Dünya “Cənub qaz dəhlizi”nin möhtəşəm layihə olduğunu bir daha təsdiqlədi

Layihənin Məşvərət Şurasının iclasında bu vurğulanmaqla yanaşı, perspektivlər və çağırışlar ətrafında fikir mübadiləsi də aparıldı

“Cənub qaz dəhlizi” Məşvərət Şurasının ilk iclası Bakıda 2015-ci ildə keçirildi. Beləliklə, Azərbaycan ildə bir dəfə olmaqla, bu toplantıya 6 dəfə dalbadal evsahibliyi etdi.

Bu da təsadüfi deyil, çünki “Cənub qaz dəhlizi” başlanğıcını Azərbaycandan götürür, Xəzərin ölkəmizə məxsus sektorundan çıxarılan mavi yanacağı nəql edir, nəhayət, bu qlobal layihənin təşəbbüskarı və aparıcı qüvvəsi də bizik.

Məşvərət Şurasının 7-ci toplantısının videokonfrans formatında keçirilməsi isə koronavirus pandemiyasının yaratdığı tələblərdən irəli gəlir. Bununla belə, iclasda əvvəlki illərdə olduğundan da çox ölkə iştirak edib. Toplantıda 18 ölkənin, 19 şirkətin və 5 aparıcı beynəlxalq maliyyə qurumunun nümayəndələri videoformatda bir araya gəlib.

Budəfəki toplantının özəlliyi həm də ondadır ki, “Cənub qaz dəhlizi” layihəsi artıq uğurla yekunlaşıb. Ötən ilin son günü layihənin axırıncı - dördüncü seqmenti olan TAP (Trans-Adriatik Qaz Boru Kəməri) işə salınaraq Azərbaycan qazını Avropaya çatdırıb.

Daha ətratlı desək, 2020-ci il dekabrın 31-də qaz TANAP-la (Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri) interkonnektor vasitəsilə həm Yunanıstana, həm Bolqarıstana nəql edilib. Mavi yanacaq bu iki ölkəni keçərək TAP-la “Snam Rete Gas” arasında interkonnektor nöqtəsində İtaliyaya daxil olub. Yəni İtaliya və Avropa üçün yeni qaz təchizatı mənbəyi işə düşüb. Bu ilin yanvar ayında TAP-la İtaliyaya 340 milyon kubmetr qaz ötürülüb. Mavi yanacağın təxminən 70 milyon kubmetri revers axın formasında interkonnektor nöqtəsi ilə Avropaya ixrac olunub. İlk dəfə qədim qitəni Türkiyə və Balkanlar vasitəsilə Xəzərlə birləşdirən yeni marşrut olduğu üçün “Cənub qaz dəhlizi”nin tam sistem kimi işə başlaması tarixi hadisədir.

Prezident İlham Əliyev 7-ci toplantıdakı çıxışında layihənin bütün iştirakçılarını bu münasibətlə təbrik edib. Dövlət başçısı layihədə bilavasitə iştirak edən, onun uğurla sona çatmasına dəstək verən ölkələrə, şirkətlərə, maliyyə qurumlarına təşəkkür edərək bildirib ki, bu möhtəşəm işlər möhkəm əməkdaşlıq və tərəfdaşlıq şəraitində gerçəkləşib: “Bu, bir daha onu nümayiş etdirir ki, komanda şəklində aparılan iş yaxşı nəticə verir. Biz əhəmiyyətli irəliləyişə nail olmuşuq. “Cənub qaz dəhlizi” enerji təhlükəsizliyi və enerji şaxələndirilməsi layihəsidir. Bu gün enerji təhlükəsizliyi bütün ölkələrin milli təhlükəsizlik məsələsidir. Enerjinin şaxələndirilməsi də istehlakçı və istehsalçı ölkələr üçün vacibdir. Beləliklə, zənnimcə, biz misilsiz əməkdaşlıq formatına nail olmuşuq. Düzgün hesablanmış maraqlar balansı var ki, burada istehsalçı olan Azərbaycanın maraqları tranzit və istehlakçı ölkələrin maraqları ilə üst-üstə düşür. Məhz bunun nəticəsində bəzilərinin o qədər də real hesab etmədikləri bir layihənin həyata keçirilməsi mümkün olmuşdur”.

“Cənub qaz dəhlizi” bir sıra parametrlərinə görə nadir layihədir. Dəhliz 3500 kilometrlik məsafə qət edir. Həm də hündürlüyü 2500 metr olan dağlardan keçir, 100 kilometrdən çox hissəsi isə Adriatik dənizinin dibi ilə uzanır. Bununla belə, görülmüş işlər ən yüksək ekoloji standartlara cavab verir.

Digər önəmli bir cəhət odur ki, səmərəli idarəçilik və düzgün planlaşdırma nəticəsində layihənin dəyəri ilk hesablanmış məbləğdən - 44,6 milyard dollardan 33 milyard dollara enmişdir. Halbuki tikinti layihələri həyata keçirilərkən adətən dəyər azalmır, əksinə, artır. Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, Azərbaycan “Cənub qaz dəhlizi”nin dörd seqmentinin hamısında iştirak edib və layihəyə bütövlükdə 10 milyard dollar həcmində vəsait xərcləyib.

