BTC əsas yükünü “Azəri-Çıraq-Günəşli” neftindən götürür

Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) əsas ixrac neft kəmərinin tikilməsi zərurəti "Əsrin müqaviləsi”nin real nəticələrindən irəli gəlirdi. 1997-ci ilin noyabrında "Çıraq” platformasından ilkin neft alınmışdı. Qarşıda "Azəri”, "Dərinsulu Günəşli” yataqlarının işlənməsi dayanırdı və hasilatın ildən-ilə artacağı yəqin idi. Odur ki, fəaliyyətdə olan Bakı-Novorossiysk və Bakı-Supsa ixrac sistemlərinin gücü get-gedə artan həcmlər üçün kifayət deyildi.

Daha qlobal bir boru xəttinin çəkilməsi vacib idi. Bununla bağlı Ulu Öndər Heydər Əliyev hələ keçən əsrin 90-cı illərinin ortalarında özünün düzgün və uzaqgörən qərarını verdi. Bu, BTC-nin inşası idi.

BTC uzun və mürəkkəb bir yol keçib. Onun yaranma tarixində xüsusi əhəmiyyət kəsb edən hadisələr çoxdur. Bunlardan biri 1998-ci il oktyabrın 19-da kəmərin tikintisi ilə bağlı "Ankara bəyannaməsi”nin imzalanması oldu. Daha bir mühüm hadisə 1999-cu il noyabrın 18-də baş verdi. ATƏT-in İstanbul zirvə toplantısında "Xam neftin Azərbaycan Respublikası, Gürcüstan Respublikası və Türkiyə Cümhuriyyəti əraziləri ilə Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəməri vasitəsilə nəql edilməsinə dair” saziş imzalandı. Bu sənədə sözügedən üç ölkənin dövlət başçıları ilə yanaşı, ABŞ və Qazaxıstan prezidentləri də imza atdılar. BTC-nin tikintisi qarşısında yaşıl işıq yandıran bu saziş "Əsrin müqaviləsi”ndən sonra Azərbaycan üçün mühüm tarixi əhəmiyyət kəsb edən ikinci sənəd idi.

2002-ci il sentyabrın 18-də Səngəçal terminalında BTC-nin təməlqoyma mərasimi keçirildi. Dünya miqyaslı bu kəmərin təməli qoyulandan sonra da layihənin ölkəmizin xaricindəki və daxilindəki bədxahları rahatlıq tapa bilmir, onun gerçəkləşməsinə hər vasitə ilə əngəl törətmək istəyirdilər.

Bu dəfə həmin qüvvələr beynəlxalq qurumların ofisləri qarşısında toplaşdılar. BTC-nin ətraf mühitə zərbə vuracağını iddia edirdilər. Lakin layihənin ƏMSSTQ (Ətraf Mühitə və Sosial Sahəyə Təsirin Qiymətləndirilməsi) sənədlərində ekologiya ilə bağlı bütün məqamlar diqqətlə nəzərə alınmışdı.

Ümummilli Lider Heydər Əliyevin dünyadakı böyük siyasi nüfuzu BTC-nin maliyyələşdirilməsi kimi kəskin bir problemi də aradan qaldırdı. 2003-cü ilin fevralında ABŞ-da keçirilən "Şərq-Qərb enerji dəhlizi reallıqdır” beynəlxalq konfransında iştirak edən Ulu Öndər maliyyə qurumlarının rəhbərləri ilə söhbətlər apardı və məsələnin müsbət həllinə nail oldu.

2004-cü ilin fevralında Bakıda, "Gülüstan” sarayında Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə BTC-nin maliyyələşdirilməsinə aid son sənədlər imzalandı. Bununla da kəmərin maliyyələşdirilməsi məsələləri bitdi.

2005-ci ilin əvvəlində "Azəri” yatağından ilkin neft alındı və bir neçə ay sonra BTC Səngəçal terminalında həmin neftdən özünün birinci yükünü götürdü. Bir il yol gedən Azərbaycan nefti Ceyhan terminalına 2006-cı il mayın 28-də çatdı. İyunun 4-də BTC-nin gətirdiyi neftlə yüklənmiş ilk tanker dünya bazarlarına yola salındı. İyulun 13-də isə Ceyhan şəhərində kəmərin tam bir sistem kimi işə düşməsi münasibətilə təntənəli mərasim keçirildi.

