Vətəndaş maraqlarına xidmət edən mütərəqqi sosial müdafiə sistemi

İlham Əliyev: "Siyasətimizin mərkəzində Azərbaycan vətəndaşı dayanır”

Pandemiya şəraitinin yaratdığı çətinliklərin yoluna qoyulması sosial siyasətin yeni mərhələdəki uğurlarından biridir

Son dövrlərdə bütün bəşəriyyət qlobal risklərlə üz-üzə qalıb. Hələ koronavirus pandemiyasından əvvəl bütün dünya, o cümlədən respublikamız maliyyə böhranlarının çətinliyini görüb. Lakin Azərbaycan bu ciddi risklər dövründə heç bir sosial proqramı dayandırmadı.

Hazırda koronavirus pandemiyası bütün bəşəriyyət üçün təhlükə mənbəyi qalmaqda davam edir. Virus ölkəmizdən də yan ötmədi. Lakin həyata keçirilən səmərəli tədbirlər nəticəsində Azərbaycan koronavirusla mübarizədə ən az itki ilə çıxan dövlətlərdən biridir. Respublikamızda virusun yayılmasının qarşısının alınması yönündə görülən işlər haqlı olaraq beynəlxalq miqyasda təqdir olunur.

İlk növbədə onu qeyd etmək istərdim ki, koronavirus xəstəliyinin Azərbaycan ərazisində yarada biləcəyi təhlükənin qarşısının alınması, profilaktik və təxirəsalınmaz tədbirlərin həyata keçirilməsi məqsədilə yaradılan Nazirlər Kabinetinin yanında Operativ Qərargah ilk gündən öz vəzifələrini inamla və layiqincə yerinə yetirməkdədir. Prezident İlham Əliyevin və Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanın COVID-19-a qarşı mübarizədə tapşırıq və göstərişlərini, koronavirusla bağlı dünyadakı çağırışları rəhbər tutan Operativ Qərargahın uğurlu fəaliyyəti nəticəsində bu təhlükəli xəstəliyin respublikamızda ciddi fəsadlara səbəb olmasının qarşısı alınmışdır. Ona görə hazırkı şəraitdə respublikamızda koronavirusla mübarizədə qazanılan uğurlardan danışarkən Operativ Qərargahın işini də yüksək qiymətləndirməliyik.

COVID-19 infeksiyasının geniş yayılmasının qarşısının alınması ilə əlaqədar tətbiq olunan bütün tədbirlər vətəndaşların təhlükəsizliyinin təmin edilməsi hər kəsin sağlamlığının qorunması məqsədilə həyata keçirilir. Bütün bunların fonunda özünü göstərən əsas həqiqət həm də o oldu ki, Prezident İlham Əliyevin yürütdüyü siyasətin prioritetlərindən biri vətəndaşların sosial rifahıdır.

Öncə onu qeyd edək ki, xalq istənilən gözlənilməz situasiyalarda öz yanında hər zaman liderini görüb. Bir neçə il əvvəl aran rayonlarında sel daşqınlarının törətdiyi fəsadlar zamanı, şimal-qərb rayonlarında baş vermiş zəlzələ zamanı ölkə ictimaiyyəti İlham Əliyevin məsələyə çevik reaksiyasının şahidi oldu. İlham Əliyev hadisələr baş verən bölgələrə səfər etdi və dövlət başçısının əsas tapşırıq və göstərişləri, imzaladığı sərəncamlar, ilk növbədə, vətəndaşların sosial qayğılarının həlli ilə bağlı oldu. Eləcə də ötən il Şamaxı, İsmayıllı və Ağsu rayonlarında baş vermiş zəlzələ zamanı zərər çəkmiş vətəndaşlar dərhal Prezident İlham Əliyevin və Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanın dəstəyini hiss etdilər. Ölkə rəhbərliyinin reaksiyası, ilk növbədə, çətinliyə düşmüş vətəndaşa köməklik göstərilməsindən, üzləşdiyi problemlərin həllindən ibarət olub.

