Tibbi sığorta sağlam həyatın təminatına xidmət edir

Dünya əhalisinin ən azı yarısının səhiyyə xidmətlərinə əli çatmır. 100 milyona yaxın insan həddən artıq yoxsulluq içində yaşadığından səhiyyə xidmətlərindən dolğun faydalanmaq imkanlarından məhrumdur. Gündə cəmi 1,9 dollaradək pulla yaşamaq məcburiyyətində qalanların müalicə üçün pul ödəmələri təbii ki, ağlabatan deyil. Bundan başqa, 800 milyondan çox insan (dünya əhalisinin təqribən 12 faizi) ailə büdcəsinin ən azı 10 faizini səhiyyə xidmətlərinə xərcləyir. Bəli, bu cür statistikanın ağırlığı nikbin gələcəyə bəslənən ümidləri də bədbin məcraya yönəldir.

Bu səbəbdən BMT-yə üzv olan ölkələr belə razılığa gəliblər ki, 2030-cu ilədək bütün əhalini səhiyyə xidmətləri ilə əhatə etsinlər. Əsas məqsəd odur ki, insanların zəruri səhiyyə xidmətlərindən faydalanmalarına maliyyə çətinlikəri mane olmasın.

Ağır xəstəliklərin müalicəsi və bu zaman göstərilən xidmətlərin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması günümüzün aktual problemlərindəndir. Tibbi sığortanın da başlıca vəzifəsi insanların sağlamlığının yaxşılaşmasına xidmət etməkdir. Müalicəyə ehtiyacı olanların öz vəsaitləri hesabına yox, başqa mənbələrdən təmin edilməsi imkan verir ki, ən ağır xəstəliklərdən müalicə alan yüz milyonlarla insan məcburən yoxsulluğun girdabına yuvarlanmasın. Gözlənilmədən ağır xəstəliyə yoluxanlar əllərindəki qəpik-quruşlarını itirməsin, borca düşməsin və ev-eşiklərini satmaq məcburiyyətində qalmasınlar.

Əlbəttə, səhiyyə xidmətlərinin ümumi əhatəsi heç də o demək deyil ki, bütün xəstəliklərin müalicə haqqını ödəməyi hər hansı bir sığorta qurumu öz üzərinə götürəcək. Bu, təbii ki, mümkün deyil. Odur ki, problemin həllinin incəliklərini anlamaq üçün müasir dünyada tibbi sığortanın inkişaf etmiş ölkələrdə necə fəaliyyət göstərməsinin nəzərdən keçirilməsi zəruridir. Bu baxımdan Almaniya, Böyük Britaniya, ABŞ, Fransa və Kanada kimi ölkələrin təcrübəsi diqqətəlayiqdir.

Sosial sığorta modelinin klassik nümunəsi kimi Almaniya maraqlıdır. Bu ölkədə maliyyə mənbələri aşağıdakı qaydada bölünür: tibbi sığorta 60, özəl tibbi sığorta 10, dövlət büdcəsi hesabına 15 və vətəndaşların şəxsi vəsaiti hesabına 15 faiz. Tibbi-sosial sığorta proqramları əhalinin 90 faizini, özəl-tibbi sığorta isə 10 faizini əhatə edir. Xəstəxana xəzinədarlığı (kassaları) xüsusi qeyri-kommersiya təşkilatları statusuna malikdir və xəstəliklərlə bağlı risklərin sığortalanması ilə məşğul olurlar. Onların, eləcə də həkimlərin, o cümlədən stomatoloqların təmsilçilərini özündə birləşdirən ödəniş komissiyaları federal səviyyədə güzəştlərin, normativlərin və göstərilən tibbi xidmətlərin qiymətlərinin təyin olunmasında iştirak edirlər.

Alman qanunvericiliyinə görə, yalnız illik gəliri 50 min avronu keçənlər özəl tibbi sığortadan faydalana bilərlər. Qalan vətəndaşlar məcburi sosial tibbi sığorta ilə əhatə olunurlar. Bu ölkədə tibbi xidmətlər bazarı elə yüksək inkişaf etmişdir ki, dövlət tibbi sığortası aparıcı, özəl sığorta isə tamamlayıcı rollarını oynayır.

Böyük Britaniyaya gəldikdə, bu ölkə büdcə modelinin ən parlaq nümunəsi hesab olunur. Böyük Britaniyada səhiyyə xərclərinin 95 faizi dövlət, 5 faiz özəl tibbi sığorta hesabına ödənilir. Vəsaitlər dövlət büdcəsində toplanır, oradan səhiyyə müəssisələrinin maliyyələşdirilməsini idarə edən özünütənzimləmə təşkilatlarına ötürülür. Bu hesaba bütün əhali pulsuz səhiyyə xidməti ilə əhatə olunur və tibbi xidmətlər üçün ödənişlər demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Məsələn, bir resept üçün cəmi 7,85 funt-sterlinq həcmində sabit ödəmə tətbiq edilir.

