Şəxsi məkan
və ictimai məkan
Səhv
düşəndə yerimiz
Adətən insanlar həyatlarının ayrı-ayrı dövrlərində müxtəlif yerlərdə və müxtəlif şəxslərlə təmas qururlar.
Bu, doqqazbaşı da olur, məhəllə uşaqlarının tinə yığışması da!
Məktəbdə, yataqxanada, çayxanada, orduda və digər yerlərdə vaxtın xoş keçirilməsi, fikir mübadiləsi aparılması, yaxud sadəcə, "boş vaxtın öldürülməsi” üçün bir dəstə adamın müəyyən yerə yığışması da adi haldır.
Belə görüş və söhbətlərin baş verdiyi yer "şəxsi məkan” hesab olunur.
Yəni bu yeri görüş iştirakçıları özləri özləri üçün müəyyənləşdirirlər.
Şəxsi məkanda, tutaq ki, yeniyetmələr və cavanlar istədikləri mövzuda danışa, şit zarafatlar edə, "senzuradan kənar” ifadələr işlədə, necə deyərlər, utanıb-çəkinmədən özlərini tam sərbəst apara bilərlər!
Çünki onları başqaları eşitmir!
Deməli, qınayan və məzəmmət edən də olmayacaq!
Özləri deyib, özləri eşidirlər!
Belədə kimdən və niyə çəkinməlidirlər və ya həya etməlidirlər?!
Bir də var "ictimai məkan!”
İctimai məkan ailə,
küçə, ictimai
nəqliyyat, teatr, kinozal, məktəb, universitet - bir sözlə başqalarının,
həm də yaşından, cinsindən,
sənətindən, mövqe
və əqidəsindən
asılı olmayaraq digərlərinin də səni eşidə, dinləyə biləcəkləri
yerdir!
Burada isə nə dediyinin, hansı ifadələr işlətdiyinin
fərqində olmalısan,
necə deyərlər,
özünə nəzarəti
itirməməlisən!
Hazırda ən böyük və daha çox
təsirə malik
"ictimai məkan” elektron və çap mediası sayılır.
Yeni dövrün dəbdə olan meydanı sosial şəbəkə
də ictimai məkandır!
Digər
ünsiyyət yerlərindən
fərqi bir də ondadır ki, bu məkanda
özün görünmədən
də istədiyin sözü söyləyə
bilirsən və ya başqa ad altında gizlənərək
danışırsan!
Başqa
bir vacib məqamı da qeyd edək: hansı məkanda necə danışması
insanın şəxsi
tərbiyəsindən, həm
də daha çox ibtidai tərbiyəsindən asılıdır!
Təəssüf ki, son dövrlər "şəxsi məkan”la
"ictimai məkan” tez-tez qarışdırılır!
Sosial şəbəkədə isə
artıq bu, adi hala çevrilib!
Hüdudsuz sərbəstliyin fəsadları
Azərbaycan iqtidarı və
dövləti öz seçimi əsasında demokratik, hüquqi dövlət qurur və demokratiyanın bütün prinsiplərinə
daim sadiqdir!
Xüsusən də mətbuat və söz azadlığı, insan hüquqlarının qorunması,
vətəndaş cəmiyyətinin
formalaşdırılması sahəsində.
6 avqust 1998-ci ildə
ulu öndər Heydər Əliyev mətbuata senzura nəzarətini ləğv
etmiş, bütün
KİV müstəqil, dövlət
asılılığından azad şəkildə fəaliyyət göstərməyə
başlamışlar. Bu prinsipin təmini üçün zəruri
hüquqi baza yaradılmış, beynəlxalq
praktikaya uyğun olaraq qanunlar hazırlanıb qəbul edilmiş, mətbuatın
sərbəst fəaliyyətinə
dövlət tərəfindən
hər hansı formada müdaxilə tam aradan qaldırılmışdır.
Mətbuat və söz azadlığının ən
bariz göstəricisi
sayılan İKT-nin inkişafına kifayət
qədər vəsait
ayrılaraq zəruri tədbirlər görülmüşdür.
Bu gün ölkə əhalisinin 85
faizi internet istifadəçisidir!
Artıq internet hər bir Azərbaycan
vətəndaşının həyatına ayrılmaz şəkildə daxil olub.
İnternetin üstün cəhətləri
çoxdur!
İnsanlar onun vasitəsilə dünyanın hər hansı nöqtəsində
baş verən yeniliklərdən anındaca
xəbər tutur, zəruri bilgiləri dərhal əldə edir, evdən çıxmadan istənilən
elektron kitabxanaya sərbəst daxil olaraq istədikləri ədəbiyyatı əldə
edir, bir-birlərilə
ünsiyyət qurur, fikir mübadiləsi aparırlar.
Artıq
sosial şəbəkə
"ikinci dünyaya” çevrilmişdir və ölkə əhalisinin iki milyondan çoxu
"yeni dünyanın”
"sakini” olmuşdur.
Bütün bunlar yaxşıdır...
Lakin xoşagəlməz
hallar da mövcuddur və artıq planetin hər yerində insanlar bununla bağlı narazılıqlarını
büruzə verməkdədirlər.
Nədir o xoşagəlməz
məqamlar?!
Demokratiya
təkcə mətbuat
və söz azadlığının qorunması,
insan hüquqlarının
müdafiəsi deyil!
Demokratiya
həm də insanların şərəf
və ləyaqətinin
uca tutulması, toxunulmazlığının təminidir!
