Duyğuların tərcümanı

Musiqi insanları bir-birinə yaxınlaşdırır

Musiqinin bir dili var. Munisi oldunsa, sehrinə düşdünsə, könül qapını şəstlə açıb dünyana gələcək, duyğularınla həmsöhbət olacaq. Onun qarşısında keçilməz sədd, aşılmaz sərhəd yoxdur.

Bəşər övladları musiqisiz həyatın yeknəsəq, cansıxıcı olduğunu ilk vaxtlardan duydular. Ona görə hislərini sözdən qabaq xüsusi ahənglərlə, ritmlərlə ifadə etdilər. Bu həqiqət sivilizasiyanın ilk nümunələrində - daş abidələrdə, qayaüstü rəsmlərdə əksini tapdı. Afrika mağaralarında qayaüstü rəsmlərdə əlində musiqi aləti tutmuş insanların təsvirləri, Çin arxeoloqlarının aşkara çıxardıqıları 2 min illik tarixə malik musiqi alətləri muzeyi bu mənada olduqca diqqətçəkəndir. Sivilizasiyanın ən qədim mərkəzlərindən olan Azərbaycanda da insanlar musiqinin tarixini daşlara həkk etdilər. Qobustandakı qavaldaş daş dövründə yaşamış insanların istifadə etdikləri musiqi alətidir. Qobustan qayalarında qədim Azərbaycanın "Yallı” rəqs səhnələri təsvir olundu.

Musiqi nələrə qadirdir

Əslində, bu sualı belə qoymaq daha doğru olar: "Musiqi nələrə qadir deyil?” Onda bütün hislərin, duyğuların ifadəsini tapmaq mümkündür. Kədərinə yoldaş, sevincinə şərik ola bilir. Bəzən müəllifləri belə unudulmuş, bəzənsə kimin bəstəsi olduğunun heç fərqinə varmadan dinlədiyimiz musiqilər ürəyimizə o qədər yatır, ruhumuza elə xoş gəlir, düşünürük ki, sanki bizim üçün yazılıb... Bu hislər hər gələn nəsillə birlikdə yenilənəcək. Heç zaman qocalmayan, zamansız musiqi İlahinin bəşər övladına bəxş etdiyi misilsiz gözəllik, böyük nemətdir.

Musiqi güclüdür, qüdrətlidir. Ruhuna sığal çəkirsə, qəlbini oxşayırsa, ovsunlayacaq. Eyni ilə əsrarəngiz Azərbaycan muğamlarının, xalq mahnılarının Yer kürəsinin müxtəlif guşələrində yaşayan, dili, dini ayrı çox insanı cazibəsinə saldığı kimi... Yəqin ona görə ki, onların hər biri öz daxili dünyasında muğamlarımızda əks olunan sevginin sonsuzluğunu, hicran yanğısını görə, duya bilir.

Azərbaycan musiqisində Üzeyir Hacıbəyli ənənəsi

Doğma musuqi həm də kökə bağlılıqdır. Nə qədər dünya musiqisindən görüb-götürsələr də, çağdaşlaşsalar da, millilik unudulmamalıdır. Azərbaycan musiqi sənətinin ən böyük uğuru da bu oldu. Təkcə doğma xalqının musiqisini deyil, rus və dünya klassik musiqisini də dərindən bilən, mənalı ömrünün qırx beş ilə qədərini Azərbaycan mədəniyyətinin, musiqisinin inkişafına, dünyada tanıdılmasına, təbliğinə həsr edərək misilsiz işlər görən Üzeyir Hacıbəyli böyük bir məktəbin bünövrəsini qoydu. Pərəstişkarı olduğumuz Üzeyir bəy və onun sənət yolunu davam etdirən istedadlı bəstəkarlarımız xalqın musiqi xəzinəsindən bəhrələnərək, dünya musiqisini öyrənərək yeni əsərlər yazdılar. Bu ənənə indi də davam etdirilir.

