləsini ölümdən
qurtarmışdı. Buna
görə Azərbaycan
KP MK-nın birinci katibi Mir Cəfər Bağırov onu “SSRİ səhiyyə əlaçısı”
nişanı ilə təltif etmişdi. Bakıya gəlmiş İosif Stalini müşayiət etmək üçün Xəzər donanmasının
ən yaxşı həkimi kimi cəbhədən geri çağırılmışdı. Stalin buradan ABŞ Prezidenti və Böyük Britaniyanın
Baş naziri ilə görüşmək
üçün Tehrana
getməli idi.
Solomon Qusman Bakıya, doğma şəhərə çox
sadiq idi. Moskvaya, ona təklif edilən yüksək vəzifəyə getməyə
razılıq verməmişdi.
Bu cür cəlbedici
təkliflər Lola Barsuka
da olunmuş, o da imtina etmişdi.
Professor Adil Baxşəliyev
Solomon Qusman haqqında
belə yazır: “O, təkcə kafedra müdiri, məşhur
professor, yaxşı həkim
deyil, hər şeydən əvvəl,
gözəl keyfiyyətlərə
malik insan idi. Kafedrada səmimi, xeyirxah
münasibətlərin olmasına
çalışırdı. Deyərdi: “Elə etmək lazımdır ki, evdə iş
üçün darıxasan,
işin sonunda isə ev üçün
darıxasan”. Professor Qusman böyük və kiçik vəzifəli əməkdaşlar
arasında heç vaxt fərq qoymazdı. O, kimin nəyə ehtiyacı olduğunu bilirdi, onunla 40 il işləmiş
sanitarların ad günündə
bütün həkimləri
toplayar, onlara gül və hədiyyələr aparardı”.
Ata Qusmanı tanıyan hər kəs onu xeyirxah, səmimi, eyni zamanda, ciddi və prinsipial adam kimi xatırlayır. Mixail Qusman kitabında belə bir ştrix verib: “Əgər o, kiməsə “Mən sizə əl uzatmayacağam” desəydi, görüşəndə əlini arxasında qoşalaşdırardı. “Qeyd etməliyəm ki, bunu etmək çox çətindir. Mən özüm bunu bir dəfə sınadım. Uzadılan əli sıxmamaq, praktiki olaraq, mümkün deyil”.
Mixail Qusman valideynlərinin həyatını sanki baş verənlərin şahidi kimi elə canlı təsvir edir ki, oxucu o illərin mühitinə, bənzərsiz aurasına düşür. Axı, bütün bunların hamısı olub; bu cür xeyirxah, vicdanlı, səmimi, özünü sevimli işinə həsr edən insanlar olub. Bu bakılılarla qürur duymaq olar. “Mənim gənclik illərimdə Bakıda özünəməxsus fantastik dostluq mühiti var idi. Məsələ təkcə bu gün multikulturalizm adlandırılan milli tərkibin unikallığında deyil. Moskvadan Bakıya iş üçün və ya qonaq gələn dostlarım başa düşə bilmirdilər, necə ola bilər ki, mən tək və ya Yuli ilə, ya da bütöv bir kampaniya ilə Torqovı küçəsində qarşımıza çıxan beş nəfərdən dördü ilə salamlaşır, hətta qucaqlaşır və öpüşürdük. Onlar fikirləşirdilər ki, bu hansısa oyun formasıdır. Əslində isə hamı bir-birini tanıyırdı” - deyə M.Qusman ovaxtkı Bakı haqqında belə yazır.
Kitabda Mixail Qusmanın çox maraqlı xatirələri var. Məsələn, o, bir dəfə böyük Azərbaycan müğənnisi Müslüm Maqomayein kampaniyasına necə düşdüyünü, Stalinin Bakıda oğlunun olduğu, sonra onun başına nələr gəldiyi haqqında söhbətlərin necə şahidi olduğunu xatırlayır.
Maraqlıdır ki, Solomon Qusman və Lola Barsuk neçə-neçə insanın həyatında mühüm rol oynayıb, silinməz izlər qoyublar. Kitabda həmin insanların - professorların, müəllimlərin, həkimlərin, yazıçıların kitabın qəhrəmanları barədə xatirələrini oxumaq mümkündür.
Mixail Qusman kitab yazmaq
fikrinə bir neçə il
əvvəl düşmüşdü.
Müəllif yazır ki, xatirələri
AZƏRTAC-da agentliyin rəhbəri Aslan Aslanovun dəstəyi
ilə toplamağa başladılar. Mixail Qusman bu
kitabla, demək olar,
bizə valideynlərimizi sevməyi, onlarla
keçirdiyimiz hər dəqiqənin qədrini
bilməyi öyrədir. Axı, nə qədər ki bizim valideynlərimiz var, yaşımızdan asılı olmayaraq, biz onların
uşaqlarıyıq. Onun kitabı
valideynlərə yazılmış himndir.
“Məhz onların insani qüdrəti, qüsursuz tərbiyəliliyi, dərin zəkası
və fenomenal xeyirxahlığı mənim
üçün həyatım boyu can atdığım,
təəssüf ki, əlçatmaz zirvələrdir
- deyə müəllif yazır. - Bu, təkcə
gözəl sözlər deyil, mənim bu insanların miqyasını dərk etməyim,
bundan başqa, bizim hamımızın həyatımızın
faciəsini dərk etməyimdir - çünki
bu cür insanlar həyatdan gedirlər”.
Azərbaycan.-
2018.- 29 mart.- S.10.