Təəssüf ki, sosial şəbəkə istifadəçilərinin
bir qismi bu mühüm prinsipdən ya xəbərsizdirlər, ya
da onu unudublar!
Belələri virtual aləmin hüdudsuz
səlahiyyətlərindən istifadə edərək mənəviyyatın, etik
qaydaların tələblərini
kobudcasına pozur, insanların şəxsiyyətini
aşağılayan ifadələr,
hətta söyüşlər
belə işlətməkdən
çəkinmirlər!
Bəzən qanunazidd çağırışlara,
təhdidlərə də
əl atırlar!
Həm də bütün bunları edərkən cəzasız qalacaqlarına
əmin, arxayındırlar!
Anonimlikdən yaranan cürət
Bıçaq cərrah əlində
olanda insana şəfa verir, həyatını qoruyur!
Qatil əlində isə təhlükəyə, insanı
həyatdan məhrum edən vasitəyə çevrilir!
Artıq sosial şəbəkələrdəki
özbaşınalıq və
hüdudsuz azadlıq bu ictimai məkanı
gözdən salır,
hətta bəzən xoşagəlməz halların
baş verməsilə
nəticələnir.
Nədir onlar:
* buradakı söyüş
və təhqirlər
milli-mənəvi dəyərlərin
deformasiyasına, yox olmasına gətirir;
* düşmən və məkrli qüvvələr ölkələrdəki
sabitliyin pozulması, ziddiyyət və qarşıdurmaların təşkili,
vətəndaş müharibəsi
və çoxsaylı
qaçqınlar ordusunun
yaranması ilə nəticələnən rəngli
inqilabların hazırlanmasında
və alovlandırılmasında
sosial şəbəkələrin
imkanlarından yetərincə
bəhrələnirlər və
artıq buna dair kifayət qədər misallar vardır;
* sosial şəbəkə
iştirakçıları heç nədən qorxub çəkinmədən
terrorizmə çağırışlar
edir, insanları kütləvi itaətsizliklərə
və iğtişaşlara
səsləyirlər;
* artıq maraqlı
dövlətlər və
qüvvələr bu şəbəkənin hüdudsuz
imkanlarından istifadə
etməklə qanuni hakimiyyətin devrilməsi,
özlərinə sərf
edənlərin iqtidara
gətirilməsi təcrübəsindən
dəfələrlə bəhrələnmişlər
və yenə də "demokratik çevrilişlər” adı
ilə çirkin niyyətlərini ustalıqla
reallaşdırırlar.
* görünür, artıq növbəti hədəf kimi Azərbaycanı görürlər!
Bütün bunlar qanunaziddir
Bütün bunların, əslində,
demokratiyaya və söz azadlığına
heç bir aidiyyatı yoxdur!
Bütün bunlar insanların
həyatına, asayişinə,
sabitliyə təhlükəli
müdaxilə, zorakılıqlara
çağırışdır!
Artıq
bir çox dövlətlərdə belə
hallara qarşı etirazlar səslənməkdə,
onları cilovlamaq üçün ciddi addımlar atılmaqdadır!
Azərbaycanda da belə bir qanun, daha
doğrusu, mövcud qanuna düzəliş qəbul olunmuşdur!
Amma, nədənsə, kifayət
qədər səmərəli
işləmir!
Yaxud işlədilmir!
Ən böyük
problem isə saxta adlar, profil və
hesablardan istifadə ilə böhtan atma və ya
təhqir etmədir.
İnternetdə hər iki cinsin nümayəndəsi
var!
Mentalitetimizə görə, heç
bir kişi
qadın doğmalarının
və yaxınlarının
yanında söyüş
və təhqiredici ifadələr işlətmir,
başqalarına da belə hərəkət etməsinə yol vermir!
Belədə qadın və qızların da üzv olduqları sosial məkanda niyə artıq-əskik ifadələr işlədilməli,
söyüş söyülməlidir?!
Başqa
bir məqam:
Biz bir çox əziyyətlər və
qurbanlar bahasına əldə etdiyimiz müstəqilliyimizi də
təhlükə qarşısında
qoymalı deyilik!
Uzun illərdən sonra yaradılmış sabitliyin
pozulmasına heç
vəchlə yol vermək olmaz!
Əgər kimsə başqa ad altında gizlənərək
yalan məlumatlar, xəbərlər yayırsa,
zorakılığa çağırışlar
edirsə, niyə o, müəyyənləşdirilib cəzalandırılmasın?!
Əgər kimsə görünmədiyinə
arxayın olaraq insanları şərəfsizcəsinə
təhqir edir, gecə-gündüz dayanmadan
yalan və böhtan püskürür,
hansı əsasla cəzadan kənarda qalmalıdır?!
Əgər kimsə anonim qalacağına güvənərək
Azərbaycana qarşı
düşmən niyyətlilərinin
ruporuna çevrilibsə,
niyə məhkəmə
məsuliyyətinə cəlb
edilməməlidir?!
Sosial şəbəkə dövlətimizə
təhlükə törədənlərin,
mənəviyyatımız üçün ləkəyə
çevrilənlərin, sakit
və rahat həyatımızı təhdid
edənlərin sərbəst
və cəzasız
at oynatdıqları ictimai
məkan olmamalıdır!
Onların hüquqi yolla cilovlanması üçün
tezliklə dünya praktikasına istinadən çevik mexanizm hazırlanmalıdır!
Daha gözləmək zamanı
deyil!
Bir də unutmayaq ki, qanunun cilovu
həm də ədalətli olur!
Bəxtiyar SADIQOV
Azərbaycan.- 2019.- 13 fevral.- S. 1; 4.