Xatırladaq ki, hazırda BTC-nin səhmdarları bu şirkətlərdir: BP (Böyük Britaniya) - 30,1 faiz, həm də layihənin operatorudur. AzBTC (Azərbaycan) - 25 faiz, "Şevron” (ABŞ) - 8,9 faiz, "Ekvinor” (Norveç) - 8,71 faiz, TPAO (Türkiyə) - 6,53 faiz, "Eni” (İtaliya) - 5 faiz, "Total” (Fransa) - 5 faiz, "İtoçu” (Yaponiya) - 3,4 faiz, "İnpeks” (Yaponiya) - 2,5 faiz, "EksonMobil” (ABŞ) - 2,5 faiz, ONGC (BTC) Limited (Hindistan) - 2,36 faiz.

İstismara veriləndən cari ilin birinci yarısının sonunadək bu boru kəməri vasitəsilə ümumilikdə 432 milyon tondan artıq (3,2 milyard bareldən çox) xam neft nəql edilib. Həmin neft həcmləri Ceyhanda 4234 tankerə yüklənərək dünya bazarlarına göndərilib.

Birinci yarımil ərzində isə BTC vasitəsilə təqribən 16 milyon ton (120 milyon bareldən artıq) xam neft ixrac olunub və bu neft Ceyhanda 149 tankerə vurulub.

Hazırda BTC kəməri əsasən "Azəri-Çıraq Günəşli” neftini və "Şahdəniz” kondensatını daşıyır. Bundan əlavə, kəmər vasitəsilə digər xam neft və kondensat həcmləri, o cümlədən Türkmənistan, Rusiya və Qazaxıstan nefti də nəql olunur. Keçən ilin ortalarında BTC ilə nəql olunan neftin həcmi 3 milyard bareli ötüb.

Müasir dövrdə karbohidrogenlərin nəqli üçün ən təhlükəsiz vasitə boru kəmərləri sayılır. Ələlxüsus da borular torpaq altında basdırılırsa. BTC məhz belə kəmərdir. Onun boruları ən azı bir metr dərinlikdə torpağa basdırılıb. Borular korroziyanın qarşısının alınması məqsədilə xaricdən üçqat örtükləmə sistemi ilə izlolyasiya edilib. Geoloji təhlükələr (məsələn, seysmik qırılma xətləri və çaylar) üçün xüsusi dizayn verilib. Korroziya əleyhinə katod mühafizə sistemi sutka boyu fəaliyyətdədir, eləcə də kəmərin kompüter əsasında monitorinq sistemi 24 saat ərzində əməliyyatlara nəzarət edir.

BTC uzun illərdir ahəngdar və təhlükəsiz işləyərək təkcə ölkəmizə deyil, ərazisindən keçdiyi Gürcüstan və Türkiyəyə də gəlirlər gətirir. Lakin məsələ təkcə iqtisadi əhəmiyyətdən ibarət deyil. BTC həmçinin böyük siyasi rol oynayır. O, bir polad kəmər kimi regionun dövlətlərini, layihədə iştirak edən bütün ölkələri bir-birinə sıx bağlayır. Xəzərin sahilindən Avropaya uzanan enerji dəhlizinin möhkəm bünövrəsi kimi daha böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Başqa sözlə, BTC həm də yeni-yeni layihələrə yol açıb. Azərbaycanda 2 milyard ton neft hasil olunması münasibətilə keçirilən təntənəli mərasimdə Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi: "1990-cı illərdə neft sənayesi ilə bağlı bir çox tarixi hadisələr baş verdi. Mən xüsusilə Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin işə düşməsini qeyd etməliyəm. Ulu Öndər Heydər Əliyev öz əlləri ilə bu kəmərin təməlini qoydu və 2006-cı ildə biz bu kəməri istifadəyə verdik. 2007-ci ildən Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri işə düşdü ki, bu gün bizim qaz ixracımızın əsas infrastruktur layihəsidir və bu kəmər əsasında bu gün "Cənub qaz dəhlizi” layihəsi icra edilir”.

Flora SADIQLI

Azərbaycan.- 2019.- 14 sentyabr.- S. 1; 10.