Azadlıq uğrunda mücadilə tarixi
Xalqımızın qürur günü 20 Yanvar - şənbə gecəsi! Həmin gün sovet ordusunun ağır, zirehli texnikasının tapdağı altında qalanların fəryadlarının, ah-nalələrinin eşidilmədiyi, ağsaqqal və ağbirçəklərin, toy üstündə olan oğul və qızların qanlarına qəltan olduqları, hakimiyyət eşelonunda mürgüləyənlərə, hələ də gözlərini Kremlə dikənlərə inamın itdiyi gün kimi tarixə yazıldı.
20 Yanvar təkcə xalqımızın azadlıq mübarizəsinin boğulduğu deyil, həm də yetmiş illik imperiya buxovundan sıyrılıb çıxaraq müstəqillik uğrunda əzmkarlığını nümayiş etdirdiyi gün kimi də tariximizin şərəfli səhifələrindəndir.
Xalqımızın milli oyanış və azadlıq mübarizəsinin mühüm mərhələsi sayılan 1990-cı ilin qanlı Yanvarından 28 il ötür. Hər bir hadisədən müəyyən zaman keçdikdən sonra o, daha dərindən dərk edilir və nəticə çıxarılır. Bu, bir xalqın həm imperiyanın qəddarlığına və amansızlığına qarşı savaşı, eyni zamanda, bütünlüklə millətin ölüm-dirim mübarizəsi idi. Şərəflə yaşadığımız o gecədən xalqımız qalib, imperiya isə məğlub çıxdı, baxmayaraq ki, oğul və qızlarımız qanlarına qəltan edildi, tankların tırtılları altında xıncım-xıncım doğrandılar... Qərənfil libaslı Bakı o müdhiş günlərdə şəhid qanında boğulsa da, xalqımızın və millətimizin azadlıq carçıları birliyə, bütövlüyə, daha doğrusu, ölümsüzlüyə - şəhidliyə yol açdı...
Həmin tarixi günlərdə xalqımızın milli birliyi dünya ictimaiyyətini heyrətə gətirmişdi. Dağüstü parkın Şəhidlər xiyabanına çevrilməsi, torpaq və azadlıq uğrunda canlarından və qanlarından keçmiş vətən övladlarının burada dəfn olunması xalqın iradəsi və hökmü ilə gerçəkləşdi. Həmin hüznlü, matəmli günlərdə yaradılan İctimai Dəfn Komissiyasının fədakarlığını da xüsusi qeyd etmək lazımdır. Milli-azadlıq hərəkatının iştirakçılarından biri, qanlı Yanvar faciəsi zamanı şəhidlərimizin dəfnini təşkil etmiş həmin komissiyanın sədri, iqtisad elmləri doktoru, professor Qüdrət Əbdülsəlimzadə qanunsuz həbslər, hərbçilərin qəzəb doğuran hərəkətlərinin baş alıb getdiyi günlərdən söz açan “Nikbin faciə”, “Qanlı Yanvardan 15 il keçdi...” adlı dərc olunmuş qeydlərinə yeni faktlar, materiallar daxil edib “20 yaşlı 20 Yanvar” kitabını çapdan buraxdırdı. O günlərin sərt fövqəladə vəziyyətdə, yerli hakimiyyət qurumlarının iflic olması, hərbi vertolyotların əsəbləri oynadan vahiməli gurultuları, vaxtaşırı şəhərin müxtəlif yerlərindən eşidilən atəş səsləri, kütləvi təqiblər, təhqiramiz yoxlamalar haqqında dolğun və təkzibolunmaz faktlar həmin topluda öz əksini çox dolğun tapdı.
Bu toplu gələcəkdə o günləri hərtərəfli əks etdirən sanballı elmi tədqiqatlar aparıldıqda, həmin hadisələrin şahidi olmuş müəllifin tarixi ardıcıllıq prinsipləri, xronoloji qaydada yazılmış qeydləri, bəzi zəruri təkrarları nəzərə almaqla, baş vermiş proseslərin obyektiv mənzərəsinin yaradılması işinə müəyyən xidmət göstərəcək: “Yağışlı-yağmurlu yanvar günlərinin biri idi. Qaş qaralırdı. Pərişan və nimdaş geyinmiş 15-16 yaşlı bir oğlan uşağı göz yaşları içində İctimai Dəfn Komissiyası üzvlərinə yaxınlaşaraq, həlak olmuş və bir həftədir ki, axtardığı atasını, nəhayət, meyitxanadan tapdığını söylədi. Komissiya üzvləri və köməkçilər dərhal ora yollandılar. Rus hərbçisinin açdığı atəşin qurbanı olmuş V.V.Yermiçevin tabutu Şəhidlər xiyabanına gətirildi.