Dünya musiqisinin incilərini dönə-dönə dinləməkdən zövq aldığımız kimi, müxtəlif ölkələrdə yaranan yeni üslub və janrların da təsirinə düşməmək mümkünsüzdür. Vətəni İtaliya olan klassik opera da sonralar bütün Avropada məşhurlaşdı. Ötən əsrin əvvəllərində pedaqoq, jurnalist, redaktor kimi tanınan Üzeyir Hacıbəyli daha bir yenilik etdi. O, "Leyli və Məcnun” operası ilə təkcə Azərbaycanda deyil, Yaxın Şərqdə ilk opera yazan bəstəkar kimi tarixə düşdü. Üzeyir bəyin yeni əsəri sevinclə qarşılandı. 1908-ci il yanvarın 12-də Bakıda Hacı Zeynalabdin Tağıyevin teatrında təqdim edilən "Leyli və Məcnun” operasının premyerası böyük səs-səda yaratdı. Tamaşa haqqında dövrün əksər mətbuat orqanlarında xəbərlər, tərif dolu məqalələr dərc olundu.

XX əsrin ikinci onilliyi Azərbaycan musiqi sənətində başqa bir yeniliklə yaddaqalan oldu. 1911-ci ildə Şövkət Məmmədova vokal dərsi almaq üçün İtaliyaya yollandı. Milan Konservatoriyasına qəbul edisə də, yeniyetmə qızın təhsilinə maneələr yaradanlar tapıldı. Ancaq o, məqsədindən dönmədi və bir qədər gec də olsa, arzusuna yetdi.

Böyük ərazilərə sahiblənən, on beş respublikanı hökmü altında saxlayan sovet hökuməti sosializmin tam qələbəsini təmin etmək üçün qapılarını kapitalist ölkələrinin üzünə möhkəm bağlasa da, bir sıra sahələrdə müəyyən güzəştlərə getməli oldu. Bunlardan biri də musiqi sənəti idi. 1920-ci illərin sonunda, sovet hakimiyyəti quruculuğunun ilk illərində Bülbül və Şövkət Məmmədova staj keçmək üçün birlikdə İtaliyanın "La Skala” Opera Teatrına göndərildilər. Azərbaycanın bu istedadlı vokalçıları klassik vokal-opera məktəbi ilə məşhur olan İtaliyada qabaqcıl pedaqoqlardan dərs aldılar. Onlardan sonra sovet hökuməti uzun illər Azərbaycandan İtaliyaya musiqi təhsili almağa kimsəni göndərmədi. Təqdirəlayiqdir ki, SSRİ xalq artistləri Şövkət Məmmədova və Bülbül Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında pedaqoji fəaliyyət göstərərək vokal dərsi keçdilər.

Respublikamızdan İtaliyaya, "La Skala” teatrında staj keçməyə 1964-cü ildə gənc vokalçı Müslüm Maqomayev gedə bildi. Ondan sonra da doqquz illik fasilə yarandı. Nəhayət, 1975-ci ildə Azərbaycan Opera və Balet Teatrının solisti, tanınmış opera müğənnisi Lütfiyar İmanov "La Skala” teatrında staj keçdi.

Musiqi sənətimizi yaşadanlar

Sovet hökuməti xarici ölkələrdə nəinki təhsil almaq, həm də qastrol səfərlərinə çıxmaq imkanlarını məhdudlaşdırmışdı. Daha doğrusu, yalnız dövlətin razılığı və göndərişi ilə Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının (SSRİ) hüdudlarını keçmək mümkün idi. Əvəzində Azərbaycandan asanlıqla Sovet İttifaqının paytaxt şəhərinə - Moskvaya və Leninqrada (indi Sankt-Peterburq) gedib konservatoriya təhsili almaq olardı. Bir də o illərdə artıq Üzeyir Hacıbəylinin böyük zəhmətlə qurduğu, SSRİ-dən ən yaxşı pedaqoqları dəvət etdiyi Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası fəaliyyət göstərirdi. Üzeyir bəydən dərs almış, onun qayğısını, xeyirxahlığını görmüş böyük Azərbaycan bəstəkarları - Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Cövdət Hacıyev, Cahangir Cahangirov və başqaları musiqi xəzinəmizi öz bənzərsiz əsərləri ilə zənginləşdirirdilər. Onların ölməz əsərlərini tanıdan, məşhurlaşdıran bir də maestro Niyazinin misilsiz dirijorluq məharəti idi.