Məşvərət Şurasının iclasları çərçivəsində gələcək işlərə nəzər salınması bir ənənə olduğundan 7-ci toplantıda da bu barədə ətraflı danışılmışdır. Azərbaycanın öz enerji resurslarını inkişaf etdirəcəyini bildirən Prezident İlham Əliyev demişdir: “Hazırda kəşfiyyat və hasilat mərhələsində olan bir neçə yataqla bağlı çox ümidverici perspektivlər var. Xüsusilə 400 milyard kubmetr qaz ehtiyatına malik olan “Babək” yatağını qeyd edə bilərəm. “Abşeron” qaz-kondensat yatağının 350 milyard kubmetr ehtiyatı var və ümid edirəm ki, orada hasilat gələn il başlayacaqdır. Digəri isə “Ümid” yatağıdır ki, orada ən azı 200 milyard kubmetr təbii qaz ehtiyatı mövcuddur. Bunlar təsdiqlənmiş ehtiyata malik olan yataqlardır ki, onlar Xəzər dənizinin Azərbaycana məxsus sektorunda qaz hasilatına töhfə verəcəkdir. Kəşfiyyat mərhələsində olan digər layihələr də var və biz növbəti illərdə yeni kəşflərin olacağına ümid edirik. Beləliklə, şaxələndirilmiş bu neft-qaz kəmərləri şəbəkəmizin hasilat gücünün artırılmasına xidmət edəcəkdir”.

Birgə planlara gəldikdə isə, İonik-Adriatik boru kəmərinə dair məsələyə toxunulmuşdur. Belə ki, TAP-ın başa çatdırılması İonik-Adriatik kəmərinin inşasına imkan yaradır. Qərbi Balkan ölkələri ilə artıq anlaşma memorandumu imzalanıb. Bu kəmər çəkildikdən sonra ölkəmiz təchizat marşrutlarını şaxələndirmək imkanı əldə edəcək və Qərbi Balkan dövlətləri üçün yeni imkanlar yaranacaq.

Şaxələndirmə dedikdə yalnız marşrutların deyil, həm də mənbələrin şaxələndirilməsindən söhbət gedir. Belə ki, Azərbaycan qazı Avropa üçün yeni, etibarlı və uzunmüddətli mənbədir. Təsdiqlənmiş təbii qaz ehtiyatımız 2,6 trilyon kubmetr təşkil edir və yeni məlumatlara görə, bu həcm daha da artıq ola bilər. “Azəri-Çıraq-Günəşli” yataqlarındakı “dərin qaz”ı da nəzərə alsaq, potensial haqqında aydın təsəvvür yaranar. Azərbaycan və Türkmənistan arasında “Dostluq” yatağına dair Anlaşma Memorandumunun imzalanması da Xəzər dənizi və onun hüdudlarından kənarda gələcək enerji əməkdaşlığı üçün çox faydalı olacaq.

Beləliklə, biz indi “Cənub qaz dəhlizi”nin birinci fazasını başa çatdırdıqdan sonra növbəti faza üzərində düşünürük. Yəni gələcəkdə Azərbaycan işlənməyən yataqlardan qaz hasilatını təmin edəcək, yeni təchizatçılar üçün isə yeni tranzit imkanları yaranacaq.

Təsadüfi deyil ki, Avropa Komissiyasının enerji məsələri üzrə komissarı xanım Kadri Simson da toplantıdakı çıxışında keçirilən tədbirin təkcə hazırkı uğurları qeyd etmək üçün deyil, həm də perspektivlər və çağırışlar ətrafında fikir mübadiləsi aparmaq baxımından vacib olduğunu dedi. Avropa Komissiyasının qonşuluq siyasəti və genişlənmə danışıqları üzrə komissarı Oliver Varhelyi Azərbaycan qazının tez bir zamanda Qərbi Balkanlara da çatdırılması arzusunu ifadə etdi və bildirdi ki, yaxın vaxtda bu barədə azərbaycanlı tərəfdaşları ilə müzakirələr aparmaq istəyirlər.

Toplantıda çıxış edənlərin hər biri “Cənub qaz dəhlizi” layihəsinin qlobal əhəmiyyətini və onun enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasındakı rolunu vurğuladı. Bu dəhlizin uğurlu fəaliyyəti artıq bir reallıqdır və o, qaz təchizatının təhlükəsizliyinin və şaxələndirilməsinin təminatçısı olduğunu təsdiqləyir. Bu isə Məşvərət Şurasının iclasında qaldırılan yeni məsələlərın də müvəffəqiyyətlə həll olunacağı üçün möhkəm zəmindir.

Flora SADIQLI,

Azərbaycan. - 2021.- 13 fevral.- S.1; 5.