Qaranlıq havada, şam işığında hamımızın islandığımız bir vəziyyətdə şəhidi dəfn etməyə başladıq. Bu anda Boris Vasiliyeviçin oğlunun atasını tabutda deyil, azərbaycanlı şəhidlərdən biri kimi basdırılması təklifi hamımızı kövrəltdi. Komissiya üzvlərindən kimsə astaca dedi:
- Oğlum, bəlkə anan razı olmadı?
Məlum oldu ki, oğlanın anası ağır xəstədir, bacısı isə ondan xeyli kiçikdir.
Hamı bir anlıq susdu. Mən fikrimi qəti bildirdim:
- O, böyük oğul kimi indi evin kişisidir.
Onun sözü bizim üçün qanundur.
Bu fakta diqqəti çəkməyim
təsadüfi deyil. Amma o günlərdə
şovinistlər bizi
“islam təməlçiliyi”ndə
günahlandırırdı”.
20 Yanvar hadisələrində milli
oyanışı boğmağa
çalışan sovet
diktaturası ilk növbədə
informasiya blokadası yaratdı, hərbi senzura tətbiq etdi ki, törədilən
vəhşiliklərdən dünya ictimaiyyəti xəbərsiz olsun. Fövqəladə vəziyyət rejimində
yaşayan Azərbaycan
xalqının haqq səsini heç bir senzura boğa
bilməzdi. Gizli yollarla
Azərbaycana gəlmiş
xarici ölkələrin
müxtəlif KİV nümayəndələri
20 Yanvar hadisələri
barədə həqiqətin
dünya ictimaiyyətinə
çatdırılmasında əvəzsiz rol oynadılar. ABŞ, Kanada,
İngiltərə, Türkiyə,
İran, Fransa, Çin, Yaponiya, Hindistan, Misir, Polşa, İtaliya, Almaniya, Macarıstan, ümumiyyətlə, 80-dən artıq
ölkəni təmsil
etmiş jurnalistlər
səmimi etiraf edirdilər ki, Bakıya çatana kimi onların burada baş vermiş, habelə hələ də davam edən hadisələrə münasibətləri
birmənalı olmamışdı.
Bakıda litvalı
jurnalistin hərbçilər
tərəfindən qətlə
yetirilməsi, Salyan kazarmasındakı bir neçə gün davam etmiş qanlı toqquşma, Bakı limanındakı qarşıdurma, xarici tələbələrin həlak
olması və yaralanması, şəhərin
müxtəlif hissələrindən
tapılmış insan
cəsədləri, şəhidlərin
dəfninə qoyulmuş
ciddi maneələr, Sumqayıt yolunda elm adamlarının gülləbaran
edilməsi, təqiblər,
işğalçı ordunun
əsgər və zabitlərinin özbaşınalığı,
girov saxlanılanlar haqqında məlumatların
gizlədilməsi, yaxud
saxtalaşdırılması faktları xarici KİV nümayəndələrində təəccüb və qəzəb doğuraraq, M.Qorbaçov başda olmaqla, “sovet demokratiyası”, habelə
“yenidənqurma”sının əsl mahiyyətini üzə çıxararaq
ifşa etmişdi.
Ümummilli lider Heydər Əliyev o zaman Moskvada Azərbaycan nümayəndəliyinə gələrək
sovet ordusunun xalqımızın azadlıq
səsini boğmaq üçün Bakıya
qoşun yeritməsini
birmənalı olaraq qətiyyətlə pisləmiş
və bu qanlı hadisənin müstəqillik uğrunda
mübarizə yolunu tutmuş hər bir müttəfiq respublikada baş verməyəcəyinə kimsəni
inandırmağın çətinliyini
dünya ictimaiyyətinin
diqqətinə çatdırmışdır.