Fransanın səhiyyə sistemində isə sosial-sığorta modelinə üstünlük verilir. Bu sistemin 50 faizi sosial tibbi sığortanın, 20 faizi fərdi tibbi sığortanın, 10 faizi dövlət büdcəsinin, 20 faizi də vətəndaşların şəxsi vəsaitləri hesabına ödənilir. Əhalinin 96 faizi sosial tibbi-sığorta ilə əhatə olunub. Fərdi sığorta isə səhiyyə xidmətləri bazarında əlavə rol oynayır.

Biz aparıcı ölkələrin sığorta sistemlərində son zamanlardakı yalnız ümumi cəhətləri sadaladıq. Göründüyü kimi, onlar bənzər olduqları qədər də fərqlidirlər. Yeri gəlmişkən onu da qeyd edək ki, Qərbdə səhiyyənin və tibbi sığortanın səviyyəsini, təsir gücünü təyin edən amillərdən biri də orta insan ömrünün uzunluğu ilə əlaqədardır. Eyni zamanda səhiyyə xərclərinin sırasında vətəndaşların maariflənməsinə və hüquqi təminatına ciddi vəsaitlər ayrılır. Yəni sağlam həyat tərzinin təbliği, insanların sağlamlığının qorunması istiqamətlərində sistemli layihələr həyata keçirilir və ailə sağlamlığını qoruyanlara müsbət nümunə kimi müəyyən güzəştlər tətbiq edilir. Məsələn, müxtəlif ölkələrdə siqaret çəkənlərin sayına nəzər salsanız görəcəksiniz ki, ən az tütün aludəçiləri inkişaf etmiş ölkələrdədir. Çünki həmin ölkələrdə antitütün təbliğatına külli məbləğdə vəsait xərclənir.

Reallıqlar belə qənaətə gəlməyə əsas verir ki, dünya səhiyyə sisteminin yeni məzmunu formalaşmaqdadır. Bu, təbii ki, tibbi sığortaya da təsir edəcək, baxmayaraq ki, dünyada böyük şirkətlər tibbi sığortada öz paylarını azaltmağa meyillidirlər. Bu yerdə qeyd edək ki, Azərbaycanda məcburi tibbi sığortanın gələn ilin əvvəlindən tətbiq olunması gözlənilir. Amma ölkədə özünə hörmət qoyan şirkətlər artıq neçə ildir ki, işçilərinə və hətta onların ailə üzvlərinə tibbi sığorta paketi təklif edirlər.

Bu gün planetar miqyasda müasir səhiyyənin qarşısında önə çıxan problemlərin sırasında maliyyə dayanıqlığı, xidmət modelləri kimi məsələlər durur. Onlar bilavasitə və dolayısı tibbi sığortanın inkişafına və təkmilləşməsinə təsir edir. Müasir səhiyyənin düşünən beyinləri sabit inkişaf edən ekosistemlərin, səhiyyə islahatlarının aparıcı qüvvələrinin sıx əməkdaşlığında maraqlıdır.

Bir qayda olaraq, bütün intibahların arxasınca tənəzzül baş verir. Lakin bu, 2019-cu ilin səhiyyəsinə aid deyil. Dünyada müasir səhiyyə sistemləri artıq xəstəliklərin müalicəsinə yox, onların vaxtında diaqnozlaşdırılıb aradan qaldırılmasına xidmət edir. Rəqəmsal texnologiyalar əsasında tətbiq edilən yeni modellər səhiyyənin mövcud qlobal problemlərini üzə çıxarır və daha ucuz, daha faydalı müalicə mexanizmlərinin yaradılmasını stimullaşdırır. Buna baxmayaraq, proqnozlara görə, 2022-ci ilədək dünyanın səhiyyə xərclərinin 7,7 trilyon dollardan 10,1 trilyon dollaradək artması gözlənilir. Fərdiləşmiş səhiyyənin, yeni texnologiyaların inkişafı və yayılması, innovasiyaların tətbiqində güclü rəqiblərin meydana çıxması, alternativ tibbi xidmətlərə tələbin artması bu xərcləri qaçılmaz edir. Səhiyyə təmsilçiləri cərrahiyyə əməliyyatlarının keyfiyyət göstəricilərinin, xidmətin yaxşılaşmasına və innovativ üsulların işlənilməsinə diqqəti artırır və daha çox insanın səhiyyə xidmətlərindən faydalanmasına imkan yaratmaq üçün yeni xidmət modelləri tətbiq edirlər. Təbii ki, bütün bunlar səhiyyəyə daha çox vəsaitin ayrılmasına səbəb olur.

Bahadur İMANQULİYEV

Azərbaycan.- 2019.- 24 noyabr.- S. 6.