Güldürən ciddi adam

...O gecə xatirələr onu ötənlərə səsləyirdi. Aktrisa Nəsibə Zeynalova ilə dəvət olunduğu Politexnik İnstitutunda (indiki Azərbaycan Texniki Universiteti) keçirilən görüşdən evə dönmüş Lütfəli Abdullayev şam yeməyindən sonra bir-bir dost-tanışlarına zəng vurmuşdu. Telefonda ən son danışdığı şair Bəxtiyar Vahabzadə oldu. Ona dedi: "Bəxtiyar, Mahmudun yanına gedəcəm, sözün varsa, de, çatdırım”. Şair, deyəsən, aktyor dostunun sözlərindən bir şey anlamadı. Lütfəli Abdullayev dəqiqləşdirməli oldu: "Atan Mahmudu deyirəm də”. Onlar ikisi də şəkiliydi. Söhbətləri doyulmaz, zarafatları duzlu-məzəliydi. O gecə də şair dostunun sözlərini zarafat bildi. Bir az da söhbətləşib, sağollaşdılar.

Şəkidə keçən günlər

Lütfəli Abdullayev yorğun-yorğun gülümsədi. 1914-cü ilin 22 martında Nuxa (indiki Şəki) şəhərində başlanan həyat yolu onu haradan haralara gətirmişdi... Ata ocağı düşdü yadına. Ailədə üç bacı, üç qardaş idilər. Atası Əmir İrana gedib-gəlir, xalça alveri edirdi. Anası isə evdar qadındı. Lütfəli Abdullayev Şəkidə yeddiillik məktəbi bitirdi. Şəki fəhlə klubunda bir neçə ay həvəskar aktyor kimi müxtəlif tamaşalarda iştirak etdi.

On dörd yaşında Bakıya üz tutdu. 1928-ci ilin sentyabrı idi. Xeyli vaxt xəyalında qurduğu bir arzu ilə gəldi bu şəhərə. Hələ də bir neçə ay qabaq Bakıdan Şəkiyə qastrol səfərinə getmiş aktyor truppasının ifasında baxdığı tamaşanın təsirindəydi. Aktyorlar Hüseynqulu Sarabski, Sürəyya Qacar, Həqiqət Rzayeva, Əhməd Anatollu o unudulmaz yay axşamında şəkili teatrsevərlərin qarşısına Üzeyir Hacıbəylinin məşhur "Arşın mal alan” operettası ilə çıxmışdılar. Aktyorların peşəkarlığı, musiqinin mükəmməlliyi on dörd yaşlı Lütfəlini heyran qoydu. Tamaşadan sonra səhnə arxasına keçmək, artistlərlə görüşmək istəyirdi. Küçəyə çıxan Əhməd Anatollunu görəndə sanki ona dünyanı bağışladılar. Aktyor Lütfəlini yanına çağırdı, onunla danışdı. Lütfəli Əhməd Anatollunu evlərinə dəvət etdi.

O gecə təkcə "Arşın mal alan” tamaşasından danışmadılar. Gənc, həvəskar aktyor təcrübəli aktyora fəhlələrlə birlikdə tamaşalarda iştirak etdiyindən fərəhlə söz açdı. Əhməd Anatollu onun teatr sənətinə olan böyük məhəbbətini duydu. Bir az sınaqdan da keçirdi. İstedadına əmin olduqdan sonra Lütfəli Abdullayevə Bakıya gəlib burada musiqi təhsili almağı, görkəmli sənətkarlardan bu sənətin incəliklərini öyrənməyi məsləhət gördü.

Çin çıxan arzular

Bakıda dayısı oğlunun evində qalırdı. 1928-ci ilin payızından Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının nəzdində fəaliyyət göstərən valtorna sinfinin məşğələlərində iştirak etməyə və professor Berolskinin sinfində vokal sənəti ilə məşğul olmağa başladı. Müsabiqə ilə Opera və Balet Teatrının xor truppasına qəbul edildi. Çox keçmədi ki, yardımçı aktyor kimi sözsüz və epizodik rollarda oynamağa başladı.

1938-ci ildə Moskvada Azərbaycan incəsənəti ongünlüyü keçirildi. Lütfəli Abdullayev də Opera və Balet Teatrının aktyorları ilə birlikdə həmin tədbirdə iştirak etdi.