Qeyd etdiyimiz kimi, Sovet İttifaqından xarici ölkələrə qastrol səfərlərinə göndərilən musiqiçilər, müğənnilər xüsusi diqqətlə seçilirdi. Müttəfiq respublikalardan, o cümlədən sovet Azərbaycanından Moskvanın icazə verdiyi sənətçilər dünya səhnələrində çıxış edə bilirdilər. O illərdə Müslüm Maqomayev, Zeynəb Xanlarova, İslam Rzayev, Rəşid Behbudov, kaman ustası Habil Əliyev və başqa sənətkarlar yalnız Sovet İttifaqının ərazilərində deyil, xarici ölkələrdə də məşhurlaşmışdılar.

1990-cı illərdə Azərbaycan yenidən müstəqilliyinə qovuşdu. İlk illərdə ölkəmiz böhranla üzləşdi. Siyasi, iqtisadi, sosial, mədəni sahələri əhatə edən çətinlikləri həll etmək asan olmadı. Həmin vaxtlar musiqi sənəti də ağır problemlərlə qarşılaşdı. Bəzi sənət adamları Azərbaycanı tərk etdi. Ancaq ölkəmiz bu sınaqların da öhdəsindən gələ bildi.

İndi azad Azərbaycanın musiqi sənətini təbliğ etmək yolunda heç bir maneə yoxdur. Dünyanın istənilən ölkəsində musiqi təhsili almaq və bəstəkarlarımızın əsərlərini tanıtmaq üçün imkanlar var. Azərbaycan dünya musiqisinin inkişafına da öz töhfələrini verir. Neçə-neçə istedadlı gənc bəstəkarımız xalqımızın və ümumilikdə dünya musiqi xəzinəsinin nailiyyətlərini dərindən öyrənir, bu sənətdə öz dəst-xətlərini, üslublarını yaratmağa çalışırlar.

Təqdirəlayiqdir ki, Azərbaycan musiqisi bu gün beynəlxalq aləmdə təbliğ olunur. Musiqi kollektivlərimiz beynəlxalq müsabiqələrdə çıxış edərək xalqımızın bənzərsiz musiqisini nümayiş etdirir. Heydər Əliyev Fondunun təşkilatçılığı, Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanın fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycan musiqisinin tarixi ənənələri UNESCO tərəfindən qorunmaqdadır.

Azərbaycanın zəngin musiqi mədəniyyətinin təbliği istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərdən biri də Heydər Əliyev Fondu və Mədəniyyət Nazirliyinin birgə təşkilatçılığı ilə 18-26 sentyabr tarixində təşkil edilən Üzeyir Hacıbəyli X Beynəlxalq Musiqi Festivalı oldu. 2009-cu ildən başlayaraq ölkəmizdə hər il keçirilən və dahi bəstəkar, Azərbaycan professional musiqisinin banisi Üzeyir Hacıbəyliyə həsr olunmuş beynəlxalq musiqi festivalı böyük əks-səda yaradıb. Festival konsertlərində müxtəlif ölkələrin tanınmış musiqiçiləri, bədii kollektivləri, solistləri və dirijorları iştirak ediblər.

Bu il onuncu dəfə təşkil olunan beynəlxalq festivalda Rusiya, ABŞ, Türkiyə, İtaliya və Slovakiyadan tanınmış musiqiçilər və kollektivlər - T.Dokşitser adına "New life brass” kvinteti, "Dədə Qorqud” kamera orkestri, Murad Kajlayev, Murad Annamamedov, Sergey Roldugin, Pavel Milyukov, Azər Dəmirov, Fərhad Aşumov və başqalarının iştirakı ilə 30-a yaxın tədbir keçirildi.

Belə tədbirlərin keçirilməsi Azərbaycanın zəngin musiqisinin təbliğində və istedadlı musiqiçilərinin tanınmasında böyük rol oynamaqla yanaşı, onların inkişafında misilsiz xidmətlər göstərir.

Zöhrə FƏRƏCOVA

Azərbaycan. - 2018.-17 oktyabr.- S.8.