Ölkəmizdə islahatların yeni mərhələsi başlayır

Prezident İlham Əliyev: “Ən müasir texnologiyalar Azərbaycanda bütün sahələrdə tətbiq edilməlidir”

Dünya yeni texnologiyaların hesabına sürətlə dəyişir. Əgər ötən əsrdə hər hansı bir kəşf uzun illər diqqət mərkəzində qalır və səmərə verirdisə, indi ən ağlasığmaz elmi tapıntı belə göz qırpımında daha yenisi ilə əvəz olunur.

Bütün bunlar yüksək texnologiyaların tətbiqi sayəsində baş verir. 44 günlük Vətən müharibəsi buna ən yaxşı nümunədir. “Müasir” silahlarına güvənib əprimiş “qələbə”ni bayraq edən erməni işğalçıları Bakıda çay içmək eşqi ilə müharibəyə başlasalar da, onların bu arzusunu Azərbaycanın müasir Ordusunun yeni nəsil silahlıları alt-üst etdi.

Bəli, Qarabağ savaşı dünyanın ağlına gətirə bilmədiyi müharibə idi. Qələbəmiz böyük güclər üçün o dərəcədə gözlənilməz oldu ki, hamı arsenalında olan hərbi texnikasının köhnəldiyini, müasir müharibələrin tələb və qaydalarının dəyişdiyini anladı.

Hətta qibtəolunası hərbi potensiala malik ən güclü dövlətlər belə dərk etdilər ki, onlar yeni hərbi doktrinanın üstündə işləməli, fərqli qaydada silahlanmalı, bir sözlə, Azərbaycandan nümunə götürməlidirlər.

Böyük zəfərin ardınca Azərbaycanda yüksək texnologiyaların tətbiqi və ixracı baxımından yeni reallıqlar yarandı. Prezident İlham Əliyevin Rəşad Nəbiyevi nəqliyyat, rabitə və yüksək texnologiyalar naziri təyin olunması ilə əlaqədar videoformatda qəbulu reallıqların dəyərləndirilməsi və perspektivlərin təyini baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Qalib ölkənin lideri kimi Prezident çıxışını nisbətən təntənəli qura və uğurları ciddi arqumentlərlə açıqlaya bilərdi. Lakin dövlət başçısı uzun illər köklü islahatlara rəhbərlik edən lider kimi uğurların hələ yetərli olmadığını səsləndirdi, tənqidi məqamlardan da yan keçmədən təhlil və müqayisələrə üstünlük verdi: “Eyni zamanda heç kimə sirr deyil ki, dünyada texnologiyalar çox sürətlə inkişaf edir və biz addımlarımızı bu inkişafa uyğun şəkildə atmalıyıq. Əlbəttə, Azərbaycanda texnologiyaların inkişafı sahəsində daha böyük addımlar atılmalıdır”.

Dövlət başçısı xüsusilə gənclərin bu işlərə daha geniş miqyasda cəlb edilməsinin zəruriliyini diqqətə çatdırdı: “Mən istedadlı gənclərlə görüşlər əsnasında bir şeyi gördüm ki, onların bəziləri öz biliklərini, innovasiyaları həyata keçirmək üçün xaricə üz tuturlar. Misal üçün, startaplarla bağlı bizim siyasətimiz, əlbəttə ki, müsbətdir. Ancaq bu istedadlı gənclərlə görüşlər əsnasında aydın oldu ki, onların bir çoxları xaricdə fəaliyyət göstərirlər və Azərbaycana gəlirlər, gedirlər. Biz elə bir şərait yaratmalıyıq ki, istedadlı gənclərimiz Azərbaycanda fəaliyyət göstərsinlər, öz biliklərini burada tam realizə edə bilsinlər və ölkə iqtisadiyyatına, ölkəmizin güclənməsinə xidmət etsinlər. Ona görə yeni texnologiyaların Azərbaycanda tətbiqi prioritet məsələlərdən biridir. Burada, ilk növbədə, əlbəttə ki, dünyada artıq üzə çıxan ən müasir texnologiyaların Azərbaycanda tətbiqindən söhbət gedir. Bunu biz mütləq etməliyik. Ən müasir texnologiyalar Azərbaycanda bütün sahələrdə tətbiq edilməlidir”.

Dövlət başçısının dedikləri ilə razılaşmamaq mümkün deyil. Amma təbii bir sual doğur ki, əgər dövlət gənclərin yeni texnologiyaların inkişafında iştirak etməsində maraqlıdırsa, onda nə üçün arzulanan nəticələr əldə edilmir? Bu yerdə müasir dünya təcrübəsinə, yüksək texnologiyaların inkişaf yollarına ötəri də olsa nəzər salmaq yerinə düşərdi.