Həmin il Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrı yarananda Lütfəli Abdullayev truppaya qəbul olundu. 1949-cu ilin yazında maliyyə çətinliyi üzündən teatr fəaliyyətini dayandırdı. Lütfəli Abdullayev Milli Dram Teatrında işləməyə başladı. Bu teatrın səhnəsində "Kimdir müqəssir?”də Rəşid, "Köhnə dudman”da Tağı, "Çiçəklənən arzular”da Nadir oldu. İki ildən sonra Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının nəzdində estrada ansamblı kimi çıxış edən Muskomediya truppasına keçdi.

1956-cı ildə Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrının Azərbaycan və rus bölmələri yenidən fəaliyyətə başladı. Teatrın bədii rəhbəri Şəmsi Bədəlbəyli idi. Lütfəli Abdullayev Musiqili Komediya Teatrının çox sevilən aktyorlarından biri oldu. O, "Arşın mal alan”da Vəli, "Evliykən subay”da Kəblə Heydər, "Əlli yaşında cavan”da Qulu, "Lənkəran xanının vəziri”ndə Kərim, "Dərviş Məstəli şah”da Qulaməli, "Toy kimindir?”də Qoşun, "Gözün aydın”da Qəhrəman, "Hacı Kərimin Aya səyahəti”ndə Hacı Kərim, "Bizə bircə xal lazımdır”da Səbrəli, "Məmmədəli kurorta gedir”də Məmmədəli, "Hicran”da Mitoş, "İki ağanın bir nökəri”ndə Trufaldino, "Hacı Qara”da Hacı Qara, "Şirin arzular”da Avo, "Keto və Kote”də Çako və başqa rolları ilə Azərbaycan teatr sənətində əbədi izlər qoydu.

O, teatr səhnəsinə çıxdığı andan tamaşaçıların diqqət mərkəzində olurdu. Aktyorluq məharəti ilə ifa etdiyi hər bir rola öz möhürünü vururdu. İstedadı kinoaktyorluq fəaliyyətində də seçilməyə, uğurlar qazanmağa yetdi. Birinci dəfə 1945-ci ildə "Arşın mal alan” filmində Vəli rolunu canlandırdı. Ona kino sahəsində şöhrət gətirən bu ilk roluna görə 1946-cı ildə SSRİ Dövlət mükafatına (həmin vaxtlar Stalin mükafatı adlanırdı) layiq görüldü. 1956-cı ildə "O olmasın, bu olsun”da Baloğlan, 1960-cı ildə "Qəribə əhvalat”da Kefcilov, 1962-ci ildə "Payız konserti”ndə konsert təşkilatçısı, 1963-cü ildə "Əhməd haradadır”da Zülümov, 1964-cü ildə "Ulduz”da Məhəmməd kimi bir-birindən maraqlı rollar oynadı. Lütfəli Abdullayev təsdiq etdi ki, rolun böyüyü, kiçiyi yoxdur, aktyorun istedadlısı, istedadsızı var.

O, cəmi altı filmdə çəkildi. Teatr tamaşaçı ilə aktyor arasında canlı ünsiyyət baxımından Lütfəli Abdullayev üçün daha cəlbedici idi. Buna görə deyirdi: "Mən tamaşaçını görməyəndə, hiss etməyəndə özümü aktyor saya bilmirəm”.

Teatrın səhnəsində, filmlərdə tərəf-müqabilləri çox oldu. Ancaq onların arasında Nəsibə Zeynalovanın yeri başqaydı. Lütfəli Abdullayev tamaşalar zamanı improvizə etməyi sevirdi. Tərəf-müqabili Nəsibə Zeynalova olanda bilirdi ki, aktrisa onu bircə baxışdan, bircə kəlmədən anlayacaq.

Azərbaycanın Çarli Çaplini

1943-cü il iyunun 17-də Lütfəli Abdullayev yaradıcılığındakı uğurlara və Musiqili Komediya Teatrının inkişafındakı xidmətlərinə görə əməkdar artist, 1960-cı il mayın 24-də isə xalq artisti fəxri adları ilə təltif olundu.

Onu Azərbaycanın Çarli Çaplini adlandırırdılar. Sənətdə hər gün yeni-yeni uğurlar qazanır, məşhurlaşır, sevilirdi. Ancaq yaşı ötsə də, evlənmirdi. Səbəbi maddi imkansızlıq deyildi. 1948-ci ildə ona teatrdan ev də vermişdilər. Qazancı da pis deyildi. Könlünə sonunadək söz keçirə də bimirdi Lütfəli Abdullayev. Bir sevdaya tutulmuşdu. Alman dili mütəxəssisi Sevda xanıma aşiq idi. Sevda Pepinova ilə 1943-cü ildə tanış olmuşdu. Müharibənin ağır illəriydi. Musiqili Komediya Teatrının yaxınlığındakı yeməkxanada incəsənət adamlarına xüsusi vəsiqə ilə yemək payı verirdilər. Aktyor Lütfəli Abdullayev özünün, Sevda xanım isə Azərbaycanın ilk musiqişünas qadını, əməkdar incəsənət xadimi olan anası Xurşid Ağayevanın vəsiqəsi ilə bura gəlirdilər. Bir gün Lütfəli Abdullayev onu "Ürəkaçanlar” tamaşasının premyerasına dəvət etdi.

