Qızılı şəfa

İnsanın ilk qidalarından olan buğdanı ta qədimdə suda isladıb yeyiblər. Lakin sonradan odda qovurub yeyəndə daha dadlı olduğunu görüblər. Bunun ardından isə iki düz daş arasında əzdikdə toz halına gəldiyini aşkar ediblər. Bu “toz”dan bişirilən ilk qida olan horranın Qədim Misirdə hazırlandığı ehtimal olunur.

Misirlilər buğda tozunu dəri qabların içində su ilə qarışdırıb, isti daşların üzərində bişirərək horra əldə ediblər. İllər sonra xəmir əvvəlcə qaynar daşın, daha sonra dəmirdən hazırlanmış sacın üzərində bişirilib və çörək əldə olunub. Unu mayalandırmaq prosesinin isə 4 min il əvvəl misirlilər tərəfindən kəşf olunduğu qəbul edilib. Bu üsulla daha az buğda ilə daha çox və dadlı çörək əldə etmək imkanı yaranıb.

İnsan orqanizminə faydalı olma xüsusiyyəti ilə seçilən buğdanın tərkibi A, C, E, K, B6 və B12 vitaminləri, dəmir, kalsium, fosfor ilə zəngindir. Enerji deposu olan buğda ürək əzələsini möhkəmləndirir, gözün görmə qabiliyyətini yaxşılaşdırır.

Buğda digər kəpəkli taxıl bitkiləri kimi dərini sağlamlaşdırır. Tərkibində olan selenium, sink və E vitamini sayəsində dərini xarici mənfi təsirlərdən qoruyur. Buğdanın tərkibində olan sink saçların sağlamlığı üçün çox faydalıdır. O tük diblərini möhkəmləndirir və saçın artmasına səbəb olur.

Lifli qida olduğuna görə buğda bağırsaqların hərəkətini sürətləndirir və qəbizliyin aradan qalxmasına yardım edir, bu səbəbdən də orqanizmin təmizlənməsinə yardımçı olur.

Mütəxəssislər gün ərzində 8 qram buğda yeyən adamlarda koronar damar xəstəlikləri riskinin olmadığını söyləyirlər.

Bu şəfalı bitki beyin sağlığını qoruyur, yaddaşı möhkəmləndirir, zehni fəaliyyəti artırır, ruhi xəstəliklərin əlamətlərini aradan qaldrırır.

Ağ unun zərəri var

Buğdanın faydaları daha çox onun hansı formada istifadə ediləcəyinə bağlıdır. Çünki buğdanın işlənməsi zamanı faydalı maddələrin 40 faizi itir.

Türkiyəli professor doktor Osman Müftüoğlu bildirir ki, hazırda çörək bişirilməsində istifadə edilən buğda unu və ya digər unların əsasını taxıl dənəsinin içindəki nişasta hissəsi təşkil edir. Taxıl dəninin xarici qabığı bol miqdarda lif, B vitamini və çox sayda faydalı minerallarla doludur. Həmçinin taxılın rüşeym adlandırılan daxili qismləri var ki, bura dənin ən faydalı hissəsidir. Rüşeymdə sağlamlığa olduqca faydalı olan yağ turşusu, xüsusilə də E vitamini var. Ağ undan hazırlanmış çörək yedikdə ən faydalı hissələri, yəni nuğdanın qabığı və rüşeymi təmizlənmiş, sadəcə içində nişasta və qlüten qalmış qidanı qəbul edirik: “Qluten yapışdırıcı, saqqız kimi bir maddədir. Həm bağırsaqlara zərər verir, həm də orqanizmə daxil olduğu zaman allergik reaksiyalara yol açır. Bir çox xəstəliklərə səbəb olan qlüten orqanizmdə artdıqca şəkərli diabet, obezlik və piylənmə əmələ gətirir. Ağ un istehlakı ilə yaddaş pozuntusu arasında da əlaqə olduğu unudulmamalıdır”.

Professor vurğulayır ki, əgər mayalı, qədim zamanlarda hazırlandığı kimi tam buğdadan hazırlanan, yəni qabığına və rüşeyminə toxunulmamış undan hazırlanan çörək yeyilərsə, bu problemlər yaranmaz.

Müasir buğdanın sınağı

Dünyada “Buğda qarını” adlı bestsellerə çevrilmiş kitabı ilə məşhur olan tanınmış ABŞ kardioloqu Vilyam Devis bildirir ki, müasir insanların səhhəti ilə bağlı başlarına gələn bəlalar buğda və undan qaynaqlanır.

Kardioloq qida üçün istənilən digər taxıldan unun qəbul edilməsini məqbul sayır, nəinki buğdanı.

Doktor Devid uzun müddət ürək-damar xəstəliklərinin profilaktikası üçün effektiv metodlar axtarıb. O aşkar edib ki, müasir buğda və un qanda şəkər və qlisemik indeksi artırır. Eləcə də buğdada olan qliadin adlı zülal iştahı artırır, doyma siqnalını blok edir: “Bugünkü buğdada 5 faiz qliadin var. Bu zülal dad reseptorlarını dəyişir, insanı çörəkdən asılı vəziyyətə gətirir”.

Həkim müalicə etdiyi xəstələrin qida rasionundan bir müddət buğda ilə bağlı bütün məhsulları çıxarır. 6-7 ay sonra müşahidə edir ki, həmin insanlarda artıq çəki azalıb, qanda şəkərin səviyyəsi enib, ürək-damarların fəaliyyəti yaxşılaşıb. Kardioloq bildirib ki, indiki buğdadan imtina etdikdə ayaqlarda şişkinlik azalır, artrit kimi oynaq xəstəlikləri olmur, mədə turşuluğu və reflüks normaya düşür, əhval-ruhiyyə yaxşılaşır.

Həkim, qara çörəyin daha faydalı olması ilə bağlı söylənənlərə münasibət bildirirək deyib ki, onlar da buğdadan hazırlanıb. Hazırda dünya iqtisadiyyatında dədə-babalarımızın becərdiyi natural buğdaya dönmək gözlənilmir. Əksinə bir neçə illərdən sonra genetik dəyişikliyə uğramış daha yeni buğda sortlarının çıxacağı gözlənilir. Buğdanı “xroniki zəhər” adlandıran doktor hətta özü kulinar kitab hazırlayaraq, 150 növ buğdasız resept təqdim edib ki, insanlar buğdasız qidalanmağa alışsın. O, “Buğda qarnı” kitabında isə xəstəliklərin kökünün qarından, yəni bağırsaqlardan qaynaqlandığını, bağırsaqların isə müasir buğda ilə zəhərləndiyini sübut edib.

Azərbaycan.-2021.- 20 iyun.- S.7.