“Qırmızı terror”u həyata keçirənlərin özləri
qan çanağının qurbanı oldular
Külək yaradanlar tufana
düşdülər
Azərbaycan xalqının əsl faciəsi 1936-cı ildən başladı. 1937-ci ildə bu proses özünün zirvə nöqtəsinə çatdı və 1938-ci ilə kimi səngimək bilməyən sürətlə davam etdi. Hakimiyyətdə oturmuş dövlət quldur dəstəsi görünməmiş vəhşiliklə Sumbatovun, Borşevin, Gerasimovun, Sinmanın, Şerin, Qriqoryanın, Markaryanın, Qalstryanın, Ohenesyanın, Ovanesyanın və digərlərinin əli ilə təxminən 70-80 min Azərbaycan ziyalısı - elm, mədəniyyət, incəsənət xadimləri, təhsil, səhiyyə işçiləri, gənclər, din xadimləri, sovet və partiya idarəsi əməkdaşları, hərbçilər, bir sözlə, bütün düşünən beyinlər, qeyri-adi təfəkkür sahibləri bir ucdan məhv edilirdilər. Tək bircə xarici dil bilən şəxsləri də qırırdılar. Ölüm və cəza maşını fasiləsiz işləyirdi. Hər bir "xalq düşməni”nə "məhkəmə” zamanı ancaq 15 dəqiqə vaxt ayrılırdı. Bakıda bütün quldur tribunal iclaslarını Vişinskinin müavini, bəşər övladının qatili Matuleviç öz əlaltıları ilə birgə aparırdı. Üçlüklərin xüsusi iclaslarının qərarı ilə neçə min günahsız məhv edilmişdi.
Bu "qırmızı terror”u düşünüb həyata keçirənlərin özləri də cilovsuz qan çanağının qurbanı oldular. Çünki külək yaradanlar mütləq tufana düşməli idilər.
İvan Osipoviç Matuleviç
İ.Matuleviç hərbi kollegiyanın sədr müavini, ədliyyə general-leytenantı idi. 1895-ci ildə Peterburqda fəhlə ailəsində anadan olmuşdur. Əslən litvalıdır. 1918-ci ildə Moskvada fövqəladə komitənin komissarı, təlimatçısı, 7-ci atıcı diviziyanın siyasi şöbəsinin rəis müavini işləmişdir. 1920-ci ildə məhkəmə və istintaq işində çalışmışdır. Hərbi tribunalın müstəntiqi, Xerson hərbi dairəsinin 6-cı ordusunun hərbi tribunalının üzvü, Türküstan cəbhəsinin 51-ci diviziyasının hərbi tribunalının rəis müavini, sonra 19-cu atıcı korpusunun hərbi tribunalının sədri olmuşdur. 1928-ci ildən SSRİ Ali Məhkəməsi Hərbi Kollegiyasının sədri V.V.Ulrixin müavini olmuşdur.
İ.Matuleviç Stalin repressiyalarında fəal iştirak etmişdir. 1936-1938-ci illərdə məşhur
Moskva proseslərində
bütün məhkəmə
heyətlərinə daxil
olmuş, Ali Məhkəmənin
Leninqraddakı kollegiyalarına
sədrlik etmişdir.
1955-ci ilin
yayında Sov.İKP
MK-nın partiya nəzarəti komissiyası
SSRİ Ali Məhkəməsi Hərbi Kollegiyasının
işini yoxlayır. İ.Matuleviç cinayət işlərini saxtalaşdırdığını etiraf edir. Həmin ilin avqustunda o, qanunçuluğu pozduğuna
görə partiya sıralarından çıxarılır
və ədliyyə
general-leytenantı rütbəsindən
məhrum olunur. Onun barəsində cinayət işi açılır və həbs edilir.
İ.Matuleviç 1961-ci il iyunun 19-da vəfat edir.
Timofey Mixayloviç
Borşev
Minlərlə günahsız insanın ölüm hökmünə
imza atmış T.Borşev Bakı quberniyasının Quba rayonunun Qusar kəndində qəssab ailəsində anadan olmuşdur. 1918-ci ilin
noyabrından fəhlə-kəndli
partiyasının üzvü
idi. 1920-ci il mayın 17-də həbs olunaraq Azərbaycandan qovulmuşdu.
1937-ci ilin
noyabrında Azərbaycan
SSR xalq daxili işlər komissarının
müavini təyin edilmişdi. 1938-ci ilin
iyulunda Türkmənistan
SSR xalq daxili işlər komissarı vəzifəsində çalışmış,
Türkmənistan SSR-in partiya
orqanları tərəfindən
amoral qeyri-etik davranışda
ittiham olunmuşdu.
1941-ci ilin
iyulundan 1948-ci ilin aprelinədək daxili işlər və təhlükəsizlik orqanlarının
Sverdlovsk vilayəti üzrə
rəisi vəzifəsini
icra etmişdir. 1948-ci ilin aprelində pul islahatı keçirilən zaman vəzifəsindən sui-istifadə
etdiyi üçün
işdən qovularaq ehtiyata göndərilmişdir.
1953-cü ilin
aprel-iyul aylarında Daxili İşlər Nazirliyinin Azərbaycan Dəmir Yolu Mühafizə İdarəsinin
rəisi olmuş, Beriyanın həbsindən
sonra DİN orqanlarından
qovulmuşdur.
1955-ci il
yanvarın 25-də həbs
edilmiş, 1956-cı il
mayın 16-da güllələnmişdir.
Xoren İvanoviç
(Ovanesoviç) Qriqoryan
X.Qriqoryan 1902-ci ildə
Qərbi Azərbaycanın
Sevakar kəndində keşiş ailəsində
doğulmuş, Şuşa şəhərində
təhsil almışdır.
1923-cü ildən dövlət təhlükəsizlik
orqanlarında çalışmışdır.
1937-ci ilin dekabrından
1939-cu ilin fevralınadək
Azərbaycan SSR XDİK-in su
nəqliyyatı şöbəsinə
rəhbərlik etmişdir.
Bu vəzifədə olarkən Xəzər Gəmiçiliyi işçilərinə,
"Krasnaya Zvezda” zavodunun rəhbərliyinə
qarşı saxtalaşdırılmış
cinayət işlərinin
açılmasının, döyülmələrin və
işgəncələrin, kütləvi
həbslərin təşəbbüskarı
olmuşdur.
1943-1947-ci illərdə
Azərbaycan SSR xalq daxili işlər komissarının müavini,
1947-1953-cü illərdə Ermənistan SSR xarici işlər naziri olmuşdur. 1953-cü ildə
orqanların adına
xələl gətirdiyi
üçün hərbi
rütbəsindən məhrum
edilmiş, 1953-cü ilin
mayında həbs olunmuş və sonradan məhkəmənin
qərarı ilə güllələnmişdir. X.Qriqoryanın iştirakı ilə 100-ə
yaxın cinayət işi saxtalaşdırılmışdır.
Hazırladı:
İradə ƏLİYEVA
Azərbaycan.- 2019.- 14 aprel.- S.6.