“Sinəmizə çəkilən dağların acısını hər gün yaşayırıq”

"Həmin gün 12 nəfərlə birlikdə "Cəfər təpəsi” adlanan postda idik. Təxminən axşam saat 9-dan sonra şəhəri eyni vaxtda tanklardan, toplardan, döyüş maşınlarından aramsız atəşə tutmağa başladılar. Onlar özüyeriyən zirehli döyüş maşınları, güclü texnikalarla şəhəri üç tərəfdən mühasirəyə almaq üçün irəliləyirdilər.

Xocalılılar da elə bilirdilər ki, yenə özlərini qoruya biləcəklər. Güllələr, mərmilər yağış kimi başımızın üstünə yağırdı. Sanki yerlə göy qovuşurdu. Bizim isə avtomat və bir pulemyotdan başqa heç bir silahımız yox idi. Buna baxmayaraq, mərd oğlanlarımız son ana qədər orda döyüşdülər. Şəhər tamamilə yandırıldı”.

27 il öncə Xocalıda yaşanan dəhşətli qətliamı xatırlamaq 59 yaşlı Murad Məhərrəmov üçün çox ağrılıdır. Çünki Xocalı deyəndə, orada keçirdiyi xoşbəxt günləri deyil, heç vaxt gözünün önündən, yuxularından çəkilməyən faciəni təkrar yaşamış olur. Amma nə qədər ağrılı-acılı olsa da, XX əsrin sonunda ermənilərin azərbaycanlılara qarşı həyata keçirdiyi ən dəhşətli cinayəti, erməni vəhşiliyini yalnız faciə qurbanlarını, şahidlərinin diliylə dünyaya çatdırmalıyıq.

Soyqırımının canlı şahidi Murad Məhərrəmov həmin günləri ürək ağrısı ilə xatırlayır.

Xankəndidə yurdu talan oldu, Xocalıda qətliam yaşadı

- 1988-ci il sentyabrın ortaları idi. Ermənilər Xankəndidə azərbaycanlılar yaşayan evlərə od vurub yandırdılar. Hər şeyini itirən bir ailə kimi dədə-baba yurdumuzu tərk edib əvvəlcə Şuşada müvəqqəti məskunlaşdıq, 1989-cu ilin avqustunda isə Xocalıda yurd saldıq. Nə biləydik ki, burada bizi daha ağır faciələr gözləyir. Xocalıya köçdüyümüz gündən daha ağır günlərimiz başladı...

Ermənilərin dinc əhaliyə tutduğu o divanlar gözümün önünə gəlir. 30 yaşım olardı. Ailəli deyildim. Xocalıda abadlıq-quruculuq işləri başlamışdı. Orda işıq idarəsinin müdiri vəzifəsində çalışırdım. 1988-ci ildən başlayaraq həm Əsgəran, həm də Xankəndi tərəfdən Xocalı dəfələrlə ermənilərin kütləvi hücumlarına məruz qaldı. Ona görə də Xocalıda özünümüdafiə batalyonu yaratmışdıq. Mən də batalyonun üzvü olmuşdum. Baxmayaraq ki, Xocalı sakinlərində iriçaplı silahlar yox idi, sadəcə, ov tüfənglərindən istifadə etməklə ermənilərin hücumlarının qarşısını alırdıq. Beləcə, fevralın 25-nə kimi dözdük...

Yaralıların iniltisindən, qadın-uşaq fəryadından qulaq tutulurdu

Həmin gün ermənilər Qaladərəsi tərəfindən Xocalıya daxil olaraq dinc əhaliyə divan tutub, evləri tamam yandırmışdılar. Şəhəri mühasirəyə alanda 30 nəfərə yaxın qadın, qoca və azyaşlı uşağı yaxınlıqda bir tərəfi bağlı böyük borunun içində gizlətdik ki, ələ keçməsinlər. Şəhid qardaşımın həyat yoldaşı Bəsirə də onlarla birlikdə idi. Mühasirəyə düşəndən sonra o insanların taleyindən xəbər bilmədik və bugünədək də heç bir məlumatımız yoxdur.

Küçələrdə hansı tinə dönürdüksə, insan meyitinə rast gəlirdik. Yaralıların iniltisindən, arvad-uşaq fəryadından qulaq tutulurdu. Əvvəldən bir neçə məhlədə binaların, evlərin altında zirzəmilər qazmışdıq ki, insanlar artilleriya atəşindən qoruna bilsinlər.

Avtomat silahlar, tüfənglərlə savaşırdıq. Son anda mühasirəyə düşdük və ermənilərlə aramızda küçə döyüşü başladı. Əsgərlərin yarısı orda şəhid oldu. Onların arasında qardaşım Vaqif də var idi.