Şəhidlər xiyabanında,
son mənzilində uyuyan
qurbanlarımız arasında
Vətən məhəbbəti
dastana çevrilmiş
İlham və Fərizə ilə yanaşı, ölümü
ilə Əzrayılı
başqalarından bir
anlıq da olsa, yayındıran,
1932-ci ildə Qafan rayonunda dünyaya gəlib, ömrünün
ixtiyar çağlarında
erməni vandalları
tərəfindən yurdundan
didərgin salınmış
Mürvət Rəhim
oğlu, poetik nəfəsi çox erkən ülviyyətə
qovuşan Ülvi Bünyadzadə, sinif otağında qara partası boş qalmış İlqar, avtobusda qorxudan atasına sığınan,
daim 7-ci sinif şagirdi kimi xatırlanacaq Larisa, 50 yaşlı
Cəbrayıl Xanməmmədov,
66 yaşlı ağsaqqal,
13-14 yaşlı məktəbli,
45 yaşlı yəhudi
həkim, 16 yaşlı
qız, 43 yaşlı,
31 yaşlı tatar sürücü, 46 yaşlı
ləzgi yanğınsöndürən
də var...
Deməli, 20 Yanvar
təkcə azərbaycanlıların
deyil, eyni zamanda respublikamızda yaşayan müxtəlif millətlərin ümumi faciəsidir və azadlıq uğrunda mücadilə tarixidir!
Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə yazırdı: “...Dünənə
qədər hər gün rast gəldiyimiz,
milyonlardan biri kimi tanıdığımız
bu adi cavanlar
bir gecənin içində nə boyda böyük qəlbə malik olduqlarını ölümləri
ilə təsdiq edib qeyri-adiləşdilər.
Şənbə gecəsi onların
adilikdən qeyri-adiliyə
qovuşuq gecəsi oldu. Heç demə, ömrümüz
boyu adlarını fəxrlə çəkdiyimiz
tarixi qəhrəmanlarımız
da şənbə gecəsinin oğulları
kimi adi adamlarmış. Zaman
keçəcək, xalq
bu igidləri barəsində də əfsanəvi dastanlar yaradacaq, şair və yazıçılarımız
kitablar bağlayacaq, poemalar və cild-cild romanlar yazacaqlar...”
Necə unutmaq olar ki,
xalqa qarşı silah işlədən hərbçilər qətlə
yetirdiklərini dəfn
etməyə də imkan vermir, Şəhidlər
xiyabanında fitnə-fəsad
törədir, silah işlədir, atəş
açır və sonradan bunu “təsadüf” sayırdılar.
Sovet ordusunun Bakıya qəfil hücumu, amansız təcavüzünü təsdiqləyən
çoxsaylı faktlardan
görünür ki,
20 Yanvar hadisələri
paytaxt Bakıda milli-azadlıq hərəkatını
yatırmaq, onu beşiyindəcə boğmaqla
yanaşı, əksəriyyəti
erməni muzdlu dəstələrindən təşkil
edilmiş “xüsusi təyinatlılar”la onlara amansız divan tutulması
üçün hazırlanmış
ssenarinin bir “pərdəsi” idi. Faktlar da bunu
təsdiqləyirdi: öldürülmüş
Yuri Meyroviçin cəsədində
21, D.Xanməmmədovun meyitində
10, R.Rüstəmovun qanlı
bədənində isə
25 güllə yeri vardı. 25 güllə! Bu, bütöv bir
avtomat sırasıdır.
Yaxud da günün-günortasında yolun
kənarındakı minik
maşınını əzib
keçən və içərisindəkiləri qətlə
yetirən sovet tankının sürücüsünün
hərəkətlərini ya
təsadüfi, ya da əmri verilməmiş
saymaq olardımı?!
Hələ ki torpaqlarımız erməni daşnaklarının işğalı altındadır. Hələ ki Qarabağa aparan yol şəhidlikdən keçir. Qarabağın tacı, xalqımızın musiqi konservatoriyası Şuşa sındırılmış könül şüşəsidir, ona görə də şəhidlik tariximizin sonuncu səhifəsindəki andımıza nöqtə yox, nida qoyulacaq! 20 Yanvardan başlayan şəhidlik Qarabağa yol başladı. Minlərlə azadlıq aşiqi, Vətənə, yurda, torpağa bağlı gənclərimiz, ata-analarımız, qardaş-bacılarımız əsir yurdlarımızın şəhidinə çevrildi.
Şəhidlər xiyabanları Vətənimizin hər bir guşəsində al qırmızı qərənfil libası geyindi. Mübariz İbrahimov kimi cəsur, qorxmaz, igid Vətən övladları - Şəhidlər xiyabanında uyuyan milli-azadlıq mücahidlərinin ölümsüzlüklərinə and içərək qeyrətini silaha çevirdi. Demək, Vətən, uğrunda ölən var! Demək, Torpaq möcüzədir... Torpaq əzəldir... Torpaq sondur...
Məhəmməd NƏRİMANOĞLU
Azərbaycan.-
2018.- 20 yanvar.- S.5.