Bu gün dünyada yüksək texnologiyaların inkişafında aparıcı rolu “elmi park”lar oynayır və onların yaranma tarixi ötən əsrin 60-cı illərinə gedib çıxır. “Elmi park”ların ilk vətəni ABŞ-dır. Təxminən 20 il ərzində bu parkların tədricən Böyük Britaniyada, Fransada, Almaniyada və nəhayət, Yaponiyada, Cində və digər Uzaq Şərq ölkələrində formalaşması baş verib. Son bir neçə ildə isə qardaş Türkiyə bu sahədə liderlik edən dövlətlərdən birinə çevrilməkdədir.

Bu gün “elmi park”ların 3 - ABŞ-Böyük Britaniya, Yaponiya və qarışıq (Fransa-Almaniya) modeli mövcuddur. Amerika modeli sırf “elmi park”lardan, “tədqiqat parkları”ndan və “inkubator”lardan ibarətdir. ABŞ-da “inkubator”lar və Böyük Britaniya ilə Qərbi Avropada “innovativ mərkəzlər” mərhəmətli icarə xərcləri ilə universitetlərin qanadı altına alınır, yer, laboratoriyalar, avadanlıqlar və digər zəruri xidmətlərlə təmin edilirlər. ABŞ-ın nəhəng “elmi park”ı Stenfordda universitet torpaqlarında 51 illik icarə müqaviləsi ilə yerləşir və universitetlə sıx əlaqədədir. Burada çalışan mühəndislər tədris prosesində iştirak edir, mühazirələr oxuyurlar. Hələ 1981-ci ildə bu parkda 80 kompaniya və 26 min işçi fəaliyyət göstərirdi. Bu şrkətlərdən elektronika sənayesinin nəhəngləri sayılan “IBM”-lə “Hewlett Packard”ın adını çəkə bilərik. Belə elmi mərkəzlərin əsas vəzifəsi kəşflərin və ideyaların istehsalata sürətli tətbiqini təmin etmək, kapitalla istehsalçılar arasında körpü rolunu oynamaq, ictimai və fərdi fondları innovasiyaların inkişafına və tətbiqinə cəlb etməklə yeni kompanyalara start dəstəyini göstərməkdir.

“Elmi park”ların yapon modeli ABŞ-dan fərqli olaraq, ümumiyyətlə, yeni şəhərlərin - “texnopolis”lərin salınmasına əsaslanır. Bu şəhərlərdə qabaqcıl elmi tədqiqatlar və elmi tutumlu istehsalat sahələri qurulur. “Texnopolis” layihələri Yaponiyada 1982-ci ildən realizə edilir. Bu məqsədlə dörd adada bərabər yerləşdirilən 19 istiqamət nəzərdə tutulmuşdur. Bütün “texnopolis”lər bu tələblərə cavab verməlidir: onlara hamilik edən “ana şəhər”lərdən yarım saatlıq məsafədə yerləşməli; Tokio, Haqoi və Osaki şəhərlərinə bir gün ərzində gedib çata bilməli; təxminən 500 kvadratmil əraziləri olmalı; balanslaşdırılmış müasir elmi-sənaye komplekslərinə, universitet və tədqiqat institutlarına, mədəni və mənəvi infrastruktura malik olmalı; gözəl təbiət mənzərələri olan ərazilərdə yerləşməli və ətraf mühitlə harmoniya təşkil etməlidirlər.

Tokionun şimal-şərqindən 50 kilometrlik məsafədə yerləşən Tsukuba əsl “beyinlər şəhəri”dir. Əvvəl burada cəmi 11,5 min sakin 50 dövlət tədqiqat institutunda və 2 universitetdə çalışırdı. Bu şəhərdə Yaponiyanın 98 aparıcı tədqiqat laboratoriyasından 30-nun yerləşməsi Tsukobanı dünyanın ən nəhəng elmi mərkəzlərindən birinə çevirmişdir. İndi bu “beyin şəhəri”ndə 300-dən artıq dövlət və özəl universitet müxtəlif şirkətlərin 20 mindən artıq tədqiqatçısı ilə əməkdaşlıq edir. Artıq burada 220 mindən çox tələbə və xarici tədqiqatçı ailəsi ilə birlikdə yaşayır.

“Elmi park”ların qarışıq modeli kimi Fransanın Yaponiya və ABŞ modellərinə söykənən “elmi park”larını misal gətirmək olar. Onlardan ən böyüyü “Sofiya Antipolisi”dir. Ərazisi 2 min hektardır. Burada çalışanların maksimal sayı 6 min nəfər nəzərdə tutulmuşdur.

Bir sözlə, “elmi park”lar demək olar ki, inkşaf etmiş ölkələrin hamısında təhsil müəssisələrinə və istehsalçılara sıx bağlıdır. Tədqiqat mərkəzləri və laboratoriyalar da avtonom fəaliyyət göstərmir, istehsalatla sıx əlaqədədir və bir çox hallarda onların sifarişlərini yerinə yetirir.