Koronavirus pandemiyası da ekstremal situasiyalardan biridir. Bu qlobal problemə qarşı ilk gündən həyata keçirilən operativ tədbirlər də bir daha göstərdi ki, dövlət başçısı üçün ən ümdə məsələlərdən biri vətəndaşın təhlükəsizliyi və rifahıdır.

Məlum olduğu kimi, Azərbaycan Prezidentinin 19 mart 2020-ci il tarixli sərəncamına əsasən, COVID-19 pandemiyasının və bundan irəli gələrək dünya enerji və səhm bazarlarında baş verən kəskin dalğalanmaların ölkə iqtisadiyyatına, makroiqtisadi sabitliyə, ölkədə məşğulluq məsələlərinə və sahibkarlıq subyektlərinə mənfi təsirinin azaldılması məqsədi ilə dəyəri 3,5 milyard manatı ötən sosial-iqtisadi dəstək paketi qəbul olundu. Elə bu paketdə yer alan məsələlər göstərdi ki, ölkə rəhbərliyi yaranmış vəziyyətlə əlaqədar insanların çətinlik çəkməməsi üçün sosial sahədə yeni tədbirlərini reallaşdırması barədə hökumətə konkret tapşırıqlar vermişdir.

Bunlardan biri dövlət başçısının tapşırığına uyğun olaraq ünvanlı sosial yardım proqramının prosedur qaydalarının sadələşdirilməsidir ki, bu da pandemiya dövründə əlavə 14 min ailəni əhatə etdi. Başqa bir mühüm sosial hadisə pandemiya dövründə vətəndaşların sosial rifahının və məşğulluğunun təmin olunması üzrə görülən tədbirlərin nəticəsi kimi dövlət sektoru üzrə 900 min iş yerinin qorunmasıdır.

Təbii ki, dövlətin sosial tədbirləri özəl sektoru da əhatə etdi. Bu zaman özəl sektorda 110 min əmək müqaviləsi, yəni 17 faizlik bir artım təmin edildi. Məhz bu faktın özü də kölgə iqtisadiyyatının və qeyri-rəsmi məşğulluğun leqallaşdırılması istiqamətində aparılan şəffaflaşdırma tədbirlərinin müstət nəticə verməsindən xəbər verir. Bu gün əmək müqaviləsi ilə özəl sektorda işləyən insanların sayı 751 mini ötüb. Əmək müqavilələrinin sayının artımı nəticəsində əməkhaqqı fondunda da 8 faizlik artımın olması müsbət dinamikadır.

İşsiz şəxslər üçün haqqı ödənilən ictimai işlərin əhatə dairəsi genişləndirilmiş, belə iş yerlərinin sayının 90 minə çatdırılması nəzərdə tutulmuşdur.

Ümumilikdə, dövlət başçısının tapşırıqlarına uyğun olaraq ölkəmizdə pandemiya dövründə reallaşdırılan genişmiqyaslı sosial dəstək paketi 5 milyona yaxın insanı əhatə etdi. Bu paket çərçivəsində dövlət və özəl sektorda muzdla çalışan 1 milyon 665 min (o cümlədən özəl sektorda 751,3 min) işçinin iş yerlərinin və əməkhaqqı gəlirlərinin qorunması, 2 milyon vətəndaşa sosial təminat növləri (pensiya, təqaüd, müavinət) üzrə ödənişlərin davamlılığı təmin edilib. Bütün bunlar dövlətimizin çətin dövrdə öz vətəndaşının yanında olmasının, Prezident İlham Əliyevin yürütdüyü siyasətin mərkəzində insan amilinin dayanmasının bariz nümunəsidir.

