Sönməyən ocağın işığı
Ev-muzeyi
Ev sahibinin baxışları divara vurulmuş saata dikilib. Saatın əqrəbləri hərəkətsizdir. Zaman dayanıb. Elə ev sahibi də keçmişdən baxır. Onun iri portretini sanki bilərəkdən bu köhnə divar saatı ilə üz-üzə qoyublar ki, zamanla həmsöhbət olsun... Yada salınacaq xatirələri isə çoxdur. Əvvəla, bu saatın özü bir tarixdir. Çünki onu portretdəki adama - böyük Cəfər Cabbarlıya 1918-ci ildə Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru paşa hədiyyə edib. O vaxt ki, cəmi on doqquz yaşlı Cəfər Cabbarlı artıq neçə-neçə ölməz əsərin müəllifi kimi tanınır, sevilirdi. Və bu sevgi heç bitməyəcəkdi...
Sonralar sovet hakimiyyəti bir sıra əsərlərini, eləcə də Nuru paşanın başçılıq etdiyi ordunun erməni terroristlərinə qarşı qələbəsinə həsr etdiyi "Bakı müharibəsi”, "Trablis müharibəsi”, "Ədirnə fəthi” pyeslərini yaddaşlardan silməyə çalışacaqdı, ancaq Azərbaycan xalqı azadlıq mücadiləsi tarixində, ədəbiyyatının, mədəniyyətinin inkişafında ad qoymuş bütün övladları kimi, Cəfər Cabbarlını da sonsuz məhəbbəti və minnətdarlıq hissi ilə mükafatlandıracaqdı.
Mücadilə adamı
İndi bura xeyli susqun görünür. Çünki Cəfər Cabbarlının ev-muzeyi təmirə dayanıb. Buna görə hazırda muzeyin ekspozisiyası nümayiş etdirilmir. Eksponatların çoxu yığışdırılıb.
Cəfər Cabbarlının ev-muzeyinin direktoru Qəmər Bağırova ilə həmsöhbətik. Qəmər xanım Cəfər Cabbarlının nəvəsidir. Nənəsi Sona xanımdan, anası Gülarə xanımdan eşitdiyi xatirələri günlərlə danışsa, bitməz. Deyir ki, bu ev işığı yandırıldığı ilk gündən qonaq-qaralı olub: "Babamgil sanki böyük ailə idilər. Hər kəsin öz ev-eşiyi olsa da, bir həyətdə çox mehriban yaşayırdılar”.
Cəfər Cabbarlının 1899-cu il martın 20-də dünyaya göz açdığı, Xızıdakı evlərindən 1903-cü ildə köçüb Bakının Dağlı məhəlləsi adlanan yuxarı hissəsində məskunlaşmışdılar. Çox keçmədi ki, ailənin başçısı Qafar kişi vəfat etdi. Evin yükünü Şahbikə çəkməli oldu. O, dörd oğlunu əziyyətlə böyütdü. Heç olmasa kiçiyinin - Cəfərin oxuması üçün özünü oda-közə vurdu. Onu məhəllə mollasının, sonra isə Molla Qədirin yanında Quran öyrənməyə qoydu. Altı-yeddi yaşından anasının bişirdiyi çörəkləri alverçilərin dükanına daşımaqla ailəsinə kömək edən Cəfəri həyatın çətinlikləri ruhdan sala bilmədi. Təhsilini davam etdirdi. Erkən yaşlarından bədii yaradıcılıqla məşğul oldu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin quruculuğunda gənc Cəfər də böyük ümidlərlə iştirak etdi.
Yaşamağa tələsirdi...
Sanki od parçasıydı. Olduğu hər yerdə işıq saçırdı. Arzularının, ümidlərinin qanadlarını qırmaq mümkünsüz idi. Canından çox sevdiyi Azərbaycanın azadlıq günəşinin qarşısına qara buludlar sədd çəkəndə də ruhdan düşmədi, bolşeviklərin qəddar işğalçılıq siyasətlərindən çəkinmədi. Məsləkdaşları ilə birlikdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini yenidən bərqərar etmək üçün gizli fəaliyyət apardı. Bu yolda başı bəlalar çəkdi, həbsxanalara düşdü...
Sovet hakimiyyəti Cəfər Cabbarlının kimliyini unutmasa da, bahar seli kimi bəndə-bərəyə sığmayan istedadını etiraf etməli oldu. Onun pyesləri yenə səhnəyə qoyuldu, tərcüməçiliklə məşğul oldu.