İnsanların çoxu yolda soyuqdan donub öldü

- Mühasirədən çıxandan sonra yeganə məqsədimiz qazılmış gizli zirzəmilərdən xəbərsiz dinc əhalini xilas etmək idi. Təxminən 120 nəfərdən çox insanı Kətik meşəsi istiqamətində çıxara bildik. Onları Qarqar çayından çox çətinliklə keçirdik. Hava şaxtalı olduğu üçün çaydan keçmiş insanlar donmağa başlamışdılar. Çoxları elə soyuqdan donub öldü.

Təəssüf ki, çıxardığımız insanların çoxunu Ağdama yaxın istiqamətdə, Naxçıvanik ərazisində ermənilər pusquya salıb qəddarcasına qətlə yetirdilər. Orda mən də ikinci dəfə yaralandım.

Meyitlərin burnu, qulaqları kəsilmiş, gözləri çıxarılmışdı...

- Qanlı faciənin 19-cu günü dörd nəfərlə gizli yollarla gedib meşələrdə, dağda-dərələrdə, qarlı çöllərdə qalan meyitləri tapıb gətirilməsinə kömək etdik. Qətlə yetirilmiş günahsız insanlardan 81 nəfərin meyitini ailələrinə təhvil verdik.

Təsəvvür edin, elə bir meyit yox idi ki, onun üzərində işgəncə əlaməti olmasın. Meyitlərin burnu, qulaqları kəsilmiş, gözləri çıxarılmış, balaca körpənin üzünə ağır çəkmə ilə çıxıb tapdalamışdılar. Meyitlərin üzlərinə xaç da çəkmişdilər.

Hələ də o dəhşətli səhnələr gözümün önündən getmir. Axı onların nə günahı var idi?! Atam deyirdi ki, heç faşistlər bu cür hərəkət etməyiblər. Onun ağır təsirini hələ də yaşayıram. Əvvəl yuxuda görürdüm ki, əsir düşürəm və təslim olmamağa çalışıram. Özümü güllə ilə vurmaq istəyən yerdə hər dəfə silahın səsinə oyanırdım. İndi, şükür ki, o yuxuları daha görmürəm. Bunu yaşamaq çox ağırdır...

Yaralanan zaman qəlpələr çənəmi dağıtmışdı. Səhhətimdə hələ də müharibədən qalma problemlər var. Hər il müalicə alıram.

Hər iki valideynini itirən 25 uşaqdan 5-i şəhid qardaşımın uşaqlarıdır

- O gün hər iki valideynini itirən 25 uşaqdan 5-i - Vəsilə, Natiq, Vüsalə, Səbinə və Namiq şəhid qardaşımın uşaqları idi. Həmin vaxt ən böyüyünün 12 yaşı var idi. Döyüş başlayanda qardaşım onları təyyarə ilə gətirib Ağdamda bacımgilə yerləşdirmişdi.

Uşaqlara kiçik bacım Südabə ilə mən baxırdım. Onları ata qayğısına, ana nəvazişinə həsrət qoymadıq. Bacım onlara görə ailə də qurmadı. Bütün həyatını onlara həsr etdi. Mən də uşaqların ən kiçiyinin 18 yaşı olanda ailə həyatı qurdum. İndi o uşaqlardan üçünün öz ailəsi var.

Biz hələ də torpaq həsrəti ilə yaşayırıq. İçimizdə çəkdiyimizi ancaq onu yaşayanlar bilər. Orda çadır qurub yaşasam, elə bilərəm ki, dünya mənimdir. Vətəndə vətənsiz qalmaq çox ağrılı dərddir.

1997-ci ildə ulu öndər Heydər Əliyevin sərəncamı ilə Murad Məhərrəmov "İgidliyə görə” medalı ilə təltif edilib. Ramana qəsəbəsində salınmış Şuşa şəhərciyində iki evlə təmin olunan Məhərrəmovlar ailəsinin də ən böyük arzusu Xocalıya qayıtmaqdır.

Onlar nə qədər ağrılı olsa da, 27 ildir yaşadıqları faciənin, dəhşətli işgəncələrin acılarından söz açırlar. Qəlbləri sızıldayır, kədər içində boğulurlar. Amma onlara bu əzabı, işgəncələri yaşadanlar layiqli cavablarını almayıblar. Təəssüf ki, dünya birliyi hələ də erməni vandalizminə layiqli qiymət vermir. Səbəbi isə hər kəsə bəllidir...

Fərizə ƏHMƏDOVA

Azərbaycan.- 2019.-26 fevral.- S.7.