Bir məsələni qeyd etmək istərdim. Pandemiya ilə əlaqədar iqtisadi göstəricilərin azalmasına, neftin qiymətinin dəfələrlə aşağı düşməsinə baxmayaraq, Azərbaycan dövləti bütün sosial proqram və layihələri həyata keçirməkdə davam etdi. Prezident İlham Əliyev Azərbaycan Televiziyasına müsahibəsində bütün bunların bizim siyasətimizin mahiyyətini göstərdiyini bildirdi: "Mən ilin əvvəlində və pandemiyanın artıq alovlanan dövründə demişəm ki, bir dənə də olsun sosial proqram ixtisar edilməyəcək və biz bunu təmin edirik. Eyni zamanda, sosial infrastruktur layihələrinin heç biri ixtisar olunmayıb. Ona görə bu sahəyə göstərilən diqqət və əməli-praktiki addımlar bir daha bizim siyasətimizin mahiyyətini göstərir. Bir də onu göstərir ki, siyasətimizin mərkəzində Azərbaycan vətəndaşı dayanır”.

Təəssüf ki, bəzi məmurlar öz fəaliyyətlərində ölkə Prezidentinin siyasəti ilə uzlaşmayan hərəkətlərə yol verir, vəzifələrindən şəxsi maraqları naminə sui-istifadə edirlər. Belə halların xüsusilə pandemiya dövründə müşahidə olunması, dövlət vəsaitlərinin talanması, aztəminatlı vətəndaşlar üçün ayrılan sovqatlara belə göz dikilməsi təəssüf doğurur. Buna görə də son vaxtlar antikorrupsiya tədbirlərinin gücləndirilməsi, bir sıra məmurların həbsi cəmiyyətdə razılıqla qarşılanır. Prezidentin də dediyi kimi, məmur özbaşınalığının, qanun pozuntularının, korrupsiya və rüşvətxorluğun geniş yayılması iqtisadi inkişaf yolumuzda əsas maneəyə çevrilib. Belə halların qarşısının alınması, cinayət əməllərinə yol vermiş məmurların məsuliyyətə cəlb edilməsi istiqamətində son zamanlar həyata keçirilən tədbirlər təqdirəlayiqdir.

Avqust ayının əvvəllərində keçirilən Milli Məclisin növbədənkənar sessiyasında dövlət büdcəsinə edilən dəyişikliklər Azərbaycanın pandemiya şəraiti reallıqlarına uyğun olaraq çevik maliyyə siyasəti həyata keçirdiyini göstərdi. Ölkə rəhbərliyinin yürütdüyü siyasətin məzmununa uyğun olaraq İqtisadiyyat, Maliyyə və Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi nazirlikləri koordinasiyalı fəaliyyət ortaya qoyaraq dövlət büdcəsinə dəyişikliklərlə bağlı əsaslandırılmış təkliflərlə çıxış etdilər. Əminəm ki, edilən dəyişikliklər ölkəmizin əsas maliyyə sənədinin qarşısında dayanan vəzifələrin vaxtında və səmərəli şəkildə yerinə yetirilməsini təmin edəcək.

Kommunal xidmət sahəsində baş verən keyfiyyət dəyişiklikləri sosial rifaha təsir edən mühüm amillərdən biridir

Bütün dünyada sosial rifahı müəyyən edən normativlər var. Məşğulluq, sosial təminat, təhsil, səhiyyə, mənzil şəraiti, əməyin mühafizəsi və s. Belə normativlərin sayı yüzdən artıqdır. Çünki sosial təminat yalnız yüksək əməkhaqqı və ya pensiya deyil. Sosial rifah həm də insanların kommunal xidmətlərlə təminatının, onların kommunal xidmətlərə əlçatanlığının səviyyəsidir. Əgər insanlar belə xidmətlər sarıdan çətinliklər yaşayarlarsa, hansı sosial təminatdan söhbət gedə bilər?