Tələsirdi. Sanki ona istedadı böyük səxavətlə verən taleyinin ömür payını əsirgəyəcəyindən xəbərdardır.
Uzun illər
yaşadıqları evin yanında tikinti işləri görülürdü.
1930-cu ildə
tikinti başa çatdı. Cəfər
Cabbarlının sevimli
sonbeşiyi - Gülarə
xanım bu evdə dünyaya göz açdı.
1934-cü ildə Cəfər
Cabbarlı burada vəfat etdi. Sona xanım,
övladları bu evdə onun xatirələrini hər zaman canlı saxladılar.
Burada nə varsa, Cabbarlıdan "danışır”
Bura 1979-cu ildən - Cabbarlının
80 illik yubileyindən ev-muzeyi kimi fəaliyyət göstərir. Bu il Cəfər Cabbarlının 120, muzeyin
yaradılmasının 40 ili
tamam olur.
...Açılış
mərasimi 1982-ci il martın 22-də keçirildi. Cəfər Cabbarlının ev-muzeyinin ilk direktoru Gülarə Cabbarlı oldu. Gülarə xanım dörd
yaşında itirdiyi,
xəyallarında yaşatdığı
atasından böyük
məhəbbətlə danışırdı.
2018-ci ilin fevralında
Cəfər Cabbarlının
qızı da dünyadan köçdü.
İndi bu ev həm
də Gülarə xanımın xatirələri
ilə doludur.
120 illiyini
qeyd etdiyimiz Cəfər Cabbarlının
evi bu gün
əsaslı təmirə,
qayğıya möhtacdır. Muzeyin direktoru Qəmər Bağırova bildirir ki, 40 il
qabaq bu mədəniyyət ocağı
əlli yeddi eksponatla qapılarını
açdı. Hazırda muzeydə
on mindən çox nümunə qorunub saxlanılır. Muzeyin
ekspozisiyasında ədibin
həyat və yaradıcılığını əks etdirən sənədlər və fotoşəkillər, məktublar,
özünə və
ailəsinə məxsus
şəxsi əşyalar,
ayrı-ayrı tamaşalarına
hazırlanan səhnə
maketləri və maraqlı rəsm əsərləri var. Görkəmli
şəxsiyyətlərin yazıçıya bağışladıqları
hədiyyələr, həmçinin
Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru paşanın hədiyyəsi olan divar saatı, asılqan, çarpayı,
1934-cü ildə yazıçıların
I qurultayında rus yazıçısı Maksim
Qorkinin hədiyyəsi
olan qrammofon ekspozisiyada yer alıb. Muzeyin maraqlı eksponatlarından
biri də 1946-cı ildə xalçaçı-rəssam
Lətif Kərimovun eskizi ilə Gəncə şəhərində
toxunmuş, üzərində
ədibin şəkli,
əsərlərinin adları
həkk olunan böyük xalçadır.
Həmçinin Cəfər Cabbarlı
irsinin tədqiqinə
dair elmi əsərlər də eksponatlar arasındadır.
Yeni daxil olan materiallar
hesabına muzeyin eksponatları gündən-günə
zənginləşir.
Muzeyin direktoru deyir ki, Cabbarlının ev-muzeyi müvəqqəti
olaraq qonaqlarını
qəbul edə bilməsə də, fəaliyyətini davam etdirir, müxtəlif yerlərdə böyüməkdə
olan gənc nəsillə - tələbələr
və məktəblilərlə,
ədəbiyyat həvəskarları
ilə görüşlər
keçirirlər. Cəfər Cabbarlının
120 illiyi ilə əlaqədar ayrı-ayrı
tədbirlər təşkil
edirlər.
Böyük millətsevər,
mili mücahid, yazıçı, dramaturq,
şair, tərcüməçi,
kino xadimi, bəstəkar, aktyor Cəfər Cabbarlının
çoxşaxəli ədəbi
irsi, həyat və yaradıcılığını
əks etdirən əsərləri, əşyaları
Bakının mənzərəli
yerlərindən birində,
qədimliyini qoruyan evində yaradılmış
muzeydə saxlanır.
Bu ev özü
də, sahibi kimi, tariximizin bir hissəsidir. Çünki burada olanlar
Cəfər Cabbarlıdan
"danışır”.
Zöhrə FƏRƏCOVA
Azərbaycan.- 2019.- 21 may.- S.6.