TANAP Azərbaycanın bütün qaz ehtiyatlarını işə salmağa imkan verəcək

Prezident İlham Əliyev bu kəmərin istismara verilməsini bir daha böyük tarixi hadisə kimi dəyərləndirib

2019-cu il Azərbaycan iqtisadiyyatının enerji sektorunda mühüm hadisələrlə zəngin olub. Bunların sırasında TANAP-ın (Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri) tam istifadəyə verilməsinin özünəməxsus yeri var. Belə ki, bu layihənin başa çatması "Cənub qaz dəhlizi”nin reallaşmasında önəmli əhəmiyyət daşıyır.

Təsadüfi deyil ki, Prezident İlham Əliyevin yerli jurnalistlərə ilin yekunları ilə bağlı geniş müsahibəsində TANAP layihəsi ilə bağlı sual ətraflı cavablandırılıb. Dövlət başçısı bu barədə deyib: "TANAP layihəsinin istismara verilməsi, əlbəttə ki, böyük hadisədir, tarixi hadisədir. Demək olar ki, "Cənub qaz dəhlizi”nin əsas hissəsini təşkil edən bu layihə uğurla başa çatdırıldı və əvvəlcədən nəzərdə tutulmuş daha aşağı qiymətlə.

Yəni, bu layihəyə bəri başdan daha böyük vəsait nəzərdə tutulurdu. Ancaq inşaat zamanı böyük qənaətlə bu layihə icra edildi və artıq Azərbaycan qazı Avropa İttifaqının sərhədinə gətirilib çıxarıldı. Ona görə Türkiyə-Yunanıstan sərhədində bu ilin noyabrında keçirilmiş mərasim xüsusi əhəmiyyət daşıyırdı”.

TANAP-ın keçdiyi yol qısa, lakin zəngin və şərəflidir. Bu, Azərbaycanın və Türkiyənin, hər iki ölkənin dövlət başçılarının birgə səyi ilə gerçəkləşən nəhəng layihədir. Prezident İlham Əliyev müsahibəsində TANAP-ın salnaməsini bir daha xatırladıb: "Qaz bazarında sən əvvəlcədən gərək kontrakt bağlayasan, ondan sonra qazma işləri aparasan. Bu, neft deyil ki, istənilən yerə satmaq olar. Bu, bazara bağlı olan məhsuldur. Ona görə biz görəndə ki, bu məsələ yerində sayır, o vaxt təşəbbüs irəli sürdük və Türkiyə tərəfinə bunu təqdim etdik. Təklif etdik ki, bu layihənin adı TANAP olsun - Trans-Anadolu kəməri. Türkiyə tərəfindən müsbət reaksiya verildi”.

2011-ci il dekabrın 24-də Azərbaycan və Türkiyə arasında TANAP layihəsi ilə bağlı anlaşma memorandumu imzalanıb. 2012-ci il iyunun 26-da isə İstanbulda Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri sisteminə dair sazişə imza atılıb və sənəd hər iki ölkənin müvafiq qanunverici orqanları tərəfindən təsdiqlənib. 2015-ci il martın 17-də təməli qoyulan kəmər 2018-ci il iyunun 12-də istismara daxil olub.

TANAP-ı haqlı olaraq "Cənub qaz dəhlizi”nin onurğa sütunu, birləşdirici halqası adlandırırlar. Belə ki, o, dəhlizi yaradan üç mühüm kəmərin ikincisi və ən böyüyüdür. Ümumilikdə isə "Cənub qaz dəhlizi” dörd layihədən - "Şahdəniz” yatağının işlənməsinin ikinci mərhələsindən, Cənubi Qafqaz Boru Kəmərinin (CQBK) genişləndirilməsindən, TANAP və TAP (Trans-Adriatik Qaz Boru Kəməri) xətlərinin çəkilişindən ibarətdir. "Şahdəniz-2”dən hasil olunan ildə 16 milyard kubmetr qazın 6 milyard kubmetri Türkiyəyə, 10 milyard kubmetri Avropaya çatdırılacaq. Mavi yanacaq CQBK vasitəsilə Azərbaycanın və Gürcüstanın ərazisindən keçərək TANAP-a qoşulur. Artıq Avropa sərhədinə çatan TANAP gələn ildən başlayaraq qazı hazırda çəkilişi başa çatmaqda olan TAP-a da ötürəcək. İndiyədək TANAP-la qardaş ölkəyə 4 milyard kubmetrə qədər mavi yanacaq nəql olunub. Qarşıdakı illərdə kəmərin illik ötürücülük gücü 24 milyard kubmetrə, daha sonra 31 milyard kubmetrə qədər artırılacaq.

