“Şahdəniz” - dəniz yataqlarının “şah”ı

Bu zəngin qaz-kondensat mənbəyi 25 illiyini qeyd edir

Xəzərin Azərbaycan sektorundakı “Şahdəniz” qaz-kondensat yatağının 25 yaşı tamam oldu. Bu, son onilliklərdə kəşf olunmuş ən böyük və perspektivli karbohidrogen yataqlarından biridir. İlkin hesablamalara görə, “Şahdəniz”in təxminən 1 trilyon kubmetr qaz və 2 milyard barel kondensat ehtiyatı var.

“Şahdəniz” yatağı üzrə Hasilatın Pay Bölgüsü Sazişi (HPBS) 1996-cı il iyunun 4-də Bakıda SOCAR və xarici şirkətlərin konsorsiumu arasında imzalanıb. Bu, haqlı olaraq həm xalqımız və dövlətimiz, həm layihənin əməliyyatçısı - BP şirkəti, həm də onun “Şahdəniz”dəki tərəfdaşları üçün mühüm hadisə kimi dəyərləndirilir.

HPBS Milli Məclis tərəfindən ratifikasiya edilərək həmin il oktyabrın 17-də qüvvəyə minib.

Xatırladaq ki, “Şahdəniz” yatağı Xəzərin dərinsulu şelfində, Bakıdan 70 kilometr cənub-şərqdə, suyun dərinliyinin 50 metrdən 600 metrədək dəyişdiyi ərazidə yerləşir. Bu nəhəng yatağın sahəsi 140 kvadratkilometrdən çoxdur.

“Şahdəniz” 1999-cu ildə kəşf olunub. Artıq 15 ilə yaxındır Cənubi Qafqaz Boru Kəməri (CQBK) vasitəsilə Azərbaycanı, Gürcüstanı və Türkiyəni təhlükəsiz və ahəngdar şəkildə qazla təchiz edir. Belə ki, yatağın işlənməsinin birinci mərhələsi çərçivəsində ilk hasilat 2006-cı ildə əldə olunub. Həmin il istifadəyə verilən CQBK indiyədək təxminən 96 milyard kubmetr “Şahdəniz” qazı ixrac edib. Hazırda “ Şahdəniz-1”dən ildə 10 milyard kubmetrdən çox qaz hasil edilir və sözügedən üç ölkəyə çatdırılır.

“Şahdəniz”in nəhəngliyini göstərən faktlardan biri də odur ki, yataq iki fazada işlənir. 2013-cü il dekabrın 17-də “Şahdəniz” konsorsiumu layihənin ikinci mərhələsinin işlənməsi üçün yekun investisiya qərarını elan edib. “Şahdəniz-2”dən hasilata 2018-ci ildə başlanıb. Buradan ildə əlavə 16 milyard kubmetr qaz hasil olunacaq və nəticədə yataq üzrə ümumi hasilat həcmi ildə

26 milyard kubmetrə çatacaq.

İlk qaz əldə olunandan bu ilin birinci rübünün sonunadək “Şahdəniz”dən ümumilikdə 140 milyard kubmetr qaz və təxminən 33 milyon ton kondensat hasil edilib.”Şahdəniz”in mövcud qurğularının hasilat gücü hazırda gündə 58 milyon (ildə 21 milyarddan artıq) standart kubmetrdir.

Buradakı quyular məhsuldarlığı ilə seçilir. Yatağın ən məhsuldar quyusundan hazırda hasilat gündə 36 min barel neft ekvivalenti təşkil edir. Bugünə qədər yataqda ümumilikdə 32 quyu, o cümlədən “Şahdəniz-1” çərçivəsində 11, “Şahdəniz-2” çərçivəsində isə 21 quyu qazılıb. Onlardan 19-u hazırda istismardadır.

Layihə texniki təhlükəsizlik baxımından da yüksək göstəricilərə nail olub. İndiyədək “Şahdəniz” çərçivəsində 14 ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi və 48 dəniz, quru və sahilyanı ərazilər üzrə monitorinq tədqiqatları aparılıb.

“Şahdəniz” Xəzərə həmçinin qabaqcıl texnoloji təcrübənin gətirilməsində böyük rol oynayıb. Belə ki, yatağının işlənməsi zamanı bir sıra texniki çətinliklər ortaya çıxmışdı. Buraya yüksək lay-kollektor təzyiqləri, dərin sularda yerləşmə və nəhəng coğrafi ərazini əhatə etmə səbəbindən lay-kollektora girişin mürəkkəbliyi daxil idi. Bu çətinliklərin öhdəsindən gəlmək üçün “Şahdəniz” layihəsində qabaqcıl sualtı və qazma texnologiyaları tətbiq olundu. Onlardan bəziləri Xəzərdə ilk dəfə istifadə edilirdi.

“Şahdəniz” yatağının işlənməsi bir çox sahələrdə yerli potensialın və texnoloji imkanların artmasına təkan verib. Məsələn, “Şahdəniz-2” platformalarının inşası ilk dəfə tam olaraq Azərbaycanın yerli resurslarından və infrastrukturundan istifadə edilərək həyata keçirilib.

Layihə ölkənin dəniz gəmilərinin imkanlarının genişləndirilməsinə də kömək göstərib. Layihə çərçivəsində istifadəyə verilmiş müasir “Xankəndi” sualtı tikinti gəmisi xüsusi olaraq “Şahdəniz”də sualtı tikinti işlərini dəstəkləmək üçün inşa edilib.

“Şahdəniz” işlənməsinin hər iki mərhələsində tikinti və istismar əməliyyatlarında region əhalisinin məşğulluğuna sanballı dəstək verib. “Şahdəniz-1”in işə salınmasında 5000-dən çox insan iştirak edib. “Şahdəniz-2”nin işlənməsinin pik həddində isə Azərbaycan və Gürcüstanda 30 mindən çox iş yeri yaradılıb . Yerli işçi qüvvəsinin bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün hərtərəfli təlim və təhsil proqramları keçirilib. Eləcə də yüzlərlə Azərbaycan şirkətinə öz potensialından istifadə etməyə və neft-qaz sənayesi layihələri üçün təchizatçı olmağa imkan verib.

Keçən ilin sonunda 3500 kilometrlik “Cənub qaz dəhlizi”nin tamamlanması nəticəsində “Şahdəniz” Xəzərdən uzaqlarda yerləşən Avropa istehlakçılarını qazla təmin etməklə qitə üçün yeni enerji təchizatı mənbəyinə çevrilib.

“Şahdəniz” üzrə sazişin imzalanmasından bəri keçən 25 il Azərbaycanın neft-qaz sənayesinin yeni tarixində mühüm mərhələdir. Bu, həmçinin SOCAR, BP və “Şahdəniz” sazişi üzrə bütün digər tərəfdaşlar üçün əhəmiyyətli bir dövrdür.

“Şahdəniz” yatağının kəşf edilməsi və işlənməsi Azərbaycanın regional və beynəlxalq miqyasda iri qaz təchizatçısı kimi rolunu artırıb. Ölkəmizi ən irihəcmli birbaşa xarici investisiya ilə təmin edib, qarşıdan gələn onilliklər ərzində neft-qaz gəlirlərinin artmasına zəmin yaradıb. Bu layihə Azərbaycanın iqtisadiyyatını getdikcə daha da gücləndirəcək.

Flora SADIQLI

Azərbaycan.-2021.- 6 iyun.- S.1;6.