Bəs bizdə bu sahədə vəziyyət necədir? Universitet və elmi-tədqiqat müəssisələrinin biznes qurumları ilə, istehsalçılarla əlaqələri, yumşaq desək, zəifdir. Gənclərin yüksət texnologiyaların inkişafında stimullaşdırılması da dövlət başçısının tələb etdiyi səviyyədə deyil. Bu səbəbdən Prezident sözügedən videoqəbulda yüksək texnologiyaların ölkədə inkişafına təkan verə biləcək mövqe sərgiləyən yeni tələblərini irəli sürmüşdür: “Azərbaycan texnologiyaların istehsalçısı kimi də öz rolunu oynasın və öz sözünü desin. Məsələn, nə üçün biz ictimai xidmətlər sahəsində texnologiyaları icad edən və ixrac edən ölkəyə çevrilə bilmişik? Çünki qarşıya düzgün hədəflər qoyulmuşdur, kadr təminatı düzgün seçilmişdir və Prezident tərəfindən bu sahəyə daim diqqət göstərilib. Ancaq bu diqqət bütün qurumlar tərəfindən göstərilməlidir. Çünki mənim tərəfimdən verilən tapşırıq bəzi hallarda müəyyən müddət ərzində icra edilir, ondan sonra icra edilmir, ya da ki, unudulur, yaxud da hansısa başqa xoşagəlməz hallar meydana çıxır. Ona görə dövlət qurumları, nazirliklər, dövlət şirkətləri mənim göstərişlərimi axıra qədər icra etməlidirlər və belə olan halda heç bir yerdə axsama olmayacaq”.

Dövlət başçısı yeni texnologiyaların döyüş meydanındakı üstünlüyünü nümunə gətirib bildirdi ki, biz texnoloji inkişaf sahəsində daim irəli hədəflənməli, daha yüksək uğurlar əldə etməliyik: “Nəzərə alsaq ki, bizim bu sahədə aparıcı ölkələrlə çox sıx dostluq əlaqələrimiz var və Azərbaycana texnoloji ixracla bağlı hər hansı bir məhdudiyyət yoxdur, biz bu sahədə daim qabaqlayıcı addımlar atmalıyıq”.

Prezident İlham Əliyev yüksək texnologiyaların bütün sahələrdə geniş tətbiqini zamanın tələbi sayır. Azad edilmiş torpaqlarda, ərazilərin minalardan təmizlənməsində, dağılan yaşayış məskənlərinin bərpasında və şəhərsalma layihələrinin icrasında yüksək texnologiyaların tətbiqini vacib hesab edir: “Mən artıq bəyan etmişəm ki, azad edilmiş ərazilər bütövlükdə yaşıl enerji zonası olmalıdır, buna imkan var. Bizim su resurslarımız kifayət qədər genişhəcmlidir. Eyni zamanda günəş və külək enerjisi növlərinin yaradılması üçün imkanlar var. Xarici tərəfdaşları, investorları bu işlərə mütləq cəlb etmək, yerli şirkətlərə şərait yaratmaq lazımdır. Azad edilmiş torpaqlar yüksək texnoloji inkişaf ərazisi olmalıdır”.

Dövlət başçısı videoqəbulda həmçinin kənd təsərrüfatında da ən müasir texnologiyaların tətbiq edilməsinin zəruriliyini, azad edilmiş ərazilərdə bərpa ediləcək şəhər və kəndlərin “smart-city”, “smart-village” - “ağıllı şəhər”, “ağıllı kənd” konsepsiyası əsasında ucaldılacağını önə çəkdi: “...əgər biz bunu bu gün etməsək, sabah geri qalacağıq. Biz geri qala bilmərik”.

Bir məsələyə də diqqət çəkək ki, dövlət başçısının bu qəbulda toxunduğu bütün məqamlar, səsləndirdiyi tənqidi fikirlər, qaldırdığı ideyalar yalnız Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinə ünvanlanmamışdır. Bu, Prezidentin mahiyyət etibarilə bütün dövlət qurumlarına və Azərbaycan xalqına perspektivləri təyin edən konstruktiv müraciəti və taleyüklü islahatların aparılmasında israrlı olduğunun nümayişi idi.

Azərbaycan Prezidenti üçün müharibə arxada qalmışdır. Dövlət başçısı ölkədə iqtisadiyyatın bütün sahələrində yüksək texnologiyaların tətbiqini və ixracının zəruriliyini önə çəkərək islahatların yeni mərhələsinin başlandığını elan etmişdir.

Bahadur İMANQULİYEV

Azərbaycan.-2021.- 2 fevral.- S.1;10.