Prezident müsahibəsində bütün bu layihələrin təşəbbüskarının məhz Azərbaycan olduğunu vurğulayıb: "Onların hər birində Azərbaycan iştirak edir. TANAP-da 58 faiz payla biz layihənin əsas səhmdarıyıq. TAP-da bizim 20 faiz payımız var və digər layihələrdə də. Ona görə bunun çox böyük tarixi əhəmiyyəti vardır. Əminəm ki, "Cənub qaz dəhlizi”, hansı ki, biz keçən il rəsmi açılışını etdik, gələn il tam işə düşəcək”.

Bu layihələrin hamısı bir-biri ilə sıx bağlıdır. Əgər TANAP-ın çəkilişi məsələsi müsbət həll olunmasaydı, "Şahdəniz-2” də uğurla icra edilə bilməzdi. Kəmərin çəkilişi "Şahdəniz”in tammiqyaslı işlənməsinə, yatağın bir trilyon kubmetrdən çox təbii qaz ehtiyatlarının hasil edilməsinə və nəql olunmasına imkan verdi.

TANAP-ın varlığı həm də Xəzərin Azərbaycan sektorundakı yeni qaz yataqlarının işlənməsi üçün sərmayə yatıran investorlara inam və əminlik bəxş edir. Prezident İlham Əliyev kəmərin bu baxımdan da əhəmiyyətli olduğunu qeyd edib: "Əgər TANAP imzalanmasaydı, bu gün artıq hasilata hazırlaşan "Abşeron” yatağı da qalacaqdı. Heç kim oraya vəsait qoymayacaqdı. "Abşeron” yatağından da biz ən azı 300 milyard kubmetr qaz hasilatı gözləyirik. Xarici investor da oraya əsas vəsaiti qoyur. Əgər qaz kəməri olmasaydı, kim buna vəsait qoyardı? Bizim digər yataqlardan təbii qaz çıxır, o cümlədən səmt qazı. İndi səmt qazını da biz qəbul edirik. Eyni zamanda, "Azəri-Çıraq-Günəşli” yatağında "dərin qaz” adlandırılan böyük qaz ehtiyatı var. Biz onun da istismarına yaxınlaşırıq”.

Sərfəli yanacaq kimi dünyada təbii qaza olan tələbat getdikcə artır. Müxtəlif neft-qaz regionlarında istismar edilən mavi yanacaq yataqlarının ehtiyatları çıxarıldıqca, təbii ki, azalır. Yeni yataqlar isə heç də tez-tez kəşf olunmur. Bu baxımdan Xəzərin Azərbaycan sektorundakı zəngin ehtiyatlara malik "Şahdəniz” və digər qaz yataqları böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Azərbaycan qazının Avropaya yolu isə TANAP-ın vasitəsilə Türkiyədən keçir. Məhz buna görə də Prezident TANAP-ın xüsusi rol oynadığını vurğulayıb: "Bu, sadəcə olaraq bir kəmər deyil ki, Türkiyə ərazisindən keçir. Bu həm Türkiyəni təmin edəcək və artıq edir, Gürcüstanı, Avropanı da. Eyni zamanda, imkan verəcək ki, biz bütün qaz ehtiyatlarımızı işə salaq, xarici investorları cəlb edək, yenə də milyardlarla dollar vəsait qoyulacaq. Beləliklə, Azərbaycan gələcəkdə qazın ixracından vəsait qazanacaq”.

Xatırladaq ki, Azərbaycanın hələ 100 il bundan sonra özünü və bir sıra digər ölkələri mavi yanacaqla təmin etmək üçün qaz ehtiyatları var. Uzunmüddətli perspektivdə ölkəmizin əsas gəlir mənbəyi təbii qaz olacaq. Ona görə də TANAP böyük əhəmiyyət kəsb edir və Prezident İlham Əliyev jurnalistlərə müsahibəsində bunu bir daha vurğulayıb.

Flora SADIQLI

Azərbaycan.- 2019.- 28 dekabr.- S. 1; 9.