Sevda xanımın babası Həsən bəy Ağayev Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti parlamentinin sədri, atası Əhməd bəy Pepinov Azərbaycanın ilk əmək naziri olmuşdu. Tanınmış publisist, ictimai xadim Ömər Faiq Nemanzadə dayısı oğluydu. Böyük türkçü olduqlarına, doğma milləti azad görmək istədiklərinə görə sovet hakimiyyəti onların həyatını məhv etmişdi. Sevda xanım nənəsi Xədicə xanımın ümidinə qalmışdı. Bu əsilli-nəcabətli, məğrur xanım sadə bir ailədən çıxmış aktyorun onun nəvəsinə elçi düşməsindən hiddətləndi. Onun "yox” cavabı Lütfəli Abdullayevin ümidini qıra bilmədi. Ancaq elçiləri hər dəfə əliboş qayıdırdı. Bundan sonra da beş il görüşdülər. Lütfəli Abdullayevin qoşulub-qaçmaq təklifini Sevda xanım qəbul etmədi, əziyyətlərinə qatlaşan nənəsinin üzünə ağ olmadı...

Bu sevdanın yolunda onlar çox əziyyət çəkdilər, 13 il ayrılıq əzabına dözdülər və nəhayət, tale üzlərinə güldü. Xədicə xanımın xeyir-duası ilə evləndilər. Xurşid və Gülnarə adlı iki qızları oldu.

Ailədə çox xoşbəxt idi Lütfəli Abdullayev. Onu sevən, anlayan həyat yoldaşı, iki mehriban qızı var idi. Səhnədə komik rolların ifaçısı kimi tanınan aktyor evdə ciddi ailə başçısı və tələbkar ata idi. Amma onun ailəcanlılığını, qayğıkeşliyini görən Xədicə xanım son günlərində etiraf etdi: "Mənim həyatda bir səhvim var ki, Lütfəlini vaxtında tanımamışam”.

Lütfəli Abdullayev bacardığı qədər hər kəsə kömək əlini uzadar, yardım edərdi. Bir xasiyyəti də var idi: istəyirdi ki, evi qonaqlı olsun. Müdrikliyi, hazırcavablığı, şirin söhbətləri, zarafatları ona dostlar qazandırmışdı. Dostlarının arasında Azərbaycanın məşhur sənət adamları da çox idi.

Həyat sevgisi güclü olan bu üzügülər insanın canındakı ağrılardan çoxunun xəbəri yox idi. Qanında şəkər xəstəliyi tapılanda həkim ona pəhriz saxlamağı məsləhət gördü. Aktyor soruşdu: "Deyirsən mən ölməyəcəyəm?” Özü də öz sualına cavab verdi: "Onsuz da öləcəyəm, qoy heç olmasa tox ölüm”.

...O, gecə saat 1-ə işləmiş ürək ağrısından şikayətlənəndə də əvvəl elə bildilər şəkər xəstəliyindəndir. "Təcili yardım” çağırdılar. Şəmsi Bədəlbəyli Moskvaya zəng etdi. Təyyarə ilə Kreml xəstəxanasına aparacaqdılar. Amma bu dəfə gələn ağrılar nə ürəyindən, nə də şəkər xəstəliyindən imiş. Beyninə qan sızıbmış. Bunu həkimlər də sonradan dərk elədilər...

Lütfəli Abdullayev 1973-cü il dekabrın 9-da dünyasını dəyişdi. O günü həyatının ən gözəl günlərindən biri kimi gözləyirdi. Çünki həmin gün çox sevdiyi Sevdasının növbəti doğum gününü qeyd edəcəkdilər... Sevda xanım ondan sonra 30 il yaşadı. Və heç bir zaman həyat yoldaşının yoxluğuna alışa bilmədi. Ömrünün sonunadək ona yas saxladı.

Zöhrə FƏRƏCOVA

Azərbaycan.- 2019.- 22 iyun.- S.7.