Bu reallığı düzgün dəyərləndirən Prezident İlham Əliyev ilk gündən kommunal xidmətlərlə ən yüksək səviyyədə təminatı qarşıya əsas vəzifələrdən biri kimi qoyub. Təsadüfi deyil ki, regionların sosial iqtisadi inkişafına dair dövlət proqramlarında müəyyən edilən əsas məqsədlərdən biri kommunal xidmətlərlə təminat, bu sahədə infrastukturun yenilənməsidir. Bu illərdə ölkədə 33 elektrik stansiyası tikilib, 3 min meqavat yeni generasiya gücü yaradılıb. 40 min kilometrdən çox elektrik verilişi xətti, 1650-dən çox yarımstansiya inşa edilib və ya yenidən qurulub. Ölkə üzrə qazlaşdma səviyyəsi 96 faizə çatdırılıb. Konkret ifadə etsək, 2003-cü ildən indiyədək 2000-ə yaxın yaşayış məntəqəsi təbii qazla təmin edilib. Sosial məsələlərin həllinə göstərilən diqqətin başqa bir nümunəsi sosial infrastrukturun yenilənməsidir. Belə ki, bu dövrdə Azərbaycanda 640-dan çox xəstəxana, diaqnostika mərkəzi, ambulatoriya tikilib və ya əsaslı şəkildə təmir edilib. 3200-dən çox məktəb tikilib və əsaslı təmir edilib. Bu, təhsil sahəsinə çox böyük töhfədir.

Respublikamızda yol infrastrukturunun yenilənməsi, xüsusən kənd yollarının yenidən qurulması, tarixboyu yolu olmayan kəndlərə yol çəkilməsi də sosial rifaha təsir edən ən mühüm amillərdən biridir. Bu illər ərzində Azərbaycanda 16 min kilometrdən artıq yeni yol çəkilib ki, bunun da böyük bir qismi kənd yollarının payına düşür.

İstərdim bu məqalədə kommunal xidmətlərin mühüm bir istiqaməti olan su təminatı barədə bir qədər ətraflı söz açım.

Su sağlam həyat deməkdir

Regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair birinci Dövlət Proqramının qəbul edildiyi 2004-cü ildə Azərbaycanda içməli su ilə təminat 40 faiz səviyyəsində idi. Bu gün isə bu rəqəm 70 faizə çatıb. Bakı şəhərində içməli suyu davamlı şəkildə alan əhalinin sayı 29 faiz idi. Bu gün bu rəqəm təxminən 82 faiz təşkil edir. Elə buna görə də 2003-cü ildən ölkədə kommunal xidmətlərlə təminatın gücləndirilməsi sosial rifahın yüksəldilməsində, həm də yoxsulluq probleminin azaldılmasında böyük rol oynadı.

Su təkcə istehlak məhsulu deyil. Su həm sosial rifahın bir göstəricisi, həm də sağlamlıq deməkdir. Hazırda su təminatı məsələsi dünyanı təhdid edən əsas problemlərdən biridir. Qlobal iqlim dəyişiklikləri və quraqlıq dünyanın hər yerində su ehtiyatlarının azalmasına səbəb olub. Bu gün yüz milyonlarla insan su çatışmazlığından əziyyət çəkir, bu da onların rifahına, sağlamlığına ciddi təsir edir.

Azərbaycanda da xüsusən son illərdə su ilə bağlı problemlər artıb ki, bunun da əsas səbəblərindən biri iqlim dəyişiklikləridir. Yağıntıların əhəmiyyətli dərəcədə azalması, orta illik temperaturun yüksəlməsi, o cümlədən qonşu ölkələrdən daxil olan yerüstü su ehtiyatlarının, çaylarda sululuğun səviyyəsinin aşağı düşməsi bütövlükdə su ehtiyatlarmızın azalmasına səbəb olub.

2010-2019-cu illərdə ölkəmizdə məhsuldarlığı saniyədə 19 kubmetrdən çox olan 44 məhsuldar su mənbəyi yaradılıb. Təkcə Abşeron yarımadasında həcmi 130 min kubmetrdən çox olan 16 su anbarı, 140 kilometr magistral su kəməri tikilib, 69 kilometr mövcud magistral kəmərlərin reabilitasiyası aparılıb. Bütün bunlara, eləcə də Taxtakörpü, Şəmkirçay, Naxçıvanda Heydər Əliyev (Vayxır) su anbarlarının, Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəmərinin və sair layihələrin inşa edilməsinə baxmayaraq, hazırda kəskin su çatışmazlığı müşahidə edilir. Təbii hadisələrlə yanaşı, kənd təsərrüfatının inkişafı, əkin sahələrinin, suvarma və içməli su təchizatı üzrə şəbəkələrin genişləndirilməsi nəticəsində suya tələbatın artması da ölkəmizdə su çatışmazlığını şərtləndirmişdir. Bu baxımdan xüsusilə cari ildə ölkənin su ehtiyatları sahəsində gərgin vəziyyət yaranmışdır. Hazırda əsas su anbarlarında 20,5 milyard kubmetr tutuma qarşı əvvəlki illərdən kəskin aşağı səviyyədə - cəmi 11,3 milyard kubmetr su mövcuddur ki, bunun 8,6 milyard kubmetri ölü həcmdir.

Ekspertlərin rəyinə görə, Azərbaycanda əgər bu gün lazımi addımlar atılmasa, 2030-cu ilə qədər bəzi ərazilərdə səhralaşma prosesi gedə bilər. Su ilə bağlı problemin əsas səbəblərindən biri də hər il 40-50 faiz həcmində itkilərin olmasıdır. Son vaxtlara qədər bəzi təsərrüfat obyektləri, infrastruktur obyektləri nəzarətsiz qalıb. Su anbarlarından çıxan boru və kanal xətlərində qanunsuz qoşulmalar var ki, bu da suyun ədalətli bölgüsünə ziyan vurur. Aydın məsələdir ki, təsərrüfat sahibləri bu sudan istifadə edir. Amma o birilərinə çatmır, bir də ki, israfçılığa yol verilir. Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, bəzi əkin sahələrinə o qədər su verilir ki, buna ehtiyac yoxdur. Suvarma sahəsində itkilərin əsas səbəblərindən biri suvarma kanallarının əksəriyyətinin torpaq məcralardan olmasıdır.

Prezident İlham Əliyevin sərəncamına əsasən ölkə ərazisində su ehtiyatlarından səmərəli istifadənin təmin edilməsi, su təsərrüfatının idarə olunmasının təkmilləşdirilməsi və bu sahədə fəaliyyətin əlaqələndirilməsi məqsədilə Baş Nazirin müavini Şahin Mustafayevin rəhbərliyi ilə komissiya yaradılıb. Müşavirədə deyildiyi kimi, su təsərrüfatı üzrə idarəetmədə sahələrarası koordinasiyanın zəif olması, sudan istifadədə itkilərin yüksək olması, sudan optimal bölgü əsasında və qənaətlə istifadə edilməməsi, suvarmada suya qənaət edən müasir texnologiyalardan istifadənin aşağı səviyyədə olması, nəzarətdənkənar qoşulmalar, uçot və nəzarət sisteminin zəifliyi kimi problemlərin həlli istiqamətində tədbirlərin görülməsi komissiyaya tapşırılıb.

Komissiyanın fəaliyyəti nəticəsində su ehtiyatları barədə operativ məlumat sistemi qurulub, sudan səmərəli istifadə ilə bağlı verilmiş tapşırıqların icrasına gündəlik nəzarət təmin olunub. Xüsusi əhəmiyyətə malik Mingəçevir və Ceyranbatan su anbarları üzrə suvarma, içməli su təchizatı və energetika məqsədləri üçün sudan istifadə rejimi təsdiq olunub.

Ən mühüm vəzifə sudan istifadə zamanı itkiyə yol verilməməsidir. Bunun üçün içməli su təchizatı şəbəkələrinə nəzarətdənkənar qoşulmaların aradan qaldırılması, sayğaclaşmanın başa çatdırılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Suvarmaya gəldikdə isə, kanalların əksəriyyətinin torpaq məcralardan olması itkilərin əsas səbəblərindən biridir. Artıq su ehtiyatlarının səmərəli istifadəsi məqsədilə suvarma kanallarının əsaslı təmiri və yenidən qurulması üzrə prioritet layihələrlə bağlı təkliflər hazırlanır. Bundan başqa, ölkədə su ehtiyatlarının artırılması və bu istiqamətdə dağ çaylarının sularının yığılması üçün relyefə uyğun yaradılması nəzərdə tutulan sututarlar üzrə də prioritet layihələrin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.

Onu da qeyd edək ki, Azərbaycan bu sahədə beynəlxalq maliyyə institutları ilə də əməkdaşlıq edir. Belə ki, Azərbaycanın Dünya Bankını və Asiya İnkişaf Bankını əməkdaşlığa dəvət etdiyi sahələrdən biri suvarma sistemlərinin yenidən qurulması ilə bağlıdır.

Artıq Prezident İlham Əliyev 2020-ci il 27 iyul tarixli sərəncamı ilə "Su ehtiyatlarından səmərəli istifadənin təmin edilməsinə dair 2020-2022-ci illər üçün Tədbirlər Planı”nı təsdiq edib. İnanırıq ki, proqramla qarşıya qoyulmuş vəzifələrin yerinə yetirilməsi nəticəsində Azərbaycan özünün su təhlükəsizliyini təmin edilməsində mühüm uğurlar qazanacaq.

Sosial mövzuda məqalənin su mövzusunda yekunlaşdırmağımın rəmzi mənası da var. Çünki cənab İlham Əliyevin də qeyd etdiyi kimi, "Su həyat deməkdir, təmiz su sağlam həyat deməkdir”. Elə sosial siyasətin də son məqsədi insanlara sağlam həyat bəxş etməkdir. Əminəm ki, ölkəmizdə yürüdülən sosial siyasət bundan sonra da vətəndaşların yüksək rifahının təmin olunmasına geniş imkanlar yaradacaq.

* * *

Konkret araşdırmalara, real həyatda da baş verən dəyişikliklərə əsaslanaraq deyə bilərik ki, Azərbaycan Prezidentinin yürütdüyü siyasətin mərkəzində məhz vətəndaş amili dayanır. Bunu pandemiya dövründə Azərbaycanın həyata keçirdiyi güclü sosial siyasət də təsdiq edir. Dövlət özünün fəaliyyətində vətəndaşını unutmur, onun sosial baxımdan çətinlik çəkməməsi üçün nə lazımdırsa edir. Azərbaycan xalqı əmindir ki, Prezident İlham Əliyevin Ulu Öndər Heydər Əliyevin inkişaf strategiyasından qaynaqlanan uzaqgörən, sistemli və qətiyyətli sosial-iqtisadi inkişaf siyasəti bundan sonra da davam etməklə qarşıda duran vəzifələrin uğurla yerinə yetirilməsini, ölkəmizin inkişafının daha da sürətlənməsini və nəticədə xalqımızın sosial rifahının davamlı olaraq yaxşılaşmasını təmin edəcək.

Sonda bir məsələni də qeyd etmək istərdim ki, Azərbaycanın uğurları, nailiyyətləri, Prezident İlham Əliyevin sosial çətinliklərin, həlli zəruri olan problemlərin aradan qaldırılması ilə bağlı qətiyyətli mövqeyi sapı özümüzdən olan baltaları daim narahat edir. Onlar zaman-zaman vətəndaşları narahat edən məsələlərin həlli ilə bağlı ölkə rəhbərliyinin həyata keçirdiyi fəaliyyətə kölgə salmağa cəhd etməklə Azərbaycan dövlətinə və xalqımıza xəyanət etdiklərini sübuta yetirirlər.

Azərbaycan xalqı müdrik və aqildir. Öz müstəqillik tarixində belələrini çox görüb. Ona görə vətənini, dövlətini satan sapı özümüzdən olan baltalar heç vaxt niyyətlərinə çatmayacaqlar. Azərbaycan adlı karvan isə öz yolu ilə gələcəyə doğru inamla addımlayacaq.

Ziyad SƏMƏDZADƏ,

AMEA-nın həqiqi üzvü,

Milli Məclisin deputatı

Azərbaycan.- 2020.-13 sentyabr